TKANKA NERWOWA
TKANKA NERWOWA
Tkanka nerwowa filo- i ontogenetycznie
związana jest z powłokami ciała. U
wszystkich zwierząt pochodzi więc z
ektodermy. Wyspecjalizowane w szybkim
przewodzeniu bodźców neurony wymagają
„opieki", którą zapewniają im komórki tkanki
glejowej. Ponieważ komórki glejowe
towarzyszą nerwowym już u płazińców, a
ponadto ontogeneza tych tkanek jest niemal
identyczna, mówi się ogólnie o tkance
nerwowej (dodać wszakże należy, że komórki
glejowe nie przewodzą impulsów
nerwowych). U wszystkich zwierząt, a także u
człowieka tkanka glejowa tworzy zrąb
(podstawę strukturalno-funkcjonalną) dla
neuronów. Jej najważniejszą funkcją jest
odżywianie i ochrona mechaniczna komórek
nerwowych.
Zwierzęta kręgowe posiadają dwa
rodzaje gleju:
1. Właściwy - jego komórki, nazywane
gliocytami, otulają neurony tworząc
dla nich rusztowanie, a ponieważ ma-
ją wypustki cytoplazmatyczne, przy-
pominają wyglądem śniegowe
gwiazdki - nazwano je astrocytami
2. Ependyma - jego komórki wyścielają
komory mózgu, wodociąg i kanał cen-
tralny rdzenia kręgowego, a ponieważ
kształtem przypominają komórki na-
błonka jednowarstwowego, ten rodzaj
gleju nazwano nabłonkowym.
l. Włókna nagie (bezosłonkowe) - w
taki sposób określa się neuryty
pozbawione elementów izolujących,
czyli osłonek. Włókna tworzy więc sama
wypustka cytoplazmatyczna, nazywana
aksonem (cylindrem osiowym). Tego
typu włókna mają małą średnicę i w
związku z tym
wolno przewodzą. Stanowią
najpierwotniejszy typ włókien i są
bardzo powszechne u niższych
bezkręgowców. Wyższe kręgowce mają
takie włókna tylko w nerwie węchowym.
Przewodzą z prędkością rzędu 1 dm/s.
2. Włókna jednoosłonkowe - ich cylinder osiowy jest
otoczony przez jedną osłonkę. W zależności od jej rodzaju
włókna podzielono na:
A) rdzenne - mające osłonkę mielinową (rdzenną). Ten typ
osłonki powstaje poprzez stopniowe okręcanie się dookoła
aksonu mielocytów (odmiany komórek Schwanna). W czasie
ścisłego owijania się błon mielocytu wokół cylindra osiowego
stopniowo powstaje zgrubienie - mezakson. Zawiera on dużą
koncentrację mieliny - złożonego kompleksu organicznego, w
którego skład wchodzą sfingolipidy i cerebrozydy. Kilkakrotne
owinięcie mezaksonu doprowadza do powstania osłonki,
przypominającej swoją strukturą molekularną wiele warstw
plazmolemy. Włókna rdzenne mają stosunkowo niewielką
średnicę i prędkości przewodzenia ok. 3-16 m/s. Pozwala to
na upakowanie ogromniej liczby dość szybko przewodzących
wypustek w małej objętości. Dlatego w ośrodkowym układzie
nerwowym tworzą w dużej koncentracji substancję białą,
występują również w nerwie wzrokowym;
B) bezrdzenne - dziwne włókna składające się de facto z
pęczka
7-12 splecionych dookoła siebie aksonów, które otoczone są
glejowymi komórkami Schwanna, nazywanymi tutaj
lemocytami. Powstaje więc coś w rodzaju szarego kabla,
zresztą niekiedy włókna te nazywane są kablowymi.
Prędkości przewodzenia nie są oszałamiające (0,3-2 m/s), ale
w układzie nerwowym autonomicznym zupełnie wystarczają.
3. Włókna dwuosłonkowe - mają dwa rodzaje
osłonek, mielinową (rdzenną), której budowę opisano
przed chwilą, oraz neurylemę (osłonkę komórkową),
tworzoną przez lemocyty odmianę komórek
Schwanna). Neurylema włókien dwuosłonkowych jest
cienką, półprzeźroczystą warstwą cytoplazmy
komórek Schwanna, otaczających włókno od
zewnątrz (szczególnie dobrze widoczne to jest na
przekroju poprzecznym włókna). W miejscach styku
lemocytów powstają przewężenia zwane cieśniami
Ranviera. Proces mielinizacji jest długotrwały i u
człowieka kończy się dopiero pod koniec pierwszego
roku życia. Taka budowa grubego, izolowanego
włókna pozwala na osiąganie prędkości przewodzenia
do 120 m/s u ssaków, a u niższych kręgowców ok. 35
m/s. Duża prędkość przekazywania impulsów
powoduje, że u kręgowców wszystkie nerwy
czaszkowe i rdzeniowe - z wyjątkiem
nerwu wzrokowego i węchowego - budowane są przez
ten rodzaj włókien.
• Włókna nerwowe, ułożone równolegle, zebrane w
pęczek i otoczone tkanką łączną wiotką tworzą u
wszystkich zwierząt nerwy. Jeśli włókna nie są
zorientowane równolegle i biegną
w różnych kierunkach, to tworzą sploty, np. splot
słoneczny.
• Każda żywa komórka może przekazać innej
różnorodne sygnały. Neurony wytworzyły specjalne
typy połączeń międzykomórkowych, nazwane
synapsami. Może to być:
1. Synapsa nerwowo-nerwowa, czyli połączenie
neuronu z innym neuronem (najczęściej: neuryt -
dendryt następnego neuronu).
2. Synapsa nerwowo-mięśniowa, czyli połączenie
neuronu z włóknem mięśniowym.
3. Synapsa nerwowo-gruczołowa, czyli połączenie
neuronu z komórką gruczołową.
Synapsy można podzielić na dwa istotnie różniące się
typy:
l. Chemiczne - zakończenie neuronu uwalnia substancję
chemiczną (tzw. mediator synaptyczny), która
dyfunduje przez szczelinę synaptyczną (szerokości ok.
20 nm)
i pobudza następną
komórkę. Takie połączenia są asymetryczne w
budowie, podlegają zmęczeniu i przewodzą
jednokierunkowo. Jest to zdecydowanie
najpowszechniejszy typ synaps, u ssaków występujący
w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym.
II. Elektryczne - błona presynaptyczna i
postsynaptyczna są tak blisko, że dwunanometrowa
szerokość szczeliny synaptycznej pozwala impulsowi
przeskoczyć bezpośrednio z jednej komórki na drugą.
Te synapsy mogą przewodzić dwukierunkowo, są
symetryczne w budowie i nie podlegają zmęczeniu.
Występują dość rzadko i tylko w ośrodkowym układzie
nerwowym (opisano je jednak u wszystkich
żuchwowców).