Fizjologia przewodu pokarmowego - 

I

          

            Dariusz Nowak

Katedra Fizjologii Doświadczalnej i Klinicznej 
UM w Lodzi

 

 

 

Przewód pokarmowy

• Dostawa do organizmu : wody, elektrolity, 

składniki odżywcze

• Żeby to osiągnąć trzeba:
• 1. przesuwać pożywienie przez przewód. pok.
• 2. wydzielać soki trawienne i trawić
• 3. absorbcja : wody, elektrolitów, produktów 

trawienia

• 4. krążenie krwi przez organy przewodu pok.
• 5. kontrola (synchronizacja) tych funkcji przez 

lokalne nerwowe i hormonalne układy 

 

 

 

 

 

 

Przewód pokarmowy

• Przekrój :błona surowicza, warstwa mięśni 

podłużnych, m. okrężnych, podśluzówka, śluzówka.

• Mięsnie przewodu pokarmowego działają jak 

syncytium (zespójnia) 

• Pęczki włókien (~ 1000 równoległych włókien), w 

obu warstwach okrężnej i podłużnej

• Włókna w pęczkach łączą się – gap junctions – 

niski opór elektryczny – bardzo łatwe 
przechodzenie impulsów

• Pęczki są częściowo izolowane ale łączą się w 

wielu miejscach (sieć)

 

 

Przewód pokarmowy

• Jeżeli potencjał jest gdzieś wywołany to 

wędruje we wszystkich kierunkach – odległość 
zależy od pobudliwości mięśnia

• Są połączenia elektryczne między warstwą m. 

podłużną i okrężną

• Aktywność elektryczna m. przewodu pok. – 

rytmika skurczów zależy od wolnych fal – f w 
różnych miejscach od 3 do 12 /min

• żołądek kurczy się ok. 3 razy/min
• Dwunastnica ok. 12 razy/min 

 

 

 

 

Przewód pokarmowy

• Jak powstają wolne fale ? – komórki rozrusznikowe 

(electrical pacemakers) – cajal cells

• Spike potentials – właściwe potencjały czynnościowe
• Potencjał zbliża się do – 40 mV → wyładowanie 
• Napływ Ca2+ (wolne kanały sodowo-wapniowe) – dlatego 

potencjały trwają relatywnie długo (w nerwach mamy 

napływ Na+)

• Potencjał spoczynkowy ok. -56 mV
• Depolaryzacja – napięcie włókien, acetylocholina, nerwy 

przywspółczulne, hormony jelitowe

• Hiperpolaryzacja – NA, A, włókna współczulne 
• Wolne fale nie powodują wejścia Ca2+ tylko Na+ ale gdy 

osiągną odp. wielkość  to napływ Ca2+ (potencjał 

czynnościowy)

 

 

Nerwowa kontrola funkcji przewodu 

pokarmowego

• Prz. pok. ma własne sploty i unerwienie
• Myenteric plexus – perystaltyka
• Submucosal plexus – wydzielanie i lokalny 

przepływ krwi

• Do obu tych splotów dochodzą włókna 

przywspółczulne i współczulne 

  

• Złożoność wydzielanych neurotransmiterów: 

acetyocholina (pobudza), norepinefryna (hamuje), 

ATP, serotonina, 

dopamina,cholecystokinina,substancja P, VIP 

(vasoactove intestinal peptide), somatostatyna, leu-

enkefalina, metenkefalina, bombezyna

 

 

 

 

Nerwowa kontrola funkcji przewodu 

pokarmowego

• Unerwienie przywspółczulne :czaszkowe – nerw 

błędny, krzyżowe – 2,3,4 segment krzyżowy rdzenia 
kręgowego – nerwy miedniczne (odruch defekacji)

• Współczulne unerwienie – z rdzenia kręgowego 

segmenty od t5 do L2

• Aferentne włókna czuciowe z prz. pok. są 

pobudzane przez: drażnienie bł. śluzowej, 
nadmierne rozciągnięcie, specyficzne substancje 
chemiczne 

• Nerw błędny : 80% włókna czuciowe, 20% włókna 

eferentne. 

 

 

Odruchy żołądkowo jelitowe

 

• „Własny układ nerwowy” + ukł. współczulny + ukł. 

przywspółczulny → 3 odruchy niezbędne dla kontroli 
aktywności żołądkowo-jelitowej 

• 1. odruchy integrowane całkowicie na poziomie 

komórek nerwowych znajdujących się w ścianie 
przewodu pokarmowego - - wydzielanie, perystaltyka, 
lokalne efekty hamujące.

• 2. odruch z przewodu pokarmowego do zwojów 

współczulnych przedkzyżowych i z powrotem do jelit

   przekazanie sygnałów na dalszą odległość: np. Odruch 

żołądkowo - okrężniczy – sygnał z żołądka by opróżnić 
okrężnicę     

 

 

Odruchy żołądkowo jelitowe

• 3. Odruchy z przewodu do rdzenia kręgowego 

lub mózgu i z powrotem do przewodu pok.

• Np.: odruchy bólowe – zahamowanie całego 

przewodu pok., odruch defekacji – okrężnica – 
rdzeń kręgowy.

 

 

Hormonalna kontrola ruchliwości i innych 

funkcji jelit

• Gastryna (prod. komórki G wpustu żołądka)
• Wydzielana w odpowiedzi na:  jedzenie – 

rozciągnięcie żołądka, produkty trawienia 
białek, gastrin releasing peptide (z nerwów 
błony śluzowej żołądka po stymulacji nerwem 
błędnym) 

• Działanie :
• 1. pobudzenie wydzielania żołądka
• 2. pobudzenie wzrostu błony śluzowej żołądka

 

 

Hormonalna kontrola ruchliwości i 

innych funkcji jelit

• Cholecystokinina – (komórki J w błonie 

śluzowej dwunastnicy i jelita cienkiego) – 
wydzielanie pobudza: produkty trawienia 
tłuszczu, kwasy tłuszczowe, monoglicerydy.

• Działanie:
• 1. obkurczenie pęcherzyka żółciowego
• 2. umiarkowane hamowanie kurczliwości 

żołądka

 

 

Hormonalna kontrola ruchliwości i 

innych funkcji jelit

• Sekretyna (komórki S błony śluzowej 

dwunastnicy) – bodziec do wydzielania – kwaśny 
sok żołądkowy

• Aktywność – stymuluje wydzielanie trzustkowe, 

zwłaszcza wodorowęglanów – neutralizacja 
kwasów

• Gastric inhibitory peptide – (błona śluzowa 

górnej części jelita cienkiego) – bodziec (kwasy 
tłuszczowe, aminokwasy) – opóźnia opróżnianie 
żołądka 

 

 

Hormonalna kontrola ruchliwości i 

innych funkcji jelit

• Motylina – górna część dwunastnicy 

(gdy jest na czczo) – zwiększa 
ruchliwość żołądka i jelit  - ruchy które 
pojawiają się co ok. 90 min u osoby na 
czczo (fale)

 

 

Ruchy przewodu pokarmowego

• 1 – perystaltyczne (rozciągnięcie, 

rozszerzenie jelita najw. bodziec) inne 
czynniki pobudzające – chemiczne i 
fizyczne drażnienie nabłonka jelit, silne 
pobudzenie przywspółczulne

• 2 – mieszające

• Perystaltyka występuje też w przewodach 

żółciowych, moczowodach, przewodach 
różnych gruczołów 

 

 

 

 

Ruchy przewodu pokarmowego

• Genetycznie uwarunkowany brak zwojów 

nerwowych w jelicie- brak perystaltyki

• Dlaczego perystaltyka jest 

ukierunkowana w stronę odbytu ? – 
dokładnie nie wiadomo (polaryzacja 
splotów nerwowych w kierunku odbytu ?)

• Odruch perystaltyczny – gdy zaczyna się 

perystaltyka to trochę dalej w kierunku 
odbytu jest rozluźnienie.  

 

 

Krążenie trzewne

 

• Krew z jelit do wątroby – usunąć bakterie 

i inne cząstki które mogą wejść do krwi z 
przewodu pokarmowego

• Przepływ krwi w każdym obszarze 

przewodu pokarmowego zależy od jego 
lokalnej aktywności

• Po dużym jedzeniu przepływ wzrasta i 

spada po ok. 2-4 h od jedzenia

 

 

 

 

 

 

 

 

Krążenie trzewne

• Mediatory wzrostu przepływu jelitowego 

krwi :

• 1. hormony jelitowe
• 2. kininy (bradykinina, kallidyna) – 

wydzielane przez gruczoły błony 
śluzowej prz. pok.

• 3. spadek pO2 w tkankach prz. pok. bo 

rośnie aktywność komórek → adenozyna 
i jeszcze nieznane ? 

 

 

Krążenie trzewne

• Przeciwstawny przepływ krwi w kosmkach 

znaczenie – przeciek około 80% tlenu – 
mało go dochodzi do szczytu kosmka

• To (taki przeciek O2) jest bez znaczenia w 

stanie zdrowia !

• Ale w stanie krytycznym np. wstrząs – 

upośledzenie (lub brak) krążenia w 
kosmkach – końce kosmków obumierają.

 

 

Krążenie trzewne

• Stymulacja przywspółczulna  - pobudza 

sekrecją gruczołów i wtórnie tam rośnie 
przepływ krwi

• Stymulacja współczulna – bezpośrednio 

zmniejsza przepływ  (skurcz tętniczek) – ale po 
kilku minutach przepływ wraca prawie do 
normy (autoregulatory escape) – dlaczego ? – 
lokalne niedokrwienie (niedotlenienie) 
uruchamia lokalne mechanizmy rozkurczające 
silniejsze od aktywności kurczącej nerwów 
współczulnych.

 

 

Krążenie trzewne

• Zmniejszenie przepływu krwi przez przewód 

pokarmowy może mieć znaczenie  gdy inne 
części ciała potrzebują dodatkowej ilości krwi.

• Kiedy ? – ciężki wysiłek, walka 
• Wstrząs krwotoczny – potrzebna krew do 

mózgu i serca. Obkurczają się tętniczki ale też 
i żyły jelitowe i w krezce → dodatkowa 
dostawa 200-400 ml krwi do podtrzymania 
krążenia.