Wprowadzenie
Immunolog
ia
Badanie odporności organizmów na zarazki,
toksyny i niektóre substancje chemiczne
Układ
odpornościowy
Zdolność odróżnienia własnych składników od obcych
Odpowiedź immunologiczna pozwalająca na usuwanie
obcych organizmów
U podstaw działania układu
odpornościowego leży jego zdolność do
rozróżniania, które cząsteczki chemiczne
w organizmie są własne, a które obce.
Odporność - zdolność do rozpoznawania
patogenów i niszczenia ich.
MHC – mean histocompatibility complex –
układ antygenów zgodności tkankowej –
„molekularny podpis”
Układ odpornościowy:
- bariery
- narządy limfatyczne
pierwotne
i wtórne
- leukocyty
- humoralne czynniki
odporności
- (mikroorganizmy
symbiotyczne)
MECHANIZMY
ODPORNOŚCIOWE
NIESWOISTE
SWOISTE
BARIERY
MECHANIZMY
HUMORALNE
MECHANIZMY
KOMÓRKOWE
MECHANIZMY
HUMORALNE
MECHANIZMY
KOMÓRKOWE
Mechanizmy humoralne
- wytwarzanie
przez organizm substancji chemicznych
krążących w płynach ciała, niszczących
patogeny.
Mechanizmy komórkowe
-
realizowane
„osobiście” przez komórki układu
odpornościowego.
Komórki odpornościowe
kręgowców - leukocyty
Komórki macierzyste szpiku kostnego –
CFU-s
MECHANIZMY ODPORNOŚCI
NIESWOISTE
SWOISTE
• filogenetycznie starsze
• wrodzone
• niespecyficzne
• mało precyzyjne
• szybkie
• filogenetycznie młodsze
• nabyte
• wybiórcze
• precyzyjne
• wolniejsze
GRANULOCYTY
NK
LIMFOCYTY T i B
MONOCYT
Y
NIESWOISTE MECHANIZMY
ODPORNOŚCIOWE
BARIERY:
•SKÓRA + KWAŚNE
pH
•BŁONY ŚLUZOWE
•ŚLUZ
•RUCH RZĘSEK
HUMORALNE:
•LIZOZYM
•INTERFERONY
•UKŁAD
DOPEŁNIACZA
•LAKTOFERYNA
KOMÓRKOWE:
•FAGOCYTOZA
(neutrofile,
monocyty,
makrofagi)
• cytotoksyczne
KOMÓRKI NK
Układ dopełniacza
- około 30 białek
surowicy i płynów tkankowych,
aktywowanych przez przeciwciała i
uzupełniających ich działanie.
Działają głównie na błony komórkowe:
•
bakterioliza i cytoliza
•
chemotaksja neutrofilów
Skutek: zniszczenie komórek
bakteryjnych, pasożytniczych i
nowotworowych
SWOISTE MECHANIZMY
ODPORNOŚCIOWE
HUMORALNE:
•PRZECIWCIAŁA
(IMMUNOGLOBULIN
Y)
KOMÓRKOWE:
•CYTOTOKSYCZNOŚ
Ć LIMFOCYTÓW Tc
Nieswoiste mechanizmy
odporności
LEUKOCYTY (krwinki białe – 4-8 tys. w mm
3
krwi):
1. Granulocyty:
a.
Obojętnochłonne (neutrocyty, neutrofile) ~ 30-
50%,
b. Kwasochłonne (eozynocyty, eozynofile) ~ 5%,
c.
Zasadochłonne (bazocyty, bazofile) ~ 0,5-2%,
2. Limfocyty ~ 40-60%
3. Monocyty ~ 5%
Neutrofil
Monoc
yt
Limfocyt
Bazofil
Eozyno
fil
Neutrofil
Granulocyty obojętnochłonne
(mikrofagi)
• największe właściwości żerne spośród wszystkich
komórek fagocytujących,
• biorą udział w nieswoistej odporności komórkowej,
• biorą udział w pinocytozie i immunofagocytozie,
• stanowią pierwszą linię walki z patogenami.
Wzrost liczby neutrofili obserwuje się w ostrych chorobach
zakaźnych, w pierwszym okresie każdego zapalenia oraz przy
szybko
rozwijających
się
nowotworach.
Granulocyty
obojętnochłonne żyją od 2 do 4 dni, a następnie ulegają
rozkładowi i są sfagocytowane przez komórki z układu
siateczkowo-śródbłonkowego
Granulocyty obojętnochłonne
(mikrofagi)
DIAPEDEZA
www.indiana.edu
Monocyty (makrofagi)
• po przejściu z krwi do tkanek przekształcają się
w makrofagi,
• uwalniają m.in. czynniki hamujące wzrost
komórek nowotworowych i interferon - czynnik
hamujący namnażanie wirusów
• uczestniczą w wytwarzaniu:
wrodzonej odporności nieswoistej (oporność) –
dzięki zdolnościom do fagocytozy
nabytej
odporności
swoistej
(odpowiedzi
immunologicznej z współdziałając limfocytami)
MAKROFAGI
/
MONOCYTY
Człowiek
Pies
Kot
FAGOCYTOZA
antygen
y
MECHANIZMY ZABIJANIA
DROBNOUSTROJÓW PRZEZ KOMÓRKI
ŻERNE
MECHANIZMY TLENOWE - reaktywne toksyczne
utleniacze:
• anion nadtlenkowy (oksoniowy) O
2
-
• nadtlenek wodoru H
2
O
2
• grupa hydroksylowa OH
-
• kwas podchlorawy HOCl i chloraminy
• mieloperoksydaza (MPO)
MECHANIZMY POZATLENOWE
• lizozym, laktoferyna, czynnik martwicy nowotworu
TNF, proteazy
Granulocyty kwasochłonne
Człowiek
Pies
Koń
Granulocyty kwasochłonne
• we wnętrzu wiele białek zasadowych
Funkcje
Funkcje
• usuwanie histaminy (ich ilość wzrasta w stanach
uczuleniowych),
• fagocytują i zabijają larwy i formy dojrzałe pasożytów
(białko, O
2
-
, chlorowanie)
• fagocytoza kompleksów antygen-przeciwciało
Okres życia eozynofili u człowieka jest bardzo krótki
(około 24 godzin); u innych ssaków - od 8 do 12 dni
.
Granulocyty zasadochłonne
Koń
Krowa
Człowiek
Granulocyty zasadochłonne
Są najmniejszymi granulocytami. Prawie nie wykazują
ruchów pełzakowych i nie są zdolne do fagocytozy.
we krwi - BAZOFILE
w tkankach - MASTOCYTY (KOMÓRKI TUCZNE)
ZAWIERAJĄ DUŻO HISTAMINY ORAZ HEPARYNĘ
FUNKCJE:
• uczestniczą w reakcjach alergicznych
(mają zdolność do wiązania na swojej powierzchni
IgE).
• reakcja anafilaktyczna
Osadzające się na powierzchni krwinek cząsteczki IgE mogą
uwięzić pomiędzy sobą cząsteczki alergenu.
Komórki odpornościowe
kręgowców - leukocyty
NARZĄDY
LIMFATYCZNE
PIERWOTNE
WTÓRNE
GRASICA
SZPIK KOSTNY
WĘZŁY CHŁONNE
ŚLEDZIONA
MIGDAŁKI
WYROSTEK
GRUDKI CHŁONNE
PRZEW. POK.
I OSKRZELI
Limfocyty
• Limfocyty T
(thymus – grasisa)
– odporność
komórkowa, (limfocyty T
s
, T
c
,T
h
), żyją 4 do 10
lat i dłużej
• Limfocyty B
(bursa Fabricii – torebka Fabrycjusza - ptaki;
ssaki – wątroba, śledziona)
– odporność humoralna,
żyją 5 do 10 dni, prekursorzy plazmocytów
• Komórki K i NK - odporność komórkowa.
Limfocyt
T
Antygen - cząsteczka (białko) zdolna do
wywołania swoistej odpowiedzi
odpornościowej i do swoistego łączenia
się z przeciwciałami oraz receptorami
limfocytów T.
Prezentacja antygenu
Rodzaje limfocytów
T
Th - pomocnicze (stymulują limfocyty B)
Tc/s - cytotoksyczne / supresorowe (działają
cytotoksycznie i hamują aktywność
limfocytów B)
B
B - rozpoznają antygen, reagują po
stymulacji przez
limfocyty Th, -
wytwarzają przeciwciała
nie-T, nie-B komórki
NK
(cytotoksyczne
spontanicznie wobec komórek nowotworowych i
zakażonych przez wirusy, aktywne przy
pierwszym kontakcie z antygenem)
Y
plazmocy
t
komórki
pamięci
Y
Y
Y
Y
Y
przeciwciała
Y
Y
Y
T
B
antyge
n
aktywacj
a
limfobla
st
transformacj
a blastyczna
i
namnażanie
komórki
pamięci
limfokin
y
komórki
efektorowe
Reakcja zapalna
1. Wniknięcie bakterii do organizmu
2. Wydzielanie histaminy przez mastocyty /
bazofile
3. Chemotaksja fagocytów
4. Fagocytoza
5. Transport antygenów do węzłów chłonnych i
prezentacja limfocytom
6. Niszczenie zakażonych bakteriami komórek
przez NK i Tc
7. Wytworzenie przeciwciał i skierowanie ich do
miejsca zakażenia
plazmocyt
limfocyt B
limfocyt Th
zakażone komórki
Tc
NK
K
(wg Płytycz 1994)
Pamięć immunologiczna
Zdolność organizmu do przyspieszonej
reakcji immunologicznej przy ponownym
kontakcie z antygenem. Może chronić
przed ponownym zachorowaniem.
Polega na wytworzeniu dużej liczby
długowiecznych limfocytów Tc i B
(komórek pamięci) o wysokim
powinowactwie do antygenu i krótszym
czasie aktywacji.
Immunoglobuliny - przeciwciała
www.tulane.edu
Budowa przeciwciał
• Białkowe cząsteczki o kształcie litery Y
• W skład wchodzą 4 glikolizowane łańcuchy
peptydowe:2 lekkie IgL i 2 ciężkie IgH
• Funkcjonalnie istnieją 2 obszary:
Fab –wiążące antygen
Fc- efektorowe inicjujące procesy unieczyńniające
antygen
Immunoglobuliny człowieka
Klasy immunoglobulin w osoczu
człowieka
Immunoglobuliny człowieka
• IgG - główne przeciwciało odpowiedzi wtórnej
na zakażenie bakteryjne i wirusowe
• IgA - immunoglobuliny wydzielnicze (śluz, ślina,
mleko), chronią powierzchnię błon śluzowych
• IgM - przeciwciało odpowiedzi pierwotnej,
najstarsze filogenetycznie i ontogenetycznie
• IgD - receptor błonowy limfocytów B
• IgE - związane z odpowiedzią alergiczną
Odpowiedź immunologiczna pierwotna i
wtórna
Pierwotna:
• wolna
• IgM
• słaba
• krótkotrwała
Wtórna:
• szybka
• IgG
• silna
• długotrwała
www.embryology.ch
Odporność humoralna swoista
Czynna
Bierna
Naturalna
Sztuczna
(przechorowanie
–antygen sam
wnika ze
środowiska do
organizmu)
(szczepionki
uodparniające – podanie
osłabionego antygenu)
Naturalna
Sztuczna
(przeciwciał
a dostają się
do
organizmu
noworodka z
siarą)
(przeciwciała
podano w formie
surowicy
odpornościowej)
Przeciwciała wytworzone we własnym
organizmie
Przeciwciała wytworzone w organizmie
innego osobnika
Sposób dostania się antygenu do organizmu
Sposób podania przeciwciał
ODPORNOŚĆ
NIESWOISTA
SWOISTA
POZAKOMÓRKOWA KOMÓRKOWA
HUMORALNA
KOMÓRKOWA
Bariery obronne organizmu: Fagocytoza: - limfocyty T
C
- zrogowaciały naskórek
- makrofagi
CZYNNA BIERNA
- limfocyty T
H
- kwaśne pH
- monocyty
- limfocyty T
S
- bakterie saprofityczne
- granulocyty
- limfocyty T
CS
- włosy
- trombocyty
- komórki NK
- śluz
NATURALNA NATURALNA - komórki K
- ruch rzęsek
Czynniki humoralne:
- układ dopełniacza
SZTUCZNA
SZTUCZNA
- properdyna
- interferony
- transferyna
- laktoferyna
- lizozym
Podsumowanie
Układ immunologiczny jest poznawczym układem
posiadającym zdolność uczenia się:
•Rozpoznaje kształty molekularne
•Pamięta charakterystyki infekujących go antygenów
•Posiada zdolność rozróżniania własnych molekuł od obcych
•Podejmuje właściwe decyzję w stosunku do molekuł, z którymi
zetknął się po raz pierwszy