WPROWADZENIE DO

EKONOMII

Czym się zajmuje ekonomia

Ekonomia –

jest nauką o procesach

gospodarczych.

Nazwą „ekonomia” posługiwał się już Arystoteles

Oikos

- po grecku

dom

Nomos

-

prawo

Ekonomia w tych czasach oznaczała wiedzę o

prawach rządzących gospodarstwem domowym.

Od XVII w. upowszechnił się termin „ekonomia

polityczna” przy czy „polityczna” oznaczała mniej
więcej to samo, co „społeczna”.

Współcześnie stosowany jest termin „ekonomia”

Arystoteles dzielił wszystkie zajęcia na
NATURALNE, których celem jest produkcja i
pomnażanie rzeczywistych wartości użytkowych
oraz NIENATURALNE, polegające na
gromadzeniu i pomnażaniu bogactwa w formie
pieniężnej

Zajęciami naturalnymi (przede wszystkim
rolnictwo) zajmowała się EKONOMIA, natomiast
zajęciami nienaturalnymi CHREMATYSTYKA

Ekonomia stara się wykrywać i opisywać
prawidłowości rządzące procesami

gospodarczymi.

Te prawidłowości to

prawa ekonomiczne.

Przedmiotem zainteresowania ekonomii jest
gospodarowanie, czyli działalność
gospodarcza ludzi.
Istotnym uwarunkowaniem tej działalności
jest

ograniczoność zasobów gospodarczych

• Ekonomia jest nauką o tym, jak społeczeństwa

radzą sobie z problemem rzadkości zasobów, jak
używają ich do produkcji wartościowych dóbr i jak
dzielą je pomiędzy różne grupy ludzi.

• Ekonomia to nauka o tym, jak społeczeństwa

wykorzystują ograniczone zasoby dla produkcji
różnych dóbr i o ich podziale pomiędzy różne
grupy ludzi.

Większość definicji ekonomii za główne jej
zadanie uznaje sformułowanie teorii
racjonalnego gospodarowania rzadkimi
środkami mającymi alternatywne
zastosowanie

W obszarze tego podstawowego problemu
ekonomii, możemy wydzielić jakby dwa jej
oblicza:

1. Ekonomia jako teoretyczna dziedzina wiedzy,
2. Ekonomia jako praktyczna działalność

gospodarcza.

Ze względu na sposób objaśniania

badanej rzeczywistości ekonomię

dzielimy na:

• Ekonomię

pozytywną :

- opisuje rzeczywistość

gospodarczą.

- odpowiada na pytanie:

jak gospodarka
funkcjonuje?

- stara się unikać sądów

wartościujących,
podobnie jak nauki
ścisłe.

• Ekonomię

normatywną:

- formułuje subiektywne

sądy wartościujące.

- odpowiada na pytanie:

jak gospodarka
powinna
funkcjonować?

Ekonomia pomaga odpowiedzieć na pytanie:

• CO PRODUKOWAĆ ?

(które potrzeby mają być zaspokojone w
pierwszej kolejności, gdzie kierujemy
ograniczone zasoby)

• JAK PRODUKOWAĆ ?

(w jaki sposób mamy wytwarzać dobra i
usługi, jakie technologie wykorzystywać, jakim
sprzętem, jak duża winna być załoga, itp.)

• DLA KOGO PRODUKOWAĆ ?

(dla kogo dobra i usługi mają być
produkowane)

Podstawowe kategorie i prawa ekonomii,

teorie i systemy ekonomiczne

• kategorie ekonomiczne

Każda nauka operuje właściwym tylko sobie zestawem
pojęć (kategorii), które służą do formułowania uogólnień i
wniosków dotyczących jej przedmiotu. Takimi zespołami
pojęć (kategoriami) dysponuje także ekonomia. Służą one
do opisywania działalności gospodarczej, a także do
wyrażania określonych stosunków ekonomicznych.
Do kategorii ekonomicznych zaliczamy więc między

innymi:

- towar,
- rynek,
- pieniądz,
- podaż
- itp.

• Prawa ekonomiczne:

Stale powtarzające się w danych warunkach relacje

pomiędzy zjawiskami i procesami ekonomicznymi.

Prawa ekonomiczne ujawniają się w warunkach
wielokrotnego powtarzania się zjawisk i zdarzeń,

ponieważ

wówczas maleje znaczenie czynników przypadkowych,
występujących rzadko (mogą się one także wzajemnie
znosić - prawo wielkich liczb).

Mówimy więc, że prawa ekonomiczne mają charakter

praw

stochastycznych (lub statystycznych)

Cechy praw ekonomicznych

• Statystyczność

Prawa ekonomiczne są (w większości)

statystyczne
(stochastyczne):
- można je poznać obserwując zjawiska masowe.
- zjawiska (procesy, zachowania) indywidualne

nie mogą być podstawą do żadnych uogólnień.
- prawa ekonomiczne nie tłumaczą każdego

indywidualnego zjawiska (procesu, zachowania).
Są prawdziwe jedynie dla „przeciętnych”.

• Historyczność

- Prawa ekonomiczne są (w ogromnej większości)

historyczne:

- zmieniają się wraz ze zmianami gospodarki.

• Obiektywizm

Prawa ekonomiczne są obiektywne:

- działają poza naszą wolą i świadomością, nie
możemy ich zmienić, możemy tylko do nich się
dostosować i wykorzystać ich działanie.

• Zasięg praw ekonomicznych

- prawa o zasięgu powszechnym - np. techniczno -

bilansowe,

- specyficzne prawa ekonomiczne, właściwe tylko dla

jednego systemu społeczno - gospodarczego.

(w gospodarce wolnokonkurencyjnej ceny

kształtują się inaczej niż w gospodarce o dużym
stopniu monopolizacji)

• Teoria ekonomiczna

- zespół (system)

twierdzeń, logicznie i rzeczowo uporządkowanych,

wyjaśniających funkcjonowanie całej gospodarki

lub ważnych jej fragmentów

• System ekonomiczny

- zespół instytucji oraz

mechanizmów koordynujących i kontrolujących

podejmowanie oraz realizację decyzji

gospodarczych

• Ekonomia, a polityka gospodarcza

Podstawowe problemy ekonomii

• Podstawowy problem ekonomiczny?

Rzadkość!

• Rzadkość zasobów i nieograniczoność potrzeb:

WYBÓR!

• Podstawowe pytania: co? jak? dla kogo?

• Systemy gospodarcze.

Cel:

• poznanie rzeczywistości gospodarczej
• poznanie praw ekonomicznych
• rozwiązanie problemów gospodarczych

Źródła poznania w ekonomii

1. Obserwacja rzeczywistości
2. Metody analityczne: m.in. analizy statystyczne
3. Eksperymenty (?)

Ekonomia nie jest nauką

eksperymentalną w takim sensie i

zakresie jak np. chemia, biologia lub

fizyka.

Racjonalność

• Wybór najlepszego spośród konkurencyjnych

wobec siebie rozwiązań.

• Wybór racjonalny dokonywany jest wobec

określonego kryterium celu.

• Jaka relacja efekty/nakłady jest racjonalna?

ograniczoność zasobów gospodarczych

obejmuje:

• Zasoby ludzkie
• Zasoby naturalne (ziemia i jej bogactwa, woda,

powietrze)

• Zasoby będące wynikiem wcześniejszej działalności

człowieka (przetworzone półprodukty, narzędzia,
maszyny, budynki, żywność, odzież itd.)

Ekonomia pokazuje, w jaki sposób ludzie, działając w
różnych warunkach społeczno-gospodarczych,
korzystają z tych ograniczonych zasobów, jak ich
używają do prowadzenia działalności gospodarczej, jak
je rozdzielają.
Pokazuje również czy wykorzystanie ograniczonych
zasobów jest efektywne czy nie i analizuje czynniki od
których to zależy.

Do zagadnień którymi zajmuje się ekonomia należą:

• Zagadnienia będące przedmiotem codziennej

troski większości rodzin jak potrzeby ludzi, ich
warunki życia i pracy, wysokość uzyskiwanych
dochodów, poziom cen itd.

• Zagadnienia mało interesujące przeciętnych

obywateli np. systemy organizacji produkcji
społecznej, mechanizmy regulowania gospodarki,
efektywność ekonomiczna, skutki społeczno-
polityczne, powiązania gospodarcze z zagranicą,
nowoczesności gospodarki lub jej zacofaniu, o jej
stabilności lub niestabilnosci.

Funkcje ekonomii:

1.

Poznawcza

– polega na tym, że dostarcza wiedzy o

zjawiskach i procesach gospodarczych, o rządzących
nimi prawidłowościami oraz o ich przyczynach i
skutkach.
Ekonomia pozwala poznać mechanizmy
rozwiązywania problemów społeczno-gospodarczych
w tym problemów typu:

co, jak i dla kogo

produkować.

2.

Aplikacyjna

– polega na tym,

ze jej ustalenia i

wynikające z nich wnioski dostarczają wskazówek
przydatnych w działalności gospodarstw domowych,
przedsiębiorstw, państwa, związków zawodowych.
Wskazówki te ułatwiają podejmowanie decyzji.

Sądy (stwierdzenia):

• Pozytywne

– badacz odwołuje się do faktów,

stara się w sposób bezstronny, przy użyciu metod
naukowych wyjaśnić prawidłowości rzeczywistości
i próbuje odpowiedzieć na pytania: jakie zjawiska,
procesy i działania maja istotny wpływ na
gospodarkę, jakie są przyczyny, uwarunkowania i
następstwa pewnych zjawisk, do jakich skutków
prowadzą określone działania ludzi.

• Normatywne

– badacz wyraża swoje

przekonania i formułuje zalecenia oparte na
subiektywnym wartościowaniu zjawisk np. co jest
dobre a co złe, co jest sprawiedliwe a co nie,

Działy ekonomii

• Mikroekonomia

– bada przede wszystkim

poszczególne elementy tworzące gospodarkę
takie jak: gospodarstwa domowe,
przedsiębiorstwa, sektory i gałęzie (branże)
gospodarki, rynki określonych produktów i usług.

• Makroekonomia

– zajmuje się analizą

gospodarki jako całości np. globalna produkcja i
konsumpcja, globalna podaż produktów i usług,
globalny popyt na nie, średni poziom ich cen,
globalne zatrudnienie i inwestycje , dochody i
wydatki budżetu państwa.

EKONOMIA

MIKROEKONOMIA

MAKROEKONOMIA

• BADA DECYZJE POJEDYŃCZYCH

KONSUMENTÓW,

PRODUCENTÓW LUB

RZĄDU

• ANALIZUJE WYBORY

DOKONYWANE PRZEZ

POSZCZEGÓLNE PODMIOTY

GOSPODARCZE

• BADA RYNKI

POSZCZEGÓLNYCH

PRODUKTÓW

• BADA JAK NARZĘDZIA

POLITYKI GOSPODARCZEJ

( podatki, cła, stopy

proc.) WPŁYWAJĄ NA CENĘ

RYNKOWĄ I POZIOM

PRODUKCJI NA RYNKACH

• ZAJMUJE SIĘ ZALEŻNOŚCIAMI

WYSTĘPUJĄCYMI W CAŁEJ

GOSPODARCE LUB JEJ

DZIAŁACH

• ANALIZUJE TAKIE KATEGORIE

EKONOMICZNE JAK:

·        produkt krajowy
·        bezrobocie
·        inflacja
·        bilans płatniczy

• NIE WNIKA W SZCZEGÓŁY

ZACHOWAŃ PODMIOTÓW

GOSPODARCZYCH.

Potrzeby ludzkie, produkcja i praca,

czynniki produkcji.

Potrzeby ludzkie i ich rodzaje

Potrzeba

- to brak czegoś, co jest niezbędne

człowiekowi do życia i rozwoju

Potrzeby ludzkie:

• to pragnienia
• chęci
• odczucia, które człowiek stara się zaspokoić
• mają decydujący wpływ na działanie człowieka
• kiedy potrzeba nie zostaje zaspokojona, pojawia

się stan napięcia

Potrzeba

Potrzeba

• Potrzeba pobudza ludzki organizm do działania,

mającego na celu jej zaspokojenie

• Źródłem potrzeb są fizyczne i duchowe

wymagania ludzkiego organizmu, wynikają one
także z uczestnictwa człowieka w życiu
gospodarczym i społecznym

Hierarchia potrzeb A. Maslowa

Bezpieczeństwa

Przynależno

ści

Uznania

Samorealiza

cji

Fizjologiczne

Potrzeby
rozwoju

Potrzeby
odczuwalnych
braków

Potrzeb
y
wyższe
go
rzędu

Potrzeb
y
niższeg
o rzędu

Charakterystyka potrzeb

FIZJOLOGICZNE

FIZJOLOGICZNE

• Biologiczne
• warunkujące

przetrwanie i
prawidłowe
funkcjonowanie

• pożywienia,

wypoczynku, snu

BEZPIECZEŃSTWA

BEZPIECZEŃSTWA

• ochrony
• dążenie do

bezpieczeństwa
osobistego i
socjalnego

• Zapewnienie sobie

stałej pracy,
dochodów

• warunkują egzystencję

Charakterystyka potrzeb

PRZYNALEŻNOŚCI

• potrzeba społeczna:
miłości

przyjaźni

przywiązania

akceptacji

kontakty z innymi

osobami lub grupami

Brak zaspokojenia tej

potrzeby może być

przyczyną wielu

frustracji

UZNANIA

(szacunku)

• Potrzeba

psychologiczna:

 sukcesu i uznania

przez

samego siebie
szacunku i uznania

przez innych

Prestiż i uznanie

zapewnia ludziom

władza i niezależność

Charakterystyka potrzeb

• SAMOREALIZACJI

Możliwość rozwoju osobowości i wyrażanie

własnego „ja” w działaniu

Celem jest samo działanie, a nie wynagrodzenie
Praca staje się wartością samą w sobie
Bodźcem do działania jest rozwój wewnętrzny
Dążenie do osiągnięcia tego co jest możliwe

Znaczenie hierarchii potrzeb

Znaczenie hierarchii potrzeb

• zaspokojenie jednej potrzeby

powoduje powstanie nowej

• warunkiem przejścia do potrzeby

wyższego rzędu jest zaspokojenie
potrzeb niższego rzędu

• hierarchia potrzeb jest indywidualna i

zmienna w czasie

Na zmianę hierarchii potrzeb mają

wpływ:

• Osobowość
• Wiek
• Aktualny stopień zaspokojenia potrzeb
• Płeć
• Poziom zadowolenia
• Sytuacja rodzinna
• Sytuacja zawodowa

Środkami służącymi do zaspokajania

potrzeb są dobra i usługi

• Dobrami - są wszelkie wartości materialne,

rzeczowe, potrzebne i sprzyjające rozwojowi
człowieka

• Usługi - to świadczenie wszelkich czynności na

rzecz zaspokajania potrzeb ludzkich w sposób
bezpośredni i pośredni

DOBRA

WOLN
E

GOSPODARCZE -
PRODUKTY

KONSUMPCYJN
E

PRODUKCYJNE

ŻYWNOŚCIOWE

PRZEMYSŁOWE ŚRODKI PRACY PRZEDMIOTY

PRACY

TOWARY

SUROWC
E

MATERIAŁY

PÓŁFABRYKANT
Y

WYROBY
GOTOWE

FINALN
E

KOOPERACYJN
E

• Dobra wolne - dobra dostępne w

nieograniczonych ilościach dla każdego
(powietrze, woda itp.) są niejako dane przez
przyrodę.

• Dobra konsumpcyjne – dobra zużywane po

wyprodukowaniu do zaspokojenia potrzeb
konsumpcyjnych.
NIETRWAŁEGO UŻYTKU (frytki, czekolada,
szampon)
TRWAŁEGO UŻYTKU (samochód, telewizor,
książki)

• Dobra produkcyjne – dobra biorące udział w

produkcji innych dóbr i usług.

• DOBRA KAPITAŁOWE (środki produkcji) – służące

do dalszej produkcji
PRZEDMIOTY PRACY (surowce, energia itp.)
ŚRODKI PRACY (maszyny, narzędzia, budynki)

• DOBRA PUBLICZNE służą jednocześnie wielu

ludziom (latarnia morska, obrona narodowa) –
finansowanie z podatków.

• DOBRO UŻYTECZNE zaspokaja nasze potrzeby

(długopis, gdy pisze, chleb nadający się do
jedzenia).

• DOBRO EKONOMICZE to dobro materialne, które

jest rzadkie i użyteczne oraz użyteczna usługa
gospodarcza.

• RZADKOŚĆ

oznacza występowanie w

ograniczonej ilości w stosunku do potrzeb.

USŁUGI

Renowacyjne

remontowe,
naprawcze

współdziałające w
procesie produkcji

zlecone prace w zak.
obróbki mech.,

farbowa.

eksploatacyjne w

sferze wymiany

transport, handel

Osobiste
Skierowan

e na

człowieka
(zaspokaja

ją

potrzeby

psych. I

fiz.)

-

w zakresie

edukacji,
ochrony zdrowia
i opieki
społecznej,
-związane z
rekreacją,
kulturą i sportem
-fryzjerskie i
kosmetyczne
-hotelarskie i
gastronomiczne
-świadczone w
gospodarstwach
domowych

Ogólnospołecz

ne
Skierowane na

całą gospodarkę

narodową i

społeczeństwo
(zaspokajają

potrzeby

organizacyjno-

porządkowe)

-usługi pośrednictwa

finansowego

-usługi w zakresie

administracji publicznej,

bezpieczeństwa

publicznego,

sprawiedliwości i obrony

narodowej

-usługi komunalne

Rzeczowe

Skierowane

na

przedmioty

KLASYFIKACJA USŁUG

Rzeczo
we

Osobist
e

Ogólnospołecz
ne

Konsumpcyj
ne

Produkcyj
ne

-

indywidualne, np. usługi gastronomiczne, hotelarskie,

turystyczne

- zbiorowe np. usługi oświatowe, kulturalne

- ogólnospołeczne np. usługi w zakresie administracji,

bezpieczeństwa

Odpłat
ne

Nieodpłatn
e

- Odpłatne indywidualnie lub częściowe, np. za

przedszkole

- Finansowane przez budżet państwa

Dla
gospodarki
narodowej

Dla
ludności

Czynniki produkcji:

Praca

- związana z czynnikiem ludzkim, jego

potencjałem fizycznym i zdolnościami umysłowymi,

które można wykorzystać w procesie produkcji i

świadczenia usług.
Jest to zespół świadomych i celowych czynności

człowieka, dzięki którym oddziałuje on na otaczającą

go przyrodę i przekształca ją. Pracując człowiek

zmienia nie tylko swoje otoczenie, lecz także siebie,

wzbogaca swój intelekt gromadzi doświadczenie,

poszerza skalę swoich potrzeb itd.

Ziemia

-

są to nie tylko obszary ziemskie, ale także

są to nie tylko obszary ziemskie, ale także

całe środowisko przyrodnicze – lasy, rzeki i minerały.

całe środowisko przyrodnicze – lasy, rzeki i minerały.
Ziemia – specyficzny czynnik produkcji nie jest

wytworem pracy ludzkiej, ale człowiek może poprawić

jej właściwości, jej ilość jest ograniczona i

niepomnażalna, jest zarówno środkiem jak i

przedmiotem pracy.

Czynniki produkcji:

Kapitał

– obejmuje potrzebne do prowadzenia działalności

gospodarczej budynki, maszyny, urządzenia, środki

transportu, surowce i zapasy produktów (

kapitał

fizyczny

) oraz różnego rodzaju środki finansowe np.

środki pieniężne, papiery wartościowe (

kapitał

finansowy

).

•

KAPITAŁ TRWAŁY

KAPITAŁ TRWAŁY

zużywa się w wielu cyklach produkcji i

zużywa się w wielu cyklach produkcji i

podlega AMORTYZACJI, która wyraża jego zużycie

podlega AMORTYZACJI, która wyraża jego zużycie

(samochody, hale).

(samochody, hale).

•

KAPITAŁ OBROTOWY

KAPITAŁ OBROTOWY

– zmienia swą postać w jednym lub

– zmienia swą postać w jednym lub

kilku cyklach produkcyjnych (surowce, półfabrykaty).

kilku cyklach produkcyjnych (surowce, półfabrykaty).

A. Marshall – zaliczał jeszcze

organizację

jako czwarty

czynnik produkcji (przełom XIX i XX wieku)

J. Schumpeter – eksponował

przedsiębiorczość

jako

czwarty czynnik produkcji

PRZEDSIĘBIORCZOŚĆ

-

-

zdolność do zarządzania

zdolność do zarządzania

czynnikami wytwórczymi, umiejętność

czynnikami wytwórczymi, umiejętność

podejmowania ryzyka i odpowiedzialności,

podejmowania ryzyka i odpowiedzialności,

znajdowanie okazji do osiągania wyników

znajdowanie okazji do osiągania wyników

korzystnych dla danego podmiotu gospodarczego.

korzystnych dla danego podmiotu gospodarczego.