Michał Adam Leśniewski
Historia myśli ekonomicznej
Michał Adam Leśniewski
Historia myśli ekonomicznej
Historia myśli
ekonomicznej - wstęp
•
Historia myśli ekonomicznej (wg prof. Stankiewicza) jest dyscypliną naukową w zbiorze nauk społecznych, która
bada przeszłość myśli ekonomicznej, opisuje ją i poszukuje prawidłowości służących praktyce gospodarczej.
Ta definicja pozwala nam odkryć, że teoria ekonomii, jak każda inna nauka, ma swoją przeszłość, swoją historię.
Samo istnienie historii różnych dyscyplin naukowych nie stanowi jeszcze żadnej podstawy do tego, aby
studiować tą historię. Można być dobrym fizykiem, chemikiem, lekarzem mimo, że nie zna się historii dyscypliny,
którą się uprawia. Od historii nie można jednak uciec studiując np. filozofię, bo jest ona sama w sobie historią
rozwoju ludzkich myśli.
Historia myśli ekonomicznej nie jest niezbędna dla zrozumienia współczesnej teorii ekonomii. Można znać biegle
współczesną teorię ekonomii i nic nie wiedzieć o jej historii. W niektórych przypadkach, aby dobrze zrozumieć
teorię ekonomii trzeba znać tzw. losy myśli ekonomicznej.
Możemy postawić sobie pytanie: czego mogą nas nauczyć teorie autorów z przed 200 lat ? Czy współczesna
ekonomia może całkowicie obyć się bez refleksji nad własną istotą, nad własnym rozwojem ?
Nie ma oczywiście na te pytania jednoznacznej odpowiedzi, bądź też dawane są sprzeczne odpowiedzi w
zależności od poglądów danego ekonomisty, jego spojrzenia na ekonomię. Część z nich wyraża przekonanie, że
obecne teorie lepiej wyjaśniają zjawiska gospodarcze, ekonomiczne niż te teorie z początków rozwoju. Ci
ekonomiści uważają, że następuje stały wzrost, jeśli chodzi o wiedzę ekonomiczną, że nowe teorie są zawsze
jakościowo lepsze od starych..
Można stąd wyciągnąć wniosek, że studia nad historią myśli ekonomicznej nie mają większego znaczenia, że
wiedza poznawcza historii ekonomii jest niewielka. Nie możemy mieć jednak całkowitej pewności, że w
zapomnianych, czy też starych teoriach nie tkwią wartościowe rozwiązania, koncepcje, hipotezy. W tym
przypadku nauka historii ekonomii okazuje się mieć sens. Historia ekonomii może mieć wkład w formowanie się
współczesnych teorii ekonomicznych. Także praca historyka myśli ekonomicznej może prowadzić do postępu we
współczesnej wiedzy ekonomicznej. Nie polega ona na bezkrytycznym trzymaniu się pewnych koncepcji, lecz jest
raczej umiejętnością wyciągania właściwych wniosków.
Dzięki historii myśli ekonomicznej możemy się dowiedzieć jacy byli naprawdę ci wielcy ekonomiści, wielkie
umysły. Dzisiaj wiemy, że oni także popełniali błędy. Dzięki historii myśli ekonomicznej możemy to lepiej
zrozumieć po to, aby unikać tych błędów popełnianych przez ekonomistów. Pozwala współczesnym ekonomistom
lepiej zrozumieć istotę, naturę oraz osobliwości ekonomii. Pozwala lepiej zrozumieć zjawiska społeczno-
ekonomiczne, których doświadczamy w takim samym stopniu jak doświadczali tego poprzedni ekonomiści.
•
Historia myśli ekonomicznej daje nam pewien wgląd w dzieje ludzkości, w historię samej ludzkości.
Ukazuje dążenie ludzi do poszukiwania prawdy o człowieku, o społeczeństwie otaczającym
człowieka. Jeden z austriackich ekonomistów w swej książce „ Historia analizy ekonomicznej”
wymienił trzy powody, dla których warto jest zajmować się historią ekonomii:
1)
korzyści metodologiczne
- stan każdej nauki w dowolnym okresie zawiera w sobie swoją
historię. Ta historia jest najczęściej ukryta pod postacią określonych metod, określonych pojęć, które
pochodzą z przeszłości, charakteryzującej się odmiennymi warunkami niż te panujące obecnie. Aby
jak najlepiej wejść w istotę problemów należy odkrywać przeszłe uwarunkowania. W tym sensie
historia ekonomii poucza nas o rozwoju ludzkiej wiedzy, zwłaszcza wiedzy ekonomicznej, daje nam
wgląd w sposoby wnioskowania, sposoby dowodzenia. Historia śledzi powstawanie oraz zanik
określonej teorii. Śledzi kształtowanie, ugruntowywanie oraz ich zanik.
2
) inspiracja dla własnej twórczości naukowej
– obcując z dawnymi teoriami współczesny
ekonomista poszerza własne horyzonty myślowe, jest pobudzany do bardziej twórczych poszukiwań,
nowych rozwiązań istniejących współcześnie problemów. Studiowanie historii myśli ekonomicznej
wzmacnia umiejętność logicznego myślenia. Uczy pokory ponieważ dostrzegamy, że nawet
ekonomiści o nieprzeciętnych umysłach popełniali poważne błędy teologiczne, niedoceniali pewnych
zjawisk, inne lekceważyli, kroczyli ścieżkami, które z perspektywy czasu okazały się błędne,
prowadziły na manowce. Historia myśli ekonomicznej pozwala więc współczesnym ekonomistom
uniknąć własnych błędów, kompromitacji z powodu nieznajomości bardzo podstawowych kwestii.
3)
pozwala lepiej zrozumieć system rynkowy
– jako sieć wzajemnych relacji między podmiotami
gospodarującymi, jako środowisko aktywności ludzi. Studia nad historią ekonomii są drogą, która
prowadzi nas do lepszego zrozumienia złożoności zjawisk gospodarczych, ich dynamicznego
charakteru. Ekonomia zajmuje się różnymi prawdami, różnymi problemami, które występowały w
przeszłości. Analizuje różne wydarzenia, zjawiska, nad którymi ludzie koncentrowali się w
przeszłości. Poznajemy okoliczności, w jakich dane koncepcje powstawały.
Sposoby przedstawiania historii
myśli ekonomicznej:
• a) ujęcie problemowe – jest znacznie trudniejsze. Wymaga bowiem
uszeregowania i podzielenia na pewne grupy tematyczne samego
kręgu zagadnień wchodzących w zakres historii ekonomii. Wymaga to
wykazania, kiedy i w jakim stopniu poszczególni ekonomiści mieli swój
wkład w rozwiązania określonego problemu, jaka jest jego interpretacja,
łącznie ze współczesnym stanem wiedzy na dany temat. Można się
więc zastanawiać nad kwestią efektywności własności prywatnej,
można prowadzić dyskusję nad kwestią własności dóbr, jak się
kształtuje cena dóbr.
b) ujęcie osobowe – jest znacznie prostsze, bardziej przystępne dla
słuchaczy, którzy po raz pierwszy poznają historię ekonomii. Polega na
prezentacji myśli ekonomicznej w nawiązaniu do teorii tych
ekonomistów, tych myślicieli, którzy w największym stopniu przyczynili
się do rozwoju ekonomii. Poznajemy różne koncepcje, różne poglądy,
obserwujemy wzajemne przenikanie, ścieranie się tych koncepcji.
Obserwujemy wpływ, jaki miały te koncepcje na opinię publiczną,
poznajemy okoliczności, w których one powstały. Ten sposób
prezentacji zawiera również pewną interpretację głównych osiągnięć
teoretycznych najznakomitszych przedstawicieli ekonomii. Osiągnięć
tych w kilku przypadkach nie sposób jest przecenić.
Epoki rozwoju ekonomii
•
1770-1820 -
Rewolucja liberalna i epoka Adama Smitha – ojca nowożytnej ekonomii. On
stworzył ekonomię, uczynił z niej pełnoprawną naukę społeczną. Był przedstawicielem ekonomii
klasycznej, która kładła duży nacisk na wolność wyboru. Łączy się to w pewien sposób z
liberalizmem gospodarczym i politycznym.
1820-1870
- Ekonomia klasyczna: od Dawida Ricardo do Johna Stuarta Milla
1870-1920 -
Rewolucja marginalistyczna i ekonomia neoklasyczna – rewolucja
marginalistyczna polegała na zupełnie nowym spojrzeniu na zjawiska ekonomiczne.
1920-1970 -
Triumf ekonomii keynesowskiej – swoje najsłynniejsze dzieło John Maynard
Keynes napisał w roku 1936 („Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza”). Jednak pewne
zbliżone teorie powstawały wcześniej. Cały okres przed II wojną światową można określić jako
triumf ekonomii Johna Maynarda Keynesa. Szoki naftowe spowodowały, że ekonomiści odeszli od
jego teorii. Zdawała się ona być zawodna z powodu tego, co stało się w wyniku szoków
naftowych. Powstały nowe nurty: monetaryzm. Neokeynesizm.
1970-...
- Ekonomia współczesna
Żyjemy w świecie, w którym ekonomiści podstawowy problem upatrują w rzadkości dóbr.
Oznacza to, że ludzie dysponują ograniczonymi zasobami w stosunku do swoich potrzeb, które
są nieograniczone. Muszą więc podejmować określone decyzje ekonomiczne, polegające na
wyborze, którą z potrzeb zaspokoić w pierwszej kolejności, którą w dalszej. Jak rozdysponować
swoje pieniądze. Problem gospodarowania dobrami zainteresował filozofów, myślicieli.
MYŚL EKONOMICZNA W
STAROŻYTNEJ GRECJI
• HEZJOD (VII w p.n.e.) – poeta grecki, autor sentencji „żadna
praca nie hańbi, nieróbstwo hańbę przynosi”.
W poemacie „Prace i dnie” problem rzadkości dóbr wyjaśnił
jako skutek błędu popełnionego przez Pandorę, która według
mitologii greckiej otworzyła puszkę otrzymaną o bogów. Do
tego czynu namówiła swojego męża. Z tej puszki wysypały się
na ziemię choroby, nieszczęścia, głód, cierpienia oraz
niedostatek dóbr, zasobów względem nieograniczoności
potrzeb.
W kulturze chrześcijańskiej podobieństwo możemy znaleźć w
historii grzechu pierworodnego. Pierwsi rodzice zostali
wypędzeni z raju na skutek nieposłuszeństwa. Pierwsza kobieta
namówiła swego męża Adama do tego, aby złamać zakaz Boga
i zerwać owoc z zakazanego drzewa. Za karę musieli sami w
pocie i trudzie czynić sobie ziemię poddaną. Od tego czasu
człowiek potrzebował wielu rzeczy, przedmiotów. Ta potrzeba
pojawiła się dopiero wraz z opuszczeniem raju.
KSENOFONT (430-355
p.n.e.)
• KSENOFONT (430-355 p.n.e.) – filozof grecki, który po raz pierwszy użył
słowa ekonomika w swoim dziele „O ekonomice”.
oikos – dom, gospodarstwo
nomos – prawo, zasada
oikonomikos – zbiór praw pomagających w kierowaniu gospodarstwem;
człowiek biegły w zarządzaniu domem, gospodarz
Ekonomika Ksenofonta to nauka o charakterze praktycznym. Zawierała
wskazówki w jaki sposób organizować, prowadzić gospodarstwo oparte o
pracę niewolników. Była zbiorem rad, reguł, zasad, porad, które dotyczyły
gospodarowania i zarządzania majątkiem, folwarkiem. Dotyczyła
gospodarności, sprawności zarządzania na poziomie pojedynczego
gospodarstwa. Ekonomika Ksenofonta to swoista apoteoza rolnictwa:
o praca na roli dostarcza środków do życia, do ozdoby
o kształtuje tężyznę fizyczną
o ma duże znaczenie ze względu na obronność kraju, ponieważ dzięki
rolnictwu w ludziach drzemie gotowość do obrony własnych ziem przed
wrogiem zewnętrznym
o kształtuje pozytywne cechy charakteru: ludzie są dla siebie serdeczniejsi,
lepsi
SOKRATES
• SOKRATES – jego uczniem był
prawdopodobnie Ksenofont, którego prace
zawierają właśnie poglądy Sokratesa.
Uważał, że celem państwa powinien być
dobrobyt obywateli. Ten cel porównywał do
celu, jaki stawia sobie wódz na wojnie:
wygrać tracąc jak najmniej żołnierzy.
Zarządzanie państwem przypominało wg
niego zarządzanie gospodarstwem.
Połączenie zarządzania z własnością
prywatną było najlepszym
gospodarowaniem.
Myśl ekonomiczna
średniowiecza
• Święty Tomasz z Akwinu
-kolejny wybitny umysł (1225-1274). Był
uczniem Alberta (dominikanin).
• Tzw. kanonista-ustala pewne kanony; zmienił filozofię ogólnospołeczną i
religijną. Filozofia Tomasz z Akwinu
• opierała się na filozofii Arystotelesa oraz dotychczasowej wykładni wiary.
Uważał, że własność prywatna nie
• sprzeciwia się prawu natury (nie jest prawem natury), jest dodatkiem
czysto ludzkim, gdyż to ludzie właśnie ją
• stworzyli, ludzie mogli bardzo łatwo zaobserwować, że:własność prywatna
przyczynia się do utrzymania się
• większego porządku społecznego, mobilizuje do lepszej pracy (osiągnięcia
celu na własną korzyść). Także korzystał ze świętego Augustyna-teoria
pieniądza, własności prywatnej, kwestia życia społecznogospodarczego.
• Teoria ceny-cena jest sprawiedliwa u kupca chrześcijańskiego, minimalnie
wyższa niż cena
• wyprodukowania. Poruszył też kwestię popytu i podaży w ówczesnych
warunkach, kwestię pożyczki na
• procent (potępiał lichwę).
Merkantylizm-bulionizm
• Bullionizm - termin określający wczesny
etap merkantylizmu powstałego w
Europie XV i XVI w., propagowany w
większości krajów europejskich. Jego
główną zasadą było utożsamianie
bogactwa z gromadzeniem w kraju
szlachetnych kruszców, przede
wszystkim złota i srebra. Wierzono, że
posiadanie tych kruszców ułatwia rozwój
handlu i zwiększa dochody pieniężne
państwa, toteż zakazywano ich wywozu
poza granice kraju.
Merkantyliści uważali, że:
• kraje europejskie bezpośrednio ze sobą
konkurują,
• • kraj, który ma najwięcej bogactwa
wygrywa tę konkurencję,
• • kruszec złoty i srebrny jest
synonimem bogactwa.
merkantylizm
• Głównym wnioskiem płynącym z tych reguł – reguł,
które przez całe stulecia określały stosunki
międzynarodowe – było to, że kluczowy dla
zwiększenia przez dany kraj swoich zasobów metali
szlachetnych jest korzystny bilans handlowy. Każdy
kraj musiał eksportować więcej dóbr i usług niż
importuje, oczywiście o ile nie był w stanie
zwyczajnie wytwarzać dużych ilości własnych metali
szlachetnych. Przykładowo, Anglia założyła kolonie na
półkuli zachodniej po części aby posiadać własne
źródło drewna i nie musieć kupować go w obszarze
bałtyckim. Było to ważne dla przemysłu
stoczniowego, a więc w tworzeniu potęgi morskiej.
Merkantylizm był siłą napędową kolonializmu, w myśl
zasady, że wielkie imperium to klucz do bogactwa.
merkantylizm
• Podstawowym dogmatem merkantylizmu było
twierdzenie, że eksportowanie materiałów surowych
lub niewykończonych jest szkodliwe dla kraju (narodu),
ponieważ więcej bogactwa można by uzyskać z ich
przemysłowego przetwarzania w kraju. Dlatego np.
Anglia zabroniła eksportu niewykończonego materiału
(do szycia) do Holandii.
• Jako zła postrzegana była również zależność od handlu
zagranicznego. Aby sobie z nią poradzić, Anglia
wprowadziła Akty Nawigacyjne (Cromwell), które
zabraniały wstępu do angielskich portów każdemu
statkowi, który nie był angielski ani nie przewoził dóbr
wyprodukowanych w kraju swego pochodzenia.
Rezultatem tego było ograniczenie możliwości
prowadzenia handlu przez kolonie brytyjskie z krajami
innymi niż Anglia.
merkantylizm
• Jednym z najważniejszych zarzutów
podnoszonych przeciw Wielkiej Brytanii pod
koniec XVIII wieku przez rewolucjonistów
amerykańskich było stosowanie ceł przez ten
kraj. Teoria merkantylistyczna zakłada, że jeśli
ktoś pragnie, aby jego imperium miało tak wiele
złota jak tylko możliwe, to jego kolonie nie
powinny płacić złotem za sprowadzane z
zagranicy dobra. Restrykcje handlowe
ograniczały więc handel z innymi potęgami,
zmuszając kolonistów do nabywania
wykończonych dóbr wyłącznie od rządzącego
imperium i płacenia za nie cen na poziomie o
wiele wyższym niż efektywny wg Adama Smitha.
Krytyka merkantylizmu
•
Nie wszyscy zwolennicy krytyki merkantylizmu opowiadali się za wspomnianymi wcześniej
zasadami.
•
Jednym z przedstawicieli licznego grona krytyków merkantylizmu, jednocześnie
uważonych za prekursorów
•
ekonomii klasycznej był
William Petty
(żył w latach 1623-1687). Karol Marks uważał go
za ojca ekonomii
•
klasycznej. Był wszechstronnym człowiekiem, lekarzem. Był autorem pracy pod tytułem
„Arytmetyka
•
polityczna”, która jest uznawana za pierwszą rozprawę z zakresu statystyki (wyliczenie
dochodu narodowego
•
Anglii pierwszy raz). Petty podkreślał , że bogactwo to ilość dóbr zaspokajających
potrzeby ludzkie, a nie
•
pieniądz. Najostrzej podnosił kwestię, według której bogactwo tworzy praca ludzka,
produkcja, a nie handel.
•
Był uważany za łagodnego zwolennika „liberalizmu”. Petty ostrożnie odchodził od silnej
roli państwa,
•
charakterystycznej dla okresu merkantylizmu. Petty rozróżniał cenę arytmetyczną, czyli
rynkową, cenę
•
państwową oraz cenę naturalną-wartość w sensie czegoś tworzonego przez pracę ludzką.
Cena państwowa to
•
cena, którą narzuca państwo nie licząc się z ceną rynkową towaru- cena ustalana przez grę
popytu i podaży.
Krytyka merkantylizmu
• Dudley North-17
wiek, kolejny przedstawiciel krytyki
merkantylizmu, jest przedstawicielem
• liberalizmu gospodarczego rozumianego jako gospodarki
wolnorynkowej. Uważał, że nie tylko pieniądz
• odgrywa dużą rolę, ale także jego odpowiednie użycie
(wiedzieć jak-know how). Można mieć niedużo
• pieniędzy, ale odpowiednio ich używać i odnieść sukces
gospodarczy. Zwracał uwagę również na to, że
• pieniądz nie musi być pieniądzem kruszcowym, że może
być również pieniądzem papierowym. Krytykował
• ilościową teorię pieniądza, która według niego powoduje
inflację. Twierdził, że kwestia poziomu cen jest
• sprawą skomplikowaną, nie można jej sprowadzać tylko
do ilościowej teorii pieniądza.
Krytyka merkantylizmu
•
Na przełomie 17.i 18. wieku pojawił się jeszcze jeden krytyk
merkantylizmu-John Locke
(1632-1704)-
•
twórca oświecenia angielskiego, wymyślił pojęcie czystej tablicy. Był
głosicielem indywidualizmu w swych
•
pismach gospodarczych, uznawał również pracę za główne źródło
wartości, uważał, że dzięki pracy
•
wytwarzane są różne dobra z otaczającej człowieka przyrody. Był
twórcą ciekawej koncepcji własności
•
prywatnej jako dobra najwyższego, absolutnego. Zasłynął również
jako propagator teorii liberalizmu
•
gospodarczego i wolnego rynku. Był zwolennikiem ilościowej teorii
pieniądza. Twierdził, że pieniądz jako
•
twór umowny w społeczeństwie wpływa na zmiany cen towarów
przede wszystkim przez zmiany swej ilości w
•
obiegu. Nie był konsekwentny w swoich poglądach. Można go zatem
uważać za przedstawiciela ilościowej
•
teorii pieniądza, a także za zwolennika teorii jakościowej.
Fizjokratyzm
• Fizjokratyzm pochodzi od słowa fizis – natura, przyroda. Kierunek
fizjokratyzmu to kierunek
• rozwijający się w pierwszej połowie 18 wieku, jest związany z
nazwiskiem Francois Quesnay’a (kene, 1694 –
• 1774) – lekarz nadworny króla Francji. Stał się on czołową postacią
kierunku fizjokratyzmu. Wokół niego
• skupiało się grono uczniów, którzy w przyszłości propagowali,
popularyzowali i rozpowszechniali dzieła
• swego mistrza. Jego uczniowie to między innymi: markiz Mirabean,
baron Trosne, Turgot. Główna teoria
• Quesnay’a rozwinęła się dopiero po 1750 roku, po 60 roku życia
zaczął mówić o ekonomii – traktował ją jako
• wycinek przyrody, tak jak życie natury tak życie społeczne rządzi się
naturalnymi prawami. Organizm
• ekonomiczny i społeczny traktował jako jeden organizm biologiczny.
Wyróżniał on trzy podstawowe
• koncepcje:
Fizjokratyzm
•
1. koncepcja jednego porządku naturalnego,
•
2. koncepcja jednego produktu czy produktywności,
•
3. koncepcja obiegu dóbr.
•
Założenia Quesnay’a co do pierwszej koncepcji wiążą się z założeniami
szczególnego eksponowania
•
problematyki rolnictwa. We Francji w dynamicznym tempie rozwiało się
rzemiosło i miasta. W tym samym
•
czasie katastrofalnie upadała wieś i rolnictwo. W tej sytuacji niedorozwoju
rolnictwa pojawił się fizjokratyzm
•
jako kierunek biorący rolnictwo w obronę. Fizjokratyzm zakładał, że:
•
- życie gospodarcze i społeczne jest wycinkiem natury, gospodarka musi
opierać się na prawach
•
ekonomicznych (pierwszy raz wspomniane), a prawa ekonomiczne również są
wycinkiem praw natury. Ta
•
kwestia bardzo wyraźnie znalazła swój wyraz w epoce ekonomii klasycznej.
Ekonomię traktowano jako zbiór
•
praw rządzących życiem społecznym i gospodarczym;
•
- fizjokratyzm zakładał również, że ekonomista ma obowiązek poznać prawa
ekonomiczne i
•
stosować je w życiu. Im lepiej je pozna, tym lepiej będzie żył;
•
- praw ekonomicznych nie tworzy państwo lecz człowiek, człowiek tylko poznaje
prawo, bądź je
•
tylko odczytuje.
Fizjokratyzm
•
Druga koncepcja – założenie fizjokratów mówi, że jedynie rolnictwo jest
produkcyjne. Fizjokraci
•
przyjmują, że tylko praca tworzy wartość (tak samo uważają później
klasycy angielscy). Quesnay poszedł dalej
•
i ograniczył to pojęcie tylko do pracy wydatkowanej w sferze rolnictwa.
Według niego tylko rolnictwa daje
•
wartość dodatkową i pomnożenie dochodów, dzięki niemu powstaje
bogactwo. Wszelka inna praca nie tworzy
•
właściwie nowej wartości i nie tworzy pomnożenia wartości. Według
fizjokratów handel również nie tworzy
•
żadnych dóbr, jest to tylko przesuwanie w czasie i przestrzeni tych
samych dóbr. Następuje tylko przemiana,
•
przekształcenie istniejących form. Według Quesnay’a wcale nie każda
praca w rolnictwie i nie każde rolnictwo
•
wytworzy nową wartość dodatkową (dodaną). Nową wartość wytworzy
się tylko w rolnictwie wielkim,
•
nowoczesnym, ukapitalistycznionym. Fizjokraci uważali, że technika
musi być wprowadzona właśnie na wsi,
•
uważali również, że nie ma sensu otaczać ochroną państwa przemysłu
oraz rzemiosła ponieważ są to sfery
•
jałowe i nie tworzą nowej wartości.
Fizjokratyzm
•
Trzecia koncepcja – według fizjokratów tylko praca w rolnictwie jest
produktywna, wszystkie prace we
•
wszystkich sektorach są konieczne, nawet praca jałowa nie oznacza pracy
niepotrzebnej ponieważ wszystkie
•
prace mają ogromne znaczenie dla pracy w rolnictwie.
•
Quesnay przedstawił tablicę obiegu dóbr na podobieństwo organizmu
biologicznego. W obiegu dóbr
•
uczestniczą trzy klasy: a) klasa rolników, gdzie Quesnay rozróżniał
dzierżawcę od właściciela ziemi, b) klasę
•
właścicieli ziemskich, do której zaliczono całą administrację państwową
wraz z królem na czele; uważał, że ta
•
klasa rządząca nie zajmuje się pracą na swojej ziemi ponieważ
wydzierżawia ją rolnikom, c) klasa
•
przemysłowców, czyli klasa jałowa, niezależnie od gałęzi, działu i rodzaju
rzemiosła czy przemysłu. W obiegu
•
dóbr za początek przyjął wytworzenie pewnych dóbr w poszczególnych
klasach, wytworzenie nowych dóbr
•
dzieje się przede wszystkim w rolnictwie. Klasa właścicieli ziemskich
(pojęcie klasa przyjął Marks, teraz
•
używamy pojęcia warstwa) ma zadania administracyjne, kulturowe i
oświatowe. Klasa przemysłowa
•
przetwarza z kolei surowce na artykuły przemysłowe.
Ekonomia klasyczna
•
Koniec 18 wieku to początek ekonomii jako nauki. Za właściwego twórcę ekonomii
klasycznej uważa
•
się Adama Smith’a (1723 – 1790). Ekonomia klasyczna to cały ogromny nurt myśli
ekonomicznej ciągnący się
•
na gruncie angielskim, a później francuskim. Prekursorzy szkoły klasycznej
angielskiej to między innymi:
•
William Petty (1623 – 1687), opublikował następujące traktaty ekonomiczne (prace):
„Traktat o podatkach i
•
daninach” 1662, ‘Słowo mądrym” 1663, „Anatomia polityczna w Irlandii” 1672,
„Arytmetyka polityczna”
•
1676, „Przyczynek ...” 1682 – praca w języku łacińskim. Zmienił on teorię bogactwa
narodowego, wprowadził
•
także dodatkową teorię czynników produkcji, w teorii pieniądza dodał uwagę o
szkodliwości niedostatku i
•
nadmiaru pieniądza, teorii wartości wprowadził rozważania nad ceną, rentą i płacą,
wprowadził też tzw.
•
syntetyczny miernik wartości tworzonej jednocześnie przez pracę i ziemię. Snuł
również rozważania na temat
•
teorii płacy jako ceny naturalnej odpowiadającej minimum kosztów utrzymania,
wokół której oscyluje jej cena
•
rynkowa, nazywana przez niego ceną polityczną.
Ekonomia klasyczna
• Adam Smith
był etykiem, logikiem, ekonomistą, filologiem klasycznym, wykładowcą
akademickim, a
•
później nauczycielem prywatnym księcia angielskiego (dzięki niemu dużo podróżował).
Wpłynęły na niego
•
nurty oświecenia. Napisał „Teoria uczni moralnych” 1759, była to prezentacja jego
światopoglądu, etyki i w
•
znacznym stopniu metody badań. Wnioski z pracy: człowiek rodzi się z pewnymi obciążeniami,
każdy z nas
•
jest egoistą, posiada skłonność do gromadzenia bogactw, dąży do podziału pracy i organizacji
pracy właściwej.
•
Te cechy są rozwijane i dzięki temu rozwinęło się społeczeństwo ludzkie. Przyjaźnił się z
Dawidem Hume’em
•
(badania eksperymentalne), należał do Towarzystwa Ekonomicznego, poznał twórczość
bezpośrednio Dudley’a
•
North’a, Joiah’a Tucker’a i James’a Steuart’a. We Francji był trzy lata (1764 – 1767), gdzie
zapoznał się z
•
dziełami fizjokratów. Po powrocie do Wielkiej Brytanii w 1776 roku opublikował pracę pod
tytułem „Badania
•
nad naturą i przyczynami bogactwa narodów” (inaczej „Bogactwo narodów”). Zmieniał często
treść tej pracy.
•
Bogactwo narodów Adam Smith rozumie w sensie makroekonomicznym, a bogactwo jako dobra
zaspokajające
•
potrzeby ludzkie.
Ekonomia klasyczna
•
Smith odszedł od ujęcia pieniądza jak to było u merkantylistów, uważał, że pieniądz ułatwia
•
wymianę, ale nie odgrywa większej roli. Pieniądz jest dla niego rzeczą umowną, stąd też Smith’a uważa
się za
•
prekursora późniejszej tzw. nominalistycznej teorii pieniądza. Według Smith’a żeby konsumpcja doszła
do
•
skutku rzeczą konieczną jest wytwórczość dóbr, czyli produkcja. Wartość tworzy tylko i wyłącznie praca,
tylko
•
poprzez pracę można dojść do bogactwa. Odrzuca pogląd fizjokratów, że tylko praca w rolnictwie tworzy
nowe
•
dobra. Według Smith’a praca wszędzie wydatkowana jest pracą produkcyjną. W jego pracy było dużo
•
niekonsekwencji, Smith nie jest często do końca logiczny (ma rozbieżne poglądy). Smith nie precyzuje
nazbyt
•
dokładnie gdzie przebiega granica pomiędzy pracą produkcyjną (wytwarzanie materialnych rzeczy) i
•
nieprodukcyjną (np. przekazywanie wiedzy). Stąd też późniejsza ekonomia klasyczna po Dawidzie Ricardo
•
odrzuca granicę między tymi pracami i każda praca jest dla nich produkcyjna. Za pracę produkcyjną
Smith
•
uważał pracę wydatkowaną w sferze materialnej, czyli pracę robotników oraz rolników. Do pracy
•
nieprodukcyjnej zaliczał np. pracę nauczyciela, wytwarzanie produktów niematerialnych. Tylko praca
•
produkcyjna tworzy nową wartość. Smith nie był konsekwentny, tylko praca tworzy wartość, ale na
pewnym
•
etapie rozwoju już nie tylko praca, ale i kapitał (pieniądze) i ziemia stają się czynnikami
wartościotwórczymi.
•
Słaba strona Smith’a to podwójna teoria wartości. Smith podobnie jak jego nauczyciel Josiah Tucker
uważał, że
•
momentem napędowym wszystkiego jest egoizm ludzki, dążenie do bogactwa.
Ekonomia klasyczna
•
Dzięki temu człowiek staje się
•
bogaty i całe społeczeństwo staje się bogate. Smith mówił o człowieku
ekonomicznym. Smith zapoczątkował w
•
ekonomii liberalizm, uważał, że jednostka powinna być wolna, może wzbogacić
społeczeństwo. Miał poważny
•
wpływ na stworzenie doktryny liberalizmu (trzeba było przełamać monopol
państwa). Uważał, że państwo
•
bardziej kontroluje niż pełni rolę interwencyjną. Przypisuje mu się to, że
zapoczątkował szereg teorii
•
ekonomicznych (teoria pracy, teoria wartości, teoria kapitału). Teoria wartości
Adama Smith’a – rozumiał
•
wartość w dwoisty sposób jako użyteczność pewnego towaru i jako możliwość
nabywania innego dobra.
•
Wyróżniał wartość wymienną i wartość użytkową. Uważał, że wartość jest
tworzona przez pracę lub poprzez
•
trzy czynniki. Na marginesie teorii wartości pojawiają się rozważania poświęcone
mechanizmowi popytu i
•
podaży (trzy warianty, zależności między nimi – reguluje to ceny rynkowe).
Zarysował też problem dumpingu i
•
nieuczciwej konkurencji.
Ekonomia klasyczna
•
Następcą Adama Smitha w teorii ekonomii klasycznej był
Dawid Ricardo
(1772 – 1823). W 1718 roku
•
opublikował swoje najważniejsze dzieło „Zasady ekonomii klasycznej i opodatkowania”. Praca ta pojawiła
się
•
prawie 40 lat po „Bogactwie narodów”. W Wielkiej Brytanii był to okres gwałtownych zmian społecznych,
•
gospodarczych i politycznych (Wielka Rewolucja Francuska, wojny napoleońskie), był duży wzrost
•
gospodarczy, rozwój kapitalizmu, ale i czas drożyzny oraz gospodarki wojennej co pozwalało Dawidowi
•
Ricardo obserwować niczym w laboratorium gwałtowne zmiany cen, zysków, płac oraz alokację kapitału.
•
Dawid Ricardo pochodził z Hiszpanii (ucieczka przed prześladowaniami Żydów). Mieszkał też w Holandii. W
•
1809 roku ukazał się jego artykuł o wysokiej cenie kruszcu analizujący przyczyny deprecjacji pieniądza
•
papierowego emitowanego przez Bank Anglii. Groźby płynące z blokady kontynentalnej i późniejszy wybór
•
kierunków polityki gospodarczej znalazły odbicie w kilku esejach Ricardo, między innymi w rozprawie pod
•
tytułem „O wpływie niskich cen zboża na zyski od kapitału” z 1815 roku. W walce o tzw. prawa zbożowe
•
poświęcił wiele energii zasiadając w parlamencie w latach 1819 – 1823. Tylko dwa lata przeznaczył na
•
przygotowanie swojej największej pracy zachęcony przez James’a Mill’a (1773 – 1836), filozofa, pragmatyka
•
(utylitarysta), liberała w kwestiach ekonomicznych. Główną pracę Ricardo uznaje się często za szczytowe
•
osiągnięcie ekonomii klasycznej. Dawid Ricardo dorobił się fortuny przez operacje giełdowe w okresie bitwy
•
pod Waterloo (1815). Tezy jego teorii ekonomicznej: Ricardo nie był takim optymistą jak Adam Smith,
•
zwracał uwagę na zjawisko wypierania robotników przez maszyny w zakładach pracy oraz wzrastające
•
bezrobocie idące równolegle z rozwojem kapitalizmu, tzw. wielkoprzemysłowego (niszczenie maszyn tu się
•
pojawiło, powstały pierwsze związki zawodowe w Anglii, dopiero w 40 latach 19 wieku). Ricardo dostrzegał
•
sprzeczności pomiędzy sferami przemysłowymi, a właścicielami ziemi, co ma swoje odbicie w jego teorii.
•
Ricardo podkreślał znaczenie przemysłu i rozwoju liberalizmu gospodarczego. Ricardo przejął od Smith’a
tezę,
•
że tylko praca tworzy nową wartość.
Ekonomia klasyczna
•
Uważał, że kapitał cyrkulacyjny (czyli obiegowy) to pieniądz. Uważał, że
•
maszyny i urządzenia to tylko wytwór ludzkiej pracy i nie ma powodu do tego, żeby oddzielać
rolę kapitału od
•
pracy. Z drugiej strony ziemia nie tworzy nic bez pracy. Wartość tworzona przez pracę musi
ulec jego zdaniem
•
podziałowi dóbr. Zauważa sprzeczność pomiędzy pracą, a kapitałem oraz pomiędzy kapitałem,
a właścicielami
•
ziemi. Według niego sprzeczność pomiędzy robotnikami, a kapitałem nie ma znaczenia. Opisał
tzw. prawo
•
rynku, mówiące, że wystarczy produkować, a konsumpcja sama będzie rozwijać się w ślad za
produkcją.
•
Według niego nie ma co się obawiać o bezrobocie, gdyż ciągle tworzone miejsca pracy będą
musiały
•
-15-
•
przyjmować zwalnianych pracowników (cały czas jest zapotrzebowanie na siłę roboczą).
Dostrzegał problem w
•
tym, że pomimo tego, że produkcja i ludność przyrasta to nie będzie przyrastać renta gruntowa
(wartość ziemi
•
spada przy dużych gospodarstwach, intensywnie gospodarowanych). Uważał, że rośnie
zapotrzebowanie na
•
artykuły ziemskie, a spada wartość ziemi, że zabraknie ziemi do uprawy. Jego praca stanowi
bardzo dobry
•
komentarz do pracy Smith’a (brak błędów logicznych u Ricardo, był po prostu teoretykiem).
Ekonomia klasyczna
• Robet Malthus
(1766 – 1834), należał do warstwy oświeconego ziemiaństwa
angielskiego, był pod wpływem
•
prądów płynących z rewolucyjnej Francji. Jego ojciec upatrywał nędzę ludności w
nieracjonalnym działaniu
•
instytucji społecznych. Takie poglądy głosił francuski filozof i ekonomista markiz Marie
Jean Antoine
•
Condorcet (1743 – 1794). W Anglii z kolei podobne poglądy głosił socjalista utopijny
William Godwin (1756 –
•
1836). Bodźców do tego typu rozważań dostarczała na co dzień praktyka wczesnego
kapitalizmu. Gwałtowne
•
uprzemysłowienie i urbanizacja zrodziły ogromną nędzę warstw najbiedniejszych. Na
podstawie przemyśleń
•
Malthus’a powstało jego słynne dzieło z 1798 roku pod tytułem „Rozprawa o prawie
ludności i jego
•
oddziałowywaniu na przyszły postęp społeczeństwa”. Prawo ludności wręcz
bulwersowało Malthus’a i
•
środowiska uczonych. Malthus oparł się na dwóch oczywistych przesłankach: żywność
jest niezbędna do
•
istnienia człowieka, pociąg płciowy jest czymś koniecznym i niezmiennym. Różnie
kształtujące się przyrosty
•
ludności i środków utrzymania prowadzą do dramatycznej sprzeczności – ludność w
razie przeszkód wzrasta w
•
postępie geometrycznym (tak jak teraz jest na przykład w Indiach), natomiast środki
utrzymania wzrastają w
•
postępie arytmetycznym.
Ekonomia klasyczna
•
Prawdziwą przyczyną nędzy mas był
•
brak środków utrzymania dla rosnącej liczby ludności. Równowagę przywraca sama nędza ponieważ hamuje
•
rozrodczość, a także epidemie, wojny. Wzrost dobrobytu powoduje wyższą rozrodczość człowieka, ta z kolei
•
powoduje nadmiar rąk do pracy co obniża płace, poziom życia i w konsekwencji przyrost naturalny. To prawo
•
Malthus’a nosi nazwę żelaznego prawa pracy. Mówi ono w skrócie, że ograniczenie wysokości funduszu płac
•
do wielkości dostępnego zasobu środków utrzymania to sprowadzenie płacy do minimum kosztu utrzymania.
•
Malthus doszedł do wniosku, że należy prawnie uregulować wiek zawierania małżeństwa. Malthus głosił także
•
oryginalne poglądy w innych kwestiach ekonomii politycznej. Do najważniejszych jego rozpraw należą między
•
innymi: „Badania nad istotą i rozwojem renty politycznej” z roku 1815 oraz „Zasady ekonomii politycznej z
•
przeglądem możliwości praktycznego zastosowania” z 1828 roku. Malthus opracował teorię renty, z której
•
korzystał również Dawid Ricardo, teorię efektywnego popytu, którą zajął się po 100 latach Keynes. Punktem
•
wyjścia jest kwestia realizacji wytworzonego produktu. Nie mogą tego dokonać sami kapitaliści, którzy muszą
•
oszczędzać, z kolei robotnicy realizują tylko część produktu odpowiadającego ich płacom, kształtującym się na
•
poziomie minimum kosztów utrzymania. Łączny popyt kapitalistów i robotników jest niedostateczny i rodzi
•
sytuacje ogólnej nadprodukcji. Malthus uważał, że w takiej sytuacji lukę popytową wypełniają wydatki
•
ziemiaństwa, urzędników duchowieństwa i innych warstw nieprodukcyjnych. W ten sposób Malthus
•
zasygnalizował ogromne znaczenie popytu efektywnego dla utrzymania równowagi gospodarczej i
•
jednocześnie zrehabilitował właścicieli ziemi i samą rentę gruntową. Malthus prowadził z Ricardem polemikę
•
w kwestii ustaw zbożowych i polityki samowystarczalności żywnościowej Wielkiej Brytanii, reprezentował on
•
interesy arystokracji i ziemiaństwa (nie przyznawał się do tego nigdy oficjalnie).
Ekonomia klasyczna
• Jean Baptiste Say
(1767 – 1832), studiował w Anglii, poznał dzieło Smith’a, we Francji prowadził
•
działalność polityczną, był w opozycji do Napoleona, później był zmuszony do podjęcia samodzielnej pracy w
•
przemyśle w przędzalni bawełny. Napisał „Traktat o ekonomii politycznej” z 1803 roku, zainteresował nim
•
Napoleona. Od 1815 roku miał wykłady ekonomii politycznej na uczelniach paryskich, był publicystą,
•
popularyzatorem nauki ekonomii klasycznej, prac Smith’a i Ricardo. Prowadził polemikę z Malthus’em.
•
Pozostawił spójną doktrynę. W ujęciu Say’a ekonomia polityczna jest nauką o sposobach i zasadach tworzenia
•
podziału i konsumpcji bogactwa, zaspokajającego potrzeby społeczeństwa. Ekonomia polityczna jego zdaniem
•
poszukuje zasad i praw, ma przeto charakter nomotetyczny i jest zbliżona do nauk przyrodniczych. Uważał, że
•
ekonomia ma możliwość eksperymentowania, to jest przetwarzania praw w zasady i wdrożenie ich w praktykę
•
gospodarczą. Say wprowadził do systemu ekonomii klasycznej trzy bloki teoretyczne, tworzenie, podział i
•
konsumpcja bogactwa. Bogactwo jego zdaniem powstaje z produkcji rzeczy posiadających cechę użyteczności,
•
to jest właściwości pozwalających zaspokoić różne potrzeby ludzkie. Był zwolennikiem wartościotwórczej roli
•
pracy. Uważał, że gra rynkowa popytu i podaży odbywa się w granicach określonych użytecznością rozumianą
•
jako górna granica wartości wymiennej oraz kosztami produkcji, to jest dolnej granicy wartości wymiennej.
•
Praca jest tylko jednym z czynników w procesie wytwarzania użyteczności. Teoria wytwarzania bogactwa w
•
ujęciu Say’a opiera się na analizie procesu, w którym występują przedsiębiorcy określani jako przemysłowcy i
•
narzędzia będące zbiorem elementów rzeczowych
Ekonomia klasyczna
•
Przemysłowcy to zarówno robotnicy jak i organizatorzy ich
•
działalności. W terminologii Say’a przemysł to wszelka działalność sił fizycznych i umysłowych człowieka
•
związana z wytwarzaniem użyteczności, to jest na przykład rolnictwo, handel, rzemiosło, produkcja
fabryczna.
•
Say rozwinął także teorię czynników produkcji – tym co łączy czynniki produkcji to jest praca, kapitał i
natura
•
w procesie wytwarzania użyteczności jest wzajemne świadczenie usług, które uzasadniają otrzymywanie w
•
zamian dochodów. Say uważał, że praca, która przynosi jakiś efekt jest pracą produkcyjną (także praca
•
umysłowa). Say uważał, że wielką rolę we współczesnym świecie powinny pełnić szkoły ekonomiczne. Say
•
stał się prekursorem wielu wątków myśli ekonomicznej, nauki o kierowaniu i zarządzaniu. Rozwinął teorię
•
podziału, czyli czynników płacy, zysku i renty. Stworzył prawo zwane prawem rynków Say’a. Uważał, że
•
wykończony produkt z tą samą chwilą umożliwia zbyt innym produktom w całej wysokości swej wartości.
•
Oznacza to, że nie może zaistnieć sytuacja nadprodukcji prowadząca do kryzysu. Say odrzucał pogląd o
•
konieczności utrzymania popytu efektywnego jako warunku pełnej realizacji wytworzonego produktu. Say
•
wreście dowodził, że rynek rozszerza się wraz z produkcją (inaczej niż u Malthus’a). Znacznie mniej
•
oryginalnych twierdzeń można znaleźć w teorii konsumpcji, którą Say włączył do wykładów ekonomii
•
politycznej. Uważał, że konsumpcja jest tu potraktowana jako całkowite lub częściowe niszczenie
•
użyteczności, wartości rzeczy. Był zwolennikiem wykorzystania natury w procesie produkcji (czysta energia
–
•
wiatr, słońce, spadająca woda i inne źródła).
Ekonomia klasyczna
• James Steuart Mill
(ojciec), żył w latach 1778 – 1836. obserwatorzy przemian
społecznoekonomicznych
•
spostrzegli wiele nowych zjawisk, które miały charakter anomalii niedających się wyjaśnić w
•
ramach paradygmatów klasycznego i ricardiańskiego. Do takich zjawisk należały między innymi: kryzysy,
•
które przeczyły prawu rynków Say’a, wysoka produkcja środków utrzymania niezgodna z prawem
ludności
•
Malthusa i teorią różniczkową Dawida Ricardo oraz koncepcją tzw. żelaznego funduszu płac. Wśród
•
ekonomistów nowej generacji początku 19 wieku pojawiły się tendencje do zmiany zakresu badawczego
•
ekonomii i stosowanych metod oraz akcenty dotyczące stosunków społecznych. Jednym z pierwszych
•
interpretatorów teorii Dawida Ricardo był James Steuart Mill, publicysta, urzędnik, historyk i filozof,
blisko
•
związany z utylitarystą Benthamem. W 1817 roku napisał pracę „Historia brytyjskich Indii”, w której
nisko
•
ocenił cywilizację indyjską ze względu na zasadę użyteczności, czyli pragmatyzmu. Mill i Ricardo
przyjaźnili
•
się i prowadzili polemikę naukową. Pierwsza praca, która z tego wynikła w twórczości Mill’a miała tytuł
•
„Elementy ekonomii politycznej” z 1821 roku. Z treści dzieła oraz innych prac Mill’a wynika wniosek, że
•
główną zasadą wyjaśniającą zjawiska społeczne powinna być zasada użyteczności. Mill potrafił być
radykalny
•
co do renty gruntowej, przy objaśnianiu teorii wartości strasznie się zaplątał, twierdząc że wartość
starego wina
•
zależy nie tylko od nakładów pracy żywej, ale także uprzedmiotowionej, którą określał jako tzw. pracę
•
nagromadzoną. Uważał również, że kapitalista i robotnik są współwłaścicielami tego produktu, a ten
drugi czyli
•
robotnik otrzymuje płacę jeszcze przed wytworzeniem i sprzedażą tego produktu, a więc jest
kredytowany
•
przez pracodawcę. Zysk był dla Mill’a formą procentu, nie zaś potrąceniem z produktu pracy.
Ekonomia klasyczna
• John Steuart Mill
– syn Jamesa (1806 – 1873).
Przedstawił swoistą syntezę czystego światopoglądu ego,
•
pragnął w istocie stworzyć pewnego rodzaju syntezę klasycyzmu z
socjalizmem. Był wy w tradycji skrajnego
•
liberalizmu, nie dostrzegał społecznych aspektów życia. Rozwinął
teorię homo economicus (człowiek
•
ekonomiczny), reguły wolnej konkurencji. Prawa ekonomiczne
traktował jako reguły niezmienne. Uważał, że
•
jednostka jest egoistyczna (tak jak u Smitha). Stworzył oryginalną
teorię wartości opartą na teorii kosztów
•
produkcji jako dochodów wszystkich trzech czynników produkcji (pracy,
kapitału i ziemi). Teoria Johna
•
Steuarta Mill’a stanowi swoiste podsumowanie całego dorobku
wczesnej epoki ekonomii klasycznej, czyli tzw.
•
liberalizmu gospodarczego. Na długie lata jego podręcznik ekonomii
klasycznej stał się wykładnikiem teorii
•
ekonomii dla wielu myślicieli szkół ekonomicznych i polityków
gospodarczych krajów Europy Zachodniej i
•
Stanów Zjednoczonych.
Koncepcja ekonomiczne
socjalizmu utopijnego
• Claude Henri de Saint – Simon
(1760 – 1825). Zaprezentował własny model społeczeństwa i
państwa
•
przyszłości, który zakładał, że władzę w nim sprawować będą dwie grupy społeczne: uczeni tworzący
•
akademię nauk oraz tzw. industrialiści (przemysłowcy) – w skład tej grupy mieli wchodzić członkowie
•
proletariatu jak i ludzie z grupy przedsiębiorców (bez sprzeczności między tymi grupami). Interesy jednej
•
grupy miały łączyć się ściśle z interesami drugiej grupy. Jego zdaniem tylko dwie siły tworzą bogactwo kraju i
•
społeczeństwa: praca i oszczędności. W przyszłym ustroju państwo powinno zapobiegać lenistwu jednych
•
poprzez czuwanie nad panującym porządkiem społecznym i wymuszanie pracy u innych. Zakładał między
•
innymi, że w przyszłym państwie powinien panować centralistyczny model zarządzania, rządy w tym państwie
•
powinna sprawować zarówno grupa uczonych jak i przemysłowców, uczeni powinni przygotowywać pewne
•
teorie, a przemysłowcy je wykonywać – model gospodarki centralnie planowanej. Saint- Simon był
•
zwolennikiem postępu technicznego, który wiązał z postępem nauki. Tworzył rodzaj religii złożonej z nauki i
•
techniki (religia nauki i techniki). Odszedł od założeń właściwego socjalizmu uznając w przyszłym ustroju
•
istnienie własności prywatnej przy jednoczesnej centralizacji władzy. Domagał się centralnego systemu
•
bankowego, przymusu pracy dla wszystkich, podziału dochodu proporcjonalnego do wkładu pracy
•
poszczególnych jednostek produkcyjnych. Tuż przed śmiercią wysunął postulat zniesienia prawa dziedziczenia
•
własności środków produkcji, które miały następnie przejść na własność państwa. Ekonomista ten dążył do
•
ewolucyjnego i stopniowego likwidowania własności prywatnej.
Koncepcje ekonomiczne
socjalizmu utopijnego
• Robert Owen
(1771 – 1858), był wielkim eksperymentatorem. W jego pracach pojawia się
określenie
•
socjalizm jako nazwa nowego lepszego ustroju społecznego. Był przedsiębiorcą angielskim, który
wprowadzał
•
w życie swoje eksperymenty (w swoich fabrykach). Owen pisał o nich w licznych publikacjach. Spośród
nich
•
najważniejsze są: „Nowy pogląd na społeczeństwo, czyli rozprawy o kształceniu charakteru” z 1813
roku oraz
•
„Rewolucja w umysłach i postępowaniu ludzkości” z 1849 roku. Podstawą tych prac było założenie, iż
•
charakter człowieka jest pochodną warunków, w których jest on wychowywany. Robert Owen
przeprowadził
•
eksperyment w upadających zakładach włókienniczych w New Lanark w Szkocji. Skrócił dzień pracy do
10,5
•
godziny, zakazał zatrudniania dzieci, założył fabryczny sklep spożywczy, z którego zyski przeznaczył na
•
prowadzenie szkoły publicznej. Pomógł utworzyć osiedlowy samorząd i propagował walkę z
alkoholizmem,
•
wprowadził ubezpieczenie załogi od chorób (1813) i starości (1849). Doprowadził do szybkiego wzrostu
•
wydajności pracy co z kolei pozwoliło mu zgromadzić duży majątek. Drugi eksperyment tego typu
polegał na
•
organizacji komuny w miejscowości New Harmony w stanie Indiana (USA). Działalność Owena
doprowadziła
•
w efekcie do powstania spółdzielczości. Owen prowadził dalsze eksperymenty, w tym zastąpienie
pieniądza
•
kruszcowego banknotami. Wprowadził też tzw. pieniądz pracy. Utworzył w Londynie w 1832 roku bazar
•
równoważnych produktów (Equitable Labour Exchanges). Bazar obsługiwali spółdzielcy, pracownicy za
bony
•
pracy kupowali różne towary.
Poglądy Karola Marksa
• Pod względem ekonomicznym Karol Marks jest
uczniem
, na którego teorii o wartości pracy
oparł swój własny system, a zwłaszcza teorię
. Podobnie jak Ricardo zapatruje się Marks bardzo
pesymistycznie na położenie klasy pracującej i
przepowiada upadek kapitalistycznego ustroju,
wskutek ciągłego wzrostu klasy robotniczej i coraz
bardziej zaostrzających się kryzysów (teoria
katastrof). Ponieważ zaś według metody dialektycznej
postęp dokonuje się w ten sposób, że w miejsce
starego systemu przychodzi nowy, wręcz przeciwny,
więc Marks potępiał wszystkie reformy socjalne,
dążąc do zupełnego zniszczenia systemu
kapitalistycznego w drodze rewolucji i do
ugruntowania władzy proletariatu w drodze dyktatury.
Poglądy Karola Marksa
• Teoria Marksa, nazwana przezeń "materializmem
historycznym", a przez Engelsa "socjalizmem naukowym" lub
"materializmem dialektycznym", opiera się na
tezie, że historia przejawia się w
– ścieraniu się
przeciwstawnych sił. Hegel był filozofem idealistycznym i
uważał, że świat materialny jest światem pozorów, natomiast
rzeczywistość jest idealna. Marks zaadaptował na potrzeby
swojego systemu pojęcie dialektyki, odrzucił jednak idealizm
Hegla. Kontynuował tu
idee
. Podobnie jak Hegel i inni filozofowie,
Marks odróżniał pozory od rzeczywistości, jednak jego
zdaniem tylko uwarunkowane historycznie i społecznie
ideologie uniemożliwiają ludziom jasny ogląd warunków
materialnych w jakich żyją.
• Ważny wpływ na poglądy Marksa wywarło dzieło Engelsa
Położenie klasy robotniczej w Anglii w 1844 roku (
), które
nasunęło Marksowi koncepcję
i pogląd, że
klasa robotnicza jest siłą społeczną, która dokona rewolucji.
Poglądy Karola Marksa
• Marks rozważał problem
– dokonując
kolejnego zapożyczenia od Hegla dokonał jego
reinterpretacji w duchu materializmu. Według
Marksa sytuacja, gdy ktoś rezygnuje z własnej
– własnej zdolności
przekształcania świata – jest równoznaczne z
alienacją swojej natury. Marks opisał formę
alienacji jako
– jego
zdaniem ludzie nabierają przekonania, że
rzeczy, które wytwarzają, oraz narzędzia
produkcji mają samoistną wartość, a nie
włożona w produkty
i wtedy
sprowadzają stosunki społeczne do wymiany
handlowej.
Poglądy Karola Marksa
•
(i wynikający z niej fetyszyzm towarowy) jest cechą charakterystyczną
kapitalizmu, choć przed pojawieniem się kapitalizmu w Europie istniały rynki, na których producenci i handlowcy
kupowali i sprzedawali dobra. Według Marksa kapitalistyczne stosunki produkcji rozwinęły się w Europie, gdy
praca sama stała się dobrem – gdy chłopi uzyskali możliwość sprzedaży swojej siły roboczej i zostali zmuszeni do
jej sprzedaży, bo nie posiadali już własnej ziemi ani narzędzi produkcji. Ludzie sprzedają swoją siłę roboczą, gdy
akceptują wynagrodzenie za to co produkują w danym okresie (czyli – nie sprzedają wytworów pracy, ale samą
pracę). W zamian za siłę roboczą otrzymują pieniądze, pozwalające im przeżyć. Tych, którzy są zmuszeni
sprzedawać własną siłę roboczą, by przeżyć Marks nazwał "proletariuszami", a tych, którzy kupują siłę roboczą –
"kapitalistami" lub "burżuazją".
•
Marks odróżniał kapitalistów od handlarzy. Handlarze kupują dobra na jednym rynku i sprzedają na innym.
Ponieważ
działa tylko w obrębie jednego rynku, częstokroć występuje różnica wartości
tego samego dobra na różnych rynkach i handlarze starają się wykorzystywać te różnice. Kapitaliści natomiast
wykorzystują różnice między wartością siły roboczej, a wartościami innych dóbr na jednym rynku. Zdaniem
Marksa w każdym przemyśle, który się rozwija, wartość siły roboczej jest niższa niż wartość wyprodukowanych
przez nią dóbr i nazwał tę różnicę wartością dodatkową. To właśnie wartość dodatkowa jest źródłem zysku
kapitalisty.
•
Kapitalistyczne sposoby produkcji umożliwiają duże tempo rozwoju, ponieważ kapitalista może i ma motywację
do inwestowania zysków w nowe technologie. Marks uważał kapitalistów za klasę najbardziej rewolucyjną w
historii, ponieważ stale rewolucjonizuje środki produkcji, ale był przekonany o podatności kapitalizmu na
nieuchronne cykliczne kryzysy. Wykazywał, że kapitaliści inwestują coraz więcej w nowe technologie, a coraz
mniej w pracę. Ponieważ to wartość dodana jest źródłem zysku stopa zysku maleje wraz że wzrostem
gospodarczym i gdy spadnie poniżej pewnego poziomu, nastąpi recesja, co doprowadzi do zapaści niektórych
gałęzi ekonomii. Marks wnioskował dalej, że również wartość siły roboczej spadnie co umożliwi kapitalistom
inwestycje w nowe technologie i rozwój nowych sektorów ekonomii.
•
Marks wierzył, że cykl rozwój-zapaść-rozwój będzie przerywany coraz poważniejszymi kryzysami. Co więcej,
długofalowym następstwem opisanego procesu miał być dalszy wzrost bogactwa klas posiadających i
postępująca nędza proletariatu. Tylko przejęcie środków produkcji przez proletariat dokonałby zasadniczych
zmian stosunków społecznych. Korzyści z rozwoju gospodarczego objęłyby wszystkich, a ekonomika byłaby mniej
narażona na cykliczne kryzysy. Może to umożliwić tylko rewolucja proletariacka przeciwko władzy kapitalistów
Poglądy Karola Marksa
•
Ekonomia marksistowska odnosi się do ogółu
sformułowanych przez
. Nie powinna być mylona z
–
bardziej ogólną filozofią obejmującą inne aspekty życia społeczno-politycznego,
podczas gdy sama jest jego częścią dotyczącą jedynie ekonomii.
•
Marks był jednym z głównych przedstawicieli nurtu radykalnego. Odrzucał
założenia analizy neoklasycznej, a w swoich pracach prezentował wizję nowych
stosunków ekonomicznych, które miały zapewnić osiągnięcie
(sprawiedliwość wg potrzeb) i najkorzystniejszej dla ludzkiego rozwoju
organizacji społeczeństwa. Z racji założeń jest to rodzaj gospodarki
, jednak Marks podkreślał konieczność pozostawania
całości gospodarki pod kontrolą pracowniczą, by zapewnić produkcję towarów
naprawdę koniecznych dla społeczeństwa.
•
Przejmując niektóre koncepcje
, stworzył teorię alienacji pracy i
wyzysku klasy robotniczej. Analizował także kryzysy koniunkturalne, wskazując
na zjawisko nadprodukcji jako ich przyczynę.
•
W praktyce, do charakterystycznych cech gospodarki socjalistycznej należą
stan
oraz skrajnie niedorozwinięty system finansowy –
banki postrzegane są tu jako instytucje wyzysku klasy robotniczej, a istnienie
marksistowscy ekonomiści kwitują sentencją: "Czyż można
się wzbogacić śpiąc?"
. Obrońcy ekonomii marksistowskiej zaznaczają jednak
szereg niezgodności modelu wprowadzonego w
Marks, przede wszystkim całkowity brak demokratycznej kontroli i zachwianie
równowagi produkcji (zbytni nacisk położony na przemysł ciężki). Wskazują
również na trudności ekonomiczne wynikłe z powodów politycznych (jak
embargo nałożone przez USA na Kubę czy fatalny stan rosyjskiej gospodarki po
wojnie domowej i interwencji krajów zachodnich)
]
.
Rozwój analizy
marginalisycznej
• W latach 70 XIX w. równocześnie w 3 różnych ośrodkach (krajach)
niezależnie od siebie powstały 3 systemy ekonomiczne dokonujące
zasadniczej przebudowy całości dotychczasowej teorii ekonomii.
Twórcami nowych systemów byli:
• Anglia: William S. Jevons - szkoła neoklasyczna (anglo-amerykańskiej)
• Austria: Carl Menger - szkoła psychologiczna (austriacka)
• Szwajcaria: Leon Walras - szkoła matematyczna (lozańska)
• Swoje systemy oparli oni na nowych podstawach, odmiennych od
podstaw klasyków. Systemy te wykazują w zasadniczych punktach
wyraźne podobieństwo, a jednocześnie poważne różnice.
• Jevens, Menger, Walras przyczynili się do stworzenia technicznego
aparatu badawczego nowoczesnej ekonomii. Wywarli też wpływ na
zakres i metodę późniejszej myśli ekonomicznej. Ci trzej autorzy
interesowali się alokacją zasobów czyli tym co kilkadziesiąt lat później
zostało nazwane teorią mikroekonomiczną. Tak więc na temat zakresu
ekonomii panowała niemal jednomyślność między Jevensem Mengelem i
Walrasem. Wszyscy trzej autorzy dokonali przebudowy systemu
teoretycznego ekonomii w oparciu o przebudowę teorii wartości i ceny,
która stanowi podstawę całego systemu ekonomii, a jej konsekwencje
sięgają do wszystkich działów badań ekonomicznych.
Rozwój analizy
marginalistycznej
• W nowych ujęciu pojęcie wartości nabrało charakteru subiektywnego,
natomiast ekonomia klasyczna opierała się na pojęciu wartości
obiektywnej. Nastąpiło przejście w teorii wartości i cen od teorii kosztów
produkcji do teorii użyteczności. W ten sposób punkt ciężkości tej teorii
został przeniesiony od rzeczy leżących poza człowiekiem czyli
zewnętrznych do potrzeb ludzkich, do samego człowieka. Jednakże
najważniejszą cechą przewrotu myślowego po 1870 roku były nie
subiektywizm i nie użyteczność lecz wprowadzenie do rozważań
ekonomicznych nowego sposobu badań polegającego na opieraniu
rozumowania nie na wartościach przeciętnych, stosowanych w szkole
klasycznej, ale na analizie marginalnej, na stosowaniu pojęcia krańcowości.
• Przeciętne zjawisko realnie nie istnieje. Jest tylko wielkością rachunkową,
dlatego z pojęciem tym nie można w analizie wiązać bezpośrednio żadnej
przyczyny dającej się stwierdzić empirycznie. Natomiast krańcowe zjawisko
jest realne, stwierdzalne empirycznie i można wiązać z nim w analizie
realne przyczyny i skutki. Rozwinięcie analizy marginalnej miało również
doniosłe znaczenie ponieważ dało początek wydatnemu rozszerzeniu
zastosowań matematyki w analizie ekonomicznej. Dlatego też
zastosowanie analizy marginalnej do rozważań ekonomicznych stanowi
zasadniczy przełom w rozwoju teorii ekonomii. Ironia losu chciała, że
twórcą metody marginalnej był właściwie
Teoria równowagi ogólnej
Leona Walrasa
• Teoria integrująca ze sobą stronę popytową ze stroną podażową
procesu gospodarczego. Walras postawił sobie za cel odpowiedzieć
na pytanie „jak powinien być zorganizowany porządek społeczno –
gospodarczy, na jakich zasadach powinien być oparty system
gospodarczy, aby w tym systemie i w społeczeństwie, który takim
systemem się posługuje działały zasady sprawiedliwości w
wymianie. Aby wymiana dokonująca się między podmiotami
gospodarczymi
była
sprawiedliwa”.
Doszedł do wniosku, że sprawiedliwość w wymianie może zapewnić
jeden warunek. Tym warunkiem jest to, aby to samo dobro, ten sam
towar, produkt miał taką samą cenę w każdym miejscu
gospodarczym oraz aby ta cena odpowiadała kosztom produkcji tego
dobra. Niezależnie od tego gdzie konsument dokonuje zakupu dobra,
ten sam produkt powinien mieć taką samą cenę. Cena powinna
odpowiadać kosztom wytworzenia tego dobra. Cena powinna być tak
skalkulowana, aby była równa kosztom wytworzenia tego dobra.
Walras doszedł do wniosku, że oba warunki będą spełnione, kiedy w
systemie gospodarczym będzie działała wolna konkurencja, będą
panowały zasady wolnej konkurencji. Wolną konkurencję Walras
uważał za jedyny właściwy porządek rzeczy zarówno ze względów
ekonomicznych,
jak
i
ze
względów
moralnych.
Teoria równowagi ogólnej
Leona Walrasa
•
Ze względów ekonomicznych, dlatego bo konkurencja jak żaden inny mechanizm zapewnia
racjonalność działań podmiotów gospodarujących zarówno producentów, którzy muszą
działać racjonalnie, aby zaspokoić oczekiwania konsumentów, jak i wymusza racjonalność
działań konsumentów, którzy starają się zrobić jak największy użytek z dochodów, które
posiadają. Wzgląd moralny – tylko system oparty na wolnej konkurencji zapewnia
sprawiedliwość wymiany, tylko ten system jest sprawiedliwy ze względu na ten aspekt.
Chcąc bardziej precyzyjnie oddać sytuację, która panuje w warunkach konkurencji doskonałej
i przedstawić tą sytuację w formie matematycznej Walras stworzył model równowagi ogólnej.
W modelu tym równowaga zachodzi jednocześnie na wszystkich rynkach gospodarczych.
Wszystkie
rynki
dóbr,
usług,
produkcji
znajdują
się
w
równowadze.
Walras szukał warunków, które muszą być spełnione, aby te rynki znalazły się w
równowadze. Ten model pozwalał na swobodę działań podmiotów, które w tym modelu
uczestniczą, były tam przypisane z założenia, ponieważ podstawowym założeniem tego
modelu było to, iż wszystkie podmioty gospodarujące mają swobodę działania, mogą
postępować
zgodnie
z
własną
funkcją
użyteczności.
I tak np. konsumenci mają swobodę w dążeniu do maksymalizowania swojego zadowolenia,
swojej użyteczności, producenci mają zaś swobodę do maksymalizowania zysków. System ten
pozwala każdemu podmiotowi gospodarczemu realizować cel, do którego jest zdolny. Z tego
powodu swój model Walras uważał za wizję świata bez konfliktów, bez niepokojów. Traktując
jako wizję świata przedstawiającą harmonię systemu gospodarczego a to właśnie, dlatego,
że system ten pozwalał każdemu uczestnikowi systemu realizować cel, który sobie wybrał, i
który uważał dla niego za najważniejszy. Konsumenci maksymalizują użyteczność, producenci
maksymalizują
zysk.
Model równowagi ogólnej jak wskazuje sama nazwa jest to analiza gospodarki, która
uwzględnia jednocześnie wszystkie sektory tej gospodarki, wszystkie rynki dóbr, usług.
Przeciwieństwem takiej optyki badawczej jest model równowag cząstkowych. Skupiamy się w
nim tylko na rynku danego dobra lub danego czynnika produkcji i analizujemy tylko i
wyłącznie czynniki, które wpływają na równowagę na tym rynku. Idea równowagi ogólnej jest
taka, że badamy sytuację całej gospodarki, badamy stany równowagi czy też równowagę
całego
systemu
gospodarczego.
Teoria równowagi ogólnej
Leona Walrasa
• Walras nie jest pierwszym ekonomistą, który
zwrócił uwagę na potrzeby całościowego
spojrzenia na gospodarkę. Rene – lekarz Ludwika
XIV również przedstawił taki model okrężnego
obiegu dóbr, w którym analizował całą
gospodarkę. Na gospodarkę jako całość patrzyli
także inni ekonomiści: A Smith, D. Ricardo,
natomiast brakowało formalnego modelu, który
by w rygorystyczny sposób np. matematyczny
przeanalizował to zagadnienie, stąd też Walrasa
można uważać za prekursora takiego kierunku
badań.
Ekonomia neoklasyczna
• Pod pojęciem ekonomii neoklasycznej
rozumie się całą grupę teorii
ekonomicznych wywodzących się z
drugiej połowy XIX wieku, opierających
się na stworzonej przez
ekonomii klasycznej. Ekonomia
neoklasyczna była dominującą teorią
ekonomiczną aż do lat 30. XX wieku,
kiedy to została wyparta przez
.
Ekonomia neoklasyczna
• Teoria neoklasyczna wychodzi z
założenia, że wszystkie podmioty
gospodarcze zachowują się w sposób
racjonalny. Mówi się przy tym o
. Ponadto modele
neoklasyczne zakładają istnienie
.
Alfred Marschall
• Marshall prowadził badania dotyczące
różnych sfer ekonomicznych – wniósł on
wkład w dziedzinę mikroekonomii, przede
wszystkim syntezę i rozwój teorii
ekonomicznych: badanie związków podażowo
– popytowych, rozwinięcie teorii użyteczności
konsumenta, powiązanie teorii krańcowej
produktywności z tradycyjną teorią kosztów.
Nie wszystkie spostrzeżenia Marshalla zostały
przez niego samego rozwinięte – w swoich
pracach zawarł on przesłanki do dalszych
badań i obserwacji, które stały się inspiracją
dla wielu mu współczesnych i ich następców.
Alfred Marschall
•
Istotny jest również jego wkład w dziedzinę badań ekonomiki przemysłu. Pod
koniec dziewiętnastego wieku zidentyfikował on
. Jego
obserwacje stworzyły podwaliny dla
,
teorii elastycznej specjalizacji
oraz badań nad
.
•
Marshall uważał, że wartościowanie pracy jest niemożliwe do przeprowadzenia i
w dodatku niepotrzebne. Swoje przemyślenia uzasadniał faktem, iż robotnicy
oferują swoją pracę w ilościach „hurtowych”, więc nie sposób wykazać ich
rzeczywistego wysiłku w określonym czasie. Zdaniem Marshalla wynagrodzeń
robotników nie warto różnicować z powodu bardzo wysokiej podaży pracy.
Nawet przy niskich zarobkach robotnicy wciąż będą przypisywać swojej płacy
wysoką użyteczność krańcową. Z drugiej strony Marshall zauważał istnienie
innych zawodów, w których wynagrodzenia mogą być w pewien sposób
zróżnicowane. Sądził jednak, że płace otrzymywane w danym zawodzie
wyznaczone są na takim poziomie, by utrzymać pracowników w sektorze i nie
zachęcać ich do jego zmiany. Według Marshala płace wyznaczają ceny a nie
odwrotnie, stąd względna stałość wynagrodzeń w zawodach.
•
Przyznawał, iż mogą występować okresowe fluktuacje płac, np. w związku z
nagłym wzrostem popytu na tego typu usługi, a więc także ze wzrostem cen
tych usług. Twierdził, iż stopniowo relacja między popytem na pracę a jej podażą
musi powrócić do stanu pierwotnego, przede wszystkim z powodu
napływających do sektora nowych pracowników skuszonych podwyżką płac.
Wzrost podaży (która w długim okresie jest bardziej elastyczna), pociągnie za
sobą spadek płac i sytuacja wróci do równowagi.
Warunek Marshalla-
Lernera
•
Warunek Marshalla-Lernera – warunek wyznaczający efektywność wpływu
lub
waluty krajowej na poprawę
. Nazwa
pochodzi od nazwisk ekonomistów
. Zgodnie z tym,
co zauważyli:
•
gdy suma cenowych
krajowego na
danego kraju będzie większa od jedności, to w wyniku dewaluacji nastąpi
rzeczywista poprawa bilansu obrotów bieżących;
•
gdy suma cenowych elastyczności popytu krajowego na import i popytu zagranicznego
na eksport danego kraju będzie mniejsza od jedności, to saldo bilansu obrotów
bieżących ulegnie pogorszeniu;
•
gdy suma cenowych elastyczności popytu krajowego na import i popytu zagranicznego
na eksport danego kraju będzie równa jedności, to dewaluacja (deprecjacja) waluty
krajowej nie doprowadzi do zmian salda bilansu obrotów bieżących.
•
Warunek Marshalla-Lernera wymaga poczynienia odpowiednich założeń, które w
rzeczywistości mogą wywoływać różnorakie zakłócenia funkcjonowania modelu. Do
założeń tych należą:
•
Ceny importu i eksportu określone w walutach ich kraju pochodzenia są dane
egzogenicznie (tzn. ceny dóbr będących przedmiotem wymiany międzynarodowej są
stałe w walucie krajowej, przy zmianie kursu walutowego zaś zmieniają się
odpowiednio do niego),
•
Nie istnieją ograniczenia podaży dóbr eksportowanych (jak również podaży
zagranicznych dóbr importowanych), tj.
jest nieskończona w obu
krajach,
•
Ceny i ilości dóbr eksportowanych dostosowują się natychmiast,
•
Zmiany
nie mają wpływu na oczekiwania co do przyszłych zmian
kursu.
Poglądy społeczno-
ekonomiczne Maxa Webera
• Max Weber (1864-1920)
• Jest twórcą teorii biurokracji. Uważał, że struktura społeczna
składa się z trzech elementów:
• klasowy,
• stanowy,
• polityczny.
• Jego zdaniem teoria biurokracji ma charakter uniwersalny. Cechy
biurokracji:
• • w biurokracji następuje podporządkowanie się członków grupy
bezosobowym przepisom,
• • występuje ścisły podział obowiązków i kompetencji,
• • hierarchiczny układ pozycji w obrębie organizacji,
• • profesjonalizacja zawodowa,
• • dostępność stanowisk dla wszystkich o odpowiednich
kwalifikacjach,
• • wymienialność osób.
• Biurokracja zapewnia racjonalizację zespołów ludzkich a
jednocześnie ujarzmia człowieka.
•
Max Weber
•
Jedną z podstawowych zasług Webera jest umocowanie
. Weber odrzucał pozytywistyczną koncepcję nauk społecznych
jako
(której przedstawicielem był np.
). Weber
postulował, aby nadać naukom społecznym ścisły i obiektywny charakter poprzez
opracowywanie specyficznej dlań metodologii i filozofii nauki (np. koncepcja typów
idealnych), opisywanie ich jak najbardziej precyzyjnym językiem (wprowadził wiele
do dziś użytecznych pojęć) oraz prowadzenie zakrojonych na szeroką skalę badań
historyczno-porównawczych.
•
Swoją teorię socjologiczną Weber buduje na pojęciu
(działania
jednostek). Od innych zachowań ludzkich odróżnia je to, że działający podmiot wiąże
z nim subiektywny sens. Operacja rozumienia (Verstehen) jest możliwa tylko w
odniesieniu do działań racjonalnych. Weber wierzył jednak, że człowiek w większości
przypadków nie zachowuje się racjonalnie. Dlatego też postulował badanie ludzkich
zachowań poprzez zestawianie ich z w pełni racjonalnymi i logicznie spójnymi
typami idealnymi. Badacz miał wyciągać wnioski na podstawie różnic między typem
idealnym, a faktycznym działaniem. W odniesieniu do działań afektywnych,
opierających się na stanach uczuciowych, pomocna jest też
, do
tradycjonalnych zaś - pamięć historyczna.
•
Pojęcie działania racjonalnego jest kluczem do zrozumienia procesu racjonalizacji,
charakterystycznego dla kultury zachodniej. Nastawienie na racjonalność jest tym,
co wyróżnia etykę protestancką rozwijaną przez wywodzący się z kalwinizmu
. Weber stawia tezę, że kierunkiem rozwoju społeczeństwa zachodniego
jest odchodzenie od tradycji i rozszerzenie obszarów, w których dominuje myślenie i
działanie o charakterze racjonalnym. Proces ten Weber określał jako
odczarowywanie świata - niszczenie świata opartego na magii. Wyrazem tych
przekonań są zwłaszcza analizy Webera dotyczące
. Słynna jest jego teza
o wyższości protestanckich świąt Wielkiej Nocy nad katolickim Bożym Narodzeniem.
Makroekonomia Johna
Maynarda Keynesa
• Odrzucenie klasycznej ekonomii przez
Keynesa wynikało z obserwacji gospodarek
po
,
które zarządzane zgodnie z zasadami
klasycznej ekonomii nie osiągnęły wbrew tej
teorii pełnego zatrudnienia, a wręcz
przeciwnie, bezrobocie cały czas rosło,
mimo dobrej koniunktury gospodarczej.
Zdaniem Keynesa właśnie to zjawisko (stały
wzrost inwestycji i efektywności pracy przy
jednoczesnym wzroście bezrobocia)
zdecydowało o powstaniu wielkiego kryzysu
światowego.
Keynesizm
•
Keynes posługiwał się często pojęciem całkowitego popytu, będącego
ogólną sumą zapotrzebowania na dobra i usługi w całym systemie
ekonomicznym. Pojęcie to znane było też w klasycznej ekonomii.
Zdaniem Keynesa jednak poziom produkcji i zatrudnienie wynika
właśnie z całkowitego popytu, podczas gdy w ekonomii klasycznej to
osiągnięty poziom produkcji i dostosowane do niego płace decydowały o
całkowitym popycie.
•
W klasycznej ekonomii przyjmowano, że mechanizm popytu i podaży
automatycznie reguluje całkowity popyt. Samoregulacja poziomu płac i
cen miała gwarantować stałą równowagę między pełnym zatrudnieniem
i całkowitym popytem. Nadmiar produkcji miał być zachowywany na
przyszłość lub pożytkowany na nowe inwestycje. System stóp
procentowych w tym modelu funkcjonował jako "koszt pieniądza",
regulujący automatycznie optymalne proporcje między bieżącym
spożyciem a tendencją do oszczędzania i inwestowania.
•
Chwilowa nierównowaga na rynku pracy wynika w teorii klasycznej tylko
z istnienia zbyt dużej liczby chybionych inwestycji. Chybione inwestycje
dają zatrudnienie i generują popyt, ale same nie generują właściwej
podaży. Stąd na rynku pojawia się nadmiar pieniędzy wywołujący
sztuczny popyt. Aby ten nadmiar zlikwidować, trzeba w czasach kryzysu
obcinać płace, zamykać nierentowne firmy (będące efektem chybionych
inwestycji) i podrażać koszty inwestycji przez wzrost bankowych stóp
procentowych, aż do ponownego uzyskania równowagi.
Keynesizm
•
W analizie Keynesa taki sposób radzenia sobie z kryzysem tylko pogarszał
sytuację. Obniżanie płac i wzrost stóp procentowych powoduje w jego ujęciu
spadek popytu i jednocześnie wzrost środków na kolejne inwestycje.
Inwestowanie przy spadku popytu staje się jednak zbyt ryzykowne i dlatego
środki na inwestycje ściągnięte z rynku zamiast generować nowe miejsca pracy i
co za tym idzie powiększać całkowity popyt, pozostają niewykorzystane w
bankach. Popyt więc cały czas spada, nie powstają nowe inwestycje, kolejne
przedsiębiorstwa bankrutują na skutek spadku popytu i kryzys się coraz bardziej
pogłębia.
•
Zdaniem Keynesa, aby wyjść z tego błędnego koła, należy w czasie kryzysu
pobudzać popyt poprzez działania odwrotne do tych wynikających z teorii
klasycznej. Należy zatem obniżać stopy procentowe, obniżając tym samym koszty
inwestycji, stosować ulgi inwestycyjne w systemie podatkowym, ratować
upadające przedsiębiorstwa, a nawet bezpośrednio "pompować" pieniądze w
rynek za pomocą bezpośrednich inwestycji państwa, czyli stosować na możliwie
jak najszerszą skalę rozmaite działania
.
•
Jakkolwiek Keynes zgadzał się, że teoretycznie pieniądze inwestowane w
gospodarkę przez państwo nie zwiększają ogólnej ilości dostępnego kapitału na
inwestycje, gdyż przecież pochodzą tylko z podatków lub długów uszczuplających
wolny kapitał inwestycyjny w rękach prywatnych, to jednak zachodzi tu efekt
"mnożnika inwestycyjnego Keynesa". Polega on na tym, że pieniądz
zainwestowany generuje w przyszłości wielokrotnie więcej pieniędzy na spożycie,
które z kolei pobudzają następne inwestycje i cała gospodarka nabiera rozpędu.
•
Istnienie "mnożnika Keynesa" było później najczęściej krytykowanym i najbardziej
"podejrzanym" elementem tej teorii, szczególnie w oczach
.
Rozwój i odwrót od
keynesizmu
• Teorie Keynesa zastosowano po raz pierwszy w praktyce
w ramach polityki
, w
fachowcy spierają się zarówno co do znaczenia ich
wpływów, jak i skuteczności ich – mieszanych –
rezultatów. Teoretycy keynesistowcy tłumaczyli to tym,
że działania interwencjonistyczne w ramach New Deal
były prowadzone "na ślepo", ze względu na to, że rząd
USA nie posiadał wystarczającej liczby danych
statystycznych na temat gospodarki.
• Po
keynesizm stał się wiodącą teorią
makroekonomiczną. Teorią tą zaczęło się posługiwać
wiele rozwiniętych i rozwijających się krajów. W
przypadku wielu krajów – zwłaszcza w
,
teoria ta zdawała się dawać dobre
rezultaty tworząc w latach 60. i 70. stabilne gospodarki,
z szybkim rozwojem, niskim bezrobociem i niską inflacją.
Keynesizm
• Jego głównym dziełem jest
Ogólna teoria zatrudnienia, procentu i pieniądza
opublikowana w
roku (wydanie polskie
),
kwestionująca zasady liberalnej myśli ekonomicznej.
Teorie Keynesa były reakcją na kryzys ekonomiczny lat
30. XX wieku (zapoczątkowany w
roku w
) i
pomogły ustabilizować sytuację gospodarczą w Europie
po II wojnie światowej, (chociaż Keynes zmarł w
roku), aż do czasu wycofania parytetu złota dla
amerykańskiego dolara przez prezydenta
w
roku, które to wydarzenie na skutek podniesienia
cen ropy naftowej przez kraje
wywołało kryzys
inflacyjny i dało początek
–
odsunięciu państwa od wpływu na emisję pieniądza i
stopy procentowe. Od lat 70. XX wieku do dzisiaj
i
wypiera myśl Keynesa i jego
zwolenników (
) ze świadomości społecznej.
Keynesizm
• Teoria Keynesa powstała jako reakcja na
lat
-
. Wystąpił wtedy spadek
i wzrost bezrobocia. Spadł poziom
inwestycji i notowania giełdowe. Keynes dążył do ustabilizowania
gospodarki za pomocą podejścia popytowego. Jako przyczynę złego stanu
rzeczy podał stan nierównowagi pomiędzy poziomem oszczędności a
poziomem inwestycji. Jak człowiek dostanie podwyżkę, to nie wyda
wszystkiego tylko część odłoży, Keynes nazwał to
krańcową skłonnością do konsumpcji
. W efekcie rosną dochody ale nie
wzrasta konsumpcja. Istotą jego poglądów jest zanegowanie zdolności
gospodarki do samoregulacji (samoistnego osiągania
.
Odrzucono stwierdzenie jakoby podaż sama stwarzała dla siebie popyt.
Keynes stwierdził, że prawo
nie działa, choć nigdy naukowo tego nie
dowiódł. Wg niego gospodarka pozostawiona sama sobie będzie zawsze
popadać w stan nierównowagi.
• Szkoła Keynesowska położyła nacisk na analizę agregatową ujmowanego
popytu globalnego. Chodziło o zwiększenie popytu, co miało przyspieszyć
tempo wzrostu gospodarczego i zlikwidować bezrobocie. Aby zapewnić
stały rozwój gospodarczy, należy, poprzez odpowiednią politykę
gospodarczą, pobudzić wzrost globalnych wydatków. Stąd nazwa –
ekonomia popytu. Wg nich, sterowanie przez państwo globalnym popytem
odbywa się za pomocą środków
(ewentualnie polityki
pieniężnej).
Główne założenia szkoły
Keynesa
• Produkcja określana jest przez
globalny popyt
• Zmiana ilości pieniądza wpływa na
zatrudnienie
• Bezrobocie to efekt niedostatecznego
popytu
• Państwo powinno być aktywne na
scenie fiskalnej i monetarnej państwa
Keynes proponuje
• Zwiększenie progresji opodatkowania wysokich
dochodów przy jednoczesnym wzroście świadczeń
społecznych na rzecz grup biedniejszych.
• Preferencje dla działalności inwestycyjnej- obniżenie
stopy podatkowej od zysków przeznaczonych na
inwestycje- mechanizm bezpośredniej zachęty do
inwestowania.
• Odpowiednia manipulacja wielkością globalnych
wydatków rządowych – np. na inwestycje i roboty
publiczne.
• Wg Keynesa deficyt budżetowy nie stanowi problemu
w okresie kryzysu. W okresie dekoniunktury państwo
ma podejmować działania mające na celu
zwiększenie zasobów pieniądza w społeczeństwie.
Doktryna monetarystyczna
Miltona Friedmana
•
Milton Friedman w 1976 roku otrzymał nagrodę Nobla w dziedzinie nauk
ekonomicznych za prace z zakresu problematyki pieniądza, które stały się podstawą
doktryny monetaryzmu.
Był obrońcą i propagatorem wolnego rynku, przeciwstawionego etatyzmowi. Doradzał
amerykańskim prezydentom Richardowi Nixonowi i Ronaldowi Reaganowi. W ponad 20
książkach i niezliczonych rozprawach naukowych oraz publikacjach w prasie opowiadał
się za możliwie wolną gospodarką rynkową. Podkreślał, że do rozwiązywania większości
problemów gospodarczych potrzebny jest umiarkowany i równomierny wzrost ilości
pieniądza w obiegu. Sprzyja to wzrostowi gospodarczemu bez większej inflacji.
Do jego najbardziej znanych prac należy "Kapitalizm i wolność" z 1962 roku (polskie
wydanie 1984 r.). W roku 1980 ukazała się książka "Free to choose" ("Wolny wybór"),
którą napisał wraz z żoną Rose, również ekonomistką. Fragmenty tej pracy
przedrukowywał później magazyn "Newsweek". W popularnym programie telewizyjnym
o tym samym tytule Friedman wyjaśniał widzom, czym jest gospodarka rynkowa.
Był postrzegany jako świetny, błyskotliwy mówca, któremu nigdy nie brakuje
argumentów. Prezes fundacji jego imienia Gordon St. Angelo powiedział: "Ameryka
straciła prawdziwego wizjonera i obrońcę ludzkiej natury. A ja straciłem wielkiego
przyjaciela".
Milton Friedman urodził się 31 lipca 1912 r. w Nowym Jorku jako syn żydowskich
imigrantów. Studiował na Rutgers University w New Jersey i uniwersytecie w Chicago, a
doktorat uzyskał na Columbia University w Nowym Jorku. W latach 1966-1977 wykładał
na Uniwersytecie w Chicago.
Monetaryzm
• szkoła myślenia w ekonomii utrzymująca, że zmiany w podaży
pieniądza są główną przyczyną fluktuacji ekonomicznych. Według
jej rzeczników zasadniczym celem makroekonomicznej polityki
państwa powinna być przeto walka z inflacją, która w długim
okresie jest zjawiskiem wyłącznie pieniężnym. Do jej zwalczania
należy stosować instrumenty polityki monetarnej, w szczególności
zapewniać stałe tempo przyrostu podaży pieniądza (tzw. monetary
rule). Twórcą tego kierunku myślenia jest amerykański ekonomista
Milton Friedman - laureat nagrody Nobla z 1976 roku.
Według monetarystów interwencja państwa ma ograniczone
możliwości realnego wpływu na przebieg koniunktury. Państwo
powinno więc zrezygnować z drobiazgowego zajmowania się
poszczególnymi dziedzinami życia gospodarczego i skupić uwagę
na celach długookresowych. Polityka ekonomiczna powinna
tworzyć względnie trwałe zasady kontroli podaży pieniądza mające
korzystny wpływ na funkcjonowanie mechanizmu rynkowego.
Monetaryzm
• Monetaryzm podzielił
makroekonomię na dwie szkoły
myślenia. Keynesiści i ich następcy
(neokeynesiści) oraz monetarysci i
neomonetarysci prowadzą
nieustępliwą walkę, która praktycznie
sprowadza się do starej debaty
między leseferyzmem a
interwencjonizmem.
Ilościowa teoria
pieniądza
• Ilościowa teoria pieniądza
- powstała u progu czasów nowożytnych
pod wpływem doświadczenia, jakim był wzrost cen w Europie, wywołany
napływem kruszców z Ameryki. Ilościowa teoria pieniądza sprowadza się
do twierdzenia o istnieniu zależności przyczynowo-skutkowej między
ilością pieniądza w obiegu a poziomem cen. Jeśli rozmiary handlu są stałe,
ceny zmieniają się wprost proporcjonalnie do podaży pieniądza. Zależność
tą możemy zapisać za pomocą wzoru:
• P = MV/T
• P – poziom cen
M – ilość pieniądza w obiegu
T – wolumen transakcji kupna-sprzedaży w danym okresie
V – szybkość obiegu pieniądza
• Z powyższego wynika, że popyt na wydawanie pieniądza zależy od trzech
czynników:
• transakcyjnej szybkości pieniądza, którą określają: stopień rozwoju
systemu bankowego, częstotliwość wpłat i wypłat, długość okresu
płatności, szybkość komunikacji (transakcyjna szybkość pieniądza zmienia
się wolno, więc można przyjąć, że jest stała)
• liczby transakcji, którą określa stopień wykorzystania zasobów (to również
zmienia się powoli, więc jest w przybliżeniu stałe)
• cen (jedyna zmienna wpływająca na popyt na pieniądz: procentowy wzrost
cen powoduje taki sam procentowy wzrost popytu na pieniądz).
Ilościowa teoria
pieniądza
• Teoria ilościowa była poddana ostrej krytyce w okresie
wielkiego kryzysu gospodarczego w latach 1929–33. Powrót
do niej dokonał się w latach 70. w postaci monetaryzmu,
którego głównym teoretykiem jest Milton Friedman. Błędny
punkt widzenia przejawiający się w założeniu, że istnieją
związki przyczynowe między wielkościami globalnymi i
średnimi (w tym wypadku między globalną ilością pieniądza,
poziomem cen i wielkością produkcji), prowadzi do tego, że
ilościowa teoria pieniądza pomija zjawiska najistotniejsze dla
funkcjonowania systemu gospodarczego, tj. zmiany struktury
cen oraz przyczyny i skutki tych zmian. W ilościowej teorii
pieniądza błędnie zakłada się, że zmiany ilości pieniądza
oddziałują jedynie na ogólny poziom cen, natomiast pomija
wpływ zmiany ilości pieniądza na strukturę cen, a następnie
oddziaływania zmian tej struktury na ogólny poziom cen i
poziom produkcji. W konsekwencji przedmiotem rozważań
jest oddziaływanie zmian poziomu cen na ogólną wielkość
produkcji zamiast na poszczególne gałęzie.
Irving Fisher
• Irving Fisher (ur. 27 lutego 1867 r.
w Nowym Jorku, zm. 29 kwietnia
1947 r. w Nowym Jorku) – ekonomista
amerykański, przedstawiciel szkoły
neoklasycznej w ekonomii. Zajmował
się ilościową teorią pieniądza oraz
teorią destrybucji.
Dziękuję za uczestniczenie w
zajęciach