Wolniej, mniej, typowo? -

jak pracować z uczniem

słabym?

dr Beata Kapela-Bagińska

Uniwersytet Gdański

Każde dziecko jest zdolne?

Dlaczego w szkole spotykamy uczniów,

którzy wciąż ponoszą porażkę?

Niepowodzenia uczniów są związane przede

wszystkim z:

- cechami osobowości

- rodzajem stosunków ze środowiskiem.

Uczeń słaby, czy mniej

zdolny?

Takich uczniów charakteryzuje

nieumiejętność kierowania własnymi

procesami psychicznymi, takimi jak:

- uwaga i pamięć;

- brak zainteresowań problemami i

przedmiotami;

- słaba aktywność myślowa staje się

przyczyną postawy bierności i rezygnacji;

- obawa przed publiczną oceną, krytyką lub

ośmieszeniem wywołuje u nich lęki i

nerwice, tworząc krąg zależności

przyczynowo-skutkowych.

Dlaczego są uczniowie,

którzy w szkole napotykają

tylko niepowodzenia?

Takie umiejętności jak:

- pisanie,

- czytanie,

- rozumowanie,

- korzystanie z informacji,

- stosowanie w praktyce nabytej wiedzy

uczeń zdobywa w już szkole podstawowej.

Wśród uczniów spotkamy takich, którzy z

różnych przyczyn nie mogą osiągnąć

satysfakcjonujących ich i nauczyciela wyników.

Przyczyny niepowodzeń

szkolnych:

1. Przyczyny tkwiące w samym uczniu

2. Przyczyny spowodowane przez

nauczyciela

3. Przyczyny społeczno-ekonomiczne

4. Przyczyny tkwiące w systemie

szkolnym

1. Przyczyny tkwiące w

samym uczniu:

- obniżone możliwości intelektualne (poziom

rozwoju - dolna granica normy)

- deficyt funkcji percepcyjno -

manualnych: wzrok, słuch

- zaburzenia sfery emocjonalnej:

nadpobudliwość psychoruchowa ADHD,

nadruchliwość, impulsywność

- niska wydolność psycho - fizyczna

2. Przyczyny spowodowane

przez nauczyciela:

- zła organizacja lekcji: brak dokładnie sprecyzowanych

celów lekcji, jednostronna kontrola i ocena

- niewłaściwe metody nauczania: metody podające

- złe formy pracy: praca zbiorowa, jednolita dla

wszystkich uczniów, bez uwzględnienia ich

indywidualnych możliwości

- słabe wykorzystywanie wiedzy w praktyce

- słaba kontrola i ocena przyswojonego materiału:

ocenianie stanu wiedzy, nie przyrostu wiedzy, ocenianie

niesystematyczne, brak uzasadnienia uzyskanych ocen

- słaba znajomość uczniów - brak systematycznej pracy,

brak współpracy z rodzicami, brak arkusza spostrzeżeń

- brak dostatecznej opieki nad uczniami mniej zdolnymi:

różnicowanie zadań na sprawdzianie, opieka

pedagogiczna i psychologiczna

- niewłaściwa atmosfera na lekcji: nauczyciel zbyt

surowy lub zbyt liberalny

3. Przyczyny ekonomiczno -

społeczne

- złe warunki domowe

- niski poziom intelektualny rodziców

- brak zrozumienia rodziców wobec

dziecka

- niewłaściwa postawa

- rozpad rodziny

4. Przyczyny tkwiące w

systemie szkolnym

- nieprzystosowanie programów nauczania

do możliwości uczniów

- brak pomocy dydaktycznych

- nadmierna ilość uczniów w klasie

- zła organizacja procesu nauczania - zły

rozkład zajęć lekcyjnych

Typy uczniowskich słabości

1. Uczniowie ze zdiagnozowaną dysleksją,

dysgrafią, dysortografią i dyskalkulią lub

innymi zaburzeniami

2. Uczeń ze sprawnością intelektualną

niższą od przeciętnej(obniżenie

kryteriów jakościowych nie może zejść

poniżej podstawy programowej).

Dydaktyczne środki

zapobiegania i zwalczania

niepowodzeń szkolnych:

- profilaktyka pedagogiczna, w tym

głównie nauczanie problemowe i

nauczanie w zespołach uczniowskich;

- diagnoza pedagogiczna,

pozwalająca na natychmiastowe

wykrywanie powstających i

narastających luk w wiadomościach i

umiejętnościach ucznia;

- terapia pedagogiczna -

wyrównywanie wykrytych wcześniej

zaległości w zakresie opanowywanego

przez uczniów materiału programowego

Rola nauczyciela w pracy z

uczniem słabym

- sprawia, że nauka może być również

przyjemnością i potrafi stworzyć luźną,

nieformalną (ale nie dezorganizującą)

atmosferę na lekcji,

- zna potrzeby każdego ucznia oraz wierzy w

możliwość osiągnięcia sukcesu przez każdego

z nich,

- szanuje odmienne zdanie uczniów i zachęca

do samodzielnego, krytycznego i twórczego

myślenia,

- odnosi się z szacunkiem do starań i wkładu

pracy każdego ucznia,

- nagradza i często chwali, nawet za

najdrobniejsze osiągnięcia,

Rola nauczyciela....

- dostosowuje metody nauczania do stylów

pracy uczniów,

- szeroko stosuje w swojej pracy środki

audiowizualne,

- chce zaciekawić uczniów i rozwija ich

zainteresowania,

- oczekuje od uczniów tego, co w nich

najlepsze i mówi im o tym,

- dba, aby poziom motywacji uczniów nie był

ani zbyt niski, ani zbyt wysoki,

- większą uwagę przywiązuje do pozytywów

niż negatywów,

- zachęca do odnoszenia sukcesów,

- nigdy nie obraża i nie poniża ucznia,

- potrafi utrzymywać dyscyplinę i porządek,

- jest konsekwentny.

Cechy ucznia słabego

- lubi pochwały, które przywracają dumę i

godność, jest często nieśmiały,

- poszukuje u nauczyciela zaufania,

- brak mu odwagi i pewności siebie, którą z

czasem przenosi na lekcje.

- potrzebuje pozytywnej oceny

rówieśników.

- nie może być zwolniony z obowiązku

uczenia się,

- potrzebuje nauczyciela konsekwentnego,

który będzie wymagał od niego pracy i

wykazywał się cierpliwością i szczerą

troska o niego.

Cechy ucznia słabego

- nie potrafi skoncentrować się na

zadaniu,

- boi się podejmować zadania (porażka),

- cierpi na nerwicę szkolną (fobię),

- często odreagowuje niepowodzenia w

sposób agresywny (problemy

wychowawcze)

Formy pracy z uczniem

słabym

1. Poznanie ucznia przez nauczyciela

2. Stworzenie uczniowi szansy poznania

samego siebie

3. Indywidualizacja i opieka nad uczniem

w czasie procesu dydaktycznego

4. Różnicowanie prac i zadań

5. Uczenie umiejętności systematycznej

pracy

6. Kontakty z rodzicami

7. Wzbogacenie lekcji o środki

dydaktyczne, które wspomagać będą

przyswajanie wiedzy przez ucznia

.

8. Nagradzanie i karanie

9. Stosowanie odpowiednich metod

nauczania

1. Poznanie ucznia przez

nauczyciela

.

- jakie uczeń ma trudności?

- czy te trudności zostały

zdiagnozowane przez poradnię

psychologiczno – pedagogiczną i jakie

są wskazania do pracy z uczniem?

- jak uczeń funkcjonuje w środowisku

rodzinnym?

2. Stworzenie uczniowi

szansy poznania samego

siebie.

Analiza SWOT - metodą poznania siebie

Uczeń sam określa własne słabe i mocne

strony oraz szanse i zagrożenia.

W przypadku ucznia słabego nauczyciel

musi przeprowadzić tę analizę z

uczniem, najlepiej w obecności

pedagoga.

Odpowiednio przeprowadzona rozmowa

pozwoli na pozbycie się lęków i pozwoli

wzmocnić motywację do nauki.

3. Indywidualizacja i

opieka nad uczniem w

czasie procesu

dydaktycznego

.

Nauczyciel powinien rozpoznać sytuację:

- uczeń słaby często nie umie uczyć się

sam,

- często potrzebuje pomocy czasem

koleżanek i kolegów z klasy lub też

stałej opieki nauczyciela,

- wymaga konstruowania dla niego

innego rodzaju poleceń i zadań,

sprawdzianów

4. Wzbogacenie lekcji o

środki dydaktyczne

wspomagające przyswajanie

wiedzy przez ucznia.

Nauczyciel powinien stwierdzić:

- jakie zmysły ucznia w największym stopniu

uczestniczą w przyswajaniu wiedzy, a więc

czy jest wzrokowcem, słuchowcem, a

może jest kinestetykiem? -

analiza VAKOG.

- jakie jest tempo jego pracy?

Zbyt duże nagromadzenie form i środków

może spowodować jego zniechęcenie i

zmniejszenie motywacji do nauki.

Środki dydaktyczne powinny być

różnorodne, aby ciągle budziły

zaciekawienie ucznia.

5. Różnicowanie prac i

zadań.

Uczeń słaby powinien otrzymywać

zadania klasowe i prace domowe

odpowiednie do swoich możliwości.

Prac zbyt trudnych nie będzie

rozwiązywał lub je ściągnie od kolegów

z klasy, nie zadając sobie najmniejszego

trudu, a w konsekwencji „równać będzie

w dół”.

6. Uczenie umiejętności

systematycznej pracy.

uczeń musi być przekonany, że:

wszystkie jego działania zostaną

sprawdzone i ocenione

każda praca musi mieć swój koniec i

końcowy efekt

każde zadanie można poprawić, bo nikt

nie jest od razu doskonały - “trening

czyni mistrza”

7. Kontakty z rodzicami.

W celu wczesnego wykrycia przyczyn

trudności i przeciwdziałanie im

potrzebny jest stały i dobry kontakt z

rodzicami.

Właściwa współpraca przekona ucznia, że

cały czas ktoś o niego dba i interesuje

się jego osobą, co w konsekwencji może

wpływać na wzrost motywacji do nauki.

8. Nagradzanie i karanie.

Metoda taka pozwala ciągle motywować

ucznia.

Nagradzanie to nie tylko stawianie ocen,

ale także pochwały słowne,

Karanie natomiast ma sens tylko wtedy,

gdy nauczyciel zadba o klarowne

zasady pracy na lekcji.

Uczeń musi znać swoje obowiązki i

wiedzieć, że zostanie rozliczony ze

swoich działań.

9. Stosowanie

odpowiednich metod

nauczania.

- metoda pracy w grupie (nauczyciel

jednak cały czas powinien monitorować

aktywność uczniów).

- metoda programowana,

- praca z podręcznikiem

- metody aktywne:

*inscenizacja,

*mapa mentalna,

*studium przypadku.

Dostosowywać metody i

formy, ale jak?

UCZEŃ Z DYSLEKSJĄ – zgodnie z zaleceniami

PPP

UCZEŃ “MAŁOZDOLNY” - program szkoły

ogólnodostępnej jest dla nich za trudny, a

przede wszystkim zbyt szybko realizowany.

Zmiany jakościowe w zakresie wymagań

programowych powinny być takie, aby w

przyszłości pozwalały tym dzieciom na

opanowanie wymagań zasadniczej szkoły

zawodowej ogólnodostępnej

(dla tych dzieci tragedią jest, że reforma

szkolnictwa poszła w kierunku zawężenia

oferty szkolnictwa zawodowego).

NIE OCZEKUJ OD PPP...

Że da wskazówki co do poziomu, do

jakiego należy obniżyć wymagania w

stosunku do uczniów “małozdolnych”.

To nauczyciele są specjalistami w

zakresie nauczania poszczególnych

przedmiotów.

2 kryteria doboru treści:

- nie można zejść poniżej podstawy

programowej,

- zakres wiedzy i umiejętności powinien

dać szansę na sprostanie wymaganiom

ogólnodostępnej szkoły zawodowej.

Wymagania, co do formy.

- omawianie niewielkich partii materiału i o

mniejszym stopniu trudności,

- pozostawienie więcej czasu na jego

utrwalenie,

- podawanie poleceń w prostszej formie,

unikanie trudnych, czy bardzo abstrakcyjnych

pojęć,

- częste odwoływanie się do konkretu,

przykładu,

- unikanie pytań problemowych i

przekrojowych,

- wolniejsze tempo pracy,

- szerokie stosowanie zasady poglądowości,

- w miarę możliwości odrębne instruowanie

dzieci,

- zadawanie do domu tyle, ile dziecko jest w

stanie wykonać samodzielnie.

Ocenianie – pod

warunkiem

dostosowania....

Jeśli dostosujemy i formę i treść - oceniać

należy tak, jak uczeń zasłużył.

Według kryteriów ogólnodostępnych,

uwzględniając także wkład pracy

dziecka.

Ocenianie ucznia z

obniżonymi możliwościami

intelektualnymi

Jeśli na koniec semestru grozi takiemu

uczniowi ocena niedostateczna, a inne

względy przemawiają za promowaniem,

zalecenie o obniżeniu wymagań

pozwala na postawienie oceny

dopuszczającej.

Zalecenia tego jednak nie należy

traktować jako równorzędnego z

nakazem promowania. O tym decyduje

bowiem Rada Pedagogiczna.

Skutki niepowodzeń

szkolnych

1. Drobne luki w opanowywanym materiale

powodują wzrost niechęci do nauki.

2. Znaczne luki (oceny niedostateczne)

powodują wzrost agresji, kłamstwa, tracenie

ambicji, wagary, brak zainteresowania oceną

3. Potęgują zaburzenia rozwoju, które były

pierwotną, główną lub wspierającą przyczyną

niepowodzeń

4. Powodują powstanie nowych zaburzeń

5. Pogarszają ogólną sprawność umysłową

uczniów

6. Obniżają zainteresowanie uczniów nauką -

spadek motywacji

7. Obniżają odporność nerwową i tolerancję

na stres, narastanie konfliktów

Zapobieganie

niepowodzeniom szkolnym

1. Wnikliwa obserwacja uczniów na początku

roku szkolnego.

2. Wywiad z rodzicami.

3. Poznawanie uczniów podczas procesu

nauczania.

4. Analizowanie dokumentacji dotyczącej

dziecka.

5. Indywidualizowanie procesu nauczania: na

lekcji, zadań domowych, sprawdzianów.

6. Stworzenie zespołu wyrównawczego.

7. Kontakt z pedagogiem i psychologiem

szkolnym

8. Życzliwa, cierpliwa praca z każdym

uczniem, systematyczna kontrola prac

domowych i przyrostu wiedzy

9. Stały kontakt z rodzicami, analizowanie

zeszytów, rysunków.

Zapobieganie.....

10. Stosowanie ćwiczeń korektywnych, wdrażanie uczniów

do systematycznej pracy, koncentracja uwagi.

11. Organizowanie pomocy koleżeńskiej.

12. Tworzenie klimatu korzystnego dla uczniów -

wewnętrzna motywacja uczniów.

- znać potrzeby ucznia

- interesować się rozwojem każdego ucznia.

- demokratyczne nastawienie, ciepłe emocjonalnie,

dodające odwagi.

- wiara w możliwość sukcesu każdego ucznia.

- szacunek dla starań i wkładu pracy ucznia.

- konsekwentne i zdecydowane stanowisko w sprawach

reguł i ich nie przekraczania, bez poniżania uczniów.

- zauważanie wesołych aspektów zadań - poczucie

humoru.

- zadowolenie z pracy

- zauważanie wszelkich pozytywów

- sprawy dyscyplinarne rozwiązywać z zastosowaniem

indywidualnego podejścia

- umiejętność przebaczania i zapominania

- świadomość, że uczniowie nie są doskonali

Literatura pomocnicza

1. I. Czajkowska, K. Herda, Zajęcia

korekcyjno- kompensacyjne w szkole,

WSiP, Warszawa 1998,

2. M. Niemiec, Praca z uczniem słabym

(w) Edukacja i Dialog. - 2001, nr 9/10,

3. A. Markowski, Niedostosowanie

społeczne młodzieży, PWN, Warszawa

1994

4. G. Lutomski, Uczyć inaczej,

Wydawnictwo Fundacji Humaniora,

Poznań 1994

DZIĘKUJĘ ZA UWAGĘ:-)