POLITYKA GOSPODARCZA I SPOŁECZNA

Polityka gospodarcza

:

• Świadome oddziaływanie władz państwowych na 

gospodarkę narodową – na jej dynamikę, strukturę i 
funkcjonowanie, na stosunki ekonomiczne w państwie 
oraz na jego relacje gospodarcze z zagranicą.

• Dyscyplina badająca publiczne działania gospodarcze 

na trzech poziomach: „bieżących” wyborów 
dokonywanych przez państwo, wyborów 
dokonywanych przez instytucje wyższego szczebla 
(czyli określających „gospodarczą konstytucję” 
społeczeństwa) oraz identyfikacji społecznych 
preferencji lub celów.

Przedmiot polityki gospodarczej

Kluczowym zagadnieniem polityki gospodarczej jest 

wzrost gospodarczy, który jest warunkiem 

zapewnienia długookresowej poprawy 

zaopatrzenia społeczeństwa w dobra rzeczowe i 

usługi. Wzrost gospodarczy rozumiany jest jako 

proces ilościowych zmian w gospodarce, 

będących następstwem zwiększenia potencjału 

materialnego i osobowego.

Cele polityki gospodarczej

1. Dobrobyt
2. Swoboda postępowania
3. Sprawiedliwość
4. Bezpieczeństwo
5. Postęp

Celem mierzalnym (wymiernym) jest cel ogólny, 

który daje się mierzyć w kategoriach zmiennej 
ekonomicznej, takiej jak dochód lub 
zatrudnienie

Podmioty polityki gospodarczej:

• Podmioty kreujące politykę gospodarczą,
• Podmioty starające się wpływać na realizowaną 

politykę gospodarczą,

• Podmioty, na które polityka gospodarcza jest 

ukierunkowana i oddziałuje.

Polityka społeczna

 to działalność państwa, 

samorządów i organizacji pozarządowych 

zmierzających do kształtowania ogólnych warunków 

pracy i bytu ludności, prorozwojowych struktur 

społecznych oraz stosunków społecznych opartych 

na równości i sprawiedliwości społecznej, 

sprzyjających zaspokajaniu potrzeb społecznych na 

dostępnym poziomie.

W zakres polityki społecznej wchodzą wszystkie 

najważniejsze potrzeby społeczne, bez zaspokojenia 

których społeczeństwo nie może sprawnie 

funkcjonować takie jak: ochrona zdrowia, edukacja, 

mieszkalnictwo, kultura, zabezpieczenie emerytalne 

i rentowe, potrzeby związane z 

niepełnosprawnością.

Polityki szczegółowe wchodzące w skład systemu polityki 

społecznej:

1.

Polityka socjalna (zabezpieczenie społeczne),

2.

Polityka ochrony pracy,

3.

Polityka zatrudnienia,

4.

Polityka ochrony zdrowia,

5.

Polityka mieszkaniowa,

6.

Polityka oświatowa,

7.

Polityka kulturalna,

8.

Polityka ochrony środowiska naturalnego,

9.

Polityka prewencji i zwalczania patologii społecznej,

10. Polityka ludnościowa,
11. Polityka rodzinna,
12. Polityka wobec młodzieży,
13. Polityka wobec ludzi starych.

Cele polityki społecznej:

1.

Kształtowanie odpowiednich tj. na miarę możliwości 
gospodarczych, warunku pracy i bytu ludności;

2.

Kształtowanie prorozwojowych struktur społecznych 
(struktury rodzin zapewniającej zastępowalność pokoleń, 
odpowiedniej struktury wykształcenia ludności i struktury 
zawodowej ludności tzn. kształtowanie kapitału ludzkiego;

3.

Kształtowanie sprawiedliwych stosunków międzyludzkich 
opartych na zasadzie sprawiedliwości społecznej i 
równości szans na starcie życia zawodowego. Państwo 
tworzy odpowiednie prawa zapewniając wszystkim 
obywatelom odpowiednie możliwości.

Podmioty polityki społecznej:

/ludzie tworzący, kształtujący i realizujący politykę społeczną/

• Państwowe – organy administracji i samorządy,
• Niepaństwowe – centralne i lokalne,
• Międzynarodowe – jak ONZ i podmioty realizujące politykę 

społeczną UE.

Modele polityki społecznej:

       Model liberalny- zakłada, że naturalnymi kanałami, za 

pomocą których potrzeby powinny być zaspokajane są: 

rynek prywatny i rodzina. Państwo powinno ingerować w 

ostateczności i tylko w odniesieniu do tych grup, które nie 

są w stanie same sobie poradzić. Przyjmuje się, ze 

zdecydowana większość społeczeństwa jest w stanie 

zaspokoić swoje potrzeby własnym działaniem przy 

ewentualnej pomocy rodziny lub organizacji 

charytatywnych.

Model redystrybucyjny – zakłada, że odpowiedzialność za 

bezpieczeństwo socjalne jednostki ponosi przede wszystkim 

społeczeństwo. PS zajmuje się redystrybucją dochodów i 

gwarantuje dostęp do świadczeń i usług opartych na kryterium 

potrzeb niezależnie od funkcjonowania rynku i wkładu 

własnego jednostki.

Model motywacyjny – programy społeczne powinny jak 

najmniej zakłócać mechanizmy funkcjonowania gospodarki 

rynkowej; jest silne uzależnienie prawa do pomocy i wysokości 

świadczeń; świadczenia przysługują głównie osobom 

ubezpieczonym, a same ubezpieczenia są obowiązkowe i mają 

powszechny przedmiotowy charakter.

Zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy 

to taki stan gospodarki i podziału jej wytworów, w 

którym gospodarka zachowuje zdolność do 

konkurencji na rynkach międzynarodowych, a 

poziom i sposób zaspokajania potrzeb 

społeczeństwa nie powoduje ostrych kwestii 

społecznych. Tak rozumiany rozwój nie wyklucza 

dopuszczalnych zróżnicowań społecznych i 

przestrzennych.

Podejście uwzględniające realizacje polityki 

zrównoważonego rozwoju poprzez odpowiednią 

politykę gospodarczą i społeczną zakłada, że 

społeczeństwo i jego gospodarka to całość. Dwie 

ważne polityki gospodarcza i społeczna są 

realizowane w warunkach gospodarki rynkowej z jej 

wszystkimi skutkami.

Uwarunkowania Polityki Gospodarczej i 

Polityki Społecznej

Jakość prowadzenia polityki gospodarczej i 

społecznej zależy w dużym stopniu od rozpoznania 

ich uwarunkowań, które tworząc ramy dla 

prowadzenia tych polityk oddziałują na jej cele, 

kierunki i narzędzia.

Uwarunkowania te można podzielić na 

endogeniczne i egzogeniczne.

Uwarunkowania endogeniczne:

• Uwarunkowania polityczno-ustrojowe,
• Uwarunkowania doktrynalne,
• Uwarunkowania związane ze stosowanym 

systemem ekonomicznym,

• Uwarunkowania związane z kapitałem ludzkim,
• Uwarunkowania kapitałowe,
• Uwarunkowania przyrodnicze.

Uwarunkowania egzogeniczne:

• Uwarunkowania wynikające z międzynarodowej 

sytuacji politycznej,

• Uwarunkowań związanych z relacjami z innymi 

państwami, w tym państwami sąsiednimi,

• Uwarunkowań odnoszących się do przynależności 

do międzynarodowych ugrupowań politycznych, 
militarnych i gospodarczych,

• Uwarunkowań wynikających z warunków wymiany 

międzynarodowej.

Uwarunkowania polityczno-ustrojowe – trzy 

podstawowe ustroje polityczne:

• Państwo o ustroju demokratycznym,
• Państwo o ustroju autorytarnym (Federacja 

Rosyjska),

• Państwo o ustroju totalitarnym (Korea Północna, 

Kuba).

Uwarunkowania doktrynalne – trzy podstawowe 

doktryny ekonomiczne

:

• Doktryna liberalizmu gospodarczego,
• Doktrynę interwencjonizmu państwowego,
• Doktrynę marksistowską.

Uwarunkowania związane z ustrojem 

ekonomicznym- podstawowe kryteria grupowania 

ustrojów ekonomicznych:

1. Własności środków produkcji:
-

Ustrój indywidualistyczny (kapitalistyczny) 

-

Ustrój kolektywistyczny.

2. Sposobu regulacji procesu gospodarczego:
-

Systemy kompetytywne (konkurencyjne),

-

Gospodarki regulowanej administracyjnie

Uwarunkowania związane z czynnikiem ludzkim:

• Rozpatrywane w ujęciu społecznym,
• Rozpatrywane w ujęciu demograficznym

Uwarunkowania kapitałowe:

Stan i struktura zasobów rzeczowych i finansowych 

występujących w postaci środków będących w dyspozycji 
obywateli, podmiotów gospodarczych, jak i państwa.

Istotnym elementem jest wyposażenie kraju w produkcyjny 

i infrastrukturalny majątek trwały, który tworzą:

• Inwestycje rzeczowe (budynki, budowle, środki 

obrotowe, maszyny, grunty);

• Inwestycje finansowe (udziały, pożyczki długoterminowe, 

papiery wartościowe);

• Inwestycje niematerialne (licencje, patenty, kształcenie).

Uwarunkowania przyrodnicze

Podstawowym zakresem oddziaływania państwa na 

stan gospodarki jest stan i struktura zasobów 
przyrodniczych:

• Zasobów surowców mineralnych,
• Obszar kraju,
• Zróżnicowanie przestrzeni geograficzno-

gospodarczej położenie danego obszaru w 
kontekście geopolitycznym oraz tranzytowym.

Główne formy wykorzystania zasobów 

przyrodniczych:

• Uprawa,
• Eksploatacja,
• Lokalizacja – decyzje lokalizacyjne, ze względu na 

swoje długofalowe skutki należą do 
najważniejszych w działalności gospodarczej.

Uwarunkowania egzogeniczne

• Uwarunkowania wynikające z warunków wymiany 

międzynarodowej,

• Uwarunkowania wynikające z międzynarodowej 

sytuacji politycznej i relacji z innymi państwami,

• Uwarunkowania odnoszące się do przynależności 

do ugrupowań międzynarodowych.

Polityka budżetowa i pieniężna

Polityka budżetowa (fiskalna, skarbowa) zajmuje 

się racjonalnym kształtowaniem wielkości i struktury 

dochodów i wydatków budżetowych.

Polityka pieniężna (monetarna) polega na 

oddziaływaniu na podaż pieniądza i kurs walutowy.

Jako najważniejsze cele polityki gospodarczej obejmujące 

polityki budżetową i pieniężną uważa się:

Zrównoważony wzrost i rozwój gospodarczy,

 Wysoki poziom zatrudnienia,

Stabilność cen,

Równowagę w stosunkach gospodarczych z zagranicą,

a także równowagę budżetową, racjonalny poziom 

długu publicznego i racjonalny (sprawiedliwy) podział 

dochodu

Narzędzia ogólnej polityki gospodarczej 

wykorzystywane w polityce budżetowej i pieniężnej:

1.

Z punktu widzenia ich charakteru (rodzaju):

•

Ekonomiczne (parametryczne):

Polityki budżetowej: stawki podatkowe, subwencje, dotacje 

celowe, ulgi podatkowe;

Polityki pieniężnej: stopy procentowe banku centralnego, 

stopa rezerw obowiązkowych, operacje otwartego rynku;

•

Pozaekonomiczne (nieparametryczne):

Administracyjne: zarządzenia uchwały i decyzje organów 

władzy, zezwolenia, zalecenia;

Prawne: akty normatywne;
Informzcyjno-programistyczne:zadania planów i programów, 

prognozy, informacje;

Moralne: odznaczenia, wyróżnienia, apele, propagowanie 

postaw i działań.

2. Z punktu widzenia sposobu oddziaływania organów 

władzy:

•

Bodźcowe (nakłaniające): bez formalnego przymusu 
nakłaniają do zachowania zgodnego z zamierzeniem 
podmiotu polityki (np. Ulgi podatkowe);

•

Imperatywne (autorytatywne, władcze): mają cechy 
przymusu nakazującego, ograniczającego lub 
polecającego określone zachowania lub działania 
przedmiotów polityki.

Polityka budżetowa

Dochody jednostek gospodarujących i osób 

fizycznych są źródłem przychodów skarbu 
państwa. Zagadnieniami ich kształtowania 
zajmuje się polityka budżetowa (fiskalna). Do jej 
funkcji należy określanie i racjonalizowanie 
wydatków i dochodów aparatu państwowego i 
sektora publicznego.

Dobra polityka budżetowa odznacza się:

1. Racjonalnym fiskalizmem,
2. Umiejętnością łączenia celów fiskalnych z 

celami pozafiskalnymi,

3. Stabilnością polityki fiskalnej.

Polityka budżetowa może być realizowana w 

trzech wariantach:

1. Ekspansywny: zwiększenie wydatków 

budżetowych, zmniejszenie podatków.

2. Restrykcyjny: zmniejszenie wydatków 

budżetowych, zwiększenie podatków.

3. Neutralny.

Narzędzia polityki budżetowej:

• Narzędzia podatkowe,
• Zasiłki dla bezrobotnych,
• Wydatki związane z tworzeniem nowych miejsc pracy i 

finansowaniem programów zmiany kwalifikacji zawodowych,

• Wydatki promujące restrukturyzacje gospodarki w układzie 

branżowym i przestrzennym,

• Wydatki promujące rozwój drobnej wytwórczości wydatki na 

roboty publiczne,

• Deficyt budżetowy,
• Dług publiczny,
• Poręczenia i gwarancje państwa dla podmiotów 

zaciągających pożyczki.

Politykę budżetową prowadzi się w oparciu o 

budżet (zestawienie dochodów i wydatków). W 

budżecie kluczowe znaczenie mają dochody 

podatkowe z podatków pośrednich i bezpośrednich.

Zasady dobrego opodatkowania:

• Powszechne, proporcjonalne i równe (nie 

progresywne wobec uzyskiwanych dochodów i 
bez przywilejów dla kogokolwiek);

• Pewne (oznaczone w wysokości, terminach i 

sposobach płatności oraz ściągalne);

• Dogodne (pobierane w czasie i terminach 

dogodnych dla podatnika – podatki pośrednie, 
konsumpcyjne);

• Tanie

Cechy optymalnego systemu podatkowego:

1.

Jasność celu,

2.

Strategia,

3.

Spójność i efektywność,

4.

Sprawiedliwość i przejrzystość stosowania przepisów,

5.

Pozytywna postawa organów podatkowych sprzyjająca 
współpracy,

Uwarunkowania do prowadzenia polityki 

budżetowej w Polsce wynikają z Konstytucji 

RP z 1997 r.

• Nie wolno zaciągać pożyczek lub udzielać gwarancji i poręczeń 

finansowych, w następstwie których państwowy dług publiczny 

przekroczy 60% rocznego PKB,

• Warunki opodatkowania normuje ustawa,
• Sejm uchwala budżet państwa na rok budżetowy w formie 

ustawy budżetowej. Jeżeli ustawa budżetowa nie weszła w 

życie w dniu rozpoczęcia roku budżetowego, Rada Ministrów 

prowadzi gospodarkę finansową na podstawie przedłożonego 

projektu ustawy.

• Zwiększenie wydatków lub ograniczenie dochodów 

planowanych przez Radę Ministrów nie może powodować 

ustalenia przez Sejm większego deficytu budżetowego niż 

przewidziany w projekcie ustawy budżetowej. Ustawa 

budżetowa nie może przewidywać pokrywania deficytu 

budżetowego przez zaciąganie zobowiązania w centralnym 

banku państwa.

Podmioty polityki budżetowej:

• Minister Finansów
• Komitet Stabilności Finansowej

Dokumenty regulujące politykę budżetową w Polsce:

• Konstytucja RP,
• Program Konwergencji (z aktualizacją na lata 2008-2010),
• Plan Stabilności i Rozwoju,

Dokumenty UE regulujące politykę budżetową:

• Europejski plan naprawy gospodarczej,
• Pakt Stabilności i Wzrostu,
• Strategia Lizbońska,

Dokumenty UE regulujące politykę budżetową:

• Europejski plan naprawy gospodarczej,
• Pakt Stabilności i Wzrostu,
• Strategia Lizbońska,

System podatkowy w Polsce:

• Podatki bezpośrednie: podatek dochodowy od osób 

fizycznych, podatek dochodowy od osób prawnych, podatek 
od spadków i darowizn, podatek od czynności 
cywilnoprawnych, podatek rolny, podatek leśny, podatek od 
nieruchomości, podatek od środków transportowych, 
podatek od posiadania psów;

• Podatki pośrednie: podatek od towarów i usług VAT, podatek 

akcyzowy.

Całkowita stawka podatkowa w wybranych krajach:

Wielka Brytania 35,5%

Polska 40,2%

Stany Zjednoczone 42,3%

Kanada 45,4%
Niemcy 50,5%

Japonia 55,4%

Ukraina 58,4%

Hiszpania 60,2%

Francja 65,4%

Włochy 73,3%

Chiny 79,9%

Polityka pieniężna

Ogólne oddziaływanie na nominalną podaż pieniądza i kurs 

walutowy.

Najważniejszym jej celem jest:
• stabilizacja poziomu cen, czyli niska inflacja,
• Tworzenie warunków sprzyjających racjonalnemu 

gospodarowaniu wszystkich podmiotów gospodarczych i 
osób fizycznych przez stabilizacje pieniądza.

Podmiotem polityki pieniężnej jest Bank Centralny, który 

powinien być instytucja zaufania publicznego oraz dbać o 

stabilność pieniądza i systemu bankowego.

Funkcje Banku Centralnego:

emisyjna,

banku banków,

banku państwa, 

centrum walutowego kraju.

Trzy warianty realizowania polityki pieniężnej:

1. Ekspansywny – zwiększenie nominalnej podaży pieniądza 

przez:

-

Obniżenie stóp procentowych banku centralnego,

-

Skupowanie papierów wartościowych przez bank centralny 
w ramach operacji otwartego rynku,

-

Obniżanie stopy rezerw obowiązkowych.

2. Restrykcyjny – zmniejszanie nominalnej podaży pieniądza 

przez:

-

Podwyższanie stóp procentowych banku centralnego,

-

Sprzedawanie papierów wartościowych przez bank 
centralny w ramach operacji otwartego rynku,

-

Podwyższanie stopy rezerw obowiązkowych.

3. Neutralny.

Politykę pieniężną można realizować zgodnie z dwoma 

modelami (typami):

• Polityki stałej zasady – realizowanie z góry przyjętego celu i 

brak reakcji na sytuację gospodarczą.

• Polityki dyskrecjonalnej (uznaniowej, elastycznej reakcji, 

swobody decyzji) – dostosowywanie się do sytuacji w 
gospodarce. 

4. Operacje depozytowo-kredytowe,
- Depozyt na koniec dnia,
- Kredyt lombardowy,
- Kredyt w złotych i w euro,
5. Interwencje walutowe

Ostateczny efekt oddziaływania polityki pieniężnej na 

gospodarkę (wzrost, bezrobocie, inflacja) jest trudny do 

precyzyjnego rozpoznania. Wzajemne relacje pomiędzy 

polityką pieniężną a zachowaniami różnych podmiotów 

(banków, przedsiębiorstw, gospodarstw domowych, instytucji, 

zagranicy) są odmiennie rozłożone w czasie. Powoduje to nie 

tylko przesunięcie konsekwencji oddziaływań polityki 

pieniężnej w czasie, ale również różną trwałość skutków.

Uwarunkowania dla prowadzenia polityki monetarnej w Polsce 

wynikające z Konstytucji RP:

• Centralnym bankiem państwa jest Narodowy Bank Polski. 

Przysługuje mu wyłączne prawo emisji pieniądza oraz 
ustalania i realizowania polityki pieniężnej; NBP odpowiada 
za wartość polskiego pieniądza.

• Organami NBP są: Prezes NBP, Rada Polityki Pieniężnej i 

Zarząd NBP.

• Prezes NBP jest powołany przez Sejm na wniosek 

Prezydenta RP na 6 lat.

• W skład Rady Polityki Pieniężnej wchodzą Prezes NBP jako 

przewodniczący oraz osoby wyróżniające się wiedzą z 
zakresu finansów, powoływane na 6 lat, w równiej liczbie 
przez Prezydenta RP, Sejm i Senat.

• Rada Polityki Pieniężnej ustala corocznie założenia polityki 

pieniężnej i przedkłada je do wiadomości Sejmowi 
równocześnie z przedłożeniem przez Radę Ministrów 
projektu ustawy budżetowej. Rada Polityki Pieniężnej, w 
ciągu 5 miesięcy od zakończenia roku budżetowego, składa 
Sejmowi sprawozdanie z wykonania założeń polityki 
pieniężnej.

Dokumenty programowe polityki pieniężnej:

Strategia polityki pieniężnej

Założenia polityki pienięznej

Narzędzia polityki pieniężnej stosowane przez NBP:

1.

Stopy procentowe NBP

-

Referencyjna,

-

Lombardowa,

-

Depozytowa,

-

Redyskonta weksli,

-

Kredytu refinansowego,

2. Operacje otwartego rynku
-

Podstawowe,

-

Dostrajające

-

Strukturalne,

3. Rezerwa obowiązkowa

Polityka przemysłowa

Polityka przemysłowa – działalność interwencyjna 

państwa, 

prowadzona w stosunku do przemysłu, polegająca 

na modyfikacji alokacji dokonywanej przez rynek

Gdy z dużą siłą ujawniają się niedoskonałości 

procesów rynkowych (podmioty gospodarcze nie są 

zdolne do osiągnięcia potencjalnej wydajności) 

wówczas polityka przemysłowa oddziałuje na 

decyzje inwestycyjne przedsiębiorstw państwowych 

i prywatnych.

Rodzaje polityki przemysłowej:

- aktywny,

- ochronny,

- defensywny.

Aktywna polityka przemysłowa:

- pobudzanie zmian strukturalnych w przemyśle,

- pobudzanie innowacyjności,

- podnoszenie efektywności i konkurencyjności 

międzynarodowej przedsiębiorstw przemysłowych

Działania ochronne:

- utrzymanie poziomu zatrudnienia w schyłkowych 

gałęziach przemysłu;

- zapewnienie bezpieczeństwa ekonomicznego kraju 

przez utrzymanie zdolności  produkcyjnych;

Działania defensywne:

-utrzymanie gałęzi ważnych ze względu na sieć 

powiązań  kooperacyjnych z innymi rodzajami 

przemysłu, wspieranie dyfuzji postępu 

technologicznego,

- ograniczenie monopolistycznego zachowania 

konkurencji

Kryteria ingerencji w kształtowanie struktury 

przemysłu:

• gałęzie osiągające dużą wartość dodana na 

jednego zatrudnionego;

• Gałęzie będące podporą rozwoju innych gałęzi 

przemysłu;

• Gałęzie o potencjalnych rezerwach;
• Gałęzie wymagające osłony,
• Gałęzie przemysłu wysokiej technologii.

Instrumenty polityki przemysłowej:

• Ulgi podatkowe,
• Subwencje,
• Kredyty,
• Pożyczki,
• Gwarancje,
• Przyspieszona amortyzacja,
• Cła,
• Kontyngenty,
• Standaryzacja.

Typy oddziaływania polityki przemysłowej:

• Bodźcowe,
• Regulacyjne,
• Bezpośrednie.

Oddziaływanie bodźcowe:

• Poprzez subsydia oddziałujące na ceny np.. Ulgi 

podatkowe, ulgi celne, dostęp do tanich kredytów, 
zakupy od władz po cenach niższych niż rynkowe i 
zakupy od władz po cenach wyższych niż rynkowe

Oddziaływanie regulacyjne – nakładanie na 

podmioty gospodarcze pewnych ograniczeń:

• Regulacja powinna pomagać w zmniejszeniu 

bezpośrednich kosztów produkcji;

• Obniżać bariery rozwoju przedsiębiorczości (np.. 

Zmniejszając zakres formalności wymaganych 
przy tworzeniu przedsiębiorstw, liberalizując 
warunki zwalniania zatrudnionych;

• Zmniejszenie zniekształcenia systemu cen, które 

powodują nieefektywna alokację zasobów, a 
wynikają np. z nadużywania przez niektórych 
producentów

Cechy dobrej polityki przemysłowej dla Polski:

• Zmierzanie w kierunku wzmocnienia sił rynkowych i 

wzrostu konkurencyjności przemysłu, w tym głównie 

poprzez popieranie postępu technologicznego i 

podnoszenie kwalifikacji;

• Usprawnianie funkcjonowania rynków czynników 

produkcji przez budowanie warunków zapewniających 

wzrost mobilności kapitału i pracy nie tylko w 

przekroju gałęziowo-branżowym, lecz również 

przestrzennym;

• Elastyczną ochronę własnego rynku, tak aby nie 

osłabić przymusu konkurencji w stosunku do 

przedsiębiorstw krajowych; usunięcie barier wyższych 

niż przeciętne, aby tworzyć szanse rozwoju krajowych 

producentów;

• Dążenie do obniżenia ogólnych kosztów funkcjonowania 

przemysłu przez ułatwianie dostępu do wyrobów 
zagranicznych, ochronę rynku krajowego przed nieuczciwą 
konkurencją, tworzenie odpowiednich norm jakościowych, 
technicznych, upowszechnienie informacji naukowej i 
technicznej;

• Podejmowanie działań restrukturyzacyjnych w 

przedsiębiorstwach przemysłowych, które zostały 
szczególnie dotknięte negatywnymi społecznymi skutkami 
transformacji w przemyśle;

• Podejmowanie skutecznych działań w celu likwidacji trwale 

nieefektywnej części przedsiębiorstw przemysłowych;

• Wspieranie przedsiębiorstw innowacyjnych;
• Uczestniczenie w programach rekonstrukcji tradycyjnych 

gałęzi przemysłu.

Polityka inwestycyjna

Kierunki polityki inwestycyjnej:

• Regulowanie ogólnych rozmiarów inwestycji;
• Kształtowanie struktury inwestycji;
• Podnoszenie efektywności procesu 

inwestycyjnego

Bezpośrednim celem polityki inwestycyjnej jest 

oddziaływanie na procesy odtwarzania i 

powiększania kapitału trwałego.

Wyróżniamy politykę inwestycyjną:

- państwa (krajową) – cele o strategicznym 

znaczeniu dla rozwoju podstawowych dziedzin 

gospodarki narodowej;

- organów publicznych regionalnych i lokalnych 

(przedsiębiorstwa i gospodarstwa domowe).

Funkcją polityki inwestycyjnej jest powiększanie 

zasobów kapitału trwałego, wzrost efektywności 

gospodarowania różnymi jego elementami, 

sterowanie procesami rozbudowy i unowocześniania 

majątku trwałego w produkcji oraz usług w 

gospodarce, jak również tworzenie nowych miejsc 

pracy.

Rynek pracy, zatrudnienie, bezrobocie

Polityka zatrudnienia – praktyczna działalność 

organów władzy publicznej szczebla centralnego i 

lokalnego mająca na celu oddziaływanie na 

rozmiary zatrudnienia i bezrobocia.

Aktywni zawodowo w Polsce w tys. osób

rok

Aktywni 
zawodowo 

ogółem

Aktywni 
zawodowo 

pracujący

Aktywni 
zawodowo 

bezrobotni

2003

16 466

13 154

3 312

2005

16 700

13 670

3 030

2007

16 458

14 849

1 609

2008

16 616

15 416

1 200

II kw. 2011

18 046

16 163

1 883

Wskaźnik zatrudnienia osób w wieku 15-64 lata w 

Polsce i UE 

(w %)

rok

Polska

UE 15

UE 27

2003

51,2

64,5

62,6

2008

59,2

67,3

65,9

2009

59,3

65,9

64,6

Wskaźnik zatrudnienia osób starszych (w wieku 55-64 

lata) (w %)

rok

Polska

UE 15

UE 27

2003

26,9

41,7

40,0

2009

32,3

48,0

46,0

Instrumenty polityki zatrudnienia:

• Pośrednictwo pracy

• Poradnictwo zawodowe

• Bilanse siły roboczej

• Przepisy prawa

• Zasiłki dla bezrobotnych

Bezrobocie – problem ekonomiczny – 

nierównowaga pomiędzy podażą siły roboczej 

(zasoby pracy) a popytem na pracę (miejsca 

pracy)

Bezrobocie – kwestia społeczna – stan 

bezczynności zawodowej osób zdolnych do 

pracy i zgłaszających gotowość do jej 

podjęcia, dla których podstawą egzystencji są 

dochody z pracy.

Formy bezrobocia ze względu na występowanie:

1. jawne

2. ukryte

Bezrobocie ze względu na przyczyny:

•Frykcyjne

•Sezonowe

•Koniunkturalne

•Transformacyjne

•strukturalne

Formy bezrobocia ze względu na czas trwania:

• Krótkookresowe

• Długookresowe

• Chroniczne

Formy bezrobocia ze względu na obszar:

• Powszechne

• Regionalne

Stopa bezrobocia w Polsce w latach 1998-

2010 w %

1998 – 10,4
1999 – 13,1
2000 – 15,1
2001 – 17,5
2002 – 18,0
2003 – 18,0
2004 – 19,0
2005 – 17,6
2006 – 14,9

2007 – 11,4 (UE-7,4)
2008 –   9,3 (UE-6,7)
2009 – 11,9 (UE-8,9)
2010 – 11,7 (UE-9,9)

II kw. 2011 – 11,8 (UE-9,7)

Stopa bezrobocia długotrwałego (w %)

rok

Polska

UE 15

UE 27

2003

11,0

3,3

4,1

2008

2,4

2,6

2,6

2009

2,5

3,0

3,0

Skutki bezrobocia:

• Ekonomiczne

• Społeczne

• Prawne

• Polityczne

• Psychologiczne

• Zdrowotne

• obyczajowe

Społeczne skutki bezrobocia:

• Degradacja ekonomiczna,
• Degradacja pozycji społecznej,
• Trudna sytuacja dzieci,
• Bezrobocie młodzieży – zniekształcony proces aktywizacji 

zawodowej,

• Dewaluacja kwalifikacji zawodowych,
• Obniżenie aspiracji edukacyjnych,
• Osłabienie woli pracy,
• Frustracja, apatia, agresja,
• Obojętność, osłabienie poczucia więzi rodzinnych i 

społecznych,

• Zahamowanie rozwoju osobowego,
• Zachowania dewiacyjne i patologiczne.

Cechy bezrobocia w Polsce:

• Wysoki odsetek kobiet

• Duże zróżnicowanie przestrzenne

• Długookresowy charakter

• Wysoki odsetek młodzieży

• Niski poziom wykształcenia bezrobotnych

Samorząd terytorialny wobec problemu 

bezrobocia:

• lokalna polityka zatrudnienia

• „drugi” rynek pracy

• ulgi inwestycyjne

• świadczenia pomocy społecznej

• zapobieganie marginalizacji bezrobotnych i 

wykluczeniu środowisk bezrobotnych

Kwestia społeczna i zabezpieczenie 

społeczne

Zrównoważony rozwój społeczno-gospodarczy 

to taki stan gospodarki i podziału jej wytworów, w 

którym gospodarka zachowuje zdolność do 

konkurencji na rynkach międzynarodowych, a 

poziom i sposób zaspokajania potrzeb 

społeczeństwa i jego funkcjonowanie nie powoduje 

ostrych kwestii społecznych.

Tak rozumiany rozwój nie wyklucza dopuszczalnych 

zróżnicowań społecznych i przestrzennych.

Kwestia społeczna

:

• 

to zjawisko i okoliczności tworzące 

stan napięcia społecznego, wywołujące 
powszechne zaniepokojenie i dążenie do 
rozwiązania problemu.

•Konkretny problem o szczególnie 
wysokim stopniu dotkliwości dla życia i 
współdziałania członków danej 
społeczności.

Przykłady kwestii społecznych

:

• Ubóstwo,
• Bezrobocie,
• Edukacja,
• Mieszkalnictwo,
• Zdrowie,
• Migracje,
• Ekokwestia,
• Patologia społeczna.

Kwestie społeczne charakteryzują się:

• Występowaniem na masowa skalę skrajnie 

trudnych sytuacji w życiu jednostek i rodzin,

• Utrwalającym się ubóstwem poszczególnych 

środowisk i kategorii ludności,

• Piętrzącymi się konfliktami zakłócającymi 

funkcjonowanie społeczeństwa.

Stopień dolegliwości wybranych kwestii 

społecznych

:

Umiarkowany

Intensywny

Krytyczny

Niedostatek

Bieda

Nędza

Dyskomfort 

mieszkaniowy

Brak 

samodzielnego 
mieszkania

Bezdomność

Bezrobocie 
czasowe

Bezrobocie 
długotrwałe

Bezrobocie 
chroniczne

Stygmatyzacja

Marginalizacja

Wykluczenie

Niepewność 

socjalna

Uzależnienie od 

pomocy

Bezradność

Zabezpieczenie 

społeczne 

– 

całokształt 

środków  i  działania  instytucji  publicznych,  za 
pomocą  których  społeczeństwo  stara  się 
zabezpieczyć 

swoich 

obywateli 

przed 

niezawinionym  przez  nich  niedostatkiem,  przed 
groźbą  niemożności  zaspokojenia  podstawowych 
społecznie uznanych za ważne potrzeb.

Elementy systemu zabezpieczenia 

społecznego:

• Ubezpieczenia społeczne
• Ubezpieczenia osobowe i majątkowe ludności
• Ochrona zdrowia
• Rehabilitacja inwalidów
• Pomoc społeczna
• Uzupełniające świadczenia społeczne

Zakres przedmiotowy wyznacza katalog ryzyk 

społecznych:

• Ryzyko choroby
• Ryzyko macierzyństwa
• Ryzyko inwalidztwa
• Ryzyko starości
• Ryzyko śmierci żywiciela
• Ryzyko bezrobocia
• Ryzyko nagłego wypadku
• Ryzyko wypadku przy pracy

Zasady zabezpieczenia społecznego:

• Zasada zaopatrzeniowa – finansowanie z 

podatków

• Zasada ubezpieczeniowa – finansowanie ze 

składek

• Zasada opiekuńcza – finansowanie z darowizn

Ogólna charakterystyka zabezpieczenia 

społecznego

Typ

Zasada 
udzielania

 

świadczeń

świadczeni
a

Finansowa-
nie

Zasada 
podziału

Świadczeni
a 

ubezpiecze
-niowe

Zasada 
społeczna

Zależne od 
składek

Składki 
członkow-

skie

Zasada 
solidarnośc

i

Świadczeni
a 
zaopatrze-

niowe

Zasada 
subsydiar-
ności i 

solidarnośc
i

Określone 
przez 
państwo

Środki 
publiczne

Zasada 
indywidual
ności

Świadczeni

a 
opiekuńcze

Zasada 

subsydiar-
ności i 
celowości

Zależne od 

potrzeb

Środki 

publiczne

Zasada 

indywidual
ności

Ubezpieczenia społeczne

Elementy systemu zabezpieczenia społecznego:

• Ubezpieczenia społeczne
• Ubezpieczenia osobowe i majątkowe
• Ochrona zdrowia
• Rehabilitacja inwalidów
• Pomoc społeczna
• Uzupełniające świadczenia społeczne

Elementy systemu zabezpieczenia społecznego:

• Ubezpieczenia społeczne
• Ubezpieczenia osobowe i majątkowe
• Ochrona zdrowia
• Rehabilitacja inwalidów
• Pomoc społeczna
• Uzupełniające świadczenia społeczne

Podstawowe filary ubezpieczeń społecznych:

• Ubezpieczenia emerytalne

• Ubezpieczenia chorobowe

• Ubezpieczenia wypadkowe

• Ubezpieczenia od bezrobocia

• Ubezpieczenia pielęgnacyjne

Ubezpieczenie emerytalne to ogół rozwiązań 

instytucjonalnych zmierzających do zapewnienia 

uczestnikom systemu odpowiednich dochodów w 

postaci pieniężnych świadczeń emerytalnych na 

okres starości.

Zasady powstawania ubezpieczenia 

emerytalnego:

1. Gromadzenie środków emerytalnych,
2. Powstawanie uprawnień i kapitałów 

emerytalnych,

3. Wypłaty świadczeń emerytalnych

Finansowanie ubezpieczenia emerytalnego:

• Metoda repartycji

Układ międzygeneracyjny

Zasada społeczna

• Metoda kapitałowa

Własna inicjatywa

Zasada indywidualna

Elementy (filary) systemu zabezpieczenia na 

starość:

• Ubezpieczenia obowiązkowe

• Fundusze emerytalne

• Ubezpieczenia indywidualne

Podział składek ubezpieczeniowych

Wysokość składki

Fundusz 

Ubezpieczenia 

Emerytalnego (I 

filar)

17,22 %

Otwarte Fundusze 

Emerytalne (II filar)

2,3%

Fundusz 

ubezpieczenia 

rentowego

6,0 %

Fundusz 

ubezpieczenia 

chorobowego

2,45%

Fundusz 

ubezpieczenia 

wypadkowego

0,67 % do 3,33 %

Razem:

28,64 %

Ubezpieczenie emerytalne:

• wysokość składki zależna od osiąganego dochodu 

z pracy,

• nabycie prawa do świadczenia uzależnione os 

okresu opłacania składki

Przyczyny trudności z finansowaniem 

ubezpieczeń emerytalnych:

1. Spadek liczby urodzeń,
2. Wydłużenie trwania życia,
3. Obniżenie wieku przerywania aktywności 

zawodowej,

4. Opóźnienie wchodzenia w okres aktywności 

zawodowej,

5. Wzrost bezrobocia,
6. Potrzeba dynamizacji świadczenia (dopasowania 

go do wzrastających dochodów z pracy).

Ubezpieczenie wypadkowe:

• składka opłacana przez pracodawcę,
• możliwość podniesienia wysokości składki w 

zakładach o szczególnie dużej liczbie wypadków 
przy pracy,

• świadczenia w formie finansowej, rzeczowej i 

usług.

Ubezpieczenie od bezrobocia:

• składka zależna od wysokości wynagrodzenia,
• nabycie prawa do świadczenia zależne od okresu 

opłacania składki,

• ograniczony okres udzielania świadczenia 

finansowego,

• świadczenia w formie finansowej, rzeczowej i 

usług.

Ubezpieczenie pielęgnacyjne:

• składka zależna od wysokości wynagrodzenia lub 

zryczałtowana,

• nabycie prawa do świadczenia zależne od okresu 

opłacania składki,

• świadczenia w formie rzeczowej, finansowej i 

usług,

• świadczenia wyodrębnione z ubezpieczenia 

chorobowego.

Ochrona zdrowia i ubezpieczenie zdrowotne

Zdrowie – wg WHO – to nie tylko brak choroby, ale 

także pełnia fizycznego, psychicznego i społecznego 

dobrostanu jednostki ludzkiej i jej zdolność 

przystosowania się do zmieniających się warunków 

otaczającego świata

Ochrona zdrowia – zorganizowana działalność, 

której celem jest utrzymanie w dobrym stanie 

zdrowia człowieka w środowisku, w którym rozwija 

się, żyje i pracuje oraz zapobieganie chorobom i ich 

leczenie, przedłużanie życia, poprawa stanu zdrowia 

psychicznego i fizycznego, szerzenie oświaty 

sanitarnej, organizowanie opieki lekarskiej i 

pielęgniarskiej.

Publiczna ochrona zdrowia zmierza do:

• zapobiegania chorobom,
• Przedłużania życia,
• Rozwoju zdrowia i zwiększeniu sprawności.

Personel medyczny w 2007 roku:

• Lekarze 126,3 tys. (82,2 tys. – 65%) - 135,9 tys.

(91%)

• Lekarze dentyści 35,5 tys. (13,3 tys. – 40%) – 37,9 

tys. (87%)

• Pielęgniarki 272,6 tys. (197,1 tys. – 72%)
• Położne 32,8 tys. (21,9 tys. – 67%)
• Farmaceuci 26,8 tys. (23,3 tys. – 87%)

Personel medyczny w przeliczeniu na 1000 

mieszkańców w 2006 roku:

1. Lekarze  - 2,2 
2. Lekarze dentyści – 0,3
3. Pielęgniarki – 5,1
4. Farmaceuci – 0,6

Polityka ochrony zdrowia oznacza przyjęta przez 

państwo koncepcję ochrony zdrowia obywateli, 

której wyrazem jest system zorganizowanych 
działań, urządzeń, instytucji i norm prawnych 

służących zdrowiu społeczeństwa.

Szacunek wpływu czterech czynników na 

przyczyny śmierci:

1. Styl życia 51%

2. Środowisko 20%

3. Genetyczne 19%

4. Służba zdrowia 10%

Uwarunkowania zdrowia człowieka:

• Czynniki biologiczne – wyposażenie genetyczne i 

predyspozycje wrodzone, cechy systemu 
immunologicznego itp.

• Zachowania jednostkowe – zwyczaje dietetyczne, 

palenie i picie, ogólna skłonność do ryzyka.

• Środowisko psychospołeczne – status społeczny i 

ekonomiczny, podatność na informację z 
zewnątrz itp..

• Środowisko fizyczne – warunki mieszkaniowe, 

cechy środowiska pracy, cechy bliższego i 
dalszego otoczenia człowieka.

Ocena stanu zdrowia

Bardzo 

dobre

dobre

Takie 

sobie

złe

Bardzo 

złe

ogółem

17,9

43,1

26,4

10,1

1,1

miasta

17,8

43,7

26,3

9,5

2,1

wieś

18,0

42,1

26,4

11,1

2,0

mężczyź
ni

20,3

44,2

24,0

9,0

1,8

kobiety

16,0

42,2

28,2

10,9

2,3

Korzystanie z usług placówek służby zdrowia w 2009 

roku

Opłacanych 
przez NFZ

Opłacanych z 
własnej 

kieszeni

Opłacanych 
przez 

pracodawcę, 
który wykupił 
abonament

ogółem

76,3

35,6

4,1

mężczyźni

68,7

30,2

5,0

kobiety

83,2

40,5

3,3

Korzystanie z usług placówek służby zdrowia w 2009 

roku

Opłacanych 

przez NFZ

Opłacanych z 

własnej kieszeni

Opłacanych 

przez 

pracodawcę, 

który wykupił 

abonament

Do 24 lat

66,8

28,8

2,0

25-34 lat

71,2

43,6

8,8

35-44 lat

72,6

41,3

6,5

45-59 lat

76,7

34,7

3,6

60-64 lat

86,7

31,8

1,7

65 i więcej

91,4

30,7

0,2

Korzystanie z usług placówek służby zdrowia w 2009 

roku

Opłacanych 

przez NFZ

Opłacanych z 

własnej kieszeni

Opłacanych 

przez 

pracodawcę, 

który wykupił 

abonament

Miasta >500 

tys.

75,9

47,9

11,4

Miasta 200-500 

tys.

79,1

41,6

6,1

Miasta 100-200 

tys.

81,5

38,6

4,0

Miasta 20-100 

tys.

77,6

37,7

3,7

Miasta < 20 tys.

74,6

32,7

2,7

wieś

74,5

29,2

1,9

Koncepcje (modele) finansowania opieki 

zdrowotnej

cecha

Model 

Bismarcka

Model 

Beveridge’a

Model 

Siemaszkowsk
i

prawo do 
świadczeń

Wynika z 

przynależnośc

i do 

określonej 

instytucji i 

płacenia 

składek

Uprawnienia 

obywatelskie, 

równy dostęp 

do świadczeń

Uprawnienia 

obywatelskie

Finansowanie 
usług

Z funduszy 

tworzonych ze 

składek i 

samorządnie 

zarządzanych

W sposób 

zdecentralizo-

wany z 

budżetu 

państwa

Z budżetu 

państwa, 

realizowane 

na zasadach 

centralnego 

planowania

Kraj 
występowania

Niemcy, 

Francja, 

Belgia, 

Holandia

Szwecja, 

Wielka 

Brytania, 

Irlandia

Białoruś, 

Ukraina, 

Serbia, 

Czarnogóra

Ubezpieczenie zdrowotne:

• Składka zależna od osiąganego dochodu z pracy,
• Świadczenia w formie finansowej, rzeczowej i 

usług

Warunki bytu

Warunki bytu – całokształt warunków, w jakich 

żyje społeczeństwo, grupa społeczno-zawodowa, 

gospodarstwo domowe lub jednostka, 

wyrażających się przede wszystkim w 

udogodnieniach dotyczących procesu 

zaspokojenia potrzeb indywidualnych i 

zbiorowych

Wskaźniki opisujące (mierzące) warunki bytu:

1. Obiektywne – mierzalne – wyrażające w 

jednostkach wartościowych.

2. Subiektywne – subiektywne oceny i odczucia 

satysfakcji, uzyskiwane w trakcie badań 
ankietowych i wywiadów.

Wskaźniki opisujące warunki bytu:

1. Obiektywne:
•

Dochód gospodarstwa domowego,

•

Warunki mieszkaniowe,

•

Wyposażenie zajmowanego mieszkania,

•

Infrastruktura techniczna mieszkania.

2. Subiektywne:
•

Ocena sytuacji materialnej przez respondenta,

•

Ocena dostępności infrastruktury w 

miejscowości zamieszkania,

•

Odczucia satysfakcji życiowej

Czynniki zewnętrzne (niezależne od rodziny):

1. Miejsce zamieszkania ludności,
2. Polityka gospodarcza państwa,
3. Polityka władz lokalnych,
4. Usytuowanie rodziny w przestrzeni lokalnej.

Czynniki wewnętrzne (zależne od członków 

rodziny):

1. Wykształcenie poszczególnych członków rodziny 

(kierunek i poziom),

2. Wielkość rodziny (gospodarstwa domowego),
3. Typ rodziny i faza jej rozwoju,
4. Model konsumpcji,
5. Ambicje i aspiracje członków rodziny,
6. Mobilność (elastyczność) członków rodziny w 

dostosowywaniu się do zmieniających się 
realiów (otoczenia).

Dochód rozporządzalny – suma bieżących 

dochodów gospodarstwa domowego z 

poszczególnych źródeł pomniejszona o zaliczki 

na podatek dochodowy od osób fizycznych, 

podatki płacone przez osoby pracujące na własny 

rachunek, w tym przedstawicieli wolnych 

zawodów i rolników indywidualnych. Dochody 

pieniężne i niepieniężne oraz towary i usługi 

otrzymywane bezpłatnie.

Źródła informacji:

1. Dane makroekonomiczne dotyczące dochodów, 

spożycia, sytuacji rynkowej, informacja o 
zasobach mieszkaniowych oraz usługach 
świadczonych dla ludności w różnych zakresach 
(oświaty, służby zdrowia, kultury i wypoczynku),

2. Badania budżetów gospodarstw domowych 

prowadzone przez GUS,

3. Badania ankietowe (jednorazowe lub cykliczne) 

dotyczące wybranych zagadnień z warunków 
bytu.

Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto 

(w zł)

2002

II kwartał 2011

Polska

2 239,6

3 415,6

Mazowieckie

2 893,8

4 544,7

Śląskie

2 298,4

3 719,8

Pomorskie

2 175,6

3 627,6

Dolnośląskie

2 163,6

3 658,6

podkarpackie

1 875,4

3 008,5

warmińsko-
mazurskie

1 948,0

2 980,7

lubuskie

1 936,5

3 044,2

kujawsko-
pomorskie

1 953,4

3 067,7

Przeciętny miesięczny dochód na 1 os. 

i przeciętne miesięczne wydatki na 1 os. (w zł)

2002

2005

2009

przeciętny 

miesięczny 
dochód na 1 
osobę w 
gospodarstwie 

domowym

664,2 

761,5

1 114,5 

przeciętne 
miesięczne 
wydatki na 1 

osobę w 
gospodarstwie 
domowym

625,0

690,3

-