„
„
CYNK I OŁÓW W
CYNK I OŁÓW W
GOSPODARCE POLSKI
GOSPODARCE POLSKI
I ŚWIATA”
I ŚWIATA”
Michał Toruń
Michał Toruń
Paweł
Paweł
Wachowicz
Wachowicz
„
„
CYNK I OŁÓW W
CYNK I OŁÓW W
GOSPODARCE POLSKI
GOSPODARCE POLSKI
I ŚWIATA”
I ŚWIATA”
Michał Toruń
Michał Toruń
Paweł
Paweł
Wachowicz
Wachowicz
Jakie są minerały cynku i
ołowiu?
Minerały cynku:
Sfaleryt
Cynkit
Galman
Smithsonit
Minerały ołowiu
Galena
Cerusyt
Anglezyt
Jakie właściwości ma cynk?
Jakie właściwości ma cynk?
Metal o barwie srebrzystej
Metal o barwie srebrzystej
Jest odporny na warunki atmosferyczne
Jest odporny na warunki atmosferyczne
Przed korozją chroni powłoka tlenkowo-
Przed korozją chroni powłoka tlenkowo-
węglanowa
węglanowa
Łatwo ulega rozpuszczaniu w kwasach i
Łatwo ulega rozpuszczaniu w kwasach i
zasadach
zasadach
W temp. 100-160
W temp. 100-160
˚C daje się obrabiać
˚C daje się obrabiać
plastycznie
plastycznie
Jakie właściwości ma ołów?
Jakie właściwości ma ołów?
Metal o barwie szarej z metalicznym
Metal o barwie szarej z metalicznym
połyskiem
połyskiem
Pokrywa się powłoką tlenku
Pokrywa się powłoką tlenku
chroniącą przed korozją
chroniącą przed korozją
Jest bardzo miękki, nadaje się do
Jest bardzo miękki, nadaje się do
obrabiania na zimno
obrabiania na zimno
Własności odlewnicze Pb są dobre,
Własności odlewnicze Pb są dobre,
daje się łatwo spawać i lutować
daje się łatwo spawać i lutować
Zastosowanie ołowiu
Zastosowanie ołowiu
-Ołów stosuje się do konstrukcji
-Ołów stosuje się do konstrukcji
urządzeń zabezpieczających
urządzeń zabezpieczających
przed promieniowaniem.
przed promieniowaniem.
-Produkcja związków ołowiu
-Produkcja związków ołowiu
-Produkcja akumulatorów
-Produkcja akumulatorów
-Produkcja osłon kabli
-Produkcja osłon kabli
-Produkcja elementów pocisków
-Produkcja elementów pocisków
-Produkcja i stosowanie farb
-Produkcja i stosowanie farb
antykorozyjnych
antykorozyjnych
-Produkcja pigmentów i farb
-Produkcja pigmentów i farb
-Produkcja i przetwórstwo tworzyw
-Produkcja i przetwórstwo tworzyw
sztucznych
sztucznych
-Rafinerie
-Rafinerie
-Produkcja szkła kryształowego
-Produkcja szkła kryształowego
-Produkcja i stosowanie płyt
-Produkcja i stosowanie płyt
drukarskich
drukarskich
-Produkcja stopów lutowniczych
-Produkcja stopów lutowniczych
100
Razem
1
Inne
3
Osłony kabli
6
Amunicja
7
Produkty
walcowane i
ciągnione
12
Farby i
pigmenty
71
Akumulatory
%
Wykorzystanie
przemysłowe ołowiu
Źródło: LME
Zastosowanie cynku
Zastosowanie cynku
- metalem tym pokrywa się żelazne przedmioty w celu
- metalem tym pokrywa się żelazne przedmioty w celu
zabezpieczenia przed korozją.( powłoka wykonana z cynku
zabezpieczenia przed korozją.( powłoka wykonana z cynku
jest trwała i niewrażliwa na przerwania i nieciągłości)
jest trwała i niewrażliwa na przerwania i nieciągłości)
-stosuje się go w tzw. suchych ogniwach (bateriach)
-stosuje się go w tzw. suchych ogniwach (bateriach)
-jest ważnym składnikiem stopów (np. mosiądz jest stopem
-jest ważnym składnikiem stopów (np. mosiądz jest stopem
cynku i miedzi)
cynku i miedzi)
-służy do wyrobu pigmentów (biel cynkowa to tlenek cynku
-służy do wyrobu pigmentów (biel cynkowa to tlenek cynku
ZnO)
ZnO)
-pokrywanie blach stalowych
-pokrywanie blach stalowych
-Produkcja pigmentów i farb
-Produkcja pigmentów i farb
-Produkcja katalizatorów
-Produkcja katalizatorów
-Produkcja związków cynku
-Produkcja związków cynku
100
Raze
m
3
Inn
e
8
Półprodukty
9
Chemia
14
Odlewy
19
Stopy
47
Galwanizacj
a
%
Wykorzystanie
przemysłowe
Przemysłowe zastosowanie cynku
Źródło: LME
Gdzie w Polsce występują
Gdzie w Polsce występują
rudy
rudy
Zn i Pb?
Zn i Pb?
•
Złoża rudy występują przede
wszystkim w dolomitach
kruszconośnych Śląsko –
Krakowskiego Zagłębia Kruszcowego
•
Cechsztyńskie złoża miedziowo-
srebrowe monokliny przedsudeckiej.
Wyszczególnienie
Ilość
złóż
Zasoby geologiczne
Zasoby
przemysłowe
Bilansowe
pozabilanso
we
Raze
m
A+B+C
1
C2
Zasoby ogółem
21
179,9
3
3,20
7,03
99,99
1,97
4,44
79,9
4
1,23
2,58
149,04
1,25
3,68
32,32
0,56
1,39
W tym - zasoby złóż eksploatowanych
Złoża zakładów
czynnych
3
40,82
0,65
1,70
40,82
0,65
1,70
-
-
-
10,66
0,17
0,33
32,32
0,56
1,39
W tym – zasoby złóż nie zagospodarowanych
Złoża rozpoznane
szczegółowo
6
63,70
1,35
2,86
59,17
1,32
2,74
4,53
0,03
0,12
27,27
0,26
0,63
-
-
-
Złoża rozpoznane
wstępnie
8
75,41
1,20
2,47
-
-
-
75,4
1
1,20
2,47
67,73
0,44
1,24
W tym - złoża w których eksploatacji zaniechano
razem
4
-
-
-
-
-
-
-
-
-
43,38
0,37
1,48
-
-
-
Ruda [mln t]
Ołów met [mln t]
Cynk met [mln t]
Początki Polskiego górnictwa
Początki Polskiego górnictwa
ołowiu
ołowiu
►
akt erekcyjny miasta Olkusza wydany
akt erekcyjny miasta Olkusza wydany
w 1194 r za czasów króla Kazimierza
w 1194 r za czasów króla Kazimierza
Sprawiedliwego.
Sprawiedliwego.
Przywilej Elżbiety Węgierskiej,
Przywilej Elżbiety Węgierskiej,
który normował zagadnienia praw
który normował zagadnienia praw
i obowiązków gwarków olkuskich.1374r
i obowiązków gwarków olkuskich.1374r
1446 – powstanie bractwa
1446 – powstanie bractwa
kopackiego w Olkuszu
kopackiego w Olkuszu
1548 – budowa pierwszych sztolni
1548 – budowa pierwszych sztolni
1578 – działalność mennicy królewskiej
1578 – działalność mennicy królewskiej
1719 – zapadnięcie się sztolni
1719 – zapadnięcie się sztolni
stanisławowskiej i ponikowskiej
stanisławowskiej i ponikowskiej
►
1818 – główna dyrekcja górnictwa uruchamia
1818 – główna dyrekcja górnictwa uruchamia
kopalnie galmanu „Ulisses”
kopalnie galmanu „Ulisses”
►
1931 – zatopienie kopalń
1931 – zatopienie kopalń
►
1940 – ponowne uruchomienie kopalń i połączenie
1940 – ponowne uruchomienie kopalń i połączenie
ich razem
ich razem
►
1955 – odlanie pierwszego cynku elektrolitycznego
1955 – odlanie pierwszego cynku elektrolitycznego
Polscy producenci metali
Polscy producenci metali
ZG „Trzebionka” w
ZG „Trzebionka” w
Trzebini w pow.
Trzebini w pow.
chrzanowskim
chrzanowskim
Zawratość metalu w
Zawratość metalu w
rudzie:
rudzie:
Pb – 1,2
Pb – 1,2
%
%
Zn – 3,3
Zn – 3,3
%
%
Głębokość eksploatacji –
Głębokość eksploatacji –
200m
200m
Wybieranie złoża
Wybieranie złoża
prowadzone jest systemem
prowadzone jest systemem
filarowo-komorowym
filarowo-komorowym
zastosowaniem podsadzki
zastosowaniem podsadzki
hydraulicznej - piaskowej
hydraulicznej - piaskowej
Wydobycie:
Wydobycie:
- 2,259 mln t rudy
- 2,259 mln t rudy
- 67,3 tyś t Zn
- 67,3 tyś t Zn
- 37,8 tyś t Pb
- 37,8 tyś t Pb
ZGH „Bolesław” - Kop. Olkusz-
ZGH „Bolesław” - Kop. Olkusz-
Pomorzany
Pomorzany
Wydobycie:
-2,46 mln t rudy
-103,9 tyś t Zn
-35,7 tyś t Pb
Złoża rud miedzi
- 46,9 tyś t
Pb
Zasoby geologiczne bilansowe do
Zasoby geologiczne bilansowe do
zagospodarowania -perspektywiczne
zagospodarowania -perspektywiczne
Złoże
Złoże
Kat.
Kat.
Ruda
Ruda
tys.t
tys.t
Zn
Zn
[
[
%
%
]
]
Pb
Pb
[
[
%
%
]
]
Zn
Zn
tys.t
tys.t
Pb
Pb
tys.t
tys.t
Klucze
Klucze
C1
C1
C2
C2
10439
10439
5,1
5,1
2,3
2,3
537,0
537,0
236,0
236,0
Olkusz -
Olkusz -
podpoziom
podpoziom
C1
C1
4072
4072
4,6
4,6
1,8
1,8
187,3
187,3
73,3
73,3
Zawiercie
Zawiercie
C1
C1
19000
19000
4,2
4,2
1,5
1,5
806,0
806,0
280,0
280,0
Razem
Razem
33,511
33,511
1530,3
1530,3
589,3
589,3
Zasoby geologiczne bilansowe możliwe
Zasoby geologiczne bilansowe możliwe
do udostępnienia w obecnej sytuacji
do udostępnienia w obecnej sytuacji
rynkowej
rynkowej
Złoże
Złoże
Kat.
Kat.
Ruda
Ruda
tys.t
tys.t
Zn
Zn
[
[
%
%
]
]
Pb
Pb
[
[
%
%
]
]
Zn
Zn
tys.t
tys.t
Pb
Pb
tys.t
tys.t
Klucze
Klucze
C1
C1
C2
C2
5747
5747
5,6
5,6
2,6
2,6
322,4
322,4
150,6
150,6
Olkusz -
Olkusz -
podpoziom
podpoziom
C1
C1
2418
2418
4,7
4,7
2,9
2,9
112,7
112,7
69,4
69,4
Razem
Razem
8165
8165
435,1
435,1
220,0
220,0
Odpady pogórnicze jako złoża
Odpady pogórnicze jako złoża
wtórne
wtórne
Szlamy
Szlamy
poflotacyjne
poflotacyjne
Żużle hutnicze
Żużle hutnicze
ołowionośne
ołowionośne
składnik
Zasoby [t]
Zn
250 479
Pb
117 710
Fe
1 714 533
S
1 686 448
Cu
4 847
Cd
1 967
Ag
77
As
13 105
Tl
665
Ni
550
Co
132
Cr
246
Ba
3 263
Sr
1 802
ZnO
133 739
PbO
83 428
Dot. ZGH Bolesław 1994
Rejon
Miejsce wytwarzania
Zasoby
[mln t]
Zawartość [%]
Zn
Pb
Bytomski
Orzeł Biały
Nowy Dwór
Marchlewski
3,70
9,50
5,80
5,10
2,30
2,50
0,80
0,50
0,70
Bolesławsko-Olkuski
Bolesław
Olkusz-Pomorzany
40,00
1,10
0,45
Chrzanowski
Trzebionka
20,00
1,00
0,40
Razem
79,00
1,51
0,48
Tabela 1 Wykaz składowisk odpadów poflotacyjnych po wzbogacaniu rud Zn-Pb
100
Razem
2
Afryka
4
Oceania
28
Europa
33
Azja
33
Ameryk
a
%
Region
Produkcja ołowiu na świecie
Źródło: LME
Produkcja ołowiu na świecie
Produkcja ołowiu na świecie
Producent/rok
Producent/rok
1998
1998
1999
1999
2000
2000
20001
20001
2002
2002
Bułgaria
Bułgaria
22,0
22,0
14,0
14,0
13,7
13,7
18,5
18,5
19,8
19,8
Grecja
Grecja
22,6
22,6
19,7
19,7
15,6
15,6
26,5
26,5
29,3
29,3
Hiszpania
Hiszpania
18,8
18,8
28,0
28,0
51,2
51,2
35,9
35,9
23,3
23,3
Irlandia
Irlandia
35,9
35,9
39,2
39,2
57,8
57,8
44,5
44,5
44,5
44,5
Macedonia
Macedonia
30,0
30,0
27,0
27,0
24,0
24,0
20,0
20,0
15,0
15,0
Polska
Polska
59,6
59,6
62,9
62,9
51,2
51,2
52,6
52,6
56,6
56,6
Rosja
Rosja
13,0
13,0
14,0
14,0
13,3
13,3
12,3
12,3
13,0
13,0
Rumunia
Rumunia
15,1
15,1
17,5
17,5
18,7
18,7
19,7
19,7
17,5
17,5
Serbia i Czarn.
Serbia i Czarn.
16,7
16,7
8,6
8,6
10,5
10,5
7,5
7,5
4,7
4,7
Szwecja
Szwecja
114,4
114,4
116,4
116,4
106,6
106,6
86,0
86,0
43,0
43,0
Wielka Brytania
Wielka Brytania
11,6
11,6
1,0
1,0
1,0
1,0
0,8
0,8
0,7
0,7
Włochy
Włochy
6,8
6,8
6,5
6,5
4,0
4,0
4,0
4,0
1,0
1,0
EUROPA
EUROPA
358,7
358,7
355,3
355,3
368,4
368,4
328,8
328,8
268,8
268,8
Algieria
0,7
0,8
0,5
0,6
0,7
Maroko
80,0
79,9
81,2
76,7
61,0
Namibia
13,5
9,9
9,8
12,8
12,1
RPA
84,1
80,2
75,3
50,8
49,4
Tunezja
4,3
6,5
6,2
6,9
4,6
AFRYKA
182,6
177,3
173,0
147,8
127,8
Argentyna
15,0
14,3
14,1
12,3
12,9
Boliwia
13,8
10,2
9,5
8,9
9,3
Brazylia
7,6
10,3
8,8
13,4
12,9
Chile
0,3
0,6
0,8
1,2
2,9
Ekwador
0,2
0,2
0,2
0,2
0,2
Kolumbia
0,3
0,3
0,2
0,2
0,2
Peru
257,7
270,5
270,6
289,5
297,7
AMERYKA PD
294,9
306,4
304,2
325,7
336,1
Kanada
189,8
162,2
148,8
153,9
97,2
Meksyk
166,1
125,7
138,0
136,4
138,7
USA
493,1
520,2
464,7
466,4
450,6
AMERYKA PŁN. i
ŚR.
853,3
813,3
756,3
763,5
694,6
Chiny
580,5
548,9
659,5
675,8
w
568,4
Indie
37,7
37,7
36,0
32,0
35,0
Iran
12,5
14,4
17,2
11,8
12,0
Japonia
6,2
6,1
8,8
5,0
5,7
Kazachstan
30,2
34,2
39,3
37,5
45,2
Korea Płd
3,6
1,8
2,7
1,0
-
KRL-D
30,0
26,0
22,0
26,0
26,1
Tajlandia
6,7
11,9
11,0
0,3
3,0
Turcja
14,6
14,2
17,3
16,0
17,3
AZJA
726,0
697,8
815,8
807,1
714,2
Australia
618,0
681,0
739,0
759,0
683,0
OCEANIA
618,0
681,0
739,0
759,0
683,0
ŚWIAT
3033,5
3031,1
3156,7
3131,9
2824,5
10
0
Razem
2
Afryka
6
Oceani
a
30
Europa
43
Azja
19
Ameryka
%
Region
Światowa produkcja cynku
Źródło: LME
Produkcja cynku na świecie
Produkcja cynku na świecie
producent/rok
1998
1999
2000
2001
2002
Finlandia
30,7
19,6
30,5
36,3
34,1
Grecja
29,1
22,9
16,8
31,7
35
Hiszpania
138
154
202,4
156,6
69,9
Irlandia
180,4
200,2
262,9
298,1
276,7
Polska
157,9
154,8
156,9
152,7
152,1
Rosja
115
132
136
157
174
Rumunia
25,7
26,5
27,5
29,8
25,4
Szwecja
164,7
174,4
176,8
156,3
148,6
EUROPA
903,5
920,1
1048,7
1066,1
947,6
Maroko
112
111,7
105,1
89,3
90,5
RPA
69,6
69,7
62,7
61,2
64,2
Tunezja
31,4
49,1
41,2
40,1
37
AFRYKA
260,9
271,8
253,6
228,1
237,1
Argentyna
35,6
34,2
34,9
39,7
37,3
Boliwia
152,1
146,1
149,1
142
145,5
Brazylia
87,5
98,6
100,3
111,4
133,3
Chile
15,9
32,3
31,4
32,8
36,2
Peru
868,8
899,5
910,3
1056,6
1221,8
AMERYKA PŁD
1160
1210,8
1226,1
1382,6
1569,2
Honduras
36,6
41
43,1
48,5
46,2
Kanada
1061,6
1021
1002,2
1064,7
915,7
Meskyk
395,4
362,8
392,8
428,8
446,1
USA
755
852
851,9
842,1
784,3
AMERYKA PŁN i ŚR
2248,6
2277
2290
2384
2192,4
Chiny
1273,2
1476
1780
1692
1499,2
Indie
194,5
185
208
222
234
Iran
86
98
102
105
121
J aponia
67,7
64,3
63,6
44,5
42,9
Kazachstan
224,3
288,3
322,1
344,7
392,4
Turcja
57,7
57
48
36
25,2
AZJ A
2005,2
2260,9
2618,8
2554,8
2412,6
Australia
1066
1163
1419
1518
1469
ŚWIAT
7644,2
8103,6
8856,2
9133,9
8827,9
Światowe ceny ołowiu
Światowe ceny ołowiu
Źródło: LME
Światowe ceny cynku
Światowe ceny cynku
Źródło: LME
Podsumowanie gospodarki
Podsumowanie gospodarki
cynkiem i ołowiem w Polsce
cynkiem i ołowiem w Polsce
Jedynie 4
Jedynie 4
%
%
złóż w Polsce może być
złóż w Polsce może być
przedmiotem działalności inwestycyjnej
przedmiotem działalności inwestycyjnej
Polskie złoża są nisko okruszcowane,
Polskie złoża są nisko okruszcowane,
bardzo nieregularne o rozproszonych
bardzo nieregularne o rozproszonych
zasobach i wysokim zawodnieniu
zasobach i wysokim zawodnieniu
Rudonośny rejon zawierciański jest słabo
Rudonośny rejon zawierciański jest słabo
zbadany
zbadany
Do zagospodarowania nadaje się część
Do zagospodarowania nadaje się część
zasobów rejonu olkuskiego: Klucze i Olkusz
zasobów rejonu olkuskiego: Klucze i Olkusz
– podpoziom w ilości 81 mln t dobrej rudy.
– podpoziom w ilości 81 mln t dobrej rudy.
Wykorzystane materiały:
Wykorzystane materiały:
„
„
Perspektywiczna baza surowcowa
Perspektywiczna baza surowcowa
polskiego górnictwa rud Zn i Pb”
polskiego górnictwa rud Zn i Pb”
T.Gansponder BIPROMET SA
T.Gansponder BIPROMET SA
„
„
Historia górnictwa kruszcowego w rejonie
Historia górnictwa kruszcowego w rejonie
Trzebini, Chrzanowa i Jaworzna” Przegląd
Trzebini, Chrzanowa i Jaworzna” Przegląd
Górniczy 11/1999
Górniczy 11/1999
Koniec