Analiza systemów
dystrybucji na
rynku mleka i
produktów
mleczarskich i
ich przebudowa w
latach
1990-
2006
Analiza systemów
dystrybucji na
rynku mleka i
produktów
mleczarskich i
ich przebudowa w
latach
1990-
2006
POLSKA VS. MLEKO
• Polska jest krajem samowystarczalnym w mleko
• Produkcja mleka przewyższa spożycie o ok.15%
• Import < Eksport
• Produkcja mleka stabilna
• Sprzedaż stanowi ok. 75% produkcji
• Dostawy do przemysłu mleczarskiego ok. 63%
• Pozostała cześć produkcji zużywana jest w
gospodarstwach na spożycie i paszę
3 etapy zmian w sektorze rynku
mleka w Polsce
Etap I
- lata 1990-1995 transformacji
na rynku mleka
Etap II
- lata 1996-2004 przedakcesyjne-
przygotowania sektora do wstąpienia
Polski do Unii Europejskiej
Etap III
- działalność sektora po
wstąpieniu do Unii Europejskiej (po roku
2004)
Zmiany na rynku mleka w okresie
transformacji systemowej
4 SEGMENTY SYSTEMU DYSTRYBUCJI
RYNKU MLEKA
•
Produkcja rolnicza mleka
•
Przetwórstwo mleka
•
Dystrybucja hurtowa produktów
mleczarskich
•
Dystrybucja detaliczna produktów
mleczarskich
Zmiany w segmencie produkcji
rolniczej mleka
1. Przekształcenia
własnościowe
w
sektorze
państwowym:
•
spadek
udziału sektora państwowego PGR z
18,6% w 1990 do 14% w
1995
(s.
spółdzielczy
z 4,1% do
1%
)
•
wzrost
sektora prywatnego z
76% do 85%
2. Liczba małych gospodarstw rolnych
utrzymywała się
na przybliżonym poziomie, liczba dostawców
mleka
spadła
z
1 832 tys
. w 1990 do
1309
tys
. w 1996
TRANSFORMACJA SYSTEMOWA
Zmiany w segmencie produkcji
rolniczej mleka
3. Produkcja mleka surowego
spadła
z 15.9 mld l. w
1989r. do 11.9 mld l. w 1994r.,zaś dostaw mleka z
11.4 mld l. w 1989 r do 6.3 mld l. w 1994 r.
• Na wielkość produkcji mleka surowego miały
wpływ:
spadek
liczby i
spadek
ich mleczności w
tym okresie
TRANSFORMACJA SYSTEMOWA
Zmiany w segmencie
przetwórstwa mleka
1. W roku 1994/1995 -
343 mleczarnie
spółdzielcze
( 97,6%
obrotu),
114 prywatne
(1,8%
obrotu) i
państwowe
(0,5%
obrotu).
Dominacja mleczarni
spółdzielczych jak w
latach 80
.
2. Zmiany:
• znaczny
spadek
produkcji
mleka (ok. 42%) i masła (ok.
52%)
• wzrost
produkcji wysoko
przetworzonych produktów
mlecznych (np. lody,
jogurty, sery dojrzewające)
• zaangażowanie kapitału
zagranicznego
(np. Danone,
Unilever, Schoeller)
• zwiększenie asortymentu
oferowanych produktów
• działania modernizacyjne
dotyczące produkcji serów,
deserów mlecznych, mleka
UHT
TRANSFORMACJA SYSTEMOWA
Zmiany w segmencie hurtu
•
PIERWOTNEGO
•
53%
skup spółdzielczy,
•
2%
prywatne mleczarnie
•
14%
sprzedaż
bezpośrednia do zakładów
przetwórczych
•
31%
konsumpcja i
spasanie w
gospodarstwach rolnych
W latach 80
skup mleka
zdominowany przez
mleczarnie należące do
sektora spółdzielczego
• WTÓRNEGO
• Powstanie: 50% hurtowni
prywatnych,30%
spółdzielczych i 20%
bezpośrednich dostaw do
detalu;
• Duże rozdrobnienie hurtu
wtórnego. Każda mleczarnia
współpracowała z dużo
większą liczbą podmiotów
niż latach 80.
• Przed rokiem 1989 hurt
wtórny zdominowany przez
spółdzielnie Społem i
Samopomoc Chłopską
(monopol regionalny)
TRANSFORMACJA SYSTEMOWA
Zmiany w segmencie handlu
detalicznego
•
W pierwszej połowie
lat 90
szybka prywatyzacja
handlu detalicznego (lata 1994-1995 -
45-50%
sklepów
prywatnych,
30%
sklepów
spółdzielczych, 10% sklepów państwowych i 10-
15% targowisk ulicznych
)
•
spadek
liczby
specjalistycznych
sklepów
nabiałowych
•
początki budowy dużych placówek handlowych
(supermarketów i hipermarketów)
•
zakończenie procesu prywatyzacji (większe
możliwości wyboru przez konsumenta, ze
względu na typ placówki handlowej - sklepy
spożywcze typu sam i sklepy nabiałowe)
TRANSFORMACJA SYSTEMOWA
Zmiany na rynku mleka
w okresie przygotowań
przedakcesyjnych do
wstąpienia Polski do UE
PRZED UE
Zmiany w segmencie produkcji
rolniczej mleka
• Odbudowa produkcji mleka surowego
poprzez koncentrację bazy surowcowej i
wzrost specjalizacji produkcji.
1998 –2004
SPADEK
produkcji globalnej z
12.1 mln. l. do 11.5 mln l., dostaw mleka z
7 mln .l do blisko 8 mln. l. (wpływ miała
liczba krów, która spadała z 3.5 mln. szt w
1998 r. do 2.8 mln. szt w 2004 r., przy
wzroście mleczności z 3500 l. w 1998 r .do
4100 l w 2004 r.)
PRZED UE
Zmiany w segmencie hurtu
pierwotnego
• Dokonanie unowocześnienia zakładów
mleczarskich lub ich likwidacja (rozwój
dostaw bezpośrednich ze specjalizujących
się w produkcji mleka średnich, rodzinnych
i specjalistycznych gospodarstw rolnych)
• Restrukturyzacja segmentu prowadząca
do„zaniku” i włączenia go bądź do
segmentu produkcji rolnej, bądź do
przebudowującego się przetwórstwa mleka
PRZED UE
Zmiany w segmencie
przetwórstwa mleka
Restrukturyzacja przetwórstwa mleka
-
liczba zakładów osiągnęła w 2004 r. w dniu
akcesji,
412
zakładów mleczarskich(
204
dopuszczone do sprzedaży na rynku
unijnym, a
144
zakłady objęte okresem
przejściowym)
Pozostałe zakłady zlikwidowano z przyczyn
ekonomicznych lub niespełnienia wymogów
sanitarnych. Znaczny wzrost liczby zakładów
dopuszczonych do sprzedaży produktów
mleczarskich w krajach Unii Europejskiej z
25 w 2001 do 220 w marcu 2005.
PRZED UE
Zmiany w segmencie hurtu
wtórnego
•
50%
hurtowni prywatnych
•
30%
hurtowni spółdzielczych
• 20%
bezpośrednich dostaw do detalu
Duże rozdrobnienie hurtu wtórnego
W niektórych miastach
specjalistyczne
hurtownie mleczarskie,
które realizowały
ciągle ograniczony zakres funkcji
marketingowych, zaopatrując jedynie
lokalne sieci handlowe
PRZED UE
Zmiany w segmencie handlu
detalicznego
•
Tworzenie sieci sklepów fabrycznych (spadek liczby
sklepów specjalistycznych).
•
Po 2000 r. pojawienie się sieci sklepów
wielkopowierzchniowych, których udział w sprzedaży
detalicznej wzrasłał (4% hipermarkety i 2.4%
supermarkety w 2000r do 6.7% hipermarkety i 9.1%
supermarkety w 2004r.
•
W sieciach handlowych procesy koncentracji, 5
największych sieci - 20% rynku sprzedaży żywności, gdy
we Francji i Niemczech przekraczały 80% udziału w rynku.
•
Sprzedaż produktów mleczarskich w nowoczesnych
sieciach handlowych
osiągnęła poziom 40% całkowitej
sprzedaży produktów mleczarskich
PRZED UE
Analiza struktury kanałów
zaopatrzenia w mleka w latach
2003 na podstawie badań
Na podstawie
45
ankiet (wśród podmiotów
prowadzących w 2003r. eksport i import
mleka i produktów mleczarskich w Polsce w
2003r. dokonano analizy danych z 17, które
udzieliły odpowiedzi - zakłady leżące w
województwach: mazowieckim, łódzkim i
podlaskim.
W
10 na 17
badanych zakładów występował
jednokanałowy
system
zaopatrzenia
w
surowiec oparty na produkcji własnej. Jedynie
7 zakładów wymieniło również zakup surowca
jako źródło zaopatrzenia
Zmiany na rynku mleka
w okresie po wstąpienia
Polski do Unii
Europejskiej
Zmiany w segmencie produkcji
rolniczej mleka
• Wzrost
produkcji globalnej
mleka z 11.5 mln.l. mleka
do 11.6 mln .l .w 2005r.,
przy
spadku
liczby
dostawców z 735 tys. do
712 tys.
Przyczyna
: wzrost
mleczności krów z 4100l.do
4200 l. oraz wzrost cen
skupu mleka o 25 % w
stosunku do 2003 r.
(Wzrost udziału dostawców
posiadających więcej niż
10 krów o 50%, oraz ich
udział w całkowitej
wielkości stada do 40%).
• Wzrost dostaw
bezpośrednich
wiąże się z poprawą jakości
mleka i skali dostaw, które
umożliwiają zachowanie
rentowności produkcji mleka,
przy stale rosnących
kosztach produkcji (energii i
robocizny).
• Polaryzacja gospodarstw,
polegająca na wzroście
udziału producentów
powierzchni gospodarstwa
wynoszącym 7.2 ha. oraz
dużych gospodarstw o udziale
do 16%,o średniej wielkości
gospodarstwa 440 ha w 2000
roku.
W UE
Zmiany w segmencie
przetwórstwa mleka
• Spełnienie
coraz większych
oczekiwań rynku
związane z koniecznością dalszych inwestycji w
rozszerzenie asortymentu produkowanych wyrobów
mleczarskich, dalsze i podnoszenie ich jakości -
możliwe jedynie poprzez inwestowanie w
nowe
technologie i poprawę jakości
bazy surowcowej
(prowadziło to do dalszej, choć zróżnicowanej
koncentracji produkcji i jej specjalizacji).
• Barierami rozwoju przetwórstwa są: system kwot
mlecznych oraz niska efektywność ekonomiczna
wielu zakładów.
W UE
Zmiany w segmencie hurtu
•
Wzrost
cen
wyrobów
mleczarski,
przy
jednoczesnym wzroście kosztów funkcjonowania
hurtowni (wzrost kosztów robocizny, energii).
•
Spadek
marży,
przez
to
wzrost
walki
konkurencyjnej o klienta (wzrost koncentracji i
specjalizacji hurtowni, walka o klienta tj. o sieci
hurtowników i detalistów).
•
Efekty skali - duzi producenci poszukują
kontaktów handlowych z dużymi hurtowniami
(centrami dystrybucyjnymi) i odwrotnie - duże
sieci
poszukują
kontaktów
z
dużymi
producentami.
W UE
Zmiany w segmencie handlu
detalicznego
• dalsze
wzmocnienie procesu koncentracji i
specjalizacji sprzedaży
detalicznej produktów
mleczarskich
(różnice
pomiędzy
poszczególnymi regionami).
• wzrost walki konkurencyjnej o klienta
źródłem
obniżki kosztów funkcjonowania sieci
handlowych, wdrażania nowych technologii
funkcjonowania sieci handlowych.
• dla sieci lokalnych
wzrost roli w zaspokajaniu
popytu
na produkty regionalne
W UE
Analiza kanałów dystrybucji
produktów mleczarskich po
wstąpieniu Polski do UE
GRUPY PRODUCENTÓW:
• grupa I – sprzedaż do
50
tys. kg mleka,
• grupa II – sprzedaż
50-100
tys. kg mleka,
• grupa III – sprzedaż
100-500
tys. kg
mleka,
• grupa IV – sprzedaż powyżej
500
tys. kg
mleka.
W UE
Bibliografia
•
Czyżewski A., Henisz-Matuszczak A.2006. Rolnictwo Unii Europejskiej i Polski. Studium porównawcze
struktur wytwórczych i regulatorów rynków rolnych. Akademia Ekonomiczna w Poznaniu, Poznań.
•
Domańska E. 2000. Organizacja rynku mleka i produktów mleczarskich w Unii Europejskiej. FAPA,
Warszawa.
•
Dylematy polityki rolnej. Integracja polskiej wsi i rolnictwa z UE. Red. Hunka T. 2000. FAPA, Warszawa.
•
Ginalska B.2001. Polski rolnik w Unii Europejskiej. RCDRRiOW, Radom.
•
Grochowska R. 2003. Wspólna organizacja rynku mleka i produktów mleczarskich w Unii Europejskiej –
zasady i mechanizmy działania. Urząd Komitetu Integracji Europejskiej, Warszawa.
•
Kapusta F. 2003. Teoria agrobiznesu. Wyd. Akademii Ekonomicznej we Wrocławiu, Wrocław.
•
Praktyczne zastosowanie wymagań Unii Europejskiej i Polski w sektorze mleczarskim, Red. Praca
zbiorowa. 2001. Związek Prywatnych Przetwórców Mleka, Warszawa.
•
Prawodawstwo europejskie w zakresie produkcji i przetwórstwa mlecznego. Red. Antkiewicz K.,
Gornowicz M., Grega T., Nitecka E., Seremak-Bulge J. 2001. Zakład Poligraficzny UWM, Olsztyn.
•
Rynki rolne, funkcjonowanie, regulacje i interwencja a informacja. Red. Rębisz W. 2004. Warszawa.
•
Wieś i rolnictwo w procesie zmian. Szanse rozwojowe rolnictwa w przestrzeni europejskiej. Red.
Sokołowski S., Bisagi A. 2008. Uniwersytet Opolski, Opole.