Rola państwa
w gospodarce rynkowej
Michał Mastalerz
Rola państwa
w gospodarce rynkowej
Michał Mastalerz
Czym jest gospodarka
rynkowa?
• Gospodarka rynkowa jest układem
stosunków ekonomicznych, w którym
„decyzje dotyczące zakresu i sposobu
produkcji podejmowane są przez podmioty
gospodarcze*”,
• *Podmiotem gospodarczym jest np.: rząd,
instytucje, przedsiębiorstwa, gospodarstwa
domowe,
• Podmioty gospodarcze oceniają docierające do
nich informacje rynkowe i wówczas działają
zgodnie z zasadą racjonalności i gospodarowania
poprzez podejmowanie odpowiednich kroków we
własnym interesie.
Podstawowe funkcje ekonomiczne państwa
Państwo – jest organizacją polityczną,
suwerenną i terytorialną, mającą monopol na
stanowienie i wykonywanie prawa na
określonym terytorium
Państwo pełni funkcje:
• zewnętrzne (np.. reprezentowanie interesów na
arenie międzynarodowej, rozwijanie kontaktów
politycznych)
• wewnętrzne (np. dbania o bezpieczeństwo,
wspieranie rozowoju kultury czy szkolnictwa).
W ramach funkcji wewnętrznych państwo organizuje również
gospodarkę oraz oddziałuje na nią przy zastosowaniu różnych
środków. Zakres ingerencji państwa w gospodarkę budzi wiele
kontrowersji.
Wykształciły się dwa przeciwstawne poglądy wśród
ekonomistów:
ETATYZM
forma interwencjonizmu* państwa polegająca na rozszerzaniu
gospodarczej działalności państwa kapitalistycznego przez
zakładanie przedsiębiorstw państwowych, udział państwa w
przedsiębiorstwach prywatnych, regulowaniu życia
gospodarczego za pomocą środków administracyjnych.
NEOLIBERALIZM
kierunek we współczesnej ekonomii postulujący realizację zasad
liberalizmu gospodarczego w warunkach współczesnego
kapitalizmu
(np. przyjmując za podstawę funkcjonowania gospodarki wolną
grę sił rynkowych, dopuszcza ingerencję państwa w zakresie
tworzenia instytucji gospodarczych oraz przeciwdziałania
zakłóceniom równowagi.)
Podstawowe funkcje ekonomiczne państwa
Funkcja alokacyjna obejmuje te działania państwa,
których celem jest stworzenie warunków rozwoju
gospodarczego przez rozbudowę infrastruktury
ekonomicznej i społecznej oraz politykę strukturalną. W
niektórych krajach istnieją dobra publiczne, które
świadczone są odpłatnie przez prywatnych przedsiębiorców,
oferujących np.. Autostrady czy nawet więzienia. W ramach
funkcji alokacyjnej państwo nadzoruje efekty zewnętrzne
działalności gospodarczej, szczególnie w wypadku
degradacji środowiska.
Funkcja regulacyjna polega na tworzeniu i utrzymywaniu
przez państwo warunków uczciwej konkurencji w
gospodarce, co wiąże się z przeciwdziałaniem wobec
monopoli i usuwaniem wad strukturalnych w gospodarce.
W takich sytuacjach państwo interweniuje odpowiednim
ustawodawstwem lub za pomocą instytucji, np. Urząd
Ochrony Konkurencji i Konsumentów.
• Funkcja stabilizacyjna polega na łagodzeniu skutków
trudności pojawiających się okresowo w gospodarce,
obejmuje działania mające ograniczyć lub eliminować
niesprawności mechanizmu rynkowego w zakresie
finansowo – walutowym oraz zatrudnienia, czyli ogólnej
równowagi rynkowej.
• Funkcja redystrybucyjna państwa polega na
złagodzeniu nierówności społecznych wynikających z
regulowanych przez rynek proporcji podziału dochodu
(np. płaca minimalna, rodzaj i wysokość podatków, itp.).
Państwo szczególnie zaangażowane w redystrybucję
dóbr nazywane jest "państwem opiekuńczym". Jego
funkcjonowanie wymaga poważnych wydatków
budżetowych, co nie zawsze równa się efektywności
ekonomicznej.
Podstawowe funkcje ekonomiczne
państwa
Aby państwo mogło pełnić określoną
rolę w gospodarce rynkowej oraz
mieć wpływ na prawidłowe
funkcjonowanie gospodarki stosuje
interwencjonizm.
*Czym jest
interwencjonizm?
Interwencjonizm
państwowy to polityka aktywnego
oddziaływania państwa na przebieg
procesów gospodarczych.
Wyróżnić można trzy główne cele
interwencjonizmu:
• ograniczenie bezrobocia
• pobudzenie popytu globalnego,
• podniesienie tempa wzrostu gospodarczego
Do głównych narzędzi pozwalających
realizować politykę
interwencjonizmu należą:
• podejmowanie przez państwo przedsięwzięć
inwestycyjnych pozwalających zwiększyć zatrudnienie
(np. roboty publiczne);
• dotacje do nierentownych przedsiębiorstw lub
ich nacjonalizacja;
• protekcjonizm (-ochrona) w zakresie handlu
zagranicznego;
• polityka pieniężna;
• polityka fiskalna;
• polityka finansowa.
Zakres i wykorzystanie tych narzędzi zależy od potrzeb
gospodarki, wynikających przede wszystkim ze stopnia
jej rozwoju oraz aktualnego stanu koniunktury.
Interwencjonizm państwa - instytucje
W Polsce wpływ na gospodarkę leży w kompetencjach sejmu i
senatu
(np. uchwalenie ustawy budżetowej, ustanowienie podatków
czy stanowienie prawa gospodarczego).
Prezydent podpisuje budżet oraz inne ustawy gospodarcze,
przedstawia kandydata na prezesa Narodowego Banku
Polskiego.
Rada Ministrów opracowuje projekt ustawy budżetowej,
przedstawia sejmowi sprawozdanie dotyczące zadłużenia
państwa.
Narodowy Bank Polski ma wyłączne prawo emisji pieniądza
oraz
kreowania
i realizowania polityki pieniężnej.
Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki
monetarnej.
Formy interwencjonizmu państwa
Pełniąc swoje funkcje państwo może ingerować w
mechanizm rynkowy w sposób bezpośredni i
pośredni.
Bezpośrednie oddziaływanie to:
• tworzenie systemu prawnego,
• ustawy, rozporządzenia, zezwolenia, zakazy, nakazy
itp.
Do bezpośrednich instrumentów interwencjonizmu
zaliczamy, np. :
• politykę cenowo – płacową
• pomoc finansową,
interwencyjne zakupy lub sprzedaż wybranych
produktów albo składanie zamówień rządowych.
Do pośrednich instrumentów interwencjonizmu należy,
np. :
• polityka fiskalna państwa (podatki),
• polityka pieniężna regulująca podaż pieniądza na
rynku.
Podatek bezpośredni ponosi osoba odpowiedzialna
za jego opłacanie.
Zaś podatek pośredni jest podatkiem
adresowanym do konsumenta, czyli finalnego
nabywcy produktów i usług,.
Podatek
Podatek dochodowy od osób fizycznych dotyczy
wszystkich uzyskujących jakiekolwiek dochody, poza
dokładnie określonymi przychodami nie
podlegającymi opodatkowaniu.
Podatek dochodowy od osób prawnych, jest płacony przez
podmioty posiadające osobowość prawną.
Przedmiotem opodatkowania jest dochód rozumiany jako
nadwyżka przychodów nad kosztami ich uzyskania w roku
podatkowym.
Podatek
Podatek majątkowy płacą osoby będące w posiadaniu
majątku (np. dom, grunty, prawa autorskie itp.).
Przedmiotem opodatkowania jest zasób dóbr będących w posiadaniu
podatnika lub zmiana stanu tych dóbr.
Podatek od towarów i usług (VAT) dotyczy sprzedaży
większości nowo wytworzonych towarów i usług w każdej
fazie obrotu, poczynając od producenta a kończąc na
handlu detalicznym. Obowiązek podatkowy powstaje z
chwilą wydania lub dostarczenia towaru lub wykonania
usługi.
Akcyza to podatek dodawany do ceny towaru, pobierany
przy jego zakupie.
Akcyzę stosuje się do wybranych towarów (np. alkohol,
papierosy itp.).
Akcyza przekazywana jest do budżetu państwa przez
producentów i importerów i jest wliczana w cenę towaru.
Rodzaje podatków
1. Komosa A.: Szkolny słownik ekonomiczny. Ekonomik 2002
2. Niedzielski E., Łapińska A.: Zarządzanie firmą. WSiP 1999
3. Biernacka M., Korba J., Smutek Z.: Podstawy przedsiębiorczości.
Podręcznik do liceum ogólnokształcącego, liceum profilowanego
i technikum. Wyd. II. Operon, Gdynia 2009
4.
5. www.youtube.com
Literatura