Hipotezy
Hipotezy
Zmienne
Hipotezy dotyczą zmiennych i związków pomiędzy
nimi.
Zmienna – właściwość mogąca przybierać co najmniej dwie
różne wartości
Poziom wykształcenia
Czas reakcji
Agresywność
Styl nauczania
Inicjacja seksualna
Zmienne charakteryzowane są przez skalę
wartości i ich rozkład w populacji, np.
prawdopodobieństwo / częstość wystąpienia danej
wartości
Hipotezy o jednej i wielu
zmiennych
Jedną zmienną zawierają odpowiedzi na pytania o
typową właściwość danej populacji
(Jaki jest? Ile wynosi? itp.)
Jaki jest średni poziom
neurotyzmu
w populacji?
Średni poziom neurotyzmu w populacji wynosi
NN punktów w skali Eysencka
Hipotezy o jednej zmiennej są stosunkowo rzadkie w psychologicznych
badaniach naukowych i zazwyczaj spotyka się je w badaniach, których celem
jest normalizacja narzędzi pomiarowych (np. testów), ustalenie norm
diagnostycznych itp.
Typowe hipotezy badawcze dotyczą związku między
dwoma lub więcej zmiennymi.
Hipotezy o dwóch lub
więcej zmiennych
Poziom
zadowolenia z życia
zmienia się
wraz z poziomem
wykształcenia
Poziom
zadowolenia z życia
,
poziom
neurotyzmu
i
wykształcenie
są
wzajemnie powiązane
Zmienne (2)
Zmienne można podzielić ze względu na:
Funkcję w hipotezie / schemacie badania
Skalę wartości / metody pomiaru
Zmienne dychotomiczne
Zmienne nominalne (jakościowe)
Zmienne porządkowe
Zmienne liczbowe (przedziałowe i ilorazowe)
(więcej o skalach pomiarowych w wykładzie o
pomiarze)
Funkcje zmiennych w
hipotezie – zmienne
zależne
Zmienna zależna
Zmienna, której wartość wyjaśniana jest przez wartość
innej(-ych) zmiennej(-ych) w hipotezie
Poziom wykształcenia
zależy od
poziomu inteligencji
Niska
samoocena
powoduje
niski
poziom motywacji
Studenci
uczący
się
metodologii
poprzez
samodzielne prowadzenie badań
osiągają
lepsze
wyniki
niż
uczeni
metodą wykładu
Funkcje zmiennych w
hipotezie – zmienne
niezależne
Zmienna niezależna to ta zmienna, której
wartość wyjaśnia wartość innej zmiennej w
hipotezie
Poziom wykształcenia
zależy od
poziomu inteligencji
Niska
samoocena
powoduje
niski
poziom motywacji
Studenci
uczący
się
metodologii
poprzez
samodzielne prowadzenie badań
osiągają
lepsze
wyniki
niż
uczeni
metodą wykładu
Funkcje zmiennych w
hipotezie – zmienne
niezależne 2
Zmienne niezależne mogą być
Główne, stanowiące czynnik wyjaśniający poziom
zmiennej zależnej
Uboczne
Zmienne, które powinny zostać uwzględnione w
badaniu, choć nie odgrywają istotnej roli w danej teorii
Kontrolowane
Poziom inteligencji
znacząco wpływa na
poziom
wykształcenia
przy uwzględnieniu
wieku
Zakłócające – nie uwzględnione w hipotezie ani w
schemacie badania, np.
poziom hałasu
w trakcie
badania uwagi
O sposobach kontrolowania zmiennych ubocznych i
ograniczaniu wpływu zmiennych zakłócających na wyniki
badania więcej w wykładach dotyczących schematów
badawczych
Hipotezy a skale
pomiarowe
W zależności od skali pomiarowej zmiennej
zależnej hipotezy mogą dotyczyć różnych
parametrów jej rozkładu ich zależności od
zmiennej(-ych) niezależnej(-ych)
/więcej w kolejnych
wykładach/
. Najczęściej stawiane są hipotezy o:
Częstości występowania
ADHD występuje częściej u chłopców niż u dziewcząt
Średniej
Czas niezbędny do zrozumienia zdania zależy od
liczby operacji syntaktycznych przekształcających
zdanie z formy kanonicznej do formy powierzchniowej
Rodzaje związków między
zmiennymi
Hipotezy o jednej zmiennej i parametrach jej rozkładu
zwykle stanowią odpowiedź na pytania „Jaki?” „Ile?”
Jaki jest średni poziom
neurotyzmu
w populacji (hipotezy o
średniej)
Średni poziom neurotyzmu w populacji wynosi NN punktów w skali
Eysencka
Jaki poziom
neurotyzmu
dzieli populację na dwie równe połowy
(hipotezy o medianie)
Jaki jest najbardziej typowy poziom
neurotyzmu
(hipotezy o modalnej)
Na ile poziom
neurotyzmu
jest zróżnicowany w populacji (hipotezy o
miarach rozrzutu, np. wariancji)
takie hipotezy formułowane są zwykle post hoc (po uzyskaniu wyniku, wcześniej
zastępuje je pytanie)
Hipotezy o związkach między zmiennymi
Korelacyjne
Przyczynowe proste
Interakcyjne
Hipotezy o jednej zmiennej mogą w
rzeczywistości domyślnie dotyczyć
związku między większą liczbą zmiennych
Średni poziom neurotyzmu w populacji
polskiej wynosi NNN w skali Eysencka
Tę hipotezę można interpretować na dwa sposoby:
dosłowny oraz jako:
Średni poziom neurotyzmu w populacji polskiej
jest inny niż w całej populacji ludzi
Hipotezy korelacyjne
O współwystępowaniu
ADHD występuje częściej u chłopców niż u
dziewcząt
O współzmienności
Poziom dochodów wzrasta wraz z
poziomem inteligencji
W hipotezach o współwystępowaniu / współzmienności
(podobnie jak w hipotezach o jednej zmiennej) nie ma
wyróżnionej zmiennej niezależnej i zmiennej zależnej
Hipotezy przyczynowe
Hipotezy przyczynowe proste
– wskazują na
bezpośrednią zależność zmiennej zależnej od
danego czynnika
Poziom dochodów zależy od wykształcenia
Poziom inteligencji znacząco wpływa na poziom
wykształcenia przy uwzględnieniu wieku
Wiek i inteligencja wpływają na wykształcenie niezależnie
od siebie, można więc postawić dwie niezależne hipotezy
„wykształcenie zależy od wieku” i wykształcenie zależy od
inteligencji”
Hipotezy przyczynowe najczęściej dotyczą różnic między
średnimi lub częstościami występowania zmiennej zależnej
przy różnych poziomach zmiennej niezależnej
Hipotezy interakcyjne
– działanie jednego
czynnika modyfikuje wpływ innego czynnika na
zmienną zależną
Hipotezy interakcyjne
Metoda werbalna jest skuteczniejsza w pamięciowym
rozwiązywaniu zadań z mnożeniem podczas, gdy
metoda wyobrażeniowa jest skuteczniejsza w
rozwiązywaniu zadań z dzieleniem
Na tę hipotezę składają się przynajmniej dwie hipotezy
składowe:
prosta, o zależności poziomu pamięciowego rozwiązywania
zadań arytmetycznych od metody (werbalnej lub obrazowej)
Interakcyjna, uzależniająca kierunek tego wpływu od rodzaju
operacji arytmetycznej koniecznej do rozwiązania zadania
(mnożenie lub dzielenie)
Interakcje mogą mieć charakter statystyczny, np. między
wiekiem i inteligencją jako wyjaśnieniem poziomu
wykształcenia: wpływ inteligencji na wykształcenie rośnie z
wiekiem (dlaczego?)
Kierunek zależności
między zmiennymi
Hipotezy dokładne
Poziom neurotyzmu w populacji polskiej jest o 11
punktów w skali Eysencka niższy niż w populacji
rosyjskiej
Hipotezy tego rodzaju są rzadko spotykane, gdyż:
zwykle brak podstaw do dokładnego określenia
wielkości zależności
Statystyczny charakter badań pozwala tylko na
przybliżone określenie wartości zmiennych
Hipotezy kierunkowe
Hipotezy dwustronne
Kierunek hipotezy
Dobra teoria powinna pozwolić określić kierunek
oczekiwanej zależności, np.
Wykształcenie rośnie wraz z poziomem inteligencji
Taka hipoteza, to hipoteza kierunkowa
(jednostronna)
Jeżeli brak podstaw do określenia kierunku
zależności (zwykle na wczesnym etapie
zaawansowania badań) - hipoteza
dwustronna:
Poziom rozwiązywania zadań arytmetycznych jest
skorelowany z poziomem ekstrawersji/introwersji
W badaniach statystycznych nie można
weryfikować hipotezy badawczej o braku
związku między zmiennymi (hipoteza zerowa)
Dobrze postawiona
hipoteza badawcza
Musi być zdaniem logicznym
W miarę możności powinna określać
kierunek zależności między zmiennymi
Powinna zawierać wszystkie czynniki,
które powinny zostać uwzględnione w
badaniu (zwłaszcza czynniki interakcyjne)
Nie może być hipotezą o braku związku
Hipoteza spełniająca te warunki może
zostać zoperacjonalizowana
Operacjonalizacja hipotez
Operacjonalizacja zmiennych
Wybór wskaźników
Wybór metod pomiarowych
Ustalenie schematu badawczego
odpowiedniego do
Rodzaju hipotetycznej zależności między
zmiennymi
Metod pomiaru