Jan Łazowski
Psychologia dla Fizjoterapii
Seminarium 4
Promocja zdrowia
Badania skuteczności
fizjoterapii
Jan Łazowski
Psychologia dla Fizjoterapii
Seminarium 4
Promocja zdrowia
Badania skuteczności
fizjoterapii
2
Pochodzenie promocji
zdrowia
Z badań patogenezy, badań stresu,
higieny i profilaktyki, z przyczyn
ekonomicznych, z powodu wad
medycyny postała:
PROMOCJA ZDROWIA
nauka jak żyć zdrowo, samodzielnie,
szczęśliwie, minimalizując koszty
medyczne i nie nadużywając
medycyny.
3
Patogeneza i profilaktyka
Badania patogenezy (przyczyn) chorób,
wykazały, że obecnie najważniejsze
choroby mają swoje źródło w sposobie życia
Ustalono błędy w stylu życia
Dotyczą one:
Odżywiania (za dużo i zły skład)
Ruchu i wysiłku (za mało)
Używek (papierosy, alkohol)
Przekonań (utrwalone, błędne poglądy)
4
Wymagania życia i zdrowia
Życia nie da się przeleżeć na kanapie.
Bezruch powoduje zaniki w narządzie ruchu i
krążenia oraz zaburzenia przemiany materii
Życia nie da się przeżyć bez realizacji
pragnień i bez zmagania z losem, czyli bez
stresu – Przy nadmiernej ochronie traci się
samodzielność, zdrowie i poczucie szczęścia.
STRESU NIE DA SIĘ UNIKNĄĆ
Stres jest jednym z najważniejszych
problemów psychologii klinicznej i zdrowia
5
Salutogeneza
Powstaje kierunek nauki, badający ile
stresu trzeba i można znieść:
by tworzyć zdrowe, szczęśliwe i
samodzielne życie.
Salus – zdrowie, genesis –
pochodzenie
Analogicznie do patogenezy (patos –
szkody) badania pochodzenia chorób.
6
Badania skutków stresu
Setki badań nad osobami, które
przeszły przez ekstremalne sytuacje
stresujące i przetrwały oraz działają
efektywnie w długim życiu
Badania porównawcze grup o
ciężkiej i łatwej sytuacji życiowej
wykazały także pozytywne skutki
stresu w określonych warunkach
7
Dodatnie skutki stresu
Przeżycie stresu z uniknięciem
nadmiernych szkodliwych reakcji,
powoduje, że organizm staje się
sprawniejszy w funkcjach fizjologicznych
i umysłowych, które brały udział w
usuwaniu sytuacji stresującej. Zwykle
towarzyszy temu poczucie sukcesu z
pozytywnymi emocjami również
wzmacniającymi zdrowie.
8
Zmysł lub poczucie
koherencji
JEST TO OSOBISTA ZDOLNOŚĆ DO RADZENIA
SOBIE ZE STRESEM, na którą składa się:
Zmysł
rozumienia
świata i ludzi,
uporządkowania doświadczeń i struktury losu
Poczucie
zaradności,
umiejętność dotarcia do
właściwych środków i ich wyboru celem
utrzymania i rozwijania egzystencji dającej
zadowolenie
Poczucie
sensu życia
, dostrzegania i strzeżenia
wartości dla których warto żyć, działać,
walczyć.
9
Zasoby przeciw stresowe
Osobiste
Mieszkanie, majątek,
Praca zarobkowa, charytatywna, hobby
Wykształcenie zawodowe, ogólne, samokształcenie
Atrakcyjność fizyczna,
Zdrowie, zdrowy styl życia, sprawność fizyczna
Zachowania p/stresowe i łagodzące stres
Społeczne
sieć osobistych związków i kontaktów
interpersonalnych
umiejętność korzystania ze społecznych
zabezpieczeń fizycznych, psychologicznych i
finansowych
10
„Jak sobie pościelisz tak się
wyśpisz”
Kierowanie swoim losem – czy to możliwe ?
Jakie masz przekonanie o tym ?
Kto i co kieruje twoim losem i zdrowiem ?
Jakie są przekonania ludzi o umiejscowieniu
kontroli losu?
Różnica pomiędzy rzeczywistym wpływem
na los a przekonaniem o wpływie ? Czy to
przekonanie jest ważne ?
11
Przekonania o
umiejscowieniu kontroli
zdrowia (Poukz)
Jak ludzie wyobrażają sobie mechanizmy
powstawania chorób i zachowania zdrowia
Umiejscowienie zewnętrzne: zdrowie zależy od
losu (od szczęścia, gwiazd, genów, pecha itp.)
Umiejscowienie zewnętrzne: zdrowie zależy od
innych ludzi (przez rodziców, żonę, lekarz i in.)
Umiejscowienie wewnętrzne: zdrowie zależy ode
mnie – od tego jak żyję, dbam, poznaję potrzeby
12
Poukz a stan zdrowia
Osoby, które sobie przypisują kontrolę
zdrowia są
Zdrowsze niż osoby z innych grup poukz
Leczą się bardziej prawidłowo i skutecznie
Biorą aktywny udział w leczeniu, od
wyboru lekarza i terapii do obserwacji
skuteczności i dawkowania leków,
Wszystko to obniża koszty służby zdrowia
13
Wniosek
Nie tylko fizyczna
rzeczywistość lecz także
nasze własne wyobrażenia i
przekonania mają wpływ na
zdrowie i los każdego z nas
14
WHO i umiejscowienie kontroli
zdrowia
Badania nad Poukz inspirowały
powstanie nowego postępowania
medycznego i edukacyjnego
Promocji Zdrowia
Uznano, ze należy ludzi edukować
w kierunku umiejętności
kontrolowania swojego zdrowia
15
Cel promocji zdrowia
Samodzielne dbanie o swoje zdrowie
w myśl hasła „TWOJE ZDROWIE W
TWOICH RĘKACH”
Umiejętność brania
odpowiedzialności za siebie i swoje
zdrowie
Szeroka edukacja zdrowotna: w
szkole, w mediach, w osiedlach
(rady, kluby, spotkania itp.)
16
Ekonomiczne uzasadnienia
promocji zdrowia
Diagnozowanie i leczenie jest bardzo
kosztowne a koszty i możliwości służby
zdrowia ciągle rosną
Tylko bogaci ludzie mogą sobie pozwolić
na pełne korzystanie z medycyny
Nawet najbogatsze państwa nie są w
stanie zapewnić pełnej pomocy
wszystkim swoim obywatelom
17
Promocja zdrowia łagodzi
ograniczenia medycyny
Redukcjonizm – czyli niedocenianie potrzeb i emocji
pacjenta – depersonalizacja pacjenta dla zasady
Technizacja – fascynacja aparaturą i wiara, że jest
wszechmocna
Jatrogenia – szkodliwe, uboczne skutki terapii
Totalizm instytucjonalny – wymagania ponad wymogi
terapii, podporządkowanie dla wygody personelu.
Odpowiedzialność prawna – wielkie odszkodowania,
powodują nadmierna ostrożność w terapii i
standaryzację świadczeń w miejsce indywidualizacji
18
Miejsce promocji
zdrowia w medycynie
Promocja zdrowia zwiększa zasoby
zdrowia, uczy zachowań prozdrowotnych
jest częścią medycyny szeroko pojętej,
jest powiązana z psychologią kliniczną i
zdrowia oraz edukacją zdrowotną i ogólną
Medycyna naprawcza usuwa utracone
zdrowie (chorobę) powraca do stanu
przed chorobą
19
Istota promocji zdrowia
Choroba i rola medycyny naprawczej
20
World Health Organisation
(WHO)
Światowa Organizacja Zdrowia
(ŚOZ)
Stwierdziła skuteczność promocji
zdrowia
Uznała ją za najważniejsze zadanie
dla wszystkich członków
ŚOZ
Każdy pracownik służby zdrowia
ma obowiązek być czynnym
promotorem zdrowia
21
Praktyczne działania
promocji zdrowia
Edukacja we wszystkich
środowiskach,
Szczególnie w szkołach i wśród
młodzieży
Propagowanie zasad promocji
zdrowia
Badania nad poziomem zdrowia i
wartością zmian cywilizacyjnych
22
Poczucie sensu życia
To najważniejszy składnik
odporności na stres
Można go mierzyć za pomocą testu
sensu życiowego
Można wykonać ten test dla
doświadczenia i własnej wiedzy.
23
Błędy odżywiania
Nadmiar spożywanych kalorii
Nieprawidłowy skład pożywienia
Niedobór jarzyn i owoców
Nadmiar tłuszczu i cukru
Niedobór wody
Zaburzenia regularności i higieny
psychicznej posiłków
24
Piramida odżywiania
Pieczywo, kasze, potrawy
mączne
Jarzyny i owoce
Mleko i sery
Drób i jaja, oleje roślinne
Wieprzowina i
wołowina
Cukry
25
Ruch i wysiłek fizyczny
Dzienne wydatkowanie energii ruchu i wysiłku
powinno równać się energii marszobiegu
Dla mężczyzn na dystansie 7 km
Dla kobiet na dystansie 5 km
Może być wydatkowana w dowolnej postaci
wysiłku fizycznego, bez napięcia
psychicznego
i w zdrowym powietrzu
26
Przekonania
Utrwalone sądy i poglądy słabo
podlegające kontroli racjonalnej
Z wiekiem jest ich więcej i są
sztywniejsze
Dotyczą wszystkich dziedzin życia
Gdy dotyczą zdrowia mogą mieć
wpływ zbawienny lub zgubny
27
Kształtowanie przekonań
Bodźce audiowizualne
wyobrażające skutki zdrowotne
Powtarzane wielokrotnie
Teksty pisane i pogadanki z
racjonalnym uzasadnieniem
Spotkania z przekonanymi ludźmi,
znanymi i lubianymi
28
Miary zdrowia (główne)
Przeciętna długość życia –
i przewidywanie trwania życia dla
określonego wieku
Przyczyny zgonów
Zachorowalność
Chorobowość
29
Długość życia w Polsce
W roku 1900 43 lata mężczyźni
48 lat kobiety
W roku 2000 71 lat mężczyźni
75 lat kobiety
30
Przyczyny wydłużenia
życia
Usunięcie chorób zakaźnych
Bakteriologia
Stacje sanitarno-epidemiologiczne
Higiena życia codziennego
Podniesienie stopy życiowej
Zlikwidowanie przednówków i niedożywienia
Higiena osiedli i mieszkań – wodociągi,
kanalizacja, wywóz i utylizacja śmieci
Zmniejszenie umieralności niemowląt
Właściwe żywienie i higiena
31
Najczęstsze przyczyny
zgonów
W roku 1900
1.
Grypa, zapalenie płuc
2.
Gruźlica
3.
Zakażenia pokarmowe
4.
Choroby serca
5.
Udary mózgu
6.
Choroby nerek
7.
Wypadki
8.
Rak
9.
Choroby dziecięce
10.
Błonica
W roku 2000
1.
Choroby serca
2.
Rak
3.
Urazy
komunikacyjne
4.
Udary mózgu
5.
Choroby płuc
6.
Grypa,
7.
Samobójstwa
8.
Cukrzyca
9.
Choroby wątroby
10.
Zabójstwa
32
Zachorowalność
Ogólna – liczba wszystkich nowych
zachorowań na rok (miesiąc lub inny
okres) w określonej populacji
Szczegółowa – liczba nowych zachorowań
Na określoną chorobę (np. nowotwory)
W ograniczonym rejonie (np. powiecie, kraju)
W ograniczonej populacji (np. grupy wiekowe,
płeć)
33
Chorobowość
Ogólna - aktualna liczba wszystkich
chorych w danej populacji
Szczegółowa –
dla poszczególnych chorób
dla rejonów np. województw, krajów
dla środowisk np. miast, grup
wiekowych
34
Choroby psychiczne w
Polsce
Chorobowość:
ok. 649 tys. w r. 1995 (1,6%)
ok. 1275 tys. w r. 2004
(3,3%)
Zachorowalność:
ok. 176 tys. w r. 1995 (0,4%)
ok. 335 tys. w r. 2004 (0,8%)
Ok. 70% poniżej 50 r. życia
Bez alkoholizmu i narkomanii
35
Choroby psychiczne w Polsce.
Komentarz
Zachorowalność i chorobowość wzrosła w
ciągu 10 lat o ok. 100% (podwoiła się)
Znaczna część wzrostu spowodowana jest
większą świadomością chorujących i
lepszym rozpoznawaniem chorób
Najczęstsze są zaburzenia lękowo-
nerwicowe (ok. 28%) i afektywne (ok.
22%), ich liczba rośnie nadal.
Liczby zaburzeń organicznych (ok. 15%), i
schizofrenii ok. 10% b. nieznacznie rosną
36
Zachorowalność na nowotwory w
Polsce
Nowotwory ok. 105 tys. w r. 1995
ok. 114 tys. w r. 2002
(Wzrost o 8%)
W tym 58 tys. mężczyźni 56 tys.
kobiety
Ok. 70% powyżej 50 r. życia
Najczęstsze nowotwory:
Mężczyźni: płuca, żołądek, prostata
Kobiety: sutek, jajnik i macica, żołądek
37
Skuteczność fizjoterapii
To bardzo poważny problem.
Wiele metod fizjoterapii ma opinie
skutecznych, naturalnych, od wieków
używanych (np. balneologia, masaż,
wodolecznictwo)
W tych metodach na pewno występuje silne
pozytywne lub ujemne działanie psychiczne
W tych metodach nie można zastosować
placebo a zatem podwójnej ślepej próby,
trudno stwierdzić jakie jest ich poza
psychologiczne działanie
38
Medycyna oparta na
dowodach naukowych
(EBM)
Nowoczesna nauka wymaga ścisłych dowodów
skuteczności terapii, dokładnie przedstawionych
w programie EBM
Leki i środki, które nie wykazują oczywistej
skuteczności (np. chirurgia) lub nie legitymują się
pozytywnymi wynikami badań z podwójnej ślepej
próby, są nie chętnie stosowane w klinikach i nie
chce za nie płacić NFZ i inne ubezpieczenia
Przyczyną takiego stanu jest stosowanie w
przeszłości i obecnie licznych środków, które
okazały się tylko placebo, przestały działać i
często były szkodliwe – to są dramatyczne
historie w medycynie.
39
Placebo i EBM w
fizjoterapii
W metodach fizjoterapii, w których nie
da się oddzielić działania
psychologicznego od efektu fizycznego
lub chemicznego, można przypuszczać,
że udział psychiki w leczeniu istnieje,
lecz nie wiadomo jak wielki
W konsekwencji należy dbać o
psychologiczne warunki tych terapii,
jeśli chce się uzyskać ich skuteczność
40
Przekonania fizjoterapeuty
Środki fizjoterapii posiadają mniejsze lub
większe poza psychologiczne działanie
lecznicze
Dlatego fizjoterapeuci są głęboko przekonani,
że nasze metody leczą i poprawiają zdrowie,
mimo, że nie potrafimy odróżnić wpływu
psychologicznego od fizycznego
To przekonanie zwiększa efekt leczniczy,
należy je zachowywać i przekazywać
pacjentom
41
Cechy osobowości
związane z podatności na
zachorowania 1
Osobowość A – niecierpliwi, ambitni,
ciągle spieszący się, zapracowani,
lubiący dominować, nieufni – skłonni
do chorób serca, nadciśnienia
tętniczego, udarów, miażdżycy
Osobowość B – spokojni, cierpliwi,
refleksyjni, łatwi w kontakcie,
niespieszni – mało chorują
42
Psychiczne cechy
podatności na
zachorowanie 2
Osobowość C – tłumiący emocje,
zwłaszcza żalu i pretensji, uczucie
krzywdy, kontakty płytkie, ukryte
zawiści – skłonność do nowotworów
złośliwych (carcinoma)
Osobowość D – słaba odporność na
stres, słaba wiara w siebie, uległość i
bunty, labilność – skłonność do depresji
43
Cel wykładu i seminarium
Obowiązki fizjoterapeuty w
zakresie promocji zdrowia
Mierzenie zdrowotności, badania
naukowe skuteczności fizjoterapii
POZNAJ i ROZWIJAJ SIEBIE,
aby dobrze służyć innym i sobie.
To podstawa kultury osobistej
44
KONIEC
45
Refleksja i informacje
Przewidywanie stresu często jest
możliwe i wcześniejszy namysł nad
sytuacją. Poznawanie jej aspektów i
zbieranie informacji o wszystkim, co
może dotyczyć sytuacji stresującej,
możliwościach ochrony i naprawy
strat. Taka postawa łagodzi stres,
skraca jego trwanie, zmniejsza
szkodliwe reakcje.