Higiena rąk w warunkach szpitalnych

Higiena rąk

Zespół Kontroli

Zakażeń

Zakładowych

marzec 2009r.

Kujawsko-

Pomorskie Centrum

Pulmonologii w

Bydgoszczy

Wprowadzenie



Od czasu powstania szpitali w

XVIII i XIX w. znane było

pojęcie „choroby szpitalnej”,

co w świetle współczesnej

wiedzy określić można

mianem zakażenia

zakładowego.

Semmelweis-pionier

antyseptyki



Jako pierwszy wykazał, że gorączka połogowa to jest

to samo co zakażenie krwi.



Pracując na I Oddziale Wiedeńskiej Kliniki

Położniczej, gdzie kształcono studentów medycyny,

odkrył, że gorączkę połogową wywołują niewidzialne

gołym okiem "cząstki zwłok", przenoszone na

ubraniach i skórze przez lekarzy przebywających

uprzednio w prosektorium. Zalecał mycie rąk w

wodzie chlorowanej (roztworze podchloryny wapnia).

Odkrycia Semmelweisa nie spotkały się z

powszechną akceptacją wśród lekarzy, dopiero

odkrycia

L. Pasteura

potwierdziły jego teorie

Semmelweis-pionier

antyseptyki



W celach

profilaktycznych

nawoływał do dezynfekcji

rąk roztworem chloru-

śmiertelność wśród

położnic zmniejszyła się z

10% do 1 %,



Udowodnił znaczenie

dekontaminacji skóry rąk

w zapobieganiu z.z.



Stało się to początkiem

higieny szpitalnej na

zasadach naukowych

Barry Marshal-kolejny

„szaleniec”



Barry Marshall- w latach osiemdziesiątych ośmielił się on propagować tezę o

zależności między bakteriami i występowaniem wrzodów żołądka. Tym samym

zakwestionował powszechnie uznawaną teorię, że przyczyną tej choroby są

uwarunkowania psychiczne i sposób odżywiania. Po raz kolejny środowisko lekarskie

wyraziło gwałtowne oburzenie, bo przecież udowodniono, że w żołądku żadna

bakteria nie ma nawet cienia szansy na przeżycie. Słynny magazyn „Lancet" odmówił

opublikowania Pracy Marshalla. Odważny Australijczyk nie zaprzestał badań. Bakterię

(nazwaną potem Heliobacter pylori) odkrytą w zaatakowanych próbkach tkanek

pacjentów umieścił w specjalnej pożywce i dodał bizmut, który ją zniszczył. W całej

Sprawie tkwił jednak pewien haczyk, bo zadowalające wyniki uzyskiwano tylko w

warunkach laboratoryjnych. Wielu wrzodowców, leczonych bizmutem, miało nawroty

choroby. Marshall odkrył niemal przypadkiem, że dopiero kombinacja bizmutu i

antybiotyków ostatecznie likwiduje cierpienia pacjentów. Najprawdopodobniej część

bakterii zagnieżdżała się w błonie śluzowej żołądka, gdzie, niedostępne dla bizmutu,

bez problemu mogły się dalej rozmnażać. Dodatkowe leczenie antybiotykami

definitywnie wyeliminowało mikroby (a wraz z nimi wrzody, skutki ich aktywności).

We wrześniu 1983 roku Marshall zaprezentował wyniki swoich badań na

międzynarodowej konferencji mikrobiologów w Brukseli. Okoliczności nie bardzo mu

sprzyjały: był młodym, nie znanym nikomu lekarzem i musiał przekonać do swojej

teorii światowe sławy medyczne. Nadrabiając entuzjazmem chciał zwrócić ich uwagę

na odkrycie, które zdawało się mieć niewiele wspólnego ze zdrowym rozsądkiem.

Reakcja obecnych była łatwa do przewidzenia: jedni uśmiechali się szyderczo, inni zaś

głośno wyrażali swoje niezadowolenie z referatu Marshalla.



We wrześniu 1995 roku został uhonorowany Nagrodą Lasker-Award, która w

środowisku medycznym ma status Nagrody Nobla.

Wprowadzenie



Zakażenia szpitalne nadal stanowią

jeden z najpoważniejszych problemów

współczesnej medycyny



Są jedną z głównych przyczyn chorób

zakaźnych



Dotyczą wszystkich szpitali na świecie



Częstość ich występowania waha się

w zależności od oddziału od 2,5%-30%

Wprowadzenie



Zakażenia szpitalne powodują klęskę

wszędzie tam, gdzie się pojawiają.

Występują we wszystkich

instytucjach ochrony zdrowia, bez

względu na ich lokalizację czy profil

działalności. Szpitalne oddziały

intensywnej opieki medycznej, kliniki

chirurgii i poradnie – zbierają obfite

ich żniwo!

TO JEST ZAKAŻENIE?

Zakażeniem szpitalnym

określa się każde

zakażenie nabyte w szpitalu, rozpoznane klinicznie

i lub potwierdzone laboratoryjnie, które ujawniło

się w okresie pobytu chorego w szpitalu lub po

jego opuszczeniu. Umownie przyjęto, że zakażenia

występujące po 48 godzinach od przyjęcia są już

zakażeniami szpitalnymi. Dla drobnoustrojów o

długim i bardzo długim okresie wylęgania (np.

Legionella, wirusy B i C zapalenia wątroby, HIV),

rozwój chorób przez nie wywołanych przekracza

umowne 48 h i może wynosić do dwóch tygodni

(postać kliniczna legionellozy), 6 miesięcy WZW

typu B lub wielu lat AIDS.

Zakażenia szpitalne występują u

ponad 10 milionów pacjentów w

krajach rozwiniętych (każdego roku w

całej Unii Europejskiej dochodzi do

zakażenia 5 mln osób.); liczba ta

uwzględnia tylko te kraje, w których

dane są dostatecznie wiarygodne. W

rzeczywistości, wartości powyższe są

w wielu krajach często orientacyjne i

zaniżane. Zakażenia zakładowe

zwiększają zachorowalność,

śmiertelność oraz podnoszą koszty .



W Polsce statystyki również nie

pozwalają na optymizm – zakaża się

ok. 700 tys. pacjentów, z czego

prawie 10 tys. umiera. To więcej niż

ginie w wypadkach samochodowych

lub umiera na raka piersi.

Ich nosicielem jest biały personel.



„

Nie bójcie się dotknąć deski

klozetowej, ale zastanówcie

się czy podać rękę

lekarzowi”

– ostrzegał prof.

Franz Daschner, kierownik

Instytutu Medycyny

Środowiskowej i Higieny

Szpitalnej we Freiburgu. – Na

rękach białego personelu:

lekarzy, pielęgniarek,

instrumentariuszek, przenosi

się najwięcej

chorobotwórczej mikroflory.

Problem zakażeń

Koszty możemy podzielić na :



bezpośrednie;

koszt leczenia(antybiotykoterapia),

przedłużony pobyt w szpitalu, koszty ewentualnych spraw

sądowych-

Dla przykładu: w Stanach Zjednoczonych leczenie zakażenia

MRSA wynosi 27 tys. USD, podczas gdy koszt jednej

dezynfekcji, która może temu zapobiec wynosi 0,02 USD.



„

ludzkie

”;

cierpienie, przedłużony czas rozłąki z rodziną,

absencja w pracy(straty finansowe), prawdopodobieństwo

trwałego uszkodzenia zdrowia, zwiększona śmiertelność.

Na z.z należy spoglądać z punktu widzenia nie tylko natury

medycznej, ale również etycznej, ekonomicznej i moralnej

Najczęstsze postaci

kliniczne zakażeń

szpitalnych



Zapalenie płuc



Inne zakażenia dolnych dróg oddechowych



Zakażenia przewodu pokarmowego: zakażenia

pokarmowe, wzw, zakażenia wewnątrzbrzuszne,

zgorzelinowe zapalenia jelit



Zakażenia oka, ucha, jamy ustnej i gardła



Zakażenia ośrodkowego układu nerwowego



Zakażenia dróg moczowych



Pierwotne zakażenia krwi



Zakażenia układu sercowo-naczyniowego



Zakażenia ran operacyjnych



Zakażenia skóry i tkanek miękkich



Zakażenia kości i stawów



Zakażenia układu rozrodczego

Czynniki ryzyka zakażeń

szpitalnych:



Związane z drobnoustrojem

- zjadliwość, zaraźliwość, oporność na

antybiotyki



Związane z pacjentem

- wiek ( noworodki, osoby powyżej 60 – tego

roku życia ), choroba podstawowa ( nowotwór,

cukrzyca, otyłość, niewydolność nerek )



Związane z leczeniem

- inwazyjne techniki diagnostyczne lub

lecznicze ( zabiegi operacyjne, endoskopie )

- obecność ciał obcych ( endoprotezy stawowe,

cewniki naczyniowe, moczowe )

- leczenie immunosupresyjne i

antybiotykoterapia

Czynniki etiologiczne zakażeń

szpitalnych :



Staphylococcus Aureus (gronkowiec złocisty)



Enterokoki-oporne na glikopeptydy



Pseudomonas aeruginosa



bakteria Clostridium Difficile



pneumokok (Streptococcus Pneumoniae)



gatunki Acinetobacter



Pałeczka okrężnicy (E. Coli) produkująca beta-

laktamazy o poszerzonym spektrum

substratowym



gatunki Candida (grzyby)



Norowirus

Staphylococcus aureus

Gram-dodatnia

bakteria

kolonizująca

skórę i błony śluzowe.

U około 30 % populacji może występować w

przedsionku nosa, pachach, pachwinach i

wokół odbytu, skąd podobnie jak z

zakażonych tkanek, może być przeniesiony

na ręce.

Jest to jeden z najważniejszych

czynników etiologicznych zakażeń

szpitalnych.



Częsta przyczyna zatrucia pokarmowego,

zakażeń skóry i ran, zakażenia układu

moczowego, zapalenia płuc, bakteriemii.

Niektóre szczepy są oporne na wiele

antybiotyków, łącznie z metycyliną (MRSA)



MRSA są leczone wankomycyną lub

teikoplaniną, ale istnieje zagrożenie

opornością również i na te antybiotyki

Staphylococcus aureus



Częsta przyczyna zatrucia pokarmowego,

zakażeń skóry i ran, zakażenia układu

moczowego, zapalenia płuc, bakteriemii.

Niektóre szczepy są oporne na wiele

antybiotyków, łącznie z metycyliną (MRSA)



MRSA są leczone wankomycyną lub

teikoplaniną, ale istnieje zagrożenie

opornością również i na te antybiotyki.

Acinetobacter spp.



Bakteria

obecna u 25% zdrowych ludzi

łatwo izolowana od środowiska (woda pitna,

ziemia, ścieki,filtry respiratorów, żywność)



Co najmniej 25 różnych gatunków,

Acinetobacter baumanni

jest głównym

źródłem zakażeń szpitalnych



Wywołuje

zakażenia skóry i ran

zakażenia układu moczowego,

zapalenie płuc, bakteriemię



Szczepy występujące w szpitalach są

często

oporne na antybiotyki

i trudne do

wytępienia (np. z jednostek OIT)

Pseudomonas aeruginosa



Jest Gramm- ujemną bakterią, oportunistyczną

(wywołuje zakaż. u osób z obniżoną opornością)



Jeden z najczęściej izolowanych patogenów



Najważniejszy i najgroźniejszy drobnoustrój

wywołujący zak. zakładowe



Leczenie bardzo trudne ze względu na

dużąoporność na antybiotyki



Powoduje zak. ran, kości stawów,skóry,wsierdzia,

ucha, zum, zapalenie rogówki



U osób z obniżoną odpornością możliwe jest

rozwinięcie bakteriemii, a w następstwie sepsy

Clostridium difficile



Gram-pozytywna, bakteria zarodnikująca występuje

naturalnej florze jelitowej

3% zdrowych ludzi



Wywołuje chorobę, gdy skład naturalnej flory

jelitowa zostanie

zaburzony przez antybiotyki



Produkuje

toksyny

, wywołujące

biegunkę

- od

łagodnej do zagrażającej życiu z zapaleniem

okrężnicy z obecnością błon rzekomych



Osoby starsze

objęte są większym ryzykiem (80%

odnotowanych), zatem są szczególnie narażone



Produkuje zarodniki, które mogą być

przenoszone przez pracowników służby

zdrowia oraz z pacjenta na pacjenta.

Norowirus



Najczęstsza przyczyna

zapalenia żołądka i jelit

Europie



Względnie łagodny, może występować w każdym

wieku, długotrwale wpływając na odporność chorego



Wywołuje

nudności, biegunkę

wymioty

Choroba

samoistnie ustępująca w czasie 1-2 dni



Bardzo łatwo rozprzestrzenia się

pomiędzy

ludźmi lub przez kontakt ze skażonymi

powierzchniami – może szybko rozprzestrzeniać się



Nie istnieje specjalne leczenie. Izolacja zakażonych

przypadków, dezynfekcja powierzchni i mycie rąk

Enterokoki z opornością

glikopeptydową (GRE)



Występują w

odchodach

ludzkich i zwierzęcych



Częsta przyczyna

zakażeń układu moczowego,

zakażeń ran

oraz

bakteriemii

, sporadycznie

zapalenia wsierdzia i zapalenia opon.



Często kolonizują otwarte rany i owrzodzenia skóry



Lekkie zakażenia – leczenie zwykłymi metodami



Poważne- aminopenicyliną, wankomycyną i

teikoplaniną



Najbardziej oporna bakteria wywołująca chorobę u

człowieka.

Enterokoki oporne na wankomycynę

(VRE)

są bardzo trudne w leczeniu.

E.Coli



Beta-laktamazy o poszerzonym spektrum

substratowym, pałeczki okrężnicy

są szczepami

opornymi na antybiotyki



Pałeczka okrężnicy żyje

nieszkodliwie w jelicie.



Jedno z najczęstszych zakażeń szpitalnych,

wywołujące w szczególności zakażenie układu

moczowego i posocznicę



Występuje najczęściej u osób starszych oraz chorych,

którzy przyjmowali antybiotyki i przebywali w szpitalu



Beta-laktamaza o poszerzonym spektrum

substratowym jest enzymem, czyniącym pałeczkę

okrężnicy oporną na większość antybiotyków,

skuteczne są jedynie dwa doustne (nitrofurantoina

oraz fosfomucyna), a także kilka antybiotyków

podawanych dożylnie.

Skóra skolonizowana jest florą

stałą i florą przejściową.

Flora stała

–

to drobnoustroje

namnażające się w skórze, w tym :

- Gram – dodatnie bakterie (

Staphylococcus sp.,

Corynobacterium sp. )

- bakterie beztlenowe ( w gruczołach łojowych –

Propionibacterium acnes )

- Gram – ujemne pałeczki ( w miejscach

wilgotnych )

Flora przejściowa

– to drobnoustroje kolonizujące

powierzchnię skóry okresowo a ich rodzaj i liczba

jest zależna od zanieczyszczenia środowiska, z

którym kontaktują się ręce.

Każde uszkodzenie skóry, zwiększona potliwość, a

także obecność pierścionków zwiększa kolonizację

skóry.

Przeżywalność mikroorganizmów na skórze rąk może

doprowadzić do przenoszenia ich na innych

pacjentów i rozwoju infekcji.

Flora przejściowa jest stosunkowo łatwo usuwana w

czasie mycia i dezynfekcji rąk.

Mycie rąk

usuwa zabrudzenia,

pozwala w znacznym stopniu

mechanicznie usunąć drobnoustroje

należące do flory przejściowej.

Mycie rąk – liczba bakterii zmniejsza

się średnio o 65%

Dezynfekcja -

eliminuje florę

przejściową redukując jednocześnie

florę stałą.

Dezynfekcja rąk – po zastosowaniu

70% alkoholu etylowego- 96,3%

Dezynfekcja rąk stanowi jedną z

najważniejszych metod zapobiegania

zakażeniom. Wcieranie w skórę

preparatów zawierających alkohol i

wykazujących aktywność

bakteriobójczą powoduje zmniejszenie

liczby bakterii flory przejściowej w

przybliżeniu 10 000 razy, przy czym

drobnoustroje chorobotwórcze są

zabijane już po 30 - 60 sekundach.

Cel higieny rąk

Zmniejszenie ilości mikroorganizmów bytujących na

skórze rąk do ilości bezpiecznej dla pacjenta.

Zmniejszenie ryzyka przenoszenia infekcji można

uzyskać przez:



Mycie rąk pod bieżącą, letnią wodą,



Mycie rąk z użyciem mydła płynnego,



Wycieranie rąk ręcznikiem jednorazowego użytku,



Dezynfekcję (odkażanie) skóry rąk alkoholowym

roztworem, preparatu dezynfekcyjnego,



Ochrona rąk za pomocą rękawiczek

Higiena rąk zasady ogólne-

przygotowanie rąk do pracy:

O czym należy pamiętać

Uzasadnienie

Obetnij krótko paznokcie

Drobnoustroje chętnie kolonizują obszar

pod paznokciami

Nie wycinaj skórek

Mogą powstać uszkodzenia skóry

sprzyjające kolonizacji i namnażaniu się

drobnoustrojów

Nie zakładaj w pracy pierścionków i obrączki

Stanowią schronienie dla drobnoustrojów

utrudniając dostęp środków myjących do

wszystkich obszarów skóry i zatrzymując

wilgoć ułatwiają namnażanie się bakterii

Utrudniają zakładanie rękawic

Nie noś sztucznych i/lub lakierowanych

paznokci

Aby chronić je przed zniszczeniem

podświadomie ograniczasz częstość

i „ energiczność” mycia rąk. W

miejscach uszkodzonego lakieru,

warstwy żelu czy akrylu gromadzą się

drobnoustroje, a dostęp środka dezynf.

Jest utrudniony

Nie pracuj w odzieży z długim rękawem, nie

noś zegarka i bransoletki

Utrudnia to mycie i dezynfekcję

nadgarstków i przypadku ich skażenia

podczas pracy

Zmocz ręce przed nałożeniem preparatu

myjącego

Zmniejsza to ryzyko wystąpienia

podrażnień skóry rąk, ułatwia

rozprowadzenie preparatu

Higiena rąk zasady ogólne

c.d…

O czym należy pamiętać

Uzasadnienie

Myj dokładnie wszystkie powierzchnie rąk szczególną

uwagę zwracając na zakończenia palców, kciuki i

przestrzenie międzypalcowe

Spłucz dokładnie ręce wodą

Pozostałości preparatu

myjącego mogą uszkodzić

skórę co sprzyja kolonizacji

szczepami szpitalnymi

Zakręć kurek przy użyciu

papierowego ręcznika

Zapobiega to rekontaminacji

Dokładnie osusz ręce przed

dezynfekcją

Preparat nałożony na mokre

ręce jest nieskuteczny

Zwykłe mycie rąk

Kiedy ?

przed wszystkimi rutynowymi zabiegami w

oddziale : pielęgnacją chorego,

przygotowaniem posiłków, karmieniem

Dlaczego ?

- eliminuje florę przejściową

Jak ?

- przy użyciu mydła i bieżącej wody przez co

najmniej 10 – 15 sekund

Higieniczne mycie rąk

Kiedy ?

- w obszarach wysokiego ryzyka, przed

wykonaniem procedur medycznych, po

kontakcie z wydzielinami i wydalinami

Dlaczego ?

- eliminuje florę przejściową i częściowo florę

stałą

Jak ?

- mycie plus dezynfekcja skóry przez 20 – 30

sekund przy użyciu 3 – 5 ml. płynu

dezynfekującego

Chirurgiczne mycie rąk

Kiedy ?

- przed wszystkimi zabiegami chirurgicznymi i

inwazyjnymi

Dlaczego ?

- eliminuje florę przejściową i w znacznym stopniu

redukuje florę stałą

Jak ?

- wydłużony czas mycia ( 3 – 5 minut ) z powiększeniem

obszarów mytej skóry o nadgarstki i przedramiona oraz

czyszczeniem paznokci jednorazową szczotką;

osuszenie rąk sterylnym ręcznikiem; dwukrotna

dezynfekcja każdorazowo do całkowitego wysuszenia

preparatu

Technika mycia rąk metodą Ayliffe

Zmoczyć ręce, dodać mydło i

zastosować następującą procedurę :

1. Pocierać wewnętrzne powierzchnie

dłoni.

2. Pocierać grzbiet dłoni lewej dłonią

prawą i odwrotnie; zmiana rąk.

3. Pocierać wewnętrzne powierzchnie

dłoni z przeplecionymi palcami.

4. Pocierać powierzchnie zgiętych

palców lewej dłoni dłonią prawą;

zmiana rąk.

5. Kciuk dłoni prawej pocierać ruchem

obrotowym dłonią lewą; zmiana rąk.

6. Złączone palce prawej dłoni pocierać

ruchem obrotowym o wewnętrzną

powierzchnię dłoni lewej; zmiana rąk.

KAŻDY ETAP NALEŻY WYKONAĆ

PIĘCIOKROTNIE !

Błędy popełniane podczas higieny

rąk



Praca w biżuterii,



Zbyt rzadkie mycie rąk w odniesieniu do potrzeb,



Zbyt krótki czas mycia,



Niedokładne mycie,



Brak mycia i dezynfekcji pojemników do mydła,



Niedokładne osuszanie rąk,



Niedokładna dezynfekcja (zbyt mała ilość preparatu, zbyt

krótki czas dezynfekcji,



Zaniedbywanie używania kremów i balsamów

nawilżających skórę,



Praca przy pacjencie pomimo zmian chorobowych na

skórze rąk,



Stosowanie ręczników wielokrotnego użycia, z których

korzysta wiele

osób, myjących ręce z różną dokładnością

Skóra rąk personelu zmieniona

chorobowo – to ryzyko zakażenia :



pacjenta

– zmiany skórne są skolonizowane

ogromną liczbą drobnoustrojów, kolonizacji

tej nie eliminują zabiegi mycia i dezynfekcji

rąk (powinno się rozważyć odsunięcie od

pracy osoby ze zmianami skórnymi do

czasu wyleczenia)



personelu

– uszkodzenia skóry – to otwarte

„ wrota zakażenia „ dla patogennych

organizmów



Jeżeli istnieje prawdopodobieństwo

kontaktu z krwią lub innym

potencjalnie zakaźnym materiałem

biologicznym należy użyć rękawic!!!



Pamiętajmy jednak, że ich użycie

nigdy

NIE ZASTĘPUJE MYCIA I

DEZYNFEKCJI RĄK!!!

Ważne



Rękawice muszą być bezwzględnie

zmienione przed kontaktem z innym

chorym, a nawet po wykonaniu różnych

procedur u tego samego pacjenta.



Pamiętajmy, że używanie rękawiczek

jednorazowych nie zwalnia z obowiązku

stosowania odpowiednich procedur –

rękawiczki chronią głównie personel, lecz

nie pacjenta!

Na koniec



Jak podaje Polskie Towarzystwo Zakażeń

Szpitalnych- ponad 90% z.z. to skutek

złej higieny.



Przyczyna tego stanu rzeczy leży w nas

samych, w naszych nawykach i

wykonywanych najprostrzych

czynnościach

Document Outline