Indywidualno-
Indywidualno-
środowiskowe
środowiskowe
dopasowanie a stres w
dopasowanie a stres w
pracy
pracy
R. Van Hrrison
R. Van Hrrison
The University of Michigan
The University of Michigan
Indywidualno-
Indywidualno-
środowiskowe
środowiskowe
dopasowanie a stres w
dopasowanie a stres w
pracy
pracy
R. Van Hrrison
R. Van Hrrison
The University of Michigan
The University of Michigan
Najważniejsze założenia
Najważniejsze założenia
Zachowanie jednostki nie da się wyjaśnić tylko w
Zachowanie jednostki nie da się wyjaśnić tylko w
kategoriach samego środowiska, ani samych cech
kategoriach samego środowiska, ani samych cech
jednostki, a tylko we wzajemnej jej współzależności.
jednostki, a tylko we wzajemnej jej współzależności.
Teoria ta przedstawia współzależności jednostki i
Teoria ta przedstawia współzależności jednostki i
środowiska w terminach ich wzajemnego
środowiska w terminach ich wzajemnego
„dopasowania” lub „zgodności”.
„dopasowania” lub „zgodności”.
Niedopasowanie, jakiegokolwiek rodzaju powoduje
Niedopasowanie, jakiegokolwiek rodzaju powoduje
powstanie różnych napięć.
powstanie różnych napięć.
Założenia, c.d.
Założenia, c.d.
Teoria ta opiera się na sformułowaniach procesów
Teoria ta opiera się na sformułowaniach procesów
motywacyjnych dokonanych przez Lewina oraz
motywacyjnych dokonanych przez Lewina oraz
Murraya. Obejmują one dwa rodzaje dopasowania
Murraya. Obejmują one dwa rodzaje dopasowania
jednostki i środowiska:
jednostki i środowiska:
Stopień w jakim uzdolnienia i możliwości
Stopień w jakim uzdolnienia i możliwości
jednostki korespondują z wymaganiami i
jednostki korespondują z wymaganiami i
potrzebami pracy
potrzebami pracy
Stopień w jakim środowisko pracy dostarcza
Stopień w jakim środowisko pracy dostarcza
wartości gratyfikacyjnych zaspokajających
wartości gratyfikacyjnych zaspokajających
potrzeby jednostki
potrzeby jednostki
Człowiek
Człowiek
środowisko
środowisko
Najważniejsze pojęcia:
Najważniejsze pojęcia:
Obiektywne środowisko
Obiektywne środowisko
Subiektywne środowisko
Subiektywne środowisko
Obiektywna jednostka
Obiektywna jednostka
Subiektywna jednostka
Subiektywna jednostka
Kontakt z rzeczywistością
Kontakt z rzeczywistością
Dokładność samooceny
Dokładność samooceny
Obiektywne dopasowanie P-E
Obiektywne dopasowanie P-E
Subiektywne dopasowanie P-E
Subiektywne dopasowanie P-E
Co to takiego?
Co to takiego?
Obiektywne środowisko
Obiektywne środowisko
to takie, jakim jest
to takie, jakim jest
niezależnie od cechującego jednostkę sposobu
niezależnie od cechującego jednostkę sposobu
percepcji. Obejmuje zarówno obiekty, które wchodzą
percepcji. Obejmuje zarówno obiekty, które wchodzą
w kontakt z jednostką oraz te które nie wchodzą.
w kontakt z jednostką oraz te które nie wchodzą.
Są to na przykład środowisko fizyczne, społeczne i
Są to na przykład środowisko fizyczne, społeczne i
inne aspekty otaczającego świata, którego istnienie
inne aspekty otaczającego świata, którego istnienie
jest niezależne od indywidualnych percepcji.
jest niezależne od indywidualnych percepcji.
Subiektywne środowisko
Subiektywne środowisko
stanowi percepcję
stanowi percepcję
jednostki odnoszące się do jej obiektywnego
jednostki odnoszące się do jej obiektywnego
środowiska. Jest to przeprowadzona przez
środowiska. Jest to przeprowadzona przez
jednostkę psychologiczna rekonstrukcja świata, w
jednostkę psychologiczna rekonstrukcja świata, w
którym żyje.
którym żyje.
Przykłady
Przykłady
Sąsiadka
Sąsiadka
Sąsiadka, która odkurza mieszkanie o 7 rano
Sąsiadka, która odkurza mieszkanie o 7 rano
Wkurzająca sąsiadka
Wkurzająca sąsiadka
Córka Kowalskich jest brzydka
Córka Kowalskich jest brzydka
Najlepsza pogoda jest gdy temperatura ma 24 st.
Najlepsza pogoda jest gdy temperatura ma 24 st.
Moja firma liczy 57 osób
Moja firma liczy 57 osób
Moja firma mieści się na pięknej, zielonej górce
Moja firma mieści się na pięknej, zielonej górce
Jednostka obiektywna
Jednostka obiektywna
- termin ten odnosi się do
- termin ten odnosi się do
osoby, jaką rzeczywiście jest. Obejmuje jej potrzeby,
osoby, jaką rzeczywiście jest. Obejmuje jej potrzeby,
wartości, uzdolnienia i inne mniej lub bardziej trwałe
wartości, uzdolnienia i inne mniej lub bardziej trwałe
własności.
własności.
Jednostka subiektywna
Jednostka subiektywna
- odzwierciedla
- odzwierciedla
indywidualne percepcje obiektywnego Ja (obrazu
indywidualne percepcje obiektywnego Ja (obrazu
samego siebie lub poczucia tożsamości). Obejmuje
samego siebie lub poczucia tożsamości). Obejmuje
specyficzne dla danej osoby sposoby percepcji jej
specyficzne dla danej osoby sposoby percepcji jej
własnych potrzeb, wartości, zdolności i innych
własnych potrzeb, wartości, zdolności i innych
cech.
cech.
Przykłady
Przykłady
Potrafię przepłynąć pod wodą 30 m
Potrafię przepłynąć pod wodą 30 m
Mam niebieskie oczy
Mam niebieskie oczy
Mam ładne oczy
Mam ładne oczy
Umiem super grać na skrzypcach
Umiem super grać na skrzypcach
Miłość jest dla mnie wartością
Miłość jest dla mnie wartością
Nie jestem zazdrośnikiem
Nie jestem zazdrośnikiem
Lubię przebywać w ciszy
Lubię przebywać w ciszy
Kontakt z rzeczywistością
Kontakt z rzeczywistością
utrzymywany przez
utrzymywany przez
jednostkę to rozbieżność między obiektywnym
jednostkę to rozbieżność między obiektywnym
środowiskiem jednostki a indywidualnym sposobem
środowiskiem jednostki a indywidualnym sposobem
jego postrzegania.
jego postrzegania.
Dokładność samooceny
Dokładność samooceny
- to rozbieżność między
- to rozbieżność między
obiektywną jednostką a jej subiektywną percepcją
obiektywną jednostką a jej subiektywną percepcją
samej siebie.
samej siebie.
Obydwa rodzaje rozbieżności są
Obydwa rodzaje rozbieżności są
wyrazem niedoskonałości percepcji
wyrazem niedoskonałości percepcji
Rozbieżności te wyrażają stopień zgodności
Rozbieżności te wyrażają stopień zgodności
lub dopasowania własności środowiska i
lub dopasowania własności środowiska i
jednostki.
jednostki.
Dobre dopasowanie występuje wtedy,
Dobre dopasowanie występuje wtedy,
gdy…
gdy…
…
…
środowisko pracy jest w stanie dostarczyć
środowisko pracy jest w stanie dostarczyć
poszukiwanych przez jednostkę środków
poszukiwanych przez jednostkę środków
zaspokojenia potrzeb
zaspokojenia potrzeb
(pieniędzy, uczestnictwa
(pieniędzy, uczestnictwa
społecznego, możliwości osiągnięć),
społecznego, możliwości osiągnięć),
oraz kiedy
oraz kiedy
jednostka jest w stanie wykazać się
jednostka jest w stanie wykazać się
potrzebnymi w środowisku zdolnościami
potrzebnymi w środowisku zdolnościami
(np.
(np.
sprawnością manualną, umiejętnością
sprawnością manualną, umiejętnością
programowania komputerowego, dobrym
programowania komputerowego, dobrym
stanem zdrowia, znajomością języków obcych).
stanem zdrowia, znajomością języków obcych).
Obiektywne dopasowanie P-E
Obiektywne dopasowanie P-E
– odnosi się do
– odnosi się do
dopasowania obiektywnej jednostki i obiektywnego
dopasowania obiektywnej jednostki i obiektywnego
środowiska, a więc jest to dopasowanie niezależne
środowiska, a więc jest to dopasowanie niezależne
od indywidualnych wzorców percepcji.
od indywidualnych wzorców percepcji.
Subiektywne dopasowanie P-E
Subiektywne dopasowanie P-E
– odnosi się do
– odnosi się do
zgodności subiektywnej jednostki i subiektywnego
zgodności subiektywnej jednostki i subiektywnego
środowiska, tzn. zgodności percepcji jednostki z jej
środowiska, tzn. zgodności percepcji jednostki z jej
indywidualno- środowiskowym dopasowaniem.
indywidualno- środowiskowym dopasowaniem.
Przykład: Sekretarka uważa że jest w stanie pisać z
Przykład: Sekretarka uważa że jest w stanie pisać z
prędkością 50 słów na minutę (jednostka
prędkością 50 słów na minutę (jednostka
subiektywna), a w rzeczywistości może w ciągu
subiektywna), a w rzeczywistości może w ciągu
jednej minuty napisać tylko 40 wyrazów
jednej minuty napisać tylko 40 wyrazów
(obiektywna jednostka). Zwierzchnik sekretarki
(obiektywna jednostka). Zwierzchnik sekretarki
może oczekiwać od nie pisania z prędkością 70
może oczekiwać od nie pisania z prędkością 70
słów/minutę (obiektywne środowisko), podczas gdy
słów/minutę (obiektywne środowisko), podczas gdy
sekretarka sądzi, że oczekuje od niej 60
sekretarka sądzi, że oczekuje od niej 60
wyrazów/minutę (subiektywne środowisko).
wyrazów/minutę (subiektywne środowisko).
Każda z 4 rozbieżności jest ważnym
Każda z 4 rozbieżności jest ważnym
wskaźnikiem zdrowia psychicznego. Dobry
wskaźnikiem zdrowia psychicznego. Dobry
stan zdrowia wyraża się brakiem
stan zdrowia wyraża się brakiem
rozbieżności lub niską rozbieżnością dla
rozbieżności lub niską rozbieżnością dla
każdego z 4 porównań.
każdego z 4 porównań.
Formułę dopasowania P-E można wykorzystać do
Formułę dopasowania P-E można wykorzystać do
zdefiniowania stresu pracy.
zdefiniowania stresu pracy.
Praca jest stresująca w takim stopniu, w jakim
Praca jest stresująca w takim stopniu, w jakim
brakuje jej środków zaspokojenia motywacji
brakuje jej środków zaspokojenia motywacji
jednostki, oraz proporcjonalnie do stopnie
jednostki, oraz proporcjonalnie do stopnie
niedostosowania uzdolnień jednostki do wymagań
niedostosowania uzdolnień jednostki do wymagań
pracy, które warunkują osiągalność owych środków.
pracy, które warunkują osiągalność owych środków.
W obydwu przypadkach potrzeby i wartości
W obydwu przypadkach potrzeby i wartości
jednostki nie znajdują odpowiedniej gratyfikacji w
jednostki nie znajdują odpowiedniej gratyfikacji w
środowisku pracy.
środowisku pracy.
Złe dopasowanie naraża nas na długotrwałe
Złe dopasowanie naraża nas na długotrwałe
napięcia i może powodować różnego rodzaju
napięcia i może powodować różnego rodzaju
zaburzenia. Z kolei z dobrego dopasowania
zaburzenia. Z kolei z dobrego dopasowania
wynikają bezpośrednie pozytywne skutki dla
wynikają bezpośrednie pozytywne skutki dla
zdrowia psychicznego.
zdrowia psychicznego.
Wzrost
motywacji
Poprawa zdrowia
fizycznego
Zwiększone poczucie
własnej wartości
Aby opisać funkcjonowanie modelu w czasie, należy
Aby opisać funkcjonowanie modelu w czasie, należy
uwzględnić zależności z formie sprzężenie
uwzględnić zależności z formie sprzężenie
zwrotnego.
zwrotnego.
Złe dopasowanie
Napięcia,
zaburzenia zdrowotne
Dopasowanie siebie do pracy
przez radzenie sobie
Dopasowanie siebie do pracy
przez obronę
Panowanie nad
środowiskiem
adaptacja
Mechanizmy obronne
Radzenie sobie
Radzenie sobie
odnosi się do działań
odnosi się do działań
jednostki zmieniających obiektywne środowisko
jednostki zmieniających obiektywne środowisko
lub obiektywną jednostkę, aby poprawić
lub obiektywną jednostkę, aby poprawić
wzajemne dopasowanie tych dwóch
wzajemne dopasowanie tych dwóch
elementów.
elementów.
Osoba nie radząca sobie z bieżącą pracą
Osoba nie radząca sobie z bieżącą pracą
może poprosić zwierzchnika albo o
może poprosić zwierzchnika albo o
zmniejszenie stawianych jej wymagań
zmniejszenie stawianych jej wymagań
(zmiana obiektywnego środowiska), albo
(zmiana obiektywnego środowiska), albo
szkolić się, żeby zwiększyć swoje możliwości
szkolić się, żeby zwiększyć swoje możliwości
zapanowania nad wymogami pracy (zmiana
zapanowania nad wymogami pracy (zmiana
obiektywnej jednostki).
obiektywnej jednostki).
Radzenie sobie przez zmianę obiektywnego
Radzenie sobie przez zmianę obiektywnego
środowiska pracy określane jest jako
środowiska pracy określane jest jako
panowanie nad środowiskiem
panowanie nad środowiskiem
, a radzenie
, a radzenie
sobie przez zmianę obiektywnej jednostki,
sobie przez zmianę obiektywnej jednostki,
jako
jako
adaptację
adaptację
.
.
Praca – jednostka – napięcie
Praca – jednostka – napięcie
o co w tym chodzi?
o co w tym chodzi?
Model zależności między subiektywnym
Model zależności między subiektywnym
środowiskiem, subiektywną jednostką a napięciem
środowiskiem, subiektywną jednostką a napięciem
Jednostka
subiektywna
Napięcia
psychiczne
Fizjologiczne
zachowaniowe
Środowisko subiektywne
Subiektywne
indywidualno-środowiskowe
dopasowania
Motywacyjna podstawa zależności między
Motywacyjna podstawa zależności między
jednostką a środowiskiem
jednostką a środowiskiem
Osiąganie celów
Osiąganie celów
–
–
dobre samopoczucie
dobre samopoczucie
Doświadczany przez jednostkę stres w pracy
Doświadczany przez jednostkę stres w pracy
odzwierciedla się w rozbieżnościach między
odzwierciedla się w rozbieżnościach między
motywami jednostki a środkami
motywami jednostki a środkami
zaspokojeniami zawartymi w środowisku
zaspokojeniami zawartymi w środowisku
pracy.
pracy.
Niedopasowanie jednostki można również wyrazić
Niedopasowanie jednostki można również wyrazić
w wymiarach opisujących wymagania pracy i
w wymiarach opisujących wymagania pracy i
zdolności jednostki
zdolności jednostki
wymagania pracy vs. zdolności jednostki
wymagania pracy vs. zdolności jednostki
Brak dostosowania
Brak dostosowania
–
–
napięcie
napięcie
Poziom gratyfikacji w wymiarze wymagania –
Poziom gratyfikacji w wymiarze wymagania –
zdolność przejawia się na dwa sposoby:
zdolność przejawia się na dwa sposoby:
1. kiedy dostęp do środków zaspokojeni
1. kiedy dostęp do środków zaspokojeni
uwarunkowany jest zetknięciem się z
uwarunkowany jest zetknięciem się z
wymaganiami
wymaganiami
2. gdy wymagania pracy są zinternalizowane
2. gdy wymagania pracy są zinternalizowane
jako wartość
jako wartość
Implikacje dla teorii stresu
Implikacje dla teorii stresu
Pozwala zrozumieć w jaki sposób stres pracy
Pozwala zrozumieć w jaki sposób stres pracy
odbija się w napięciu zdrowotnym
odbija się w napięciu zdrowotnym
Uwzględnienie zależności między systemem
Uwzględnienie zależności między systemem
potrzeb i wartości każdego z pracowników a
potrzeb i wartości każdego z pracowników a
środowiskiem pracy
środowiskiem pracy
Wypracowanie narzędzi mierzących możliwości
Wypracowanie narzędzi mierzących możliwości
jednostki oraz ich dopasowanie do wymagań
jednostki oraz ich dopasowanie do wymagań
stawianych przez poszczególne prace (np. Bateria
stawianych przez poszczególne prace (np. Bateria
Testów Zdolności Ogólnych, Wzory Zdolności
Testów Zdolności Ogólnych, Wzory Zdolności
Zawodowych)
Zawodowych)
Możliwość sprawdzania dopasowania jednostki do
Możliwość sprawdzania dopasowania jednostki do
pracy
pracy