POLITYKA  

POLITYKA  

SPOŁECZNA  I

SPOŁECZNA  I

prof. dr hab. Piotr Błędowski

Instytut Gospodarstwa Społecznego

Kolegium Ekonomiczno-Społeczne

konsultacje:

czwartek, godz. 13.30 – 15.00

ul. Wiśniowa 41, pok. 66B

e-mail: 

piotr.bledowski@sgh.waw.pl

Literatura:

Polityka społeczna, pod red. A. 
Kurzynowskiego, SGH, Warszawa 2003 

(pozycja obowiązkowa)

Między transformacją a integracją. Polityka 
społeczna wobec problemów współczesności, 
pod red. P. Błędowskiego, SGH, Warszawa 2004 
(pozycja uzupełniająca)

Początki współczesnej polityki 

społecznej - Niemcy XIX w.

• Procesy industrializacji i urbanizacji;
• samoorganizacja robotników;
• stopniowe skracanie tygodniowego czasu pracy;
•

1883

 - 

ustawa dotycząca ubezpieczenia

chorobowego robotników;

•

1884

 - 

ustawa o ubezpieczeniu wypadkowym;

•

1889

 - 

ustawa o zabezpieczeniu na wypadek

 inwalidztwa i starości;

•

1911

 - 

ustawa o pośrednictwie pracy i

 ubezpieczeniu bezrobotnych (UK)

Polityka społeczna to działalność 

państwa, samorządów i organizacji

pozarządowych 

zmierzająca do kształtowania ogólnych warunków pracy

i bytu ludności, prorozwojowych struktur społecznych oraz stosunków

społecznych opartych na równości i sprawiedliwości społecznej

sprzyjających zaspokajaniu potrzeb społecznych na dostępnym

poziomie

Polityka społeczna to działalność 

państwa, samorządów i organizacji

pozarządowych

, której celem jest poprawa położenia materialnego,

asekuracja przed ryzykami życiowymi i wyrównywanie szans życiowych

grup społeczeństwa ekonomicznie i socjalnie najsłabszych.

Podmioty polityki społecznej wyróżnia się pod względem:

 obszaru działania (międzynarodowe, krajowe, regionalne, lokalne);
 charakteru podmiotów krajowych (organizacje publiczne, organizacje

pozarządowe);

 rodzajów działania (ustawodawcze, wykonawcze, kontrolne,

sądownicze, inspirujące).

Cele polityki społecznej:
  wyrównywanie warunków życia i pracy poprzez zaspokajanie

potrzeb grup ludności;

  zapewnienie równości w korzystaniu z praw obywatelskich;
  usuwanie nierówności społecznych;
  kształtowanie stosunków społecznych;
  zabezpieczenie przed ryzykami życiowymi.

Polityka społeczna jako działalność praktyczna i

dyscyplina wiedzy: między praktyką a teorią.

Nurty w nauce o polityce społecznej:

1. socjologiczno-strukturalny (K. Krzeczkowski),

2. ekonomiczno-społeczny (S. Rychliński),

3. socjalno-bytowy (Z. Daszyńska – Golińska,

L. Frąckiewicz),

4. psychologiczno-społeczny (W. Szubert).

Polityki szczegółowe chodzące w skład systemu polityki społecznej:

 

1. 

polityka socjalna (zabezpieczenie społeczne),

 

2. 

polityka ochrony pracy,

 

3. 

polityka zatrudnienia,

 

4. 

polityka ochrony zdrowia,

 

5. 

polityka mieszkaniowa,

 

6. 

polityka oświatowa,

 

7. 

polityka kulturalna,

 

8. 

polityka ochrony środowiska naturalnego,

 

9. 

polityka prewencji i zwalczania patologii społecznej

10. 

polityka ludnościowa,

11. 

polityka rodzinna,

12. 

polityka wobec młodzieży,

13. 

polityka wobec ludzi starych.

Modele polityki społecznej

• model 

liberalny

 – potrzeby społeczne realizowane są w 

ramach rynku prywatnego i w rodzinie; polityka społeczna to 
działania selektywne, świadczenia są z reguły selektywne,

• model 

redystrybucyjny

 – odpowiedzialność za 

bezpieczeństwo socjalne jednostki ponosi społeczeństwo; 
polityka społeczna dokonuje redystrybucji dochodów, 
świadczenia z reguły powszechne,

• model 

motywacyjny

 – programy socjalne nie powinny 

zakłócać procesów gospodarki rynkowej; polityka społeczna 
wykorzystuje m.in. lokalny potencjał społeczny, świadczenia 
z reguły zależą od statusu jednostki na rynku pracy.

ZASADY

L

R

M

przezorności

++

++

samopomocy

+

++

solidarności społecznej

++

+

pomocniczości

++

+

++

partycypacji

++

++

samorządności

++

dobra wspólnego

+

++

++

wielosektorowości

++

+

Zrównoważony  rozwój  społeczno-gospodarczy 

to

taki stan gospodarki i podziału jej wytworów, w któ-
rym gospodarka zachowuje zdolność do konkurencji
na  rynkach  międzynarodowych,  a  poziom  i  sposób
zaspokajania  potrzeb  społeczeństwa  i  jego
funkcjonowanie  nie  powoduje  ostrych  kwestii  spo-
łecznych.
Tak rozumiany rozwój nie wyklucza dopuszczalnych
zróżnicowań społecznych i przestrzennych.

Z  punktu  widzenia  polityki  społecznej  najważniejszym  zadaniem
społecznej  gospodarki  rynkowej  jest  stworzenie  warunków  dla
bezkonfliktowego  realizowania  celu  indywidualnej  wolności  oraz
integracji społecznej. Sprzyjają temu zasady: 

solidarności

 i wywodząca

się  ze  społecznej  doktryny  Kościoła  katolickiego  – 

subsydiarności

,  czyli

pomocniczości.

Cele społecznej gospodarki rynkowej:
1. stabilność poziomu cen,
2. wysoki poziom zatrudnienia,
3. równowaga w handlu zagranicznym,
4. stały, równomierny wzrost gospodarczy,
5. sprawiedliwy podział dochodu,
6. przyjazne środowisko,
7. sprawiedliwy podział pracy.

Kwestie  społeczne

 

to  zjawiska  i  okoliczności  tworzące  stan

napięcia  społecznego,  wywołujące  powszechne  zaniepokojenie  i
dążenie do rozwiązania problemu.

Kwestie społeczne:

 

dotyczą  specyficznych  potrzeb  społecznych  i  indywidualnych
członków tych zbiorowości;

 

 na  skutek  kumulacji  niekorzystnych  sytuacji  prowadzą  do

powstania szczególnie trudnych sytuacji dla grup społecznych i
całych zbiorowości;

 

 wprowadzają zakłócenia w rozwoju społeczeństwa.

Przykłady kwestii społecznych

• ubóstwo,
• bezrobocie,
• edukacja, 
• mieszkalnictwo,
• zdrowie,
• migracje,
• ekokwestia,
• patologia społeczna.

Właściwości drugiej transformacji 

demograficznej:

•

opóźnianie wieku zawierania małżeństw, 

osłabienie trwałości małżeństwa, spadek 

częstości zawierania małżeństw, wzrost roli 

związków niemałżeńskich (kohabitacyjnych), w 

tym wspólnego życia ale oddzielnego 

zamieszkiwania LAT; wzrost częstości rozwodów

•

wzrost liczby rodzin niepełnych;

•

spadek dzietności poniżej zastępowalności 

pokoleń, opóźnianie wieku urodzenia 

pierwszego dziecka; wzrost odsetka dzieci 

pozamałżeńskich przy rosnącej akceptacji 

społecznej dla tego faktu;

•

rozpowszechnienie znajomości metod 

antykoncepcji

•

obniżenie umieralności na skutek zmiany stylu 

życia, wydłużenie czasu trwania życia. 

0

16

62

0

18

59

1. wydłużenie przeciętnego czasu trwania życia
2. skrócenie okresu aktywności zawodowej
3. pogorszenie relacji między liczbą aktywnych 
    i biernych zawodowo

74

68

Źródło: GUS.

Piotr Błędowski 2003

Źródło:
GW 18.11.03

Potrzeba



aktualny stan człowieka lub jego organizmu, 
charakteryzujący się niespełnieniem określonych 
warunków;



subiektywne odczucie braku, niezaspokojenia lub 
pożądania określonych przedmiotów czy 
warunków;



trwała właściwość człowieka, polegająca na tym, 
że bez spełnienia określonych warunków człowiek 
nie może zdobyć lub utrzymać pewnych ważnych 
stanów lub celów.

S ta n   b r a k u

D z i a ł a n i e

P o tr z e b a

Podział potrzeb:

>

 materialne i niematerialne

>

 indywidualne i społeczne

Teoria hierarchii potrzeb (A. Maslow)

Potrzeby fizjologiczne

Potrzeby bezpieczeństwa

Potrzeby przynależności i miłości

Potrzeby szacunku

Potrzeby samorealizacji

Potrzeby wiedzy i rozumienia

Potrzeby estetyczne

Diagnozowanie potrzeb społecznych:

1. Metody wykorzystujące istniejące dane statystyczne 

(demograficzne i dotyczące poziomu zaspokojenia potrzeb),

2. Metody wykorzystujące dane z badań empirycznych,
3. Mierniki potrzeb społecznych,
4. Metody wykorzystujące scenariusze rozwoju sytuacji

ekonomicznej i społecznej,

5. Monitoring potrzeb społecznych,
6. Badania przekrojowe i longitudinalne

późna starość

wczesna 
starość

II etap aktywności
zawodowej

I etap aktywności
zawodowej

młodość

dzieciństwo

P

O

LI

T

Y

K

A

 S

P

O

ŁE

C

Z

N

A

P

O

LI

T

Y

K

A

 S

P

O

ŁE

C

Z

N

A

świadczenia ze środków
publicznych

świadczenia i usługi
kupowane na rynku

świadczenia
organizowane
przez rodzinę
i grupy nieformalne

Polityka zatrudnienia to praktyczna działalność organów władzy
publicznej szczebla centralnego i lokalnego mająca na celu
oddziaływanie na rozmiary zatrudnienia i bezrobocia.

Instrumenty polityki zatrudnienia:
  pośrednictwo pracy,
  poradnictwo zawodowe,
  bilanse siły roboczej,
  przepisy prawa,
  zasiłki dla bezrobotnych.

Formy bezrobocia ze względu na występowanie:

 jawne,
 ukryte.

Stopa bezrobocia w Polsce w latach 1990 – 2006, stan w końcu roku

Formy bezrobocia ze względu na przyczyny:

 

frykcyjne,

 

sezonowe,

 

koniunkturalne,

 

transformacyjne,

 

strukturalne

Formy bezrobocia ze względu na czas trwania:

 

krótkookresowe,

 

długookresowe,

 

chroniczne.

Formy bezrobocia ze względu na obszar:

 

powszechne,

 

regionalne.

t

w.o.

Cechy bezrobocia w Polsce:

 wysoki odsetek kobiet,
 duże zróżnicowanie przestrzenne,
 długookresowy charakter,
 wysoki odsetek młodzieży,
 niski poziom wykształcenia bezrobotnych.

Społeczne konsekwencje bezrobocia:

 pogorszenie standardu życia,
 zagrożenie egzystencji,
 zagrożenia w sferze psychicznej jednostki,
 zakłócenia w życiu rodzinnym,
 szkody moralno-etyczne,
 powstanie patologii społecznych,
 napięcia i konflikty społeczne.

„Nowe ubóstwo” jako następstwo masowego i długotrwałego 
bezrobocia

Samorząd terytorialny wobec problemu bezrobocia:

lokalna polityka zatrudnienia,
„drugi rynek pracy”,
świadczenia pomocy społecznej,
zapobieganie marginalizacji środowisk bezrobotnych,
ulgi inwestycyjne,
nowe formy umowy o pracę.

Czy jesteśmy skazani na bezrobocie?

Stopa bezrobocia w województwach – wrzesień 

2007 r. (przeciętnie w Polsce 11,6%)

Bezrobocie w UE - stan w czerwcu 2007 r.

Zabezpieczenie społeczne

 

- całokształt środków i działania 

instytucji publicznych, za pomocą których społeczeństwo 
stara się zabezpieczyć swoich obywateli przed 

niezawinionym

przez nich niedostatkiem, przed groźbą niemożności zaspokojenia 
podstawowych 

społecznie uznanych za ważne potrzeb

.

Model polityki społecznej a skala świadczeń realizowanych 
w ramach systemu zabezpieczenia społecznego - jaki ma być
„udział własny” jednostki?

Świadczenia obligatoryjne i fakultatywne

Elementy systemu zabezpieczenia społecznego:

• Ubezpieczenia społeczne
• Ubezpieczenia osobowe i majątkowe 

ludności

• Ochrona zdrowia
• Rehabilitacja osób niepełnosprawnych
• Pomoc społeczna
• Uzupełniające świadczenia społeczne

Rehabilitacja osób niepełnosprawnych:

•rehabilitacja

 

lecznicza

,

•rehabilitacja 

zawodowa

,

•rehabilitacja 

społeczna

.

Likwidacja barier społecznych, psychologicznych i
architektonicznych

Niepełnosprawni na rynku pracy
Klasy integracyjne
Dzieci dotknięte niepełnosprawnością

Formy świadczeń z systemu zabezpieczenia społecznego

(przykłady)

• pieniężna

• rzeczowa

• usługi

• ulgi

• emerytury pracownicze i 

rolnicze; renty inwalidzkie, 

chorobowe, rodzinne, 

socjalne; zasiłki 

chorobowe, 

macierzyńskie, 

wychowawcze, zasiłki 

pomocy społecznej; 

stypendia socjalne

• świadczenia lecznicze

•  poradnictwo

• ulgi przy zakupie lekarstw, 

biletów

Świadczenia zaopatrzeniowe

• zasiłek rodzinny

• renta inwalidy wojennego i 

wojskowego

• wypłacany dla rodzin 

spełniających kryterium 

liczby dzieci, kryterium 

wieku dzieci lub/i kryterium 

dochodowe; wypłacany dla 

osób mających na 

utrzymaniu osobę dorosłą 

nie mającą własnego 

źródła utrzymania

• wypłacana dla osób 

będących ofiarami 

walk/prześladowań 

wojennych, których stan 

zdrowia uległ pogorszeniu 

na skutek przejść 

wojennych

Podstawowe filary ubezpieczeń 

społecznych:

• ubezpieczenie emerytalne
• ubezpieczenie rentowe
• ubezpieczenie chorobowe
• ubezpieczenie wypadkowe

• ubezpieczenie od bezrobocia

• ubezpieczenie pielęgnacyjne

Ubezpieczenie emerytalne



Składka zależna od osiąganego dochodu z pracy;



Nabycie prawa do świadczenia uzależnione od okresu

opłacania składki

Przyczyny trudności z finansowaniem ubezpieczeń

emerytalnych:

 

spadek liczby urodzin,

 

wydłużenie okresu trwania życia,

 

obniżenie wieku przerywania aktywności zawodowej,

 

opóźnienie wchodzenia w okres aktywności zawodowej,

 

wzrost bezrobocia,

 

potrzeba dynamizacji świadczenia (dopasowania go do

wzrastających dochodów z pracy).

 

 

Podstawowe

cechy

charakte-

rystyczne

 

I FILAR

 

 

(bazowy)

 

Fundusz

Ubezpieczeń

Społecznych

 

II FILAR

 

 

Otwarte

Fundusze

Emerytalne

 

III FILAR

 

 

Ubezpieczenie dodatkowe,

w tym pracownicze

programy emerytalne

 

Podmiot

zarządzający

 

Zakład

Ubezpieczeń

Społecznych

 

Powszechne

Towarzystwo

Emerytalne

 

Zależnie od formy prawnej:

pracownicze towarzystwa

emerytalne, towarzystwa

funduszy inwestycyjnych

towarzystwa ubezpieczeń

wzajemnych, zakłady

ubezpieczeń

 

Zasada

finansowania

 

Repartycyjna

(umowa

pokoleniowa)

 

Kapitałowa

 

Kapitałowa

 

Ur. przed

1.01.1949 r.

 

Ubezpieczenie

obowiązkowe

 

Nie mogą

uczestniczyć

 

Ubezpieczenie dobrowolne

 

Ur. po 31.12.

1948 a przed

1.01.1969 r.

 

Ubezpieczenie

obowiązkowe

 

Mogą wybrać

formę

ubezpieczenia

 

Ubezpieczenie dobrowolne

 

Ur. po

31.12.1968 r.

 

Ubezpieczenie

obowiązkowe

 

Ubezpieczenie

obowiązkowe

 

Ubezpieczenie dobrowolne

 

Udział rent i emerytur w PKB w 

2004 r.

Emerytury  i renty pozarolnicze 

11,6 %

, w tym:

• emerytury 

7,01 %

• renty inwalidzkie 

2,63 %,

• renty rodzinne 

1,97 %

Emerytury i renty finansowane z FUS 

10,67 %

• emerytury 

6,36 %

• renty inwalidzkie 

2,51 %,

• renty rodzinne 

1,79 %

Wydatki emerytalne w wybranych krajach OECD

* stosunek liczby osób w wieku powyżej 65 lat do liczby osób w wieku 20 - 64 lata

Ubezpieczenie wypadkowe:

•

Składki opłacane przez pracodawcę

•

Możliwość podniesienia wysokości składki w zakładach 
o szczególnie dużej liczbie wypadków przy pracy

•

Świadczenia w formie finansowej, rzeczowej i usług

Ubezpieczenie od bezrobocia:

•

Składka zależna od wysokości wynagrodzenia

•

Nabycie prawa do świadczenia zależne od okresu opłacania składki

•

Ograniczony okres udzielania świadczenia finansowego

•

Świadczenia w formie finansowej, rzeczowej i usług

Ubezpieczenia pielęgnacyjne:

•

Składka zależna od wysokości wynagrodzenia lub zryczałtowana

•

Nabycie prawa do świadczenia zależne od okresu opłacania składki

•

Świadczenia w formie rzeczowej, finansowej i usług

•

Świadczenia wyodrębnione z ubezpieczenia chorobowego

Ponad 4 % osób w wieku 60 lat i więcej wymaga opieki pielęgnacyjnej.
W grupie osób w wieku 80 lat i więcej odsetek ten wzrasta do 20 %.

Pracodawca

18,13% 

płacy

Składka do ZUS

34,84 % płacy

Konto ind.
12,22 %
I filar

OFE
7,30 
%
II filar

Inne fundusze 
15,32%
- rentowy 11,00 %
- chorobowy 2,45 
%
- wypadkowy 1,87 
%

Pracownik
16,71% płacy

Emerytura 19,52 %

Podział składek ubezpieczeniowych

48

Definicja Światowej Organizacji Zdrowia (1948 r.):

Zdrowie to nie tylko brak choroby, ale także pełnia fizycznego,

psychicznego i społecznego dobrostanu jednostki ludzkiej i jej zdolność

przystosowania się do zmieniających się warunków otaczającego

środowiska.

Ochrona zdrowia - zorganizowana działalność, której celem jest

utrzymanie w dobrym stanie zdrowia człowieka w środowisku,

w którym rozwija się, żyje i pracuje oraz zapobieganie chorobom

i ich leczenie, przedłużanie życia, poprawa stanu zdrowia

psychicznego i fizycznego, szerzenie oświaty sanitarnej,

organizowanie opieki lekarskiej i pielęgniarskiej.

Szacunek wpływu czterech czynników na przyczyny śmierci

Systemy finansowania ochrony 

zdrowia:

• Bismarckowski 

– oparty na 

ubezpieczeniu zdrowotnym; 

• Beveridge’a

 – oparty na finansowaniu ze 

środków publicznych;

• Siemaszkowski

 – oparty na pełnym 

finansowaniu z budżetu państwa.

Model Bismarckowski

• Choroba jest ryzykiem społecznym, przed 

którego następstwami można się 

ubezpieczyć;

• Społeczne ubezpieczenie zdrowotne 

(chorobowe) ma charakter obowiązkowy i 

powszechny;

• Kasa ubezpieczenia zdrowotnego 

finansuje koszt świadczeń medycznych. 

Baza materialna jest finansowana z 

innych źródeł

• Możliwe ubezpieczenie dodatkowe lub 

prywatne.

Model Beveridge’a

• Ochrona zdrowia jest prawem 

obywatelskim, państwo zapewnia równy 

dostęp do świadczeń służby zdrowia.

• Zakres gwarantowanych przez państwo 

bezpłatnie udzielanych świadczeń jest 

ograniczony zależnie od możliwości 

ekonomicznych kraju.

• Narodowe systemy zdrowia (Wlk. 

Brytania, Irlandia, Szwecja).

• Kolejki lub finansowanie z własnych 

środków.

Model Siemaszkowski

• Ochrona zdrowia w całości finansowana 

ze środków państwa.

• Przewaga lub wyłączność publicznych 

podmiotów ochrony zdrowia wśród 

świadczeniodawców.

• Słaba pozycja ochrony zdrowia wśród 

priorytetów państwa.

• Potencjalne kolejki lub korupcja, gdy 

zakres świadczeń okazuje się zbyt mały

zaangażowanie
państwa

rynek

•

•

•

m. Siemaszkowski

m. Beveridge’a

m. Bismarckowski

Składka na ubezpieczenie zdrowotne w Polsce w latach 1999 - 2007 

Struktura wydatków z NFZ w 2005r.

Wyszczególnienie

Odsetek

Lecznictwo szpitalne

44,11

Refundacja leków 

19,14

Podstawowa opieka zdrowotna

10,96

Ambulatoryjna opieka specjalistycznej

7,09

Opierka psychiatryczna i leczenie uzależnień

3,27

Lecznictwo stomatologiczne

2,88

Pomoc doraźna i transport sanitarny

2,82

Świadczenia odrębnie kontraktowane

2,64

Rehabilitacja lecznicza

1,77

Opieka długoterminowa

1,56

Sprzęt ortopedyczny

1,37

Lecznictwo uzdrowiskowe

1,03

Programy profilaktyczne finansowane z NFZ

0,16

Refundacja w ramach przepisów o koordynacji

0,11

Programy polityki zdrowotnej

0,08

PUZ

PUZ

Budżet Państwa

Budżety

Samorządów

Składki 

ubezpieczeniowe

Koszty 

Administracyjne

Świadczenia Zdrowotne

Remonty i 

inwestycje 

publicznych zoz

Model ubezpieczeniowy (od 

1999r.)

Budżety gospo-

darstw domowych

pacjent

świadczeniodawca

usługi

produkty

pieniądze

• Ceny usług znane; mała dostępność drogich procerdur

• Pacjent sam decyduje o kupnie

• Brak zabezpieczenia grup ubogich i wysokiego ryzyka

Finansowanie opieki zdrowotnej z funduszy pacjenta

pacjent

świadczeniodawca

usługi

produkty

pieniądze

• Ceny usług znane 

• Ograniczony dostęp do opieki zdrowotnej

Finansowanie opieki zdrowotnej przez refinansowanie opłat

instytucja
ubezpieczeniowa

pacjent

świadczeniodawca

usługi

produkty

• „zerowa” cena usług

• tendencja do nadmiernego konsumowania dla kompensowania składek

• ocena ryzyka

Finansowanie opieki zdrowotnej z powszechnego 

ubezpieczenia zdrowotnego

Instytucja 

ubezpieczeniowa

Składka

Pieniądze

pacjent

świadczeniodawca

usługi

produkty

• „zerowa” cena usług

• brak bezpośredniej współzależności między podatkami a usługami

• niedobór podaży i nadmiar popytu – kolejki i racjonowanie świadczeń

Finansowanie opieki zdrowotnej z budżetu państwa

Instytucja 

państwowa

Podatki

Pieniądze

Ubezpieczenie zdrowotne



Składka zależna od osiąganego dochodu z pracy



Świadczenia w formie finansowej, rzeczowej i usług



Możliwe wprowadzenie pułapu dochodowego, od

którego wynagrodzenie nie jest obowiązkowe

Kasa chorobowa finansuje w całości lub w części koszty

działań profilaktycznych, leczenia oraz rehabilitacji

(honorarium lekarskie, koszty zakupu lekarstw i

korzystania z bazy medycznej - aparatura

diagnostyczna, pobyt w szpitalu, leczenie sanatoryjne).

Koszty budowy i utrzymania lecznictwa zamkniętego

obciążają państwo, lokalne podmioty polityki społecznej

lub organizacje pozarządowe.

Ubóstwo jako zjawisko wielowymiarowe

Źródło: Opr. własne.

Prawo do świadczeń pomocy społecznej przysługuje 
osobom 
i rodzinom z następujących przyczyn:

ubóstwo, 
sieroctwo, 
bezdomność, 
bezrobocie, 
niepełnosprawność, 
długotrwała lub ciężka choroba, 
przemoc w rodzinie,
potrzeba ochrony macierzyństwa lub wielodzietności, 
bezradność w sprawach opiekuńczo-wychowawczych 

 i prowadzenia gospodarstwa domowego,

brak umiejętności w przystosowaniu do życia młodzieży,

 opuszczającej placówki opiekuńczo-wychowawczej,

trudności w przystosowaniu do życia po zwolnieniu z zakładu 

karnego, 

alkoholizm lub narkomania,
klęski żywiołowe lub ekologiczne
trudności w integracji uchodźców
zdarzenia losowe i sytuacje kryzysowe. 

Struktura pomocy społecznej w Polsce

POMOC ŚRODOWISKOWA:
• ośrodki pomocy społecznej
• powiatowe centra pomocy rodzinie
• regionalne ośrodki polityki społecznej 

POMOC PÓŁINSTYTUCJONALNA
• domy dziennego pobytu

POMOC INSTYTUCJONALNA (ZAKŁADOWA)
• domy pomocy społecznej

Przeciętne miesięczne wydatki gospodarstw domowych na jednostkę
ekwiwalentną i  przyjęte granice ubóstwa w 2004 r.

Ubóstwo względne - osoby w Polsce wydające mniej niż 50% średnich

miesięcznych wydatków gospodarstw domowych (2004 - 354,20 zł)

Domy pomocy społecznej - liczba miejsc i przeciętna liczba miejsc w dps

Patologia społeczna – niepożądane zjawiska, które 
mogą 
wywołać negatywne skutki w rozwoju danej 
społeczności 
lub całego społeczeństwa.

Rodzaje patologii społecznej:

•patologia indywidualna,

•patologia rodziny (małej grupy społecznej),

•patologia struktur organizacyjnych.

Główne przyczyny problemów 
społecznych, 
powodujących zjawiska patologiczne:



osłabienie więzi społecznych i związanego 

    z nimi mechanizmu kontroli społecznej,



wzrost rozpiętości między aspiracjami 

    a możliwościami ich realizacji,



ukształtowanie się w pewnych grupach 

    i środowiskach norm obyczajowych sprzecznych 
    ze społecznie akceptowanym systemem wartości,



ekskluzja i marginalizacja społeczna.

Czy patologia ma charakter względny?

Przejawy patologii indywidualnej:

  uzależnienia (narkomania, alkoholizm, lekomania),

  samobójstwa,

  przestępczość ( w tym – nieletnich),

  prostytucja,

  dewiacje seksualne.

Przejawy patologii rodziny:

  rozpad rodziny,

  przemoc w rodzinie,

  pozbawienie praw rodzicielskich,

  osłabienie funkcji wychowawczej rodziny,

  sieroctwo społeczne.

Przejawy patologii struktur organizacyjnych:

  biurokracja,

  korupcja,

  bezrobocie,

  ubóstwo,

  nieuzasadnione, nadmierne zróżnicowanie społeczne,

  brak szans równego startu życiowego dla młodzieży.

Niektóre przestępstwa w Polsce w latach 1990 - 2003

Podstawowe akty prawne międzynarodowej polityki społecznej:
  Pakt Praw Obywatelskich i Politycznych,

  Pakt Praw Gospodarczych, Społecznych i Kulturalnych,

  konwencje MOP,

  Europejska Karta Społeczna.

Umowy dwustronne i międzynarodowe

Obszary regulacji w zakresie międzynarodowej polityki społecznej:

  ubezpieczenia społeczne (zwłaszcza emerytalne i chorobowe),

  czas i warunki pracy,

  prawa socjalne.

Standardy w międzynarodowej polityce społecznej jako norma docelowa

Niektóre podmioty międzynarodowej polityki 

społecznej

 

Organizacja Narodów Zjednoczonych

• Rada Gospodarczo-Społeczna
• Międzynarodowa Organizacja Pracy (ILO)
• Światowa Organizacja Zdrowia (WHO)
• Organizacja ds. Oświaty, Nauki i Kultury (UNESCO)
• Organizacja ds. Wyżywienia i Rolnictwa (FAO)
• Fundusz ONZ Pomocy Dzieciom (UNICEF)
• Urząd Wysokiego Komisarza ds. Uchodźców

Ustawodawstwo socjalne w UE

• Europejska Karta Społeczna Rady Europy z 18.10.1961 r.
• Jednolity Akt Europejski z 17.02.1986 r.
• Karta Podstawowych Praw Socjalnych Pracobiorców z 

9.12.1989 r.

• Traktat o Unii Europejskiej z Maastricht z 7.02.1992 r.
• Zielona Księga Europejskiej Polityki Społecznej z 1993 r.
• Biała Księga Europejskiej Polityki Społecznej z 1994 r.
• Traktat o Unii Europejskiej II z Amsterdamu z 2.12.1997 r.

Typy modeli polityki społecznej w 

krajach UE

Typ

Liberalne

Redystrybucyjne

Motywacyjne

Silne

Wlk.

Brytania

Dania

Finlandia

Holandia

Szwecja

Niemcy

Miesza-

ne

Irlandia

Francja

Italia

Belgia

Słabe

Hiszpania

Portugalia

Luksemburg

Austria

Grecja

Najważniejsze problemy socjalne krajów Unii Europejskiej:

•demograficzne starzenie się społeczeństwa,
•wzrost zapotrzebowania na  usługi medyczne i pielęgnacyjne,
•długookresowe, masowe bezrobocie i jego społeczne następstwa,
•ubożenie części społeczeństwa i polaryzacja struktury społecznej,
•ograniczone możliwości finansowania wydatków społecznych,
•migracje zawodowe i integracja społeczna gastarbeiterów.

Metoda otwartej koordynacji

 jako metoda rozwiązywania

problemów związanych z polityką społeczną w krajach UE

Zrewidowana Europejska Karta Społeczna:

Art. 12  Prawo do zabezpieczenia społecznego

W celu zapewnienia skutecznego wykonywania prawa do zabezpieczenia 
społecznego, Strony zobowiązują się:
1. utrzymywać lub ustanowić system zabezpieczenia społecznego;
2. utrzymywać system zabezpieczenia społecznego na zadowalającym
    poziomie, równym co najmniej poziomowi niezbędnemu do ratyfikowania
    Europejskiego Kodeksu Zabezpieczenia Społecznego;
3. zabiegać o stopniowe podnoszenie poziomu systemu zabezpieczenia 
    społecznego (...)

Art. 23 Prawo osób w podeszłym wieku do ochrony socjalnej

(...) 1. umożliwienie osobom w podeszłym wieku pozostanie pełnoprawnymi 
           członkami społeczeństwa możliwie najdłużej poprzez:
a) zapewnienie odpowiednich zasobów umożliwiających im godziwą 
egzystencję i aktywny udział w życiu publicznym, społecznym i kulturalnym,

Socjalny program działania na lata 2006 – 2013, podobnie jak poprzedni, 
2000 - 2005 przewiduje mobilizację wspólnotowych podmiotów na rzecz 
ustalenia wspólnych celów socjalnych, które będą realizowane 
samodzielnie w ramach własnych programów.
Model nowej polityki społecznej zakłada:

•

inwestycje w kapitał ludzki,

•

budowanie aktywnego państwa dobrobytu,

•

ograniczanie nierówności społecznych.

Program na najbliższe lata zakłada uszanowanie odmiennych modeli 
realizowanej polityki społecznej w poszczególnych krajach Unii.

Grupy celowe polityki społecznej:

osoby niepełnosprawne, kobiety, ludzie starzy, młodzież, ludzie chorzy,
ludzie ubodzy

Wydatki na cele socjalne  państw 

członkowskich UE

Łączne wydatki na ochronę socjalną na osobę

Problemy europejskich systemów 

emerytalnych

• wysokie składki,
• wczesne przechodzenie na emeryturę,
• niekorzystna alokacja funduszy 

publicznych,

• redystrybucja środków do grup lepiej 

zarabiających,

• dodatnie transfery do starszych kohort

Warunki bytu to całokształt warunków, w jakich żyje społeczeństwo, grupa
społeczno-zawodowa,  gospodarstwo  domowe  lub  jednostka,  wyrażających
się przede wszystkim w udogodnieniach dotyczących procesu zaspokojenia
potrzeb indywidualnych i zbiorowych, a więc:

 w  warunkach,  w  których  przebiega  zachowanie  konsumpcyjne

(w wyborach  indywidualnych  dóbr  i  usług,  jak  i  stwarzanych  przez  to
zachowań),

 w  warunkach  ekologicznych  (geograficzno-przyrodniczych  oraz

sztucznie stworzonych przez człowieka, w tym mieszkaniowych),

 w  warunkach  pracy,  w  tych  aspektach,  które  wydatnie  rzutują  na

całokształt  życia  (przede  wszystkim  dotyczących  uciążliwości,  bezpie-
czeństwa i higieny pracy, rytmu i czasu jej trwania, dojazdów),

 

w  warunkach  czasu  wolnego  i  sposobie  jego  wykorzystania,  w  nie-

których  aspektach  organizacji życia  społecznego  (np.  bezpieczeństwa
osobistego)

 

 Źródła informacji o warunkach bytu ludności:

  dane makroekonomiczne (np. dochody, spożycie, sytuacja rynkowa,

zasoby mieszkaniowe, usługi w zakresie oświaty, wychowania,

kultury, wypoczynku, ochrony zdrowia itp.);

  badania budżetów gospodarstw domowych;

 

inne jednorazowe lub cykliczne badania ankietowe na wybrane tematy

z zakresu warunków bytu.

Warunki bytu jako element oceny funkcjonowania systemu polityki społecznej

Porównywalność danych o warunkach bytu ludności

Dynamika przeciętnego miesięcznego dochodu na 1 osobę 

(rok 1995 = 100)

Granice 

ubóstwa

Gosp. 1-

osobowe

Gosp. 4-

osobowe  (2 
osoby dorosłe 

+ 2 dzieci do 
lat 14)

Relatywna

479

1292

Ustawowa

461

1264

Minimum 
egzystencji

387

1045

subiektywna

941

1492

Granice ubóstwa w zł w IV kwartale 2005

Model motywacyjny - przyszły model 

polityki społecznej?

• minimalizacja interwencji z zewnątrz 

i jej kolejność (państwo na końcu),

• tworzenie warunków dla 

pokoju społecznego,

• rozwój 

partycypacji pracowniczej,

• 

funkcje regulacyjne i socjalne 

państwa,

• instytucjonalizacja 

dialogu społecznego

,

• działalność 

organizacji pozarządowych

,

• 

mieszany model państwa opiekuńczego

 jako efekt obecnych przemian.

Główne wyzwania polityki społecznej 

w Polsce

• zmiany struktury demograficznej społeczeństwa,

• reforma systemu emerytalnego,

• reforma ochrony zdrowia,

• reforma systemu oświaty,

• finansowanie polityki rynku pracy,

• nadmierne zróżnicowanie warunków bytu,

• ograniczenia finansowe rozwoju lokalnej polityki społecznej.

Główne determinanty wzrostu udziału wydatków 

społecznych w PKB

w długim okresie (lata 1950 - 1992)

• niskie tempo wzrostu gospodarczego, stagnacja lub 

recesja,

• wysoki poziom bezrobocia,
• znaczne zaawansowanie procesów demograficznego 

starzenia się społeczeństwa oraz duża siła polityczna 
organizacji osób starszych,

• długi okres pozostawania u władzy partii lewicowych lub 

centrolewicowych,

• słabość instytucji niepaństwowych w stosunku do 

instytucji państwowych

Główne kierunki reformy państwa 

opiekuńczego pod wpływem procesów 

globalizacyjnych

 decentralizacja administrowania sektorem 

społecznym; wzrost roli szczebla  regionalnego 
i lokalnego;

 tworzenie warunków dla powstania szeroko 

rozumianego rynku usług socjalnych;

 ścisłe określanie zasad przyznawania 

świadczeń społecznych, niezależnie od sposobu 
ich finansowania;

 zwiększanie roli asekuracji przed wystąpieniem 

ryzyka społecznego i ograniczenie systemów 
finansowanych z podatków

• Czynnikiem decydującym o wykorzystaniu zalet 

i  redukcji  wad  związanych  z  procesem 
globalizacji  jest  polityka  edukacyjna.  Wiedza 
jest czynnikiem konkurencji.

• W  wyniku  globalizacji  nasilenia  wymagają 

działania  w  kierunku  poprawy  mechanizmów 
redystrybucji dochodów. Jednym z ważniejszych 
instrumentów  jest  w  tym  przypadku  polityka 
edukacyjna, stwarzająca szanse na rynku pracy.

• Systemy  zabezpieczenia  społecznego  powinny 

ewoluować  w  stronę  modelu  minimalnego, 
(nawet  opartego  o  podatki)  dla  wszystkich 
obywateli 

z 

możliwością 

dobrowolnego 

ubezpieczenia emerytal-nego