Prawo karne i prawo 

wykroczeń III

Wyłączenie odpowiedzialności 

karnej 

Podstawy wyłączenia 

odpowiedzialności 

• Okoliczności wyłączające 

bezprawność ( kontratypy)

• Okoliczności wyłączające winę
• Znikoma społeczna szkodliwość 

czynu 

Kontratypy

• Obrona konieczna ( art. 25 kk, art. 15 

kw) charakterystyka :

1)zamach: 

-rzeczywisty
- bezprawny 
- bezpośredni;
- na jakiekolwiek dobro prawnie 
chronione\

Obrona konieczna c.d

2) Obrona 

- Konieczna technicznie tzn. przy 
użyciu środków niezbędnych do 
odparcia zamachu
 - konieczna społecznie tzn. brak 
nadmiernej dysproporcji dóbr

Obrona konieczna c.d. 

•Przekroczenie granic ( ekscesy:)

1. Eksces intensywny
2. Eksces ekstensywny
Skutkuje: możliwością zastosowania 

nadzwyczajnego złagodzenia kary lub 
odstąpienia od jej wymierzenia

Obrona konieczna c.d. 

-  karalność zostaje uchylona, gdy 

przekroczenie granic nastąpiło pod 
wpływem strachu lub wzburzenia 
usprawiedliwionych okolicznościami 
zamachu ( obecnie: postępowania się 
umarza na podstawie art. 17 par1 pkt. 4 
kpk, przedtem-tylko  uwolnienie od kary w 
wyroku skazującym)- art. 25 par.3 

Brak szczególnych zasad  karalności za 

ekscesy w prawie wykroczeń

Stan wyższej konieczności-

art.26 kk przesłanki 

• Bezpośrednie niebezpieczeństwo dla dobra prawnie 

chronionego

• Działanie w celu uchylenia niebezpieczeństwa
• Obowiązek zachowania proporcji dóbr
• Zasada subsydiarności ( „ niebezpieczeństwa nie można 

było inaczej uniknąć” 

• Przekroczenie granic ( nadzwyczajne złagodz. albo 

odstąpienie od wymierzenia kary - zawsze fakult.) 

• Brak możliwości powołania się  ( gdy dobra poświęcone  

wartości oczywiście większej od ratowanego 

Artykuł 16 kw – stan wyższej konieczności jako kontratyp

Stan wyższej konieczności 

(2)

• Art.26 par. 1k.k.- gdy poświęca się 

dobro niższej wartości dla ratowania 
dobra wyższej- kontratyp

• Art. 26 par.2k.k.- gdy poświęca dobro 

równej wartości lub wyższej niż dobro 
ratowane- wyłączenie winy 

• Gdy poświęca się dobro wartości 

oczywiście większej niż dobro 
ratowanie – pełna odpowiedzialność  

Stan wyższej konieczności 

(3)

• Przepisy dot. stanu wyższej konieczności 

stosuje się odpowiednio, w wypadku gdy z 
ciążących na sprawcy obowiązków tylko 
jeden może być spełniony

• Stanu wyższej konieczności wyłączającego 

winę nie stosuje się jeżeli sprawca 
poświęca dobro, które miał szczególny 
obowiązek chronić nawet z narażeniem się 
na niebezpieczeństwo osobiste 

Zgoda pokrzywdzonego

• Pozakodeksowy kontratyp:
3 warunki:
1. Dobrowolna, poinformowana
2. Istnieje w chwili czynu
3. Dotyczy dobra, którego jednostka 

jest dysponentem

Czynnności lecznicze 

• Cel leczniczy
• Zgodnie z zasadami sztuki
• Za zgodą

Karcenie nieletnich jako 

kontratyp?

• Cel wychowawczy
• Uprawniona osobę
• Nie przekracza pewnego stopnia 

intensywności

Konwencja Praw dziecka- zakaz 

stosowania kar cielesnych

Inne 

• ryzyko 
- sportowe
- nowatorstwa art. 27 kk
• ostatnia potrzeba ( art. 319 par.1 ) 
• zwyczaj 

Wyłączenie winy 

• Niepoczytalność 
• Błąd  

Niepoczytalność

1)Pełna (art. 31 par. 1kk, art.17 par. 1 

kw) 

2) Poczytalność ograniczona ( art. 31 

par.2  kk i art. 17 par.2 kw ) 

3) Szczególny przypadek osoby 

niepoczytalnej wskutek odurzenia 
art. 31( par. 3  kk i art. 17 par. 3 kw )

Niepoczytalność (2) 

• Pełna
• Powód : 

-choroba psychiczna, 
-upośledzenie umysłowe 
-inne zakłócenie czynności psychicznej

• Skutek: 

– brak możliwości rozpoznania znaczenia czynu 

lub 

-  możliwości pokierowania postępowaniem 

Niepoczytalność (3) 

Ograniczona  
• warunek : w stopniu znacznym 
• skutek: nadzwyczajne złagodzenie 

kary 

Niepoczytalność 

spowodowana odurzeniem ( 

art. 31 par. 3 kk)

• Warunki odpowiedzialności:

-wprawienie się w stan odurzenia
- co najmniej  możliwość 

przewidywania  wyłączenia 
poczytalności 

Błąd 

- Co do okoliczności faktycznej 

zaliczonej do znamion ( art. 28 par. 1, 
art. 7 par.2 kw  ) lub okoliczności 
umniejszającej karalność( par. 2 )

- Co do oceny prawnej ( art.30, art.7 

par.1 k.w.)

- Co do okoliczności wyłączającej 

bezprawność lub winę ( art. 29)

Inne okoliczności wyłączające 

winę

• Rozkaz przełożonego ( art. 318 k.k – 

doktryna umiarkowanego 
posłuszeństwa)

Znikoma społeczna szkodliwość czynu – jako 

okoliczność wyłączająca odpowiedzialność 

• Art.1 par. 2kk
• Art. 115 par. 2 kk.