Biomedyczne podstawy rozwoju i wychowania – scenariusz zajęć

7.  Temat  zajęć:  Ryzykowne  zachowania  seksualne,  ich   

przyczyny i skutki oraz sposoby zapobiegania

Uczestnicy zajęć: grupa studentów licząca ok. 25 osób

Zadania:

1.

Przybliżenie 

podstawowych 

informacji 

o 

zachowaniach 

ryzykownych człowieka.

2.

Uświadomienie własnych zachowań ryzykownych.

3.

Poznanie  ryzykownych  zachowań  seksualnych  –  ich  przyczyn, 
skutków i możliwości zapobiegania

Pomoce:  

-rzutnik

-prezentacja w PowerPoincie

-folie

-test 

Czas trwania zajęć – 60min 

Oczekiwane  efekty  –  Po  skończonych  zajęciach  studenci  powinni  znać 

podstawowe  informacje  dotyczące  ryzykownych  zachowań  człowieka,  w 
tym  seksualnych,  mieć  świadomość  zagrożeń  wynikających  z 
niedostatecznej    wiedzy  i  działań  profilaktycznych  w  przeciwdziałaniu 
ryzykownym zachowaniom seksualnym.

 

Opis przebiegu zajęć

I. Część wstępna

1. Prezentacja zadań wybranych przez studentów (2 

x 15 min)  (zał.  - folie- 1,1a,1b, 1c, 1d, 1e, 1f)

2.  Prezentacja zadań.

3. Rozgrzewka – Pozytywne głaski – każdy każdego 

lekko pogłaszcze po plecach mówiąc iż 
przekazuje mu pozytywną energię.

II. Część właściwa

4. Test Zachowań Ryzykownych  (Studenski Ryszard)

(slajd  4)  –  dla  każdego  ksero  -  jak  najmniejsza 
liczba  punktów  w  skali  1  –  100  –  to  ma  się 
najmniejsze 

skłonności 

do 

zachowań 

ryzykownych w tym seksualnych.

       - prezentacja własnych wyników , jeśli chcą

       - podsumowanie prowadzącego (slajdy 5– 12)

5. 

Praca w małych grupach: Ryzykowne zachowania seksualne – co o 

nich wiemy?

   a. Dzielimy uczestników na grupy ¾ osobowe  - metodą odliczania:

      gr. 1 – inicjacja seksualna obecnie

      gr.2 – kontakty z wieloma partnerami

     gr.3 – kontakty narażające na zakażenia chorobami przenoszonymi 
drogą płciową

      gr. 4 – niestosowanie prezerwatyw

      gr. 5 – przemoc seksualna

     gr. 6  - prostytucja

      gr.7 – zachowania seksualne po alkoholu lub/i narkotykach 

  b. prezentacja pracy grup  i po każdej grupie uzupełnia prowadzący 
( slajdy 13, 14 i zał. 2, 2a oraz 15 – 20 oraz folie  zał. 3, 4, 4a – 4g , 5 - 
według tematu grup)

6. Wykładzik: Zapobieganie ryzykownym zachowaniom seksualnym 
Test „Tak lub nie” - - zał.6  na folii)  (slajdy  21 - 27)

III. Część końcowa

7. .Ewaluacja zajęć – informacja zwrotna – czy zajęcia się podobały i 
czy coś może skorzystają dla siebie

Na następne zajęcia – przygotować się do I kolokwium z całości tego co 
było na ćwiczeniach i wykładach

Ryszard Studenski Test Zachowań Ryzykownych

Data                              Wiek                        Płeć:  K   M

Niniejszy kwestionariusz dotyczy Twojego stosunku do trudnych lub niebezpiecznych zadań.                Nie zawiera on pytań ani dobrych ani złych. Twój 
stosunek do zagrożeń jest Twoją osobistą sprawą. Możesz preferować podejmowanie ryzyka albo cenić bezpieczeństwo i ostrożne postępowanie. 

Przeczytaj uważnie każde stwierdzenie i zakreśl kółkiem liczbę oznaczającą jak często podejmujesz wymienione zachowanie.

Poszczególne liczby oznaczają: 4–bardzo często, 3– często, 2–czasem, 1–rzadko, 0–bardzo rzadko lub nigdy.

1Zdarza się, że wybieram drogę na niebezpieczne skróty                   4 3

2

1

0

2Biorę udział w trudnych i niebezpiecznych przedsięwzięciach

4

3

2

1

0

3Podejmuję zachowania będące na krawędzi ryzyka 4

3

2

1

0

4Robię rzeczy niebezpieczne aby przeżyć dreszczyk emocji

4

3

2

1

0

5Postępuję bardziej ryzykownie od innych

4

3

2

1

0

6Uczestniczę w sytuacjach, w których moje życie lub zdrowie są zagrożone

4

3

2

1

7Robię rzeczy, o których wiem, że są niebezpieczne 4

3

2

1

0

8Podejmuję ryzykowne zachowania wymagające dużej sprawności

4

3

2

1

0

9Odstępuję od przepisów bezpieczeństwa jeśli mogę coś zrobić szybciej, taniej   lub z mniejszym wysiłkiem

4

3

2

1

0

10Zdarza się, że podejmuję ryzyko pomimo, że nie jest to konieczne

4

3

2

1

0

11Stawiam sobie cele wymagające podjęcia ryzyka 4

3

2

1

0

12Poprzez ryzykowanie wiele się uczę

4

3

2

1

0

13Choć wiem co mi szkodzi, to nie unikam tego

4

3

2

1

0

14Zdarza się, że podejmuję ryzyko aby zdobyć satysfakcjonujące doświadczenie

4

3

2

1

0

15Jeżeli ktoś zrobi coś ryzykownego to mam ochotę zrobić coś podobnego 

4

3

2

1

0

16Realizuję bardziej ryzykowne cele niż inni

4

3

2

1

0

17Podejmuję ryzyko aby przetestować swoją sprawność

4

3

2

1

0

18Wolę ryzykowne rozwiązania niż ostrożne

4

3

2

1

0

19Ryzykuję aby wzbogacić swoje doświadczenie

4

3

2

1

0

20Ryzykuję aby pokazać innym, że mam „fart”

4

3

2

1

0

21Odczuwam potrzebę zrobienia czegoś ryzykownego

4

3

2

1

0

22Podejmuję ryzyko, gdy chcę poprawić swoje samopoczucie

4

3

2

1

0

23Moje cele wymagają ryzykownego postępowania 4

3

2

1

0

24Nie mam pewności czy moje postępowanie zakończy się sukcesem czy porażką

4

3

2

1

0

25Wybieram ryzykowne rozwiązania aby doznać przyjemnych wrażeń 4

3

2

1

0

Zachowania ryzykowne według teorii 

psychologicznych (Zaleśkiewicz T.: Ryzyko 

jako konieczność i ryzyko  jako 

przyjemność [w.]:Goszczyńska M., 

Studenski R.: Psychologia zachowań 

ryzykownych. Wyd. Akademickie „ Żak”, 

Warszawa 2006, s.19 – 45.

1. Zachowania  ryzykowne  jako  konieczność  tzw. 

ryzykowanie  instrumentalne  (wysoki  poziom 
aspiracji  to  częstsze    ryzykowanie,  zachowanie 
ryzykowne 

jest 

niezbędne 

do 

osiągnięcia 

wybranego celu – cel sukces);

2. Zachowania 

ryzykowne 

podejmowane 

dla 

przyjemności  tzw.  ryzyko  stymulujące  (  jest  to 
gotowość 

do 

podejmowania 

fizycznego, 

społecznego,  prawnego  i  finansowego  ryzyka  dla 
dostarczenia  sobie  intensywnych  doznań  dla 
przyjemności, cel - przyjemność).

Ryzykowne zachowania mające swą 

przyczynę w ryzyku stymulującym:

1. Ryzykowne zachowania seksualne,

2. Zachowania  ryzykowne  związane  z 

prowadzeniem 

pojazdu 

(szybkość, 

alkohol,,  narkotyki,  leki,  nie  zapinanie 
pasów, brak kasku),

3. Alkoholizm, 

4. Narkomania i lekomania,

5. Hazard,

6. Inne  zachowania  ryzykowne  np.  sporty 

ekstremalne

Ryzykowne zachowania seksualne:

1. Wczesna inicjacja seksualna,
2. Kontakty 

seksualne 

z 

przypadkowo 

poznanymi partnerami,

3. Kontakty  seksualne  narażające  siebie  na 

zakażenie  HIV  i  innymi  chorobami 

przenoszonymi drogą płciową,

4. Niestosowanie 

w 

czasie 

współżycia 

seksualnego prezerwatyw,

5. Przemoc seksualna,
6. Prostytucja,
7. Zachowania 

seksualne 

po 

zażyciu 

narkotyków i alkoholu

Najczęstsze 

zachowania 

ryzykowne 

młodzieży 

w 

sferze 

seksualnej 

(Izdebski, 2010) : 

•  podejmowanie  aktywności  seksualnej  w 
bardzo wczesnym wieku,

• częsta zmiana partnerów seksualnych,
• 

niewystarczające 

stosowanie 

metod 

antykoncepcyjnych, 

• 

kontakt 

z 

pornografią 

(zwłaszcza 

prezentującą przemoc), 

• 

intymne 

kontakty 

wirtualne 

z 

nieznajomymi,

• prostytucja dziecięca.

Przyczyny zachowań ryzykownych w tym 

seksualnych:

1. Biologiczne (genetyczne oraz działanie 

biologicznego markera poszukiwania 

ryzyka czyli enzymu monoaminooksydazy, 

który powoduje unieczynnienie i rozkład 

cząsteczek dopaminy w mózgu);

2. Poszukiwanie 

wrażeń(potrzeba,stymulacja,egocentry

zm) – dostarczenie sobie 

emocjonujących i pobudzających 

przeżyć;

3. Przyczyny społeczne – podjęcie ryzyka w 

celu osiągnięcia wysokiej pozycji w grupie 

rówieśniczej;

4. Przyczyny funkcjonalne -  ryzyko dla 

zaoszczędzenia czasu, dla zakończenia 

czegoś, dla kogoś.

5. Niedostatki edukacji seksualnej przed 

inicjacją seksualną.

6. Doświadczenia seksualne - wczesne

Przyczyny podejmowania ryzykownych 

zachowań seksualnych

:

•  dysharmonia  rozwojowa,  czyli  brak  zgodności 

między 

tempem 

rozwoju 

biologicznego, 

seksualnego, 

psychicznego 

i 

społecznego, 

obserwowana  u  osób  w  okresie  dojrzewania  (tzw. 

rozszczepienie  procesu  dojrzewania),  która  sprawia, 

że  młodzi  ludzie,  eksperymentując  w  tak  ważnej 

dziedzinie,  jaką  jest  seksualność,  nie  mają 

dostatecznych kompetencji społecznych, etycznych i 

moralnych,
•  niedostatki  socjalizacji  seksualnej  w  rodzinie  i 

edukacji seksualnej w szkole,
•  wpływ  przekazu  medialnego,  jego  nadmierna 

seksualizacja,
•  używanie  przez  młodzież  alkoholu  i  innych 

substancji psychoaktywnych.
                                             (Mazur,Woynarowska, 

2004).

Skutki ryzykownych zachowań 

seksualnych:

1. Choroby przenoszone drogą płciową,

2. Niechęć  do  współżycia  seksualnego  i 

inne zaburzenia seksualne,

3. Pogorszenie kontaktów z bliskimi,

4. Nieplanowana ciąża,

5. Niedojrzałe związki małżeńskie,

6. Życie 

z 

etykietą 

osoby 

lekkich 

obyczajów,

7. Problemy prawne

Negatywne 

konsekwencje 

ryzykownych 

zachowań seksualnych(Izdebski, 2010):
• 

przedwczesna 

prokreacja 

oraz 

macierzyństwo i ojcostwo,
•  ryzyko  infekcji  przenoszonych  drogą 

płciową 

oraz 

niepłodność 

i 

ciąża 

pozamaciczna  w  następstwie  przebytych 

infekcji,
•  problemy  z  zaspakajaniem  potrzeb 

seksualnych  w  przyszłości,  problemy  w 

przyszłych relacjach partnerskich,
•  skutki  odroczone  w  postaci  zaburzeń 

ginekologicznych 

u 

młodych 

kobieti 

dysfunkcji seksualnych.

Inicjację seksualną (klasa II szkoły 

ponadgimnazjalnej):

• 

u  dziewcząt  najczęstszym  powodem  decyzji  o 

pierwszym stosunku seksualnym była miłość (u 79% 

badanych);  w  dalszej  kolejności:  podniecenie 

seksualne  (50%),  przyjemność  (46%),  ciekawość 

(39%),
•  u  chłopców  trzy  najczęstsze  powody  to: 

podniecenie  seksualne  (65%),  przyjemność  (64%)  i 

ciekawość  (61%);  co  drugi  chłopiec  wymienił 

uczucie  miłości  do  partnerki,  21%  chłopców  – 

uczucie przyjaźni,
•  u  chłopców,  częściej  niż  u  dziewcząt,  powodem 

inicjacji  była  zbyt  duża  ilość  wypitego  alkoholu  lub 

używanie narkotyków (odpowiednio 11% i 4%) oraz 

to, że inni mieli inicjację za sobą (odpowiednio 12% 

i 5%) (Izdebski, 2005)

Przyczyny  wczesnej  inicjacji  seksualnej 

uczniów szkół ponadgimnazjalnych

                                 (Woynarowska,Tabak, 

2008):

1. u  dziewcząt:  wagarowanie,  palenie  tytoniu, 

spędzanie  wielu  wieczorów  z  rówieśnikami, 
częste  używanie  amfetaminy  i  marihuany, 
łatwość  rozmów  z  rówieśnikami  płci  przeciwnej, 
częste upijanie się,

2. u  chłopców:  częste  picie  wódki  i  piwa,  używanie 

amfetaminy,  wagarowanie  i  uczęszczanie  do 
zasadniczej  szkoły  zawodowej,  niedostateczny 
monitoring ze strony matki, częste upijanie się.

Niewystarczające stosowanie metod 

antykoncepcyjnych(wśród 18-latków):

•  57%  podało,  że  zawsze  zabezpiecza  się  podczas 
stosunków płciowych,

• używali prezerwatywy (56%), 
• pigułki antykoncepcyjne (16%),
• globulki, żele, pianki i kremy plemnikobójcze (5%), 
• krążki dopochwowe (3%),
• spirale domaciczne (2%),
• stosunek przerywany (22%),
•  metody  naturalne:  „kalendarzyk  małżeński”  i 
metodę objawowo-termiczną (13%) (Izdebski, 2005)

Seksualizacja agresji i występowanie 

patologicznych zachowań seksualnych 

(wykorzystywanie i przemoc 

rówieśnicza):

•  12%  podało,  że  występowali  w  roli  sprawcy 
przemocy  seksualnej,  czyli  zmuszali  innych  do 
zachowań  seksualnych  wbrew  ich  woli,  w  tym 
zmuszali innych do:

–  kontaktów  dotykowych  i  wzrokowych  –  14% 
chłopców i 3% dziewcząt,

–  rożnych  form  kontaktów  seksualnych,  w  tym  do 
stosunkow  seksualnych  –  7%  chłopców  i  1% 
dziewcząt 

                                                                (Izdebski, 
2008).

Kontakt z internetem

:

– 

kontakt 

z 

treściami 

o 

charakterze 

pornograficznym,  w  których  brak  szacunku  dla 

drugiego  człowieka  i  jego  ciała,  poszanowania 

godności, miłości.
–  kontakt  z  materiałami  prezentującymi  seks 

połączony z brutalną przemocą,
–  prowadzenie  rozmów  na  temat  seksu  z 

nieznajomymi osobami,
–  podawanie  danych  osobistych  (numeru  telefonu, 

adresu)  oraz  przesyłanie  zdjęć  i  filmów  osobom 

poznanym  w  internecie;  zdarza  się,  że  dzieci  za 

pośrednictwem  korespondencji  internetowej  są 

uwodzone,  a  fotografia  trafiana  strony  dla 

pedofilów,
–  umawianie  się  na  spotkania  w  „realu”  z  osobą 

poznaną w internecie,
–  podejmowanie  współżycia  seksualnego  z  osobą 

poznaną w sieci.

Prostytucja dziecięca (do 15 r.ż.) jest jedną 
z form wykorzystywania seksualnego.

Niepełnoletnie  osoby  świadczące  usługi 
seksualne  obecnie  często  pozyskują  klientów 
przez internet i telefony komórkowe.
Ryzyko  kontaktów  seksualnych  nastolatków 

wynika także z nietrwałego charakteru ich 

związków, 

zmiany 

partnerów 

seksualnych,  stosunku  do  wierności  w 

związku. 
Wśrod  18-latków  -  12%  dziewcząt  i  32% 

chłopców przyznało się, że przynajmniej jeden 

raz zdradziło swojego chłopaka/dziewczynę.
Opinie 

badanych 

są 

zbieżne 

z 

ich 

zachowaniami: 51%dziewcząt i 34% chłopców 

uważało,  że  chłopcy  są  mniej  wierni  niż 

dziewczęta.

Przedwczesna  prokreacja  i  rodzicielstwo 
niesie 

za 

sobą 

liczne, 

negatywne 

konsekwencje 

zdrowotne, 

psychiczne, 

społeczne  i  ekonomiczne,  szczególnie  dla 
młodocianej  matki,  ale  także  dziecka  i  jego 
ojca.

W  2008  r.  w  Polsce  na  414  499  żywych 
urodzeń  11  330  dzieci  urodziły  dziewczęta  w 
wieku  18  lat  i  mniej  (407  –  w  wieku  15  lat  i 
mniej, 1224 – w wieku 16 lat).                           
                                             (GUS,2009, s. 
276)

Ciąże nastolatek są w 90–95% nieplanowane. 
Ocenia 

się, 

że 

ok. 

40% 

nastolatek 

oczekujących  dziecka  nie  wiązało  współżycia 
płciowego  z  możliwością  zajścia  w  ciążę 
(Wroblewska, 2002).

Infekcje  przenoszone  drogą  płciową 
(ang.  Sexualy  Transmited  Infections,  STI)  są 
skutkiem  zbyt  wczesnej  inicjacji  seksualnej, 
częstej zmiany partnerów i nieregularności w 
stosowaniu 

prezerwatyw, 

a 

także 

niezadowalającego poziomu wiedzy na temat 
HIV/AIDS. 

W  przypadku  młodzieży  za  szczególne 
zagrożenie  należy  uznać  zakażenie  HIV  oraz 
zakażenia 

Chlamydia 

trachomatis 

(prowadzące  często  do  zakażeń  narządów 
miednicy małej).

Wykładzik: Zapobieganie ryzykownym 

zachowaniom seksualnym

       

Współczesna  profilaktyka  (pierwszorzędowa) 

ryzykownych  zachowań  seksualnych  powinna 
dotyczyć:

1. Intensyfikowania 

działań 

edukacyjnych 

skierowanych  na  jednostkę  i  jej  gotowość  do 
konstruktywnego 

radzenia 

sobie 

z 

niebezpieczeństwami otaczającego świata;

2. Przygotowania  wychowawców  do  analizy 

rzeczywistości  i  przewidywania  potencjalnych 
zagrożeń 

będących 

wynikiem 

rozwoju 

społecznego, 

procesów 

ekonomicznych 

i 

swoistego dynamizmu świata;

3. Wzmocnienia  roli  rodziny,  jako  głównego 

źródła  transmisji  wzorów  zachowań.  (Doliński, 
2003)

Podstawą  profilaktyki  jest  kształtowanie  u 

młodzieży  poczucia  własnej  wartości  oraz 

systemu wartości i norm etycznych, które nie 

pozwolą im traktować aktywności seksualnej i 

partnera 

w 

sposób 

zdehumanizowany, 

instrumentalny.

Niezbędne 

jest 

też 

kształtowanie 

umiejętności  społecznych,  niezbędnych  do 

utrzymywania  dobrych  relacji  z  dorosłymi  i 

rówieśnikami,  w  tym  asertywności,  dzięki 

której  łatwiej  opierać  się  presji  innych  do 

podejmowania zachowań ryzykownych.

Rola rodziny:

Styl 

wychowania 

dziecka 

w 

rodzinie 

powinien  być  demokratyczny,  oparty  na 

wspólnie  ustalonym  zestawie  norm  i  zasad 

postępowania,  konsekwentny,  a  zarazem 

życzliwy. 

Nic  nie  zastąpi  dialogu  rodziców  z 

nastoletnimi 

dziećmi 

i 

ich 

wsparcia, 

akceptacji, 

niezbędnych 

zwłaszcza 

w 

sytuacjach trudnych.

Należy jednak zdawać sobie sprawę z tego, 

jak wiele jest obszarów bezradności 

rodziców, które nie wynikają tylko z ich 

niewiedzy, ale także z oporów natury 

psychologicznej.

Rola szkoły:

 

Z  nastolatkami  winni  pracować  nauczyciele 

dobrze  przygotowani  i  potrafiący  nawiązać  z 

nimi partnerski, otwarty dialog.
 Od szkoły powszechnie oczekuje się realizacji 

systematycznej  edukacji  seksualnej.  Wyniki 

badań  wskazują,  że  młodzież  chciałaby  uczyć 

się: jak uchronić się przed niepożądaną ciążą, 

w  jaki  sposób  zapobiegać  zakażeniom  HIV  i 

innym infekcjom przenoszonym drogą płciową 

oraz  jak  budować  dobre  relacje  między 

partnerami  (uczenie  się  szacunku  do  płci 

przeciwnej, 

rozwiązywania 

problemów 

i 

konfliktów  oraz  budowania  trwałych  związków 

uczuciowych).

W  profilaktyce  ryzykownych  zachowań 
seksualnych  niezbędny  jest  też  udział 
pracowników 

ochrony 

zdrowia, 

szczególnie  lekarzy  ginekologów,  lekarzy 
rodzinnych i pielęgniarek szkolnych.

  Coraz  bardziej  docenianymi  realizatorami 
działań prewencyjnych są też rówieśnicy i 
streetworkerzy 

(szczególnie 

w 

odniesieniu  do  nastolatków  zagrożonych 
uzależnieniem 

od 

narkotyków, 

bezdomnością i prostytucją).

                                                       (Izdebski, 
2010)

W przeciwdziałaniu zachowaniom ryzykownym w tym 

seksualnym należy pamiętać i uwzględniać:

1. Korekcję  zachowań  jako  próbę  modyfikacji  przyjętych 

wzorców,  co  odnosi  się  do  modyfikacji  osobowości 
człowieka – jest to ogromnie trudne;

2. Wychowanie  i  profilaktyka  powinny  wiązać  się 

rozumieniem 

i 

wspólnym 

ustalaniem 

granic 

dozwolonych  zachowań,  a  nie  przywoływaniem  tych 
granic, kiedy zostaną przekroczone;

3. Realizując  zadania  profilaktyczne  powinniśmy  skupić 

się  na  wzmacnianiu  jednostki  i  przygotowaniu  jej  do 
radzenia sobie z niebezpieczeństwami;

4.  Eliminacja zjawisk negatywnych w środowisku/kraju i 

przygotowanie  młodych  ludzi  do  przeciwstawiania  się 
im;

5. Nauka prostych umiejętności radzenia sobie z sytuacją 

kryzysową;

6. Korekcja zachowań dotycząca wzorów zachowań;

7. Wymagająca  filozofia  kontaktu  (  dobry  kontakt  z 

wychowawcami/rodzicami,  nauczycielami  i  innymi 
wspierającymi osobami).  (Doliński A.  [w.] Izdebski Z. 
(red.):  Zagrożenia  okresu  dorastania.  U.  Z.,  Zielona 
Góra 2008, s. 289 – 304)

Wskazane zapobieganie ryzykownym zachowaniom 

seksualnym powinno obejmować:

• Późniejszą inicjację seksualną,
• Kontakty z jednym wzajemnie wiernym partnerem,
• Stosowanie  zawsze  prezerwatyw  w  czasie 

kontaktów seksualnych,

• Wykonywanie  badań  w  celu  wykrywania  chorób 

przenoszonych drogą płciową (przenoszą się także 
pozapłciowo) i leczenie – badania profilaktyczne u 
ginekologa/wenerologa,

• Nie  bycie  ani  sprawcą  ani  ofiarą  przemocy 

seksualnej,

• Nie zajmowanie się prostytucją i jej odmianami,
• Nie eksperymentowanie z narkotykami, alkoholem 

a szczególnie w sytuacjach intymnych