Kontrakty werbalne i
Kontrakty werbalne i
literalne
literalne
Kontrakty werbalne i
Kontrakty werbalne i
literalne
literalne
Kontrakty werbalne
Kontrakty werbalne
Wywodzą się ze
Wywodzą się ze
sponsio
sponsio
(kontraktu
(kontraktu
opartego na
opartego na
fides
fides
)
)
Kontrakt zawierany jest przez
Kontrakt zawierany jest przez
wymianę pytania i odpowiedzi w
wymianę pytania i odpowiedzi w
jednym ciągu (
jednym ciągu (
unitas actus
unitas actus
)
)
Ten sam zwrot musi być użyty zarówno w
Ten sam zwrot musi być użyty zarówno w
pytaniu, jak i odpowiedzi
pytaniu, jak i odpowiedzi
Osoby muszą być jednocześnie obecne
Osoby muszą być jednocześnie obecne
Kontrakty werbalne
Kontrakty werbalne
Zakres podmiotowy – kto może zawierać:
Zakres podmiotowy – kto może zawierać:
Tylko obywatele rzymscy (
Tylko obywatele rzymscy (
sponsio
sponsio
)
)
Także Latyni i peregryni (
Także Latyni i peregryni (
fidepromissio,
fidepromissio,
fideiussio
fideiussio
)
)
Kontrakt niedostępny dla głuchych i niemych
Kontrakt niedostępny dla głuchych i niemych
Osoba
Osoba
alieni iuris
alieni iuris
i niewolnik może przyjąć stypulację
i niewolnik może przyjąć stypulację
WAŻNE !!! Nie można zawrzeć stypulacji ze
WAŻNE !!! Nie można zawrzeć stypulacji ze
skutkiem dla osoby trzeciej
skutkiem dla osoby trzeciej
(
(
alteri stipulari nemo potest
alteri stipulari nemo potest
)
)
Wierzyciel, jako pozbawiony korzyści
Wierzyciel, jako pozbawiony korzyści
majątkowej z kontraktu nie mógłby mieć
majątkowej z kontraktu nie mógłby mieć
bowiem także skargi
bowiem także skargi
Skutek: powstaje
Skutek: powstaje
jednostronne zobowiązanie
jednostronne zobowiązanie
stricti iuris
stricti iuris
Ochrona wierzyciela
Ochrona wierzyciela
Condictio certae creditae pecuniae
Condictio certae creditae pecuniae
(C.C.C.P.)
(C.C.C.P.)
Zawsze, gdy przedmiotem przyrzeczenia jest
Zawsze, gdy przedmiotem przyrzeczenia jest
określona suma pieniężna
określona suma pieniężna
Formułka:
Formułka:
„
„
Jeśli okaże się, że pozwany jest
Jeśli okaże się, że pozwany jest
winien dać
winien dać
powodowi
powodowi
X sesterców
X sesterców
, zasądź sędzio od pozwanego na rzecz
, zasądź sędzio od pozwanego na rzecz
powoda X sesterców. Jeśli się nie okaże, uwolnij”
powoda X sesterców. Jeśli się nie okaże, uwolnij”
Condictio certae rei
Condictio certae rei
(C.C.R.)
(C.C.R.)
Gdy przedmiotem przyrzeczenia jest określona ilość
Gdy przedmiotem przyrzeczenia jest określona ilość
rzeczy zamiennych
rzeczy zamiennych
Actio ex stipulatu
Actio ex stipulatu
Gdy przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona
Gdy przedmiotem świadczenia jest rzecz oznaczona
indywidualnie lub inne zachowanie
indywidualnie lub inne zachowanie
Stipulator (wierzyciel)
Promissor (dłużnik)
Abstrakcyjność i kauzalność
Abstrakcyjność i kauzalność
Pierwotnie (
Pierwotnie (
ius civile
ius civile
): czynność
): czynność
abstrakcyjna
abstrakcyjna
Prawo pretorskie:
Prawo pretorskie:
Causa zawarta w brzmieniu:
Causa zawarta w brzmieniu:
Czy przyrzekasz dać mi 100 tytułem posagu?
Czy przyrzekasz dać mi 100 tytułem posagu?
Udzielanie
Udzielanie
exceptio
exceptio
w przypadku istnienia
w przypadku istnienia
nieformalnych ustaleń związanych ze stypulacją
nieformalnych ustaleń związanych ze stypulacją
Exceptio doli
Exceptio doli
Exceptio non numeratae pecuniae
Exceptio non numeratae pecuniae
(a także – jako
(a także – jako
„środek ataku” –
„środek ataku” –
querela non numeratae pecuniae
querela non numeratae pecuniae
)
)
Exceptio non adimpleti contractus
Exceptio non adimpleti contractus
(do czasu
(do czasu
spełnienia świadczenia przez drugą stronę)
spełnienia świadczenia przez drugą stronę)
W ten sposób powstała tzw.
W ten sposób powstała tzw.
wewnętrzna
wewnętrzna
kauzalność stypulacji
kauzalność stypulacji
Abstrakcyjność i kauzalność
Abstrakcyjność i kauzalność
G. 4.116
G. 4.116
”Przewidziane zaś zostały zarzuty dla ochrony tych
”Przewidziane zaś zostały zarzuty dla ochrony tych
przeciwko którym toczy się postępowanie. Często
przeciwko którym toczy się postępowanie. Często
bowiem zdarza się, że ktoś ponosiłby odpowiedzialność
bowiem zdarza się, że ktoś ponosiłby odpowiedzialność
wg.
wg.
ius civile
ius civile
, lecz byłoby niesprawiedliwe skazanie go
, lecz byłoby niesprawiedliwe skazanie go
w postępowaniu sądowym. Na przykład: jeśli
w postępowaniu sądowym. Na przykład: jeśli
odebrałbym od ciebie nieformalne przyrzeczenie co do
odebrałbym od ciebie nieformalne przyrzeczenie co do
pieniędzy jako mający je wypłacić w celu udzielenia
pieniędzy jako mający je wypłacić w celu udzielenia
pożyczki, a nie wypłaciłbym. Bo jest pewne, że można
pożyczki, a nie wypłaciłbym. Bo jest pewne, że można
domagać się tych pieniędzy od ciebie, powinieneś
domagać się tych pieniędzy od ciebie, powinieneś
bowiem je dać, skoro jesteś zobowiązany z formalnego
bowiem je dać, skoro jesteś zobowiązany z formalnego
przyrzeczenia, lecz ponieważ byłoby niesłuszne abyś
przyrzeczenia, lecz ponieważ byłoby niesłuszne abyś
podlegał z tego tytułu zasądzeniu, przyjmuje się, że
podlegał z tego tytułu zasądzeniu, przyjmuje się, że
powinieneś być broniony poprzez zarzut podstępnego
powinieneś być broniony poprzez zarzut podstępnego
działania (
działania (
exceptio doli
exceptio doli
). […]”
). […]”
Zastosowanie stypulacji
Zastosowanie stypulacji
Intercessio
Intercessio
(umocnienie zobowiązania)
(umocnienie zobowiązania)
Novatio
Novatio
(odnowienie)
(odnowienie)
Stipulatio Aquiliana
Stipulatio Aquiliana
(stypulacja Akwiliańska)
(stypulacja Akwiliańska)
Adstipulatio
Adstipulatio
(wprowadzenie dodatkowego
(wprowadzenie dodatkowego
wierzyciela)
wierzyciela)
Wprowadzenie solidarności wierzycieli lub
Wprowadzenie solidarności wierzycieli lub
dłużników
dłużników
Ustanowienie odsetek
Ustanowienie odsetek
Ustanowienie kary umownej (
Ustanowienie kary umownej (
stipulatio poenae
stipulatio poenae
)
)
Ustanowienie posagu, zabezpieczenie zwrotu
Ustanowienie posagu, zabezpieczenie zwrotu
posagu
posagu
Umocnienie zobowiązań
Umocnienie zobowiązań
2 sposoby umacniania
2 sposoby umacniania
zobowiązania
zobowiązania
(
(
intercessio
intercessio
):
):
Rzeczowe
Rzeczowe
(np.
(np.
fiducia
fiducia
,
,
pignus
pignus
,
,
hipoteka
hipoteka
)
)
Osobowe
Osobowe
(poręczenie)
(poręczenie)
Znać !!!
Znać !!!
Poręczenie
Poręczenie
Osobowe umocnienie zobowiązania
Osobowe umocnienie zobowiązania
(poręczenie)
(poręczenie)
Zobowiązanie poręczyciela jest akcesoryjne
Zobowiązanie poręczyciela jest akcesoryjne
(zależne od istnienia długu głównego),
(zależne od istnienia długu głównego),
Poręczyciel, jako dłużnik dodatkowy, może być
Poręczyciel, jako dłużnik dodatkowy, może być
pozwany, gdy dłużnik główny nie płaci
pozwany, gdy dłużnik główny nie płaci
Poręczenie dokonywane w formie kontraktów
Poręczenie dokonywane w formie kontraktów
werbalnych:
werbalnych:
Sponsio
Sponsio
Stipulatio
Stipulatio
Fidepromissio
Fidepromissio
Fideiussio
Fideiussio
Zobowiązanie poręczyciela nie może być większe
Zobowiązanie poręczyciela nie może być większe
niż zobowiązanie dłużnika głównego (natomiast
niż zobowiązanie dłużnika głównego (natomiast
może być jedynie częściowe)
może być jedynie częściowe)
Różnice
Różnice
Sponsio
Sponsio
i
i
fidepromissio
fidepromissio
Tylko dla obywateli
Tylko dla obywateli
rzymskich (jedynie
rzymskich (jedynie
sponsio
sponsio
)
)
Umocnienie tylko
Umocnienie tylko
zobowiązań z kontraktów
zobowiązań z kontraktów
werbalnych
werbalnych
Niedziedziczne po stronie
Niedziedziczne po stronie
poręczyciela
poręczyciela
Fideiussio
Fideiussio
Również dla peregrynów
Również dla peregrynów
Umocnienie wszystkich
Umocnienie wszystkich
rodzajów zobowiązań
rodzajów zobowiązań
(także naturalnych)
(także naturalnych)
Dziedziczne
Dziedziczne
Poręczyciel po spełnieniu świadczenia dochodzi
zwrotu od
dłużnika głównego za pomocą skargi z kontraktu
zlecenia - actio mandati contraria
Kontrakty zbliżone
Kontrakty zbliżone
Podobne skutki:
Constitutum debiti alieni
(
nieformalna
nieformalna
umowa o wykonanie istniejącego zobowiązania
umowa o wykonanie istniejącego zobowiązania
osoby trzeciej)
osoby trzeciej)
Receptum argentarii
(
gwarancja zapłaty
gwarancja zapłaty
cudzego długu – istniejącego lub przyszłego –
cudzego długu – istniejącego lub przyszłego –
dokonywana przez bankiera)
dokonywana przez bankiera)
Mandatum qualificatum
(polecenie
udzielenia kredytu osobie trzeciej)
Adstipulatio
Adstipulatio
Powołanie wierzyciela dodatkowego
Powołanie wierzyciela dodatkowego
Pyta Aulus: Czy przyrzekasz Tytusie dać mi 100?
Pyta Aulus: Czy przyrzekasz Tytusie dać mi 100?
Pyta Brutus: Czy przyrzekasz Tytusie dać mi to
Pyta Brutus: Czy przyrzekasz Tytusie dać mi to
samo 100?
samo 100?
Skutki: jak w solidarności wierzycieli
Skutki: jak w solidarności wierzycieli
Spełnienie świadczenia do rąk adstypulatora
Spełnienie świadczenia do rąk adstypulatora
zwalnia wobec wierzyciela głównego
zwalnia wobec wierzyciela głównego
Acceptilatio
Acceptilatio
dokonana przez adstypulatora
dokonana przez adstypulatora
zwalnia dłużnika wobec wierzyciela głównego
zwalnia dłużnika wobec wierzyciela głównego
Uprawnienie adstypulatora:
Uprawnienie adstypulatora:
Niedziedziczne i niezbywalne
Niedziedziczne i niezbywalne
Adstipulatio dokonana przez osobę
Adstipulatio dokonana przez osobę
alieni iuris
alieni iuris
nie
nie
rodzi skutków dla jego
rodzi skutków dla jego
pater familias
pater familias
Odpowiedzialność
Odpowiedzialność
adstypulatora
adstypulatora
W przypadku zwolnienia dłużnika z
W przypadku zwolnienia dłużnika z
długu bez przyjęcia świadczenia:
długu bez przyjęcia świadczenia:
Actio ex lege Aquilia
Actio ex lege Aquilia
(II rozdział
(II rozdział
lex
lex
Aquilia
Aquilia
)
)
Actio mandati directa
Actio mandati directa
(w prawie
(w prawie
klasycznym)
klasycznym)
Novatio
Novatio
Ulpian 46.2.1.pr:
Ulpian 46.2.1.pr:
„Odnowienie (
„Odnowienie (
novatio
novatio
) jest
) jest
przelaniem i przeniesieniem
przelaniem i przeniesieniem
wcześniejszego długu w inne
wcześniejszego długu w inne
zobowiązanie tak cywilne, jak i
zobowiązanie tak cywilne, jak i
naturalne. Oznacza to, że z
naturalne. Oznacza to, że z
poprzedniej podstawy tworzy się
poprzedniej podstawy tworzy się
nową w ten sposób, aby wcześniejsza
nową w ten sposób, aby wcześniejsza
ustała”
ustała”
Novatio
Novatio
Stypulacja zastępująca
Stypulacja zastępująca
dotychczasowe zobowiązanie
dotychczasowe zobowiązanie
Zmiana zobowiązania między tymi
Zmiana zobowiązania między tymi
samymi osobami
samymi osobami
(np. w zakresie dodania lub
(np. w zakresie dodania lub
usunięcia warunku, zmiany terminu spełnienia
usunięcia warunku, zmiany terminu spełnienia
świadczenia itd….)
świadczenia itd….)
lub przez wprowadzenie
lub przez wprowadzenie
osoby trzeciej do zobowiązania np.
osoby trzeciej do zobowiązania np.
Co jesteś mi winien z tytułu sprzedaży
Co jesteś mi winien z tytułu sprzedaży
przyrzekasz mi dać?
przyrzekasz mi dać?
Tytusie, co winien jesteś Maeviusowi
Tytusie, co winien jesteś Maeviusowi
przyrzekasz mi dać?
przyrzekasz mi dać?
Novatio
Novatio
UWAGA 1 !!!
UWAGA 1 !!!
Novatio
Novatio
powodowała
powodowała
wygaśnięcie wszelkich zabezpieczeń
wygaśnięcie wszelkich zabezpieczeń
(rzeczowych i osobowych)
(rzeczowych i osobowych)
poprzedniego zobowiązania.
poprzedniego zobowiązania.
UWAGA 2 !!!
UWAGA 2 !!!
Novatio
Novatio
ma charakter
ma charakter
kauzalny, ponieważ w jej treści
kauzalny, ponieważ w jej treści
wymienia się zobowiązanie, które ma
wymienia się zobowiązanie, które ma
na skutek nowacji wygasnąć. Jego
na skutek nowacji wygasnąć. Jego
brak powoduje nieważność nowacji.
brak powoduje nieważność nowacji.
Stipulatio Aquiliana
Stipulatio Aquiliana
Gdy wiele zobowiązań z różnych
Gdy wiele zobowiązań z różnych
tytułów zostaje zastąpione przez 1
tytułów zostaje zastąpione przez 1
stypulację (
stypulację (
novatio
novatio
)
)
Następnie zobowiązanie z tej
Następnie zobowiązanie z tej
stypulacji jest umarzane przez 1
stypulacji jest umarzane przez 1
acceptilatio
acceptilatio
Aquillus Gallus (od niego pochodzi nazwa, a nie od
Aquillus Gallus (od niego pochodzi nazwa, a nie od
Lex Aquilia
Lex Aquilia
!!!) - schemat utworzony w ramach
!!!) - schemat utworzony w ramach
cavere
cavere
Pożyczka
Stypulacja
etc
stypulacja
novatio
acceptilatio
stipulatio
Kara umowna
Kara umowna
I. 3.15.7:
I. 3.15.7:
„Przedmiotem formalnych przyrzeczeń mogą
„Przedmiotem formalnych przyrzeczeń mogą
być nie tylko rzeczy, lecz także działania: na
być nie tylko rzeczy, lecz także działania: na
przykład, jeżeli odbieramy formalne
przykład, jeżeli odbieramy formalne
przyrzeczenie, że coś zostanie zrobione lub
przyrzeczenie, że coś zostanie zrobione lub
nie zostanie zrobione. Do tego rodzaju
nie zostanie zrobione. Do tego rodzaju
przyrzeczeń najlepiej jest dodawać karę
przyrzeczeń najlepiej jest dodawać karę
[umowną], aby wartość formalnego
[umowną], aby wartość formalnego
przyrzeczenia nie była nieokreślona i powód
przyrzeczenia nie była nieokreślona i powód
nie musiał udowadniać co mu się należy […]”
nie musiał udowadniać co mu się należy […]”
Kara umowna
Kara umowna
Zazwyczaj ustanawiana w stypulacji
Zazwyczaj ustanawiana w stypulacji
Gwarancja wykonania zobowiązania –
Gwarancja wykonania zobowiązania –
skuteczna zwłaszcza w zobowiązaniach
skuteczna zwłaszcza w zobowiązaniach
ze świadczeniem niemającym wartości
ze świadczeniem niemającym wartości
majątkowej lub trudnym do wyceny
majątkowej lub trudnym do wyceny
Zobowiązanie formalne i abstrakcyjne
Zobowiązanie formalne i abstrakcyjne
– w momencie niewykonania
– w momencie niewykonania
zobowiązania powstaje obowiązek
zobowiązania powstaje obowiązek
zapłaty kary umownej
zapłaty kary umownej
Kontrakty literalne
Kontrakty literalne
Cel: przekształcenie zobowiązania
Cel: przekształcenie zobowiązania
(zazwyczaj dobrej wiary) w zobowiązanie
(zazwyczaj dobrej wiary) w zobowiązanie
ścisłego prawa
ścisłego prawa
Wpisy w księgach rachunkowych
Wpisy w księgach rachunkowych
Nomina arcaria
Nomina arcaria
– znaczenie dowodowe
– znaczenie dowodowe
(potwierdzenie istnienia zobowiązania)
(potwierdzenie istnienia zobowiązania)
Nomina transcripticia
Nomina transcripticia
– „fikcyjny wpis” do
– „fikcyjny wpis” do
księgi potwierdzający wypłatę dłużnikowi
księgi potwierdzający wypłatę dłużnikowi
określonej sumy pieniędzy (
określonej sumy pieniędzy (
expensilatio
expensilatio
)
)
Skrypty dłużne (
Skrypty dłużne (
chirographa
chirographa
,
,
syngraphae
syngraphae
)
)
Kontrakty literalne
Kontrakty literalne
Transcriptio a re in personam
Transcriptio a re in personam
(„z przedmiotu
(„z przedmiotu
na osobę”) – między dotychczasowym
na osobę”) – między dotychczasowym
wierzycielem a dłużnikiem: przekształcenie
wierzycielem a dłużnikiem: przekształcenie
dotychczasowego zobowiązania na nowe
dotychczasowego zobowiązania na nowe
literalne
literalne
Skutek: Przekształcenie zobowiązania
Skutek: Przekształcenie zobowiązania
(nowacja) w abstrakcyjne zobowiązanie z
(nowacja) w abstrakcyjne zobowiązanie z
tytułu wpisu do księgi rachunkowej
tytułu wpisu do księgi rachunkowej
Transcriptio a persona in personam
Transcriptio a persona in personam
(„z osoby
(„z osoby
na osobę”) – za zgodą dotychczasowego
na osobę”) – za zgodą dotychczasowego
dłużnika i wierzyciela na miejsce tego
dłużnika i wierzyciela na miejsce tego
pierwszego wchodził nowy dłużnik
pierwszego wchodził nowy dłużnik
Next time
Next time
Z
Z
Podręcznik
Podręcznik
a
a
Rozdział IX § 38 pkt I-III
Rozdział IX § 38 pkt I-III
Z
Z
Podręcznik
Podręcznik
a
a
PR-PPP:
PR-PPP:
Rozdział 6.21
Rozdział 6.21
Źródła:
Źródła:
G. 3.182-225
G. 3.182-225
Z 565 Zagadek...
Z 565 Zagadek...
Kazusy: 180-184, 189-193
Kazusy: 180-184, 189-193
Next time – warto zajrzeć
Next time – warto zajrzeć
Warto zajrzeć:
Warto zajrzeć:
A. Koch,
A. Koch,
Ewolucja deliktu iniuria w
Ewolucja deliktu iniuria w
prawie rzymskim epoki republikańskiej,
prawie rzymskim epoki republikańskiej,
Czasopismo Prawno-Historyczne
Czasopismo Prawno-Historyczne
19/1967, nr 2, s. 51-74.
19/1967, nr 2, s. 51-74.
J. Krzynówek,
J. Krzynówek,
„Volenti non fit iniuria“.
„Volenti non fit iniuria“.
Powstanie i historia reguły,
Powstanie i historia reguły,
[w:]
[w:]
Łacińskie paremie w europejskiej
Łacińskie paremie w europejskiej
kulturze prawnej i orzecznictwie sądów
kulturze prawnej i orzecznictwie sądów
polskich,
polskich,
Warszawa 2001, s. 267-287.
Warszawa 2001, s. 267-287.