UPRAWNIENIA
UPRAWNIENIA
PRACOWNIKA
PRACOWNIKA
- CZAS PRACY
- CZAS PRACY
i URLOPY
i URLOPY
PRACOWNICZE
PRACOWNICZE
–
–
Prof. WSAP dr Tomasz Mordel
Prof. WSAP dr Tomasz Mordel
Wyższa Szkoła Administracji Publicznej
Wyższa Szkoła Administracji Publicznej
w Łodzi
w Łodzi
rok akademicki 2008/2009
rok akademicki 2008/2009
Studia niestacjonarne
Studia niestacjonarne
Czas pracy (art..128
Czas pracy (art..128
§
§
1)
1)
:
:
•
wykazywanie woli wykonywania pracy, której nie
wykazywanie woli wykonywania pracy, której nie
można wykonywać z przyczyn niezależnych od
można wykonywać z przyczyn niezależnych od
pracownika
pracownika
Czasem pracy jest czas, w którym pracownik
Czasem pracy jest czas, w którym pracownik
pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie
pozostaje w dyspozycji pracodawcy w zakładzie
pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do
pracy lub w innym miejscu wyznaczonym do
wykonywania pracy.
wykonywania pracy.
Pozostawanie w dyspozycji
Pozostawanie w dyspozycji
oznacza
oznacza
rzeczywistą
rzeczywistą
gotowość do pracy
gotowość do pracy
tj. znajdowanie się w miejscu
tj. znajdowanie się w miejscu
wyznaczonym do wykonywania pracy w stanie
wyznaczonym do wykonywania pracy w stanie
psychofizycznym umożliwiającym wykonywanie
psychofizycznym umożliwiającym wykonywanie
pracy oraz:
pracy oraz:
•
rzeczywiste wykonywanie pracy
rzeczywiste wykonywanie pracy
Czas pracy (wliczane okresy):
Czas pracy (wliczane okresy):
•
wykonywania pracy
wykonywania pracy
•
oczekiwania na przydział pracy
oczekiwania na przydział pracy
•
przerwy w świadczeniu pracy:
przerwy w świadczeniu pracy:
•
pogotowia do pracy i dyżurów - z tym, że dla
pogotowia do pracy i dyżurów - z tym, że dla
dyżurów poza normalnym czasem pracy tylko
dyżurów poza normalnym czasem pracy tylko
wówczas, gdy pracownik wykonywał pracę w
wówczas, gdy pracownik wykonywał pracę w
czasie dyżuru (art.151
czasie dyżuru (art.151
5
5
§
§
2)
2)
•
czas uczestnictwa w szkoleniu, konferencji lub
czas uczestnictwa w szkoleniu, konferencji lub
targach – zasadniczo w godzinach pracy
targach – zasadniczo w godzinach pracy
z przyczyny po stronie pracodawcy np. art.. 81
z przyczyny po stronie pracodawcy np. art.. 81
§
§
2
2
z przyczyny określonej w ustawie np.. art.. 134,
z przyczyny określonej w ustawie np.. art.. 134,
145
145
§
§
1, 187
1, 187
Wymiar i rozkład czasu pracy
Wymiar i rozkład czasu pracy
Wymiar czasu pracy
Wymiar czasu pracy
to czas, w którym pracownik
to czas, w którym pracownik
jest zobowiązany pozostawać w dyspozycji
jest zobowiązany pozostawać w dyspozycji
pracodawcy w ciągu dnia roboczego i tygodnia
pracodawcy w ciągu dnia roboczego i tygodnia
pracy. Określają to dzienne i miesięczne
pracy. Określają to dzienne i miesięczne
normy
normy
czasu pracy.
czasu pracy.
•
podstawowy
podstawowy
czas pracy wynosi do 8 godzin dziennie i
czas pracy wynosi do 8 godzin dziennie i
przeciętnie 40 godzin tygodniowo, w okresie
przeciętnie 40 godzin tygodniowo, w okresie
rozliczeniowym nie dłuższym niż 4 m-ce (art. 129).
rozliczeniowym nie dłuższym niż 4 m-ce (art. 129).
Zasadą jest pięciodniowy tydzień pracy.
Zasadą jest pięciodniowy tydzień pracy.
•
skrócony
skrócony
czas pracy jest stosowany dla pracowników
czas pracy jest stosowany dla pracowników
zatrudnionych w warunkach szczególnie szkodliwych lub
zatrudnionych w warunkach szczególnie szkodliwych lub
uciążliwych dla zdrowia, młodocianych do lat 16 oraz
uciążliwych dla zdrowia, młodocianych do lat 16 oraz
pracowników wobec których przepisy szczególne
pracowników wobec których przepisy szczególne
przewidują niższą normę czasu pracy (np. inwalidzi I i II
przewidują niższą normę czasu pracy (np. inwalidzi I i II
grupy). Skrócenie czasu pracy polega bądź na obniżeniu
grupy). Skrócenie czasu pracy polega bądź na obniżeniu
normy czasu pracy, bądź na dodatkowych przerwach w
normy czasu pracy, bądź na dodatkowych przerwach w
pracy, bądź wreszcie na dodatkowych dniach wolnych od
pracy, bądź wreszcie na dodatkowych dniach wolnych od
pracy.
pracy.
Wymiar i rozkład czasu pracy
Wymiar i rozkład czasu pracy
Rozkład czasu pracy to ustalony układ godzin i
Rozkład czasu pracy to ustalony układ godzin i
dni, w których pracownik pozostaje w dyspozycji
dni, w których pracownik pozostaje w dyspozycji
pracodawcy.
pracodawcy.
Obejmuje:
Obejmuje:
* rozkład dni roboczych i dni wolnych od pracy
* rozkład dni roboczych i dni wolnych od pracy
* rozkład dnia roboczego (początek i koniec,
* rozkład dnia roboczego (początek i koniec,
przerwy w pracy i t.d.)
przerwy w pracy i t.d.)
Rozkład czasu pracy wynika z u.z.p, regulaminu
Rozkład czasu pracy wynika z u.z.p, regulaminu
pracy lub jest określany przez pracodawcę..
pracy lub jest określany przez pracodawcę..
Okresy odpoczynku
Okresy odpoczynku
Pracownikowi przysługuje w każdej dobie prawo do co
Pracownikowi przysługuje w każdej dobie prawo do co
najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku
najmniej 11 godzin nieprzerwanego odpoczynku
Pracownikowi przysługuje w każdym tygodniu prawo do co
Pracownikowi przysługuje w każdym tygodniu prawo do co
najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku,
najmniej 35 godzin nieprzerwanego odpoczynku,
obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego
obejmującego co najmniej 11 godzin nieprzerwanego
odpoczynku dobowego.
odpoczynku dobowego.
Odpoczynek ten powinien przypadać w niedzielę. Niedziela
Odpoczynek ten powinien przypadać w niedzielę. Niedziela
obejmuje 24 kolejne godziny, poczynając od godziny 6.00 w
obejmuje 24 kolejne godziny, poczynając od godziny 6.00 w
tym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona
tym dniu, chyba że u danego pracodawcy została ustalona
inna godzina.
inna godzina.
Praca w godzinach
Praca w godzinach
nadliczbowych
nadliczbowych
Praca wykonywana ponad obowiązujące
Praca wykonywana ponad obowiązujące
pracownika normy czasu pracy, a także praca
pracownika normy czasu pracy, a także praca
wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar
wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar
czasu pracy, wynikający z obowiązującego
czasu pracy, wynikający z obowiązującego
pracownika systemu i rozkładu czasu pracy,
pracownika systemu i rozkładu czasu pracy,
stanowi pracę w godzinach nadliczbowych.
stanowi pracę w godzinach nadliczbowych.
Liczba godzin nadliczbowych nie może
Liczba godzin nadliczbowych nie może
przekroczyć dla poszczególnego pracownika 150
przekroczyć dla poszczególnego pracownika 150
godzin w roku kalendarzowym.
godzin w roku kalendarzowym.
Praca w godzinach
Praca w godzinach
nadliczbowych
nadliczbowych
Za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz
Za pracę w godzinach nadliczbowych, oprócz
normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek
normalnego wynagrodzenia, przysługuje dodatek
w wysokości:
w wysokości:
1)
1)
100 % wynagrodzenia - za pracę w godzinach
100 % wynagrodzenia - za pracę w godzinach
nadliczbowych przypadających:
nadliczbowych przypadających:
a)
a)
w nocy,
w nocy,
b)
b)
w niedziele i święta niebędące dla
w niedziele i święta niebędące dla
pracownika dniami pracy, zgodnie z
pracownika dniami pracy, zgodnie z
obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
obowiązującym go rozkładem czasu pracy,
c)
c)
w dniu wolnym od pracy udzielonym
w dniu wolnym od pracy udzielonym
pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę
pracownikowi w zamian za pracę w niedzielę
lub w święto, zgodnie z obowiązującym go
lub w święto, zgodnie z obowiązującym go
rozkładem czasu pracy,
rozkładem czasu pracy,
2)
2)
50 % wynagrodzenia - za pracę w godzinach
50 % wynagrodzenia - za pracę w godzinach
nadliczbowych przypadających w każdym innym
nadliczbowych przypadających w każdym innym
dniu
dniu
Rodzaje urlopów:
Rodzaje urlopów:
•
Szkoleniowe
Szkoleniowe
– w celu podnoszenia kwalifikacji
– w celu podnoszenia kwalifikacji
•
Wypoczynkowy
Wypoczynkowy
– w celu wypoczynku i regeneracji
– w celu wypoczynku i regeneracji
sił
sił
•
Rodzicielskie (macierzyński, wychowawczy,
Rodzicielskie (macierzyński, wychowawczy,
opiekuńczy)
opiekuńczy)
– w celu opieki nad dzieckiem
– w celu opieki nad dzieckiem
•
Okolicznościowe
Okolicznościowe
– w celu załatwienia spraw
– w celu załatwienia spraw
osobistych lub rodzinnych
osobistych lub rodzinnych
Urlop wypoczynkowy
Urlop wypoczynkowy
•
Instrument realizacji prawa do wypoczynku
Instrument realizacji prawa do wypoczynku
•
Prawa do urlopu wypoczynkowego nie można
Prawa do urlopu wypoczynkowego nie można
się zrzec (art..152
się zrzec (art..152
§
§
2)
2)
•
Prawo do „pierwszego” urlopu
Prawo do „pierwszego” urlopu
wypoczynkowego nabywa się w roku pierwszej
wypoczynkowego nabywa się w roku pierwszej
pracy w wymiarze 1/12 należnego rocznego
pracy w wymiarze 1/12 należnego rocznego
urlopu za każdy przepracowany miesiąc
urlopu za każdy przepracowany miesiąc
•
Prawo do kolejnego urlopu wypoczynkowego
Prawo do kolejnego urlopu wypoczynkowego
nabywa się z dniem 1 stycznia każdego roku
nabywa się z dniem 1 stycznia każdego roku
kalendarzowego
kalendarzowego
Urlop wypoczynkowy - wymiar
Urlop wypoczynkowy - wymiar
Roczny wymiar urlopu wypoczynkowego wynosi
Roczny wymiar urlopu wypoczynkowego wynosi
20 dni
20 dni
jeżeli pracownik jest zatrudniony
jeżeli pracownik jest zatrudniony
krócej
krócej
niż 10 lat
niż 10 lat
lub
lub
26 dni
26 dni
jeżeli jest zatrudniony
jeżeli jest zatrudniony
co
co
najmniej 10 lat
najmniej 10 lat
(art..154)
(art..154)
Zatrudnienie oznacza
Zatrudnienie oznacza
całkowity staż pracy
całkowity staż pracy
, tzn.
, tzn.
sumę długości wszystkich dotychczasowych
sumę długości wszystkich dotychczasowych
stosunków pracy, bez względu na sposób ich
stosunków pracy, bez względu na sposób ich
ustania i niezależnie od długości przerw w
ustania i niezależnie od długości przerw w
zatrudnieniu.
zatrudnieniu.
W razie pozostawania w więcej aniżeli jednym
W razie pozostawania w więcej aniżeli jednym
stosunku pracy, do okresu zatrudnienia wlicza
stosunku pracy, do okresu zatrudnienia wlicza
się także okres poprzedniego, niezakończonego
się także okres poprzedniego, niezakończonego
zatrudnienia
zatrudnienia
Urlop wypoczynkowy - wymiar
Urlop wypoczynkowy - wymiar
Do okresu zatrudnienia wlicza się okresy
Do okresu zatrudnienia wlicza się okresy
zakończonej
zakończonej
nauki w szkołach
nauki w szkołach
ponadgimnazjalnych. Okresów tych się nie
ponadgimnazjalnych. Okresów tych się nie
sumuje.
sumuje.
Jeżeli pracownik równocześnie uczy się i pracuje
Jeżeli pracownik równocześnie uczy się i pracuje
przyjmuje się wariant dla niego korzystniejszy
przyjmuje się wariant dla niego korzystniejszy
Do okresu pracy wlicza się także okresy
Do okresu pracy wlicza się także okresy
zasadniczej i zawodowej służby wojskowej,
zasadniczej i zawodowej służby wojskowej,
służby w Policji, ABW (UOP), PSP, SG i SW, okresy
służby w Policji, ABW (UOP), PSP, SG i SW, okresy
pracy w gospodarstwie rolnym, a także okresy
pracy w gospodarstwie rolnym, a także okresy
pozostawania bez pracy za które sąd pracy
pozostawania bez pracy za które sąd pracy
przyznał wynagrodzenie lub odszkodowanie
przyznał wynagrodzenie lub odszkodowanie
Urlop wypoczynkowy - wymiar
Urlop wypoczynkowy - wymiar
Urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika
Urlopu udziela się w dni, które są dla pracownika
dniami pracy, tzn. dni w które jest obowiązany
dniami pracy, tzn. dni w które jest obowiązany
wykonywać pracę zgodnie z obowiązującym go
wykonywać pracę zgodnie z obowiązującym go
harmonogramem (art..154
harmonogramem (art..154
2
2
)
)
Urlopu udziela się w wymiarze godzinowym
Urlopu udziela się w wymiarze godzinowym
odpowiadającym liczbie godzin przypadających w
odpowiadającym liczbie godzin przypadających w
danym dniu, z tym że przyjmuje się, że dzień
danym dniu, z tym że przyjmuje się, że dzień
pracy odpowiada
pracy odpowiada
8 godzinom
8 godzinom
Pracownikowi zatrudnionemu w niepełnym
Pracownikowi zatrudnionemu w niepełnym
wymiarze czasu pracy urlop przysługuje w
wymiarze czasu pracy urlop przysługuje w
wymiarze proporcjonalnym do wymiaru etatu z
wymiarze proporcjonalnym do wymiaru etatu z
tym że nie może być dłuższy aniżeli określony w
tym że nie może być dłuższy aniżeli określony w
art.. 154
art.. 154
§
§
1
1
Urlop wypoczynkowy - termin
Urlop wypoczynkowy - termin
Urlopy powinny być udzielane zgodnie z planem
Urlopy powinny być udzielane zgodnie z planem
urlopów. Plan urlopów ustala pracodawca, biorąc
urlopów. Plan urlopów ustala pracodawca, biorąc
pod uwagę wnioski pracowników i konieczność
pod uwagę wnioski pracowników i konieczność
zapewnienia normalnego toku pracy. Pracodawca
zapewnienia normalnego toku pracy. Pracodawca
nie ustala planu urlopów, jeżeli zakładowa
nie ustala planu urlopów, jeżeli zakładowa
organizacja związkowa wyraziła na to zgodę;
organizacja związkowa wyraziła na to zgodę;
dotyczy to także pracodawcy, u którego nie działa
dotyczy to także pracodawcy, u którego nie działa
zakładowa organizacja związkowa. W takich
zakładowa organizacja związkowa. W takich
przypadkach pracodawca ustala termin urlopu po
przypadkach pracodawca ustala termin urlopu po
porozumieniu z pracownikiem.
porozumieniu z pracownikiem.
Przesunięcie terminu urlopu może nastąpić na
Przesunięcie terminu urlopu może nastąpić na
wniosek pracownika umotywowany ważnymi
wniosek pracownika umotywowany ważnymi
przyczynami lub z powodu szczególnych potrzeb
przyczynami lub z powodu szczególnych potrzeb
pracodawcy, jeżeli nieobecność pracownika
pracodawcy, jeżeli nieobecność pracownika
spowodowałaby poważne zakłócenia toku pracy.
spowodowałaby poważne zakłócenia toku pracy.
Urlop proporcjonalny
Urlop proporcjonalny
w roku ustania stosunku pracy
w roku ustania stosunku pracy
1)
u
u
dotychczasowego pracodawcy
dotychczasowego pracodawcy
- w wymiarze
- w wymiarze
proporcjonalnym do okresu przepracowanego u
proporcjonalnym do okresu przepracowanego u
tego pracodawcy w roku ustania stosunku pracy,
tego pracodawcy w roku ustania stosunku pracy,
chyba że przed ustaniem tego stosunku
chyba że przed ustaniem tego stosunku
pracownik wykorzystał urlop w przysługującym
pracownik wykorzystał urlop w przysługującym
mu lub w wyższym wymiarze,
mu lub w wyższym wymiarze,
2)
u
u
kolejnego pracodawcy
kolejnego pracodawcy
- w wymiarze:
- w wymiarze:
a)
a)
proporcjonalnym do okresu pozostałego do
proporcjonalnym do okresu pozostałego do
końca danego roku kalendarzowego - w razie
końca danego roku kalendarzowego - w razie
zatrudnienia na czas nie krótszy niż do końca
zatrudnienia na czas nie krótszy niż do końca
danego roku kalendarzowego,
danego roku kalendarzowego,
b)
b)
proporcjonalnym do okresu zatrudnienia w
proporcjonalnym do okresu zatrudnienia w
danym roku kalendarzowym - w razie zatrudnienia
danym roku kalendarzowym - w razie zatrudnienia
na czas krótszy niż do końca danego roku
na czas krótszy niż do końca danego roku
kalendarzowego,
kalendarzowego,
Urlop proporcjonalny
Urlop proporcjonalny
Po co najmniej miesięcznej nieobecności z
Po co najmniej miesięcznej nieobecności z
powodu (art..155
powodu (art..155
2
2
):
):
1)
1)
urlopu bezpłatnego,
urlopu bezpłatnego,
2)
2)
urlopu wychowawczego,
urlopu wychowawczego,
3)
3)
odbywania zasadniczej służby wojskowej lub
odbywania zasadniczej służby wojskowej lub
jej form zastępczych, okresowej służby
jej form zastępczych, okresowej służby
wojskowej, przeszkolenia wojskowego albo
wojskowej, przeszkolenia wojskowego albo
ćwiczeń wojskowych,
ćwiczeń wojskowych,
4)
4)
tymczasowego aresztowania,
tymczasowego aresztowania,
5)
5)
odbywania kary pozbawienia wolności,
odbywania kary pozbawienia wolności,
6)
6)
nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy.
nieusprawiedliwionej nieobecności w pracy.
wymiar urlopu pracownika powracającego do pracy w ciągu
wymiar urlopu pracownika powracającego do pracy w ciągu
tego samego roku kalendarzowego ulega proporcjonalnemu
tego samego roku kalendarzowego ulega proporcjonalnemu
obniżeniu, chyba że przed rozpoczęciem tego okresu
obniżeniu, chyba że przed rozpoczęciem tego okresu
pracownik wykorzystał urlop w przysługującym mu lub w
pracownik wykorzystał urlop w przysługującym mu lub w
wyższym wymiarze.
wyższym wymiarze.
Podział urlopu:
Podział urlopu:
Na wniosek pracownika urlop może być
Na wniosek pracownika urlop może być
podzielony na części; co najmniej jedna część
podzielony na części; co najmniej jedna część
wypoczynku powinna trwać nie mniej niż 14
wypoczynku powinna trwać nie mniej niż 14
kolejnych dni kalendarzowych (art..162).
kolejnych dni kalendarzowych (art..162).
Urlop na żądanie
Urlop na żądanie
Pracodawca jest obowiązany udzielić na żądanie
Pracodawca jest obowiązany udzielić na żądanie
pracownika i w terminie przez niego wskazanym
pracownika i w terminie przez niego wskazanym
nie więcej niż 4 dni urlopu w każdym roku
nie więcej niż 4 dni urlopu w każdym roku
kalendarzowym. Pracownik zgłasza żądanie
kalendarzowym. Pracownik zgłasza żądanie
udzielenia urlopu najpóźniej w dniu rozpoczęcia
udzielenia urlopu najpóźniej w dniu rozpoczęcia
urlopu (art..167
urlopu (art..167
2
2
).
).
Ekwiwalent i przedawnienie
Ekwiwalent i przedawnienie
prawa do urlopu:
prawa do urlopu:
W okresie wypowiedzenia umowy o pracę pracownik jest
W okresie wypowiedzenia umowy o pracę pracownik jest
obowiązany wykorzystać przysługujący mu urlop, jeżeli w tym
obowiązany wykorzystać przysługujący mu urlop, jeżeli w tym
okresie pracodawca udzieli mu urlopu. W takim przypadku
okresie pracodawca udzieli mu urlopu. W takim przypadku
wymiar udzielonego urlopu, z wyłączeniem urlopu zaległego,
wymiar udzielonego urlopu, z wyłączeniem urlopu zaległego,
nie może przekraczać wymiaru wynikającego z przepisów art.
nie może przekraczać wymiaru wynikającego z przepisów art.
155
155
1
1
(art..167
(art..167
1)
1)
.
.
Urlopu niewykorzystanego w terminie ustalonym zgodnie z
Urlopu niewykorzystanego w terminie ustalonym zgodnie z
art. 163 należy pracownikowi udzielić najpóźniej do końca
art. 163 należy pracownikowi udzielić najpóźniej do końca
pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego; nie
pierwszego kwartału następnego roku kalendarzowego; nie
dotyczy to części urlopu udzielanego zgodnie z art. 167
dotyczy to części urlopu udzielanego zgodnie z art. 167
2
2
(art..168).
(art..168).
W przypadku niewykorzystania przysługującego urlopu w
W przypadku niewykorzystania przysługującego urlopu w
całości lub w części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia
całości lub w części z powodu rozwiązania lub wygaśnięcia
stosunku pracy pracownikowi przysługuje ekwiwalent
stosunku pracy pracownikowi przysługuje ekwiwalent
pieniężny (art..171
pieniężny (art..171
§
§
1)
1)
.
.
Roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z
Roszczenia ze stosunku pracy ulegają przedawnieniu z
upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się
upływem 3 lat od dnia, w którym roszczenie stało się
wymagalne (art..291).
wymagalne (art..291).