Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Semestr II
Procesy transformacji
polskiej gospodarki a wzrost
gospodarczy
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Semestr II
Procesy transformacji
polskiej gospodarki a wzrost
gospodarczy
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Sytuacja gospodarcza lat 70-
tych XX wieku.
W latach 70-tych wzrosła produkcja przemysłowa i rola przemysłu, który
w 1971r. po raz pierwszy w dziejach gospodarczych Polski przekroczył
50%-wy udział w dochodzie narodowym. Nadal jednak zatrudnienie w
rolnictwie było zbyt duże, charakterystyczne dla krajów o niskim
zawansowaniu przemysłowym.
Niedorozwiniętym pozostawał sektor usług. Nadmiernie koncentrowano
handel, co nieoczekiwanie przyczyniło się do zwiększenia roli
spółdzielczości w zaopatrywaniu rynku.
Spadła produkcja rolna.
Wystąpiły zasadnicze różnice w dynamice wzrostu między pierwszym
(wzrost dochodu narodowego o 9,8%), a drugim pięcioleciem (1,2 %).
Zaczęły się uzewnętrzniać trudności gospodarcze, wcześniej
niezauważalne:
rosnące braki artykułów żywnościowych,
trudności ze zwiększeniem eksportu, szczególnie do krajów
kapitalistycznych,
Miało miejsce wielkie wykorzystywanie zagranicznych kredytów w
nieracjonalny sposób (nie dający możliwości ich późniejszej spłaty).
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Nastąpiła wtedy stagnacja strukturalna gospodarki polskiej co
odzwierciedlał dochód narodowy. W pierwszej połowie dekady średnie
roczne tempo wzrostu dochodu narodowego było ujemne (z powodu
jego silnego spadku w pierwszym dwuleciu). Drugą połowę
charakteryzował wzrost dochodu narodowego, chociaż w 1989 r. nastąpił
jego lekki spadek jako konsekwencja ponownego ujawnienia się zjawisk
kryzysowych.
Spadł udział przemysłu w tworzeniu dochodu narodowego. Utrzymywała się
wysoka energo- i materiałochłonność produkcji a jej zwiększenie odbyło
się kosztem obniżenia jakości.
Wydatki wojskowe rosły w wysokim tempie (12% - 13% rocznie).
Wzrosła nieznacznie produkcja rolna.
Zwiększyła się rola krajów wysoko rozwiniętych w polskim handlu
zagranicznym.
Spadł udział wysoko przetworzonych produktów w eksporcie, wzrósł import
nisko przetworzonych i surowców.
Ze strony państw zachodnich nałożono restrykcje finansowe i handlowe po
wprowadzeniu stanu wojennego, wciąż rosło zadłużenie wobec zagranicy
Sytuacja gospodarcza lat 80-
tych XX wieku.
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Polska – Hiszpania,
Węgry - Austria
PKB per capita (w dolarach międzynarodowych z 1990 r.) w1950 r. i 1990 r.:
Polska i Hiszpania, Węgry i Austria.
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Przełomowy rok 1989
Rząd Tadeusza Mazowieckiego, w którym funkcje wicepremiera i
ministra finansów pełnił Leszek Balcerowicz, podjął działania
w celu zmniejszenia wydatków budżetu państwa, ograniczenia
dotacji dla deficytu nowych przedsiębiorstw, zmniejszenia
zakresu inwestycji, zahamowania dynamiki płac . W tym
samym czasie rozpoczęto podnoszenie kursu walut obcych.
We wrześniu 1989 roku rząd przedstawił założenia polityki
ekonomicznej konkretyzując plany na najbliższą przyszłość,
zgodnie z zasadami przyjmowanymi przez MFW. Na czoło
programu nazwanego „planem Balcerowicza" wysunięto:
energiczną walkę z inflacją,
przywracanie równowagi rynkowej,
otwarcie gospodarki polskiej na import.
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Realizacja „planu
Balcerowicza”
Na początku 1990 r. rząd sprecyzował program stabilizacyjny i przystąpił do jego realizacji.
Podstawowym celem działań przewidzianych w ramach programu miało być:
osiągnięcie równowagi,
zlikwidowanie charakterystycznego dla gospodarki socjalistycznej stanu „ssania"
(nadwyżki popytu nad podażą),
zdławienie inflacji.
Do osiągnięcia tych celów zastosowano narzędzia polityki pieniężnej, wspomagane
działaniami w sferze cenowo-dochodowej, a służące ograniczaniu popytu. Przystąpiono
do energicznego egzekwowania dochodów budżetu państwa i redukcji jego wydatków
(m.in. w postaci ograniczenia ulg podatkowych i dotacji),
Podniesiono wysokość stopy procentowej do poziomu wskaźnika inflacji i dokonano
wydatnego zmniejszenia kwot kredytów przyznawanych na preferencyjnych
warunkach.
W celu zahamowania wzrostu płac zastosowano:
wysokie opodatkowanie przyrostu wynagrodzeń przekraczającego określone normy
jednocześnie przeprowadzono dewaluację waluty krajowej w stosunku do walut
wymienialnych, umożliwiając wprowadzenie wewnętrznej wymienialności złotego i
stabilizację kursu walutowego
prowadzenie restrykcyjnej polityki fiskalnej
wprowadzenie podatku od ponadnormatywnych wynagrodzeń
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Plusy i minusy realizacji
„planu Balcerowicza”
Najważniejsze sukcesy:
szybkie zrównoważenie rynku (radykalna poprawa zaopatrzenia
sklepów, likwidacja kolejek i usunięcie większości niedoborów,
stworzenie korzystnych warunków dla rozwoju
przedsiębiorczości i wzrostu udziałów sektora prywatnego w
gospodarce narodowej,
wzrost obrotów handlu zagranicznego i zmiana jego struktury,
zmniejszenie stopy inflacji, czyli stopy wzrostu ogólnego
poziomu cen z 2000% w roku 1989 do 35% w 1993 roku,
poprawa efektywności gospodarowania,
Wzrost przeciętnej wydajności pracy.
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Plusy i minusy realizacji
„planu Balcerowicza”
Do kosztów realizacji „planu Balcerowicza”
zaliczamy:
spadek wzrostu gospodarczego PKB,
pojawienie się dotąd w Polsce nie znanego zjawiska,
jakim jest bezrobocie,
duży spadek płacy realnej oraz pojawienie się ubóstwa,
załamanie się budownictwa mieszkaniowego.
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Źródło: GUS, Przedsiębiorczość w Polsce. Raport. Czerwiec 2003..MGPiPS
-11.6
-7.0
2.6
3.8
5.2
7.0
6.0
6.8
4.8
4.1
4.0
1.0
1.3
-15.0
-10.0
-5.0
0.0
5.0
10.0
1990 1991
1992 1993
1994
1995
1996
1997 1998
1999
2000
2001
2002
Tempo wzrostu PKB w Polsce
w latach 1990-2002 (ceny stałe w
%)
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
PKB Polski na tle innych
państw posocjalistycznych.
Realny PKB, 2002 r. (1989=100).
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Inflacja Polski na tle innych
państw posocjalistycznych.
Inflacja średnioroczna, 2003 r. (proc.).
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
BIZ
Napływ bezpośrednich inwestycji zagranicznych do Polski (mld USD) w latach
1991-2003
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Efekty transformacji polskiej
gospodarki.
Obszar
zmian
Sytuacja przed startem reform
Stan obecny
Pieniądz
Ogromna inflacja (251% w
1989 r.).
Brak
wymienialności
pieniądza.
Stabilny poziom cen (inflacja w
2003 r. 1,7%, w 2004 na skutek
wejścia do UE 4,5%).
Pełna wymienialność złotego.
Zakres
rynku
W 1988 r. usunięto bariery
przedsiębiorczości prywatnej.
Rynek skrajnie ograniczony do
szarego i czarnego rynku,
Ceny
w
większości
kontrolowane.
Większość przedsiębiorstw jest
prywatna.
Wolne
ceny
zdecydowanie
przeważają (ceny podlegające
wpływom
administracyjnym
stanowią 27,2% koszyka CPI).
Struktura
własności
Udział sektora prywatnego w
PKB w 1989 r. 23,1%.
Udział sektora prywatnego w
zatrudnieniu ogółem w 1989 r.
29,6%.
Udział sektora prywatnego w
PKB w 2001 r. 76,2%.
Udział sektora prywatnego w
zatrudnieniu ogółem w 2001 r.
74,8%,
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Obszar
zmian
Sytuacja przed
startem reform
Stan obecny
Otwarcie
na świat
Handel zagraniczny
bardzo ograniczony,
uzależniony
od
RWPG.
Bardzo
niewielki
udział
bezpośrednich
inwestycji
zagranicznych
w
PKB.
Wysoki
udział
surowców
i
żywności w całości
eksportu
(36
procent w 1990 r.).
Szerokie otwarcie na świat zgodnie z
rachunkiem ekonomicznym (w 2002 r.
prawie 70% handlu zagranicznego Polski
stanowił handel z krajami UE).
Duży napływ bezpośrednich inwestycji
zagranicznych – w latach 1989-2002 38,6
mld dolarów (najwyższy wśród krajów
posocjalistycznych), tj. prawie 1000 dol.
na mieszkańca.
Znaczny
wzrost
udziału
produktów
przemysłowych w całości eksportu (do 79
procent w 2001 r.).
Ochrona
zdrowia
Brak
prywatnych
placówek
ochrony
zdrowia.
Oczekiwana
długość życia kobiet
– 75,5 lat, mężczyzn
– 66,7 lat.
Niepubliczne zakłady opieki zdrowotnej
stanowiły w 2002 r. 60 proc.
55,9 proc. porad lekarskich w 2002 r.
udzieliły niepubliczne zakłady opieki
zdrowotnej*.
Oczekiwana długość życia kobiet – 78,4
lata, mężczyzn – 70,2 lat (2002 r.).
Efekty transformacji polskiej
gospodarki.
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Obszar
zmian
Sytuacja przed startem
reform
Stan obecny
Środowisko
naturalne
Roczna emisja 3,5 kg CO
2
na jednego dolara PKB.
Nadmiernie
zanieczyszczonych
35,8
procent rzek w 1990 r.
Ponad 30 procent ścieków
wymagających
oczyszczenia
Roczna emisja 2,3 kg dwutlenku
węgla na jednego dolara PKB.
W 2001 r. rzeki nadmiernie
zanieczyszczone
stanowią
19,7
procent wszystkich rzek.
Około
10
procent
ścieków
wymagających oczyszczenia
Edukacja
Brak szkół prywatnych.
97
państwowych
szkół
wyższych kształciło 378
tys. studentów
2
.
W
roku
szkolnym
1989/1990
istniało
12
prywatnych
szkół
podstawowych i liceów.
Liczba studentów zwiększyła się z
378 tys. w 1990 r. do 1800 tys. w
2002 r. czyli prawie pięciokrotnie.
W 2002 r. 252 z 377 (tj. 66,8 proc.)
szkół wyższych stanowiły szkoły
prywatne, kształcące 528 tys. (tj.
29,7 proc.).
W roku szkolnym 2003/ 2004
prywatnych szkół podstawowych,
gimnazjów i liceów jest 1362, co
stanowi 9,9 proc. wszystkich szkół.
Kształcą one 2 proc. ogółu uczniów.
Efekty transformacji polskiej
gospodarki.
Katedra Ekonomii i Zarządzania Gospodarką
Obszar zmian
Sytuacja przed startem
reform
Stan obecny
Mieszkalnictw
o
W 1988 r. przeciętna liczba
mieszkań na 1000 ludności
wynosiła 283.
W 2002 r. przeciętna liczba
mieszkań na 1000 ludności
wzrosła do 311.
Przeciętna liczba osób na
pokój w 1988 r. wynosiła
1,43.
Przeciętna liczba osób na
pokój w 2002 r. zmalała do
1,19.
Sektor
bankowy
Brak banków prywatnych,
100% udział państwa w
sektorze.
Sektor prywatny: 51 z 57
banków, 74,8% aktywów, 78,4%
kredytów netto dla
przedsiębiorstw
Efekty transformacji polskiej
gospodarki.