LECZENIE DIETETYCZNE W
LECZENIE DIETETYCZNE W
OSTREJ NIEWYDOLNOŚCI
OSTREJ NIEWYDOLNOŚCI
NEREK
NEREK
Ewa Posłuszny
Ewa Posłuszny
Grupa C 2
Grupa C 2
LECZENIE DIETETYCZNE W
LECZENIE DIETETYCZNE W
OSTREJ NIEWYDOLNOŚCI
OSTREJ NIEWYDOLNOŚCI
NEREK
NEREK
Ewa Posłuszny
Ewa Posłuszny
Grupa C 2
Grupa C 2
Żywienie w ostrej niewydolności nerek jest
Żywienie w ostrej niewydolności nerek jest
nieodłącznym składnikiem leczenia.
nieodłącznym składnikiem leczenia.
O tym, jakie ma myć żywienie, decyduje stan
O tym, jakie ma myć żywienie, decyduje stan
odżywienia, choroba podstawowa lub
odżywienia, choroba podstawowa lub
współistniejąca, prowadząca do niewydolności
współistniejąca, prowadząca do niewydolności
nerek, nasilenie katabolizmu i stopień upośledzenia
nerek, nasilenie katabolizmu i stopień upośledzenia
czynności nerek.
czynności nerek.
Dieta ma być ustalona indywidualnie dla każdego
Dieta ma być ustalona indywidualnie dla każdego
pacjenta.
pacjenta.
Planując dietę należy wziąć pod uwagę: masę ciała,
Planując dietę należy wziąć pod uwagę: masę ciała,
bilans wodny i stężenie elektrolitów we krwi.
bilans wodny i stężenie elektrolitów we krwi.
W stanie ostrym białka (albuminy, transferryna,
W stanie ostrym białka (albuminy, transferryna,
prealbuminy) zmniejszają swoje stężenie, są to tzw.
prealbuminy) zmniejszają swoje stężenie, są to tzw.
ujemne wskaźniki ostrej niewydolności nerek. Na tej
ujemne wskaźniki ostrej niewydolności nerek. Na tej
podstawie ocenia się nie tylko niedożywienie, lecz
podstawie ocenia się nie tylko niedożywienie, lecz
także nasilenie ostrej fazy niewydolności nerek.
także nasilenie ostrej fazy niewydolności nerek.
ENERGIA
ENERGIA
Jeśli choroba przebiega bez powikłań, to
Jeśli choroba przebiega bez powikłań, to
nie wzrasta zapotrzebowanie
nie wzrasta zapotrzebowanie
energetyczne- przyjmuje się około
energetyczne- przyjmuje się około
25kcal/kg mc
25kcal/kg mc
(pacjent leżący).
(pacjent leżący).
Dla chorych, u których występują
Dla chorych, u których występują
powikłania i zwiększa się wydatek
powikłania i zwiększa się wydatek
energetyczny ppm, zaleca się
energetyczny ppm, zaleca się
35-50
35-50
kcal/kg mc.
kcal/kg mc.
BIAŁKO
BIAŁKO
Zapotrzebowanie na białko określa się na
Zapotrzebowanie na białko określa się na
podstawie stężenia azotu mocznika we krwi i
podstawie stężenia azotu mocznika we krwi i
zawartości mocznika w moczu.
zawartości mocznika w moczu.
Dieta powinna być niskobiałkowa aby nie nasilać
Dieta powinna być niskobiałkowa aby nie nasilać
mocznicy.
mocznicy.
Chorzy leczeni zachowawczo, niedializowani
Chorzy leczeni zachowawczo, niedializowani
otrzymują białka 0,5-0,6 g/kg mc., a dializowani
otrzymują białka 0,5-0,6 g/kg mc., a dializowani
powyżej 0,8 g/kg mc.
powyżej 0,8 g/kg mc.
W przypadku hemodializy 1-1,2 g/kg mc., a w
W przypadku hemodializy 1-1,2 g/kg mc., a w
dializie otrzewnowej 1,4-1,5 g/kg mc.
dializie otrzewnowej 1,4-1,5 g/kg mc.
TŁUSZCZ
TŁUSZCZ
Zaleca się 1 g/kg mc.
Zaleca się 1 g/kg mc.
W okresie skąpomoczu i bezmoczu ogranicza się
W okresie skąpomoczu i bezmoczu ogranicza się
płyny, aby nie doprowadzić do przewodnienia
płyny, aby nie doprowadzić do przewodnienia
organizmu.
organizmu.
Ograniczeniu podlegają także: sód, potas i fosforany.
Ograniczeniu podlegają także: sód, potas i fosforany.
W stadium wczesnego wielomoczu, aby nie doszło
W stadium wczesnego wielomoczu, aby nie doszło
do odwodnienia, zaleca się dużą ilość płynów.
do odwodnienia, zaleca się dużą ilość płynów.
Pacjent wydala do 5-6 litrów moczu na dobę, a wraz
Pacjent wydala do 5-6 litrów moczu na dobę, a wraz
z nim uciekają elektrolity( chlorek sodu, chlorek
z nim uciekają elektrolity( chlorek sodu, chlorek
potasu), które należy uzupełniać.
potasu), które należy uzupełniać.
W czwartym stadium, gdy nerki zaczynają
W czwartym stadium, gdy nerki zaczynają
zagęszczać mocz, białko podaje się do granic
zagęszczać mocz, białko podaje się do granic
tolerancji przez pacjenta. W okresie powrotu do
tolerancji przez pacjenta. W okresie powrotu do
zdrowia dieta powinna zawierać odpowiednią ilość
zdrowia dieta powinna zawierać odpowiednią ilość
witamin i i składników mineralnych.
witamin i i składników mineralnych.
U większości
U większości
chorych niezbędne jest żywienie pozajelitowe.
chorych niezbędne jest żywienie pozajelitowe.
Ważne jest monitorowanie gospodarki wodno-elektrolitowej i
Ważne jest monitorowanie gospodarki wodno-elektrolitowej i
równowagi kwasowo-zasadowej.
równowagi kwasowo-zasadowej.
W żywieniu dojelitowym, ważnym dla zachowania struktury
W żywieniu dojelitowym, ważnym dla zachowania struktury
jelita, coraz większe zastosowanie mają specjalne diety
jelita, coraz większe zastosowanie mają specjalne diety
przemysłowe oparte na podaży aminokwasów niezbędnych, do
przemysłowe oparte na podaży aminokwasów niezbędnych, do
których zaliczamy w tym przypadku chorobowym: histydynę,
których zaliczamy w tym przypadku chorobowym: histydynę,
serynę, argininę, cysteinę, oraz glicynę. Diety te zawierają
serynę, argininę, cysteinę, oraz glicynę. Diety te zawierają
ograniczoną ilość fosforanów, sodu, potasu. Histydyna jest
ograniczoną ilość fosforanów, sodu, potasu. Histydyna jest
szczególnie ważna w okresie wzrastania , a arginina w
szczególnie ważna w okresie wzrastania , a arginina w
przypadku mocznicy- zapobiega zmniejsza hiperamonemę.
przypadku mocznicy- zapobiega zmniejsza hiperamonemę.
Leczenie żywieniowe polega na dostosowaniu podaży białka do
Leczenie żywieniowe polega na dostosowaniu podaży białka do
stopnia wydolności nerek z jednoczesnym pokryciem
stopnia wydolności nerek z jednoczesnym pokryciem
zapotrzebowania na energię.
zapotrzebowania na energię.
W przypadku ograniczenia białka w diecie wskazane są
W przypadku ograniczenia białka w diecie wskazane są
α
α
-ketoanalogi aminokwasów, nieobciążające organizmu
-ketoanalogi aminokwasów, nieobciążające organizmu
azotem, które są prekursorami do syntezy niezbędnych
azotem, które są prekursorami do syntezy niezbędnych
aminokwasów.
aminokwasów.
LECZENIE DIETETYCZNE W
LECZENIE DIETETYCZNE W
PRZEWLEKŁEJ NIEWYDOLNOŚCI
PRZEWLEKŁEJ NIEWYDOLNOŚCI
NEREK
NEREK
leczonej zachowawczo
leczonej zachowawczo
W
W
przewlekłej niewydolności nerek
przewlekłej niewydolności nerek
odpowiednia
odpowiednia
dieta ma zasadnicze znaczenie w utrzymaniu
dieta ma zasadnicze znaczenie w utrzymaniu
równowagi metabolicznej i właściwej kontroli toksemii
równowagi metabolicznej i właściwej kontroli toksemii
mocznicowej.
mocznicowej.
Prawidłowa dieta ogranicza uciążliwe objawy mocznicy,
Prawidłowa dieta ogranicza uciążliwe objawy mocznicy,
takie jak: nudności, wymioty, bóle głowy, osłabienie.
takie jak: nudności, wymioty, bóle głowy, osłabienie.
Zalecenia dietetyczne w przewlekłej
Zalecenia dietetyczne w przewlekłej
niewydolności nerek dotyczą kontroli zawartości:
niewydolności nerek dotyczą kontroli zawartości:
-
-
białka
białka
-
-
sodu
sodu
-
-
fosforu
fosforu
-
-
potasu
potasu
-
-
płynów
płynów
w diecie.
w diecie.
Ilości tych składników są uzależnione od stopnia
Ilości tych składników są uzależnione od stopnia
upośledzenia czynności nerek.
upośledzenia czynności nerek.
BIAŁKO
BIAŁKO
Podstawą diety w niewydolności nerek jest ograniczenie
Podstawą diety w niewydolności nerek jest ograniczenie
spożycia
spożycia
białka
białka
.
.
Dieta z dużą ilością białka działa niekorzystnie, ponieważ w
Dieta z dużą ilością białka działa niekorzystnie, ponieważ w
wyniku metabolizmu tego składnika powstają mocznik i
wyniku metabolizmu tego składnika powstają mocznik i
kreatynina. Związki te nie są wydalane przez niewydolne nerki i
kreatynina. Związki te nie są wydalane przez niewydolne nerki i
stopniowo gromadzą się w organizmie prowadząc do toksemii.
stopniowo gromadzą się w organizmie prowadząc do toksemii.
Ograniczenie białka oddala leczenie dializacyjne.
Ograniczenie białka oddala leczenie dializacyjne.
O ilości białka w diecie decyduje stężenie mocznika i kreatyniny
O ilości białka w diecie decyduje stężenie mocznika i kreatyniny
w osoczu krwi oraz klirens kreatyniny (przesączanie
w osoczu krwi oraz klirens kreatyniny (przesączanie
kłębuszkowe).
kłębuszkowe).
Podawane białko (przynajmniej w 50 – 60 %) powinno być
Podawane białko (przynajmniej w 50 – 60 %) powinno być
pełnowartościowe i pochodzić z produktów takich jak:
pełnowartościowe i pochodzić z produktów takich jak:
chude mięso, ryby, mleko, sery twarogowe, białko jaj.
chude mięso, ryby, mleko, sery twarogowe, białko jaj.
W niewydolności nerek wyrównanej (przy przesączaniu
W niewydolności nerek wyrównanej (przy przesączaniu
kłębuszkowym między 50 a 20) zaleca się podawać 0,6 – 0,8 g
kłębuszkowym między 50 a 20) zaleca się podawać 0,6 – 0,8 g
białka / kg masy ciała, co stanowi ok. 35 – 55 g na dobę.
białka / kg masy ciała, co stanowi ok. 35 – 55 g na dobę.
Gdy zmniejsza się przesączanie kłębuszkowe, ograniczenia
Gdy zmniejsza się przesączanie kłębuszkowe, ograniczenia
białka mogą być jeszcze większe 0,6 – 0,3 g / kg masy ciała.
białka mogą być jeszcze większe 0,6 – 0,3 g / kg masy ciała.
Dieta nie może jednak zawierać mniej niż 20 g białka, ponieważ
Dieta nie może jednak zawierać mniej niż 20 g białka, ponieważ
mniejsza ilość tego składnika nie pokrywa dobowego
mniejsza ilość tego składnika nie pokrywa dobowego
zapotrzebowania na niezbędne aminokwasy.
zapotrzebowania na niezbędne aminokwasy.
ENERGIA
ENERGIA
Do pełnego wykorzystania białek zawartych w
Do pełnego wykorzystania białek zawartych w
diecie potrzebny jest dowóz odpowiedniej ilości
diecie potrzebny jest dowóz odpowiedniej ilości
energii pochodzącej z węglowodanów i tłuszczów.
energii pochodzącej z węglowodanów i tłuszczów.
Odpowiednia ilość energii chroni przed rozpadem
Odpowiednia ilość energii chroni przed rozpadem
białka ustrojowego i narastaniem mocznika w krwi
białka ustrojowego i narastaniem mocznika w krwi
oraz pozwala uzupełnić i utrzymać zapasy białek
oraz pozwala uzupełnić i utrzymać zapasy białek
ustrojowych na odpowiednim poziomie.
ustrojowych na odpowiednim poziomie.
Wartość energetyczna diety powinna wynosić ok.
Wartość energetyczna diety powinna wynosić ok.
2000 – 2500 kcal.
2000 – 2500 kcal.
TŁUSZCZE
TŁUSZCZE
Tłuszcze w diecie
Tłuszcze w diecie
nie wymagają ograniczenia.
nie wymagają ograniczenia.
Są one obok węglowodanów głównym źródłem
Są one obok węglowodanów głównym źródłem
energii w diecie.
energii w diecie.
Powinny to być jednak głównie tłuszcze roślinne
Powinny to być jednak głównie tłuszcze roślinne
oraz tłuszcze z ryb morskich zawierające kwasy
oraz tłuszcze z ryb morskich zawierające kwasy
tłuszczowe z rodziny n - 3
tłuszczowe z rodziny n - 3
, ponieważ u chorych z
, ponieważ u chorych z
przewlekłą niewydolnością nerek często
przewlekłą niewydolnością nerek często
występują zaburzenia przemiany lipidowej
występują zaburzenia przemiany lipidowej
(podwyższone stężenia triglicerydów, cholesterolu
(podwyższone stężenia triglicerydów, cholesterolu
i wolnych kwasów tłuszczowych).
i wolnych kwasów tłuszczowych).
Ograniczyć natomiast należy spożycie tłuszczów
Ograniczyć natomiast należy spożycie tłuszczów
zwierzęcych
zwierzęcych
pochodzących z produktów takich
pochodzących z produktów takich
jak:
jak:
smalec, słonina, boczek, tłuste mięsa
smalec, słonina, boczek, tłuste mięsa
(wieprzowina), wędliny.
(wieprzowina), wędliny.
SÓD
SÓD
W przewlekłej niewydolności nerek maleje zdolność
W przewlekłej niewydolności nerek maleje zdolność
wydalania
wydalania
sodu.
sodu.
Nadmiar sodu w organizmie prowadzi do
Nadmiar sodu w organizmie prowadzi do
zwiększonego pragnienia, zatrzymania wody,
zwiększonego pragnienia, zatrzymania wody,
obrzęków, nadciśnienia tętniczego.
obrzęków, nadciśnienia tętniczego.
Należy wówczas wyeliminować z diety wszystkie
produkty z dodatkiem soli kuchennej, jak:
konserwy, marynaty, wędliny, przetwory
konserwy, marynaty, wędliny, przetwory
mięsne, produkty wędzone, sery żółte, kiszonki,
mięsne, produkty wędzone, sery żółte, kiszonki,
koncentraty spożywcze z dodatkiem
koncentraty spożywcze z dodatkiem
glutaminianu sodu (kostki rosołowe, zupy i sosy
glutaminianu sodu (kostki rosołowe, zupy i sosy
z proszku, jarzynka, vegeta).
z proszku, jarzynka, vegeta).
Potraw nie powinno się dosalać.
Potraw nie powinno się dosalać.
Tak rygorystyczne ograniczenia sodu nie są konieczne
Tak rygorystyczne ograniczenia sodu nie są konieczne
w przypadku stosowania leków moczopędnych.
w przypadku stosowania leków moczopędnych.
FOSFOR
FOSFOR
W niewydolności nerek dochodzi do upośledzenia wydalania
W niewydolności nerek dochodzi do upośledzenia wydalania
fosforu.
fosforu.
Nadmiar fosforu zmniejsza stężenie wapnia we krwi przez wytrącanie
Nadmiar fosforu zmniejsza stężenie wapnia we krwi przez wytrącanie
soli wapniowo – fosforowych odkładających się w postaci złogów w
soli wapniowo – fosforowych odkładających się w postaci złogów w
sercu, mięśniach, naczyniach krwionośnych..
sercu, mięśniach, naczyniach krwionośnych..
Wysokie stężenia fosforu prowadzą do odwapnienia i osteoporozy.
Wysokie stężenia fosforu prowadzą do odwapnienia i osteoporozy.
Dieta bogatowapniowa jest natomiast trudna do zastosowania, gdyż
Dieta bogatowapniowa jest natomiast trudna do zastosowania, gdyż
produkty bogate w wapń zawierają jednocześnie duże ilości
produkty bogate w wapń zawierają jednocześnie duże ilości
szkodliwego fosforu.
szkodliwego fosforu.
Aby ograniczyć spożycie
Aby ograniczyć spożycie
fosforu
fosforu
należy zrezygnować z produktów
należy zrezygnować z produktów
takich jak:
takich jak:
podroby, cielęcina, ryby, płatki zbożowe, pieczywo razowe,
podroby, cielęcina, ryby, płatki zbożowe, pieczywo razowe,
suche nasiona roślin strączkowych, napoje gazowane.
suche nasiona roślin strączkowych, napoje gazowane.
Nie powinno się natomiast wykluczać z diety
Nie powinno się natomiast wykluczać z diety
mleka i jego
mleka i jego
przetworów takich jak: kefir,
przetworów takich jak: kefir,
jogurt, sery twarogowe
jogurt, sery twarogowe
.
.
Produkty te, pomimo że zawierają duże ilości fosforu, to jednak są
Produkty te, pomimo że zawierają duże ilości fosforu, to jednak są
również bogatym źródłem łatwo przyswajalnego wapnia i dlatego
również bogatym źródłem łatwo przyswajalnego wapnia i dlatego
powinny się znaleźć w diecie.
powinny się znaleźć w diecie.
Należy natomiast zrezygnować z serów żółtych i topionych.
Należy natomiast zrezygnować z serów żółtych i topionych.
U chorych z niewydolnością nerek, aby utrzymać właściwy poziom
U chorych z niewydolnością nerek, aby utrzymać właściwy poziom
gospodarki wapniowo – fosforanowej wskazana jest suplementacja
gospodarki wapniowo – fosforanowej wskazana jest suplementacja
aktywnej formy wit. D oraz preparatów wapnia.
aktywnej formy wit. D oraz preparatów wapnia.
POTAS
POTAS
W niewydolności nerek w I okresie choroby (niewydolność utajona)
W niewydolności nerek w I okresie choroby (niewydolność utajona)
i II okresie (niewydolność wyrównana) większość chorych powinna
i II okresie (niewydolność wyrównana) większość chorych powinna
stosować dietę bogatopotasową ze względu na utratę potasu z
stosować dietę bogatopotasową ze względu na utratę potasu z
powodu zwiększonej ilości wydalanego moczu.
powodu zwiększonej ilości wydalanego moczu.
Przy pogarszającej się czynności nerek (niewydolność nerek nie
Przy pogarszającej się czynności nerek (niewydolność nerek nie
wyrównana i schyłkowa),
wyrównana i schyłkowa),
przy podwyższonym poziomie potasu należy ograniczyć spożycie
przy podwyższonym poziomie potasu należy ograniczyć spożycie
tego pierwiastka przez ograniczenie w diecie produktów takich jak:
tego pierwiastka przez ograniczenie w diecie produktów takich jak:
czekolada i wyroby czekoladowe, kakao, orzechy, suche nasiona
czekolada i wyroby czekoladowe, kakao, orzechy, suche nasiona
roślin strączkowych, kasza (szczególnie gryczana), suszone śliwki,
roślin strączkowych, kasza (szczególnie gryczana), suszone śliwki,
figi, banany, owoce cytrusowe, awokado, grzyby, ziemniaki,
figi, banany, owoce cytrusowe, awokado, grzyby, ziemniaki,
marchew, pomidory (szczególnie ketchup i koncentrat
marchew, pomidory (szczególnie ketchup i koncentrat
pomidorowy), warzywa liściaste. oraz niektóre przyprawy, takie jak:
pomidorowy), warzywa liściaste. oraz niektóre przyprawy, takie jak:
suszona pietruszka, bazylia, estragon, papryka w proszku.
suszona pietruszka, bazylia, estragon, papryka w proszku.
Aby ograniczyć zawartość potasu i sodu w diecie należy stosować
Aby ograniczyć zawartość potasu i sodu w diecie należy stosować
tzw. podwójne gotowanie bez dodatku soli.
tzw. podwójne gotowanie bez dodatku soli.
Warzywa obrane i drobno pokrojone należy zalać dużą ilością
Warzywa obrane i drobno pokrojone należy zalać dużą ilością
wrzątku i moczyć przez pół godziny, następnie kilkakrotnie
wrzątku i moczyć przez pół godziny, następnie kilkakrotnie
przepłukać i gotować do miękkości.
przepłukać i gotować do miękkości.
Dieta niskopotasowa zawiera niestety małe ilości witamin z grupy
Dieta niskopotasowa zawiera niestety małe ilości witamin z grupy
B, B1, B2, B6, kwasu foliowego oraz wit. C, dlatego należy je
B, B1, B2, B6, kwasu foliowego oraz wit. C, dlatego należy je
suplementować.
suplementować.
ŻELAZO
ŻELAZO
Ponieważ u chorych z niewydolnością nerek
Ponieważ u chorych z niewydolnością nerek
żelazo wchłania się gorzej niż u ludzi zdrowych,
żelazo wchłania się gorzej niż u ludzi zdrowych,
zaleca się spożywanie pokarmów zawierających
zaleca się spożywanie pokarmów zawierających
żelazo w postaci hemu (mięsa czerwone –
żelazo w postaci hemu (mięsa czerwone –
wołowina, cielęcina, mięsa drobiowe oraz ryby),
wołowina, cielęcina, mięsa drobiowe oraz ryby),
których żelazo wchłania się łatwiej.
których żelazo wchłania się łatwiej.
ZALECENIA ŻYWIENIOWE W PRZEWLEKŁEJ NIEWYDOLNOŚCI NEREK MOŻNA
ZALECENIA ŻYWIENIOWE W PRZEWLEKŁEJ NIEWYDOLNOŚCI NEREK MOŻNA
PODZIELIĆ NA 4 OKRESY
PODZIELIĆ NA 4 OKRESY
I OKRES
I OKRES
NIEWYDOLNOŚĆ UTAJONA
NIEWYDOLNOŚĆ UTAJONA
W okresie tym nie są wymagane żadne
W okresie tym nie są wymagane żadne
ograniczenia dietetyczne.
ograniczenia dietetyczne.
II OKRES
II OKRES
NIEWYDOLNOŚĆ WYRÓWNANA
NIEWYDOLNOŚĆ WYRÓWNANA
W diecie należy ograniczyć białko i fosfor.
W diecie należy ograniczyć białko i fosfor.
Zalecana podaż białka w diecie powinna
Zalecana podaż białka w diecie powinna
wynosić 0,6 – 0,8 g / kg masy ciała, co stanowi
wynosić 0,6 – 0,8 g / kg masy ciała, co stanowi
ok. 35 – 55 g białka na dobę.
ok. 35 – 55 g białka na dobę.
Jeżeli nie ma nadciśnienia tętniczego nie
Jeżeli nie ma nadciśnienia tętniczego nie
należy drastycznie ograniczać soli kuchennej.
należy drastycznie ograniczać soli kuchennej.
III OKRES
III OKRES
NIEWYDOLNOŚĆ NIEWYRÓWNANA
NIEWYDOLNOŚĆ NIEWYRÓWNANA
Dieta powinna być :
Dieta powinna być :
- niskobiałkowa (0,3 – 0,6 g / kg masy ciała tj.
- niskobiałkowa (0,3 – 0,6 g / kg masy ciała tj.
ok. 30 g na dobę)
ok. 30 g na dobę)
- niskosodowa
- niskosodowa
- niskopotasowa
- niskopotasowa
Wartość energetyczna diety powinna wynosić ok.
Wartość energetyczna diety powinna wynosić ok.
2000 – 2500 kcal ( podaż odpowiedniej ilości
2000 – 2500 kcal ( podaż odpowiedniej ilości
energii pochodzącej z węglowodanów i tłuszczów
energii pochodzącej z węglowodanów i tłuszczów
chroni przed rozpadem białka ustrojowego i
chroni przed rozpadem białka ustrojowego i
narastaniem mocznika w krwi).
narastaniem mocznika w krwi).
IV OKRES
IV OKRES
NIEWYDOLNOŚĆ SCHYŁKOWA
NIEWYDOLNOŚĆ SCHYŁKOWA
Ograniczenia dietetyczne dotyczą:
Ograniczenia dietetyczne dotyczą:
- zawartości białka (poniżej 0,3 – 0,6 g / kg masy ciała)
- zawartości białka (poniżej 0,3 – 0,6 g / kg masy ciała)
- sodu
- sodu
- potasu
- potasu
- fosforu
- fosforu
- płynów
- płynów
W tym okresie choroby konieczne jest leczenie nerkozastępcze.
W tym okresie choroby konieczne jest leczenie nerkozastępcze.
Jeżeli niemożliwe jest zastosowanie dializy, stosuje się dietę
Jeżeli niemożliwe jest zastosowanie dializy, stosuje się dietę
ziemniaczaną.
ziemniaczaną.
W diecie tej ziemniaki w ilości 1 kg na dzień są podstawowym
W diecie tej ziemniaki w ilości 1 kg na dzień są podstawowym
źródłem białka.
źródłem białka.
Dieta ta zawiera ok. 20 - 25 g białka
Dieta ta zawiera ok. 20 - 25 g białka
Oprócz ziemniaków dieta może zawierać
Oprócz ziemniaków dieta może zawierać
:
:
ok. 300 g warzyw i owoców, 120 g świeżego masła i oleju, 50 g
ok. 300 g warzyw i owoców, 120 g świeżego masła i oleju, 50 g
cukru i dodatek mąki ziemniaczanej.
cukru i dodatek mąki ziemniaczanej.
Z produktów tych można przygotować wiele smacznych potraw
Z produktów tych można przygotować wiele smacznych potraw
stosując różne techniki kulinarne: gotowanie, pieczenie,
stosując różne techniki kulinarne: gotowanie, pieczenie,
ewentualnie smażenie na olejach roślinnych np.: kluski, pyzy,
ewentualnie smażenie na olejach roślinnych np.: kluski, pyzy,
kopytka, knedle, zapiekanki, ziemniaki faszerowane, frytki, placki
kopytka, knedle, zapiekanki, ziemniaki faszerowane, frytki, placki
ziemniaczane.
ziemniaczane.
WSKAZÓWKI TECHNOLOGICZNE:
WSKAZÓWKI TECHNOLOGICZNE:
1.Potrawy należy przyrządzać metodą:
gotowania, duszenia, pieczenia bez dodatku tłuszczu
2.Do podprawiania stosuje się je zawiesinę z mąki i śmietany lub mleka,
kefiru, jogurtu.
3.Tłuszcz ( masło, olej ) dodaje się na surowo do gotowych potraw.
4.Wszystkie posiłki przyrządza się bez dodatku soli, a dozwoloną jej ilość
podaje się osobno.
5.Aby polepszyć smak potraw można je zakwasić, np. sokiem z cytryny,
kwaskiem
cytrynowym, kwaśnym mlekiem, kiszonym żurkiem.
Można też stosować przyprawy:
koperek, zielona pietruszka, seler naciowy, kminek, majeranek, pieprz
ziołowy, kolendra,
tymianek, melisa, mięta, cynamon, wanilia.
6.Z uwagi na ograniczenie płynów w diecie należy ograniczyć zupy.
7.Ze względu na ograniczenia potasu w diecie wskazane jest wypłukiwanie
potasu z warzyw i
ziemniaków poprzez moczenie, odlewanie wody w trakcie gotowania i nie
wykorzystywanie
wywarów.
8.Białko zwierzęce, pomimo jego niskiej zawartości w diecie, powinno być
rozłożone na trzy
główne posiłki.
Produkty zalecane
Produkty zalecane
Produkty zalecane w
Produkty zalecane w
ograniczonych
ograniczonych
ilościach
ilościach
Produkty przeciwwskazane
Produkty przeciwwskazane
pieczywo bezbiałkowe
pieczywo bezbiałkowe
skrobia pszenna i
skrobia pszenna i
ziemniaczana
ziemniaczana
masło, śmietanka ,oliwa z
masło, śmietanka ,oliwa z
oliwek
oliwek
oleje słonecznikowy,
oleje słonecznikowy,
rzepakowy, sojowy
rzepakowy, sojowy
ziemniaki, sałata, szpinak
ziemniaki, sałata, szpinak
marchew, pietruszka
marchew, pietruszka
,seler, pory
,seler, pory
buraki, dynia ,koper,
buraki, dynia ,koper,
ogórki
ogórki
rzodkiewka ,szparagi
rzodkiewka ,szparagi
,pomidory
,pomidory
owoce bez skórek -
owoce bez skórek -
przeciery
przeciery
miód dżem, marmolada,
miód dżem, marmolada,
galaretki
galaretki
cukierki, cukier
cukierki, cukier
zielona pietruszka,
zielona pietruszka,
wanilia, sok z cytryny, liść
wanilia, sok z cytryny, liść
laurowy
laurowy
pieczywo pszenne,
pieczywo pszenne,
mąka pszenna, mąka
mąka pszenna, mąka
kukurydziana
kukurydziana
kasza manna,
kasza manna,
jęczmienna
jęczmienna
kasza kukurydziana
kasza kukurydziana
mleko, kefir, jogurt,
mleko, kefir, jogurt,
twaróg
twaróg
jaja całe i białka, żółtka
jaja całe i białka, żółtka
do zaprawiania zup
do zaprawiania zup
cielęcina, wołowina,
cielęcina, wołowina,
chudy drób, chude
chudy drób, chude
ryby, chude mięsa i
ryby, chude mięsa i
wędliny
wędliny
fasolka szparagowa
fasolka szparagowa
groszek zielony
groszek zielony
pieczywo razowe i żytnie,
pieczywo razowe i żytnie,
mąka razowa i żytnia, kasza
mąka razowa i żytnia, kasza
jaglana, gryczana, płatki
jaglana, gryczana, płatki
owsiane
owsiane
sery żółte, sery topione
sery żółte, sery topione
wieprzowina, baranina, gęsi,
wieprzowina, baranina, gęsi,
kaczki
kaczki
konserwy, tłuste ryby solone,
konserwy, tłuste ryby solone,
wędzone
wędzone
smalec, margaryny twarde,
smalec, margaryny twarde,
słonina
słonina
soczewica, groch, fasola
soczewica, groch, fasola
kapusta świeża i kwaszona
kapusta świeża i kwaszona
kalafior, czosnek, cebula,
kalafior, czosnek, cebula,
grzyby
grzyby
czekolada, ciastka z kremem
czekolada, ciastka z kremem
ciasta kruche i francuskie
ciasta kruche i francuskie
pieprz, papryka, musztarda,
pieprz, papryka, musztarda,
ocet
ocet
LECZENIE DIETETYCZNE W
LECZENIE DIETETYCZNE W
PRZEWLEKŁEJ NIEWYDOLNOŚCI NEREK
PRZEWLEKŁEJ NIEWYDOLNOŚCI NEREK
W OKRESIE DIALIZACYJNYM
W OKRESIE DIALIZACYJNYM
Około 40% osób dializowanych jest niedożywionych.
Około 40% osób dializowanych jest niedożywionych.
Występowanie niedoborów białkowych u chorych
Występowanie niedoborów białkowych u chorych
dializowanych jest wynikiem upośledzenia ogólnej
dializowanych jest wynikiem upośledzenia ogólnej
sprawności, upośledzenia sprawności nerek,
sprawności, upośledzenia sprawności nerek,
zaburzeń hormonalnych, biochemicznych, nasilenia
zaburzeń hormonalnych, biochemicznych, nasilenia
niedokrwistości.
niedokrwistości.
Dieta powinna zawierać 35-40 kcal/kg mc., tj. 2000-
Dieta powinna zawierać 35-40 kcal/kg mc., tj. 2000-
2500kcal/dobę. Mocznica jest stanem
2500kcal/dobę. Mocznica jest stanem
hiperkatabolicznym i bardzo ważna jest podaż
hiperkatabolicznym i bardzo ważna jest podaż
energii. Głównym źródłem energii są węglowodany,
energii. Głównym źródłem energii są węglowodany,
pochodzące najczęściej z makaronów, kasz, mąki.
pochodzące najczęściej z makaronów, kasz, mąki.
U pacjentów hemodializowanych 50-55% energii
U pacjentów hemodializowanych 50-55% energii
powinno pochodzić z węglowodanów. U chorych
powinno pochodzić z węglowodanów. U chorych
leczonych dializą otrzewnową węglowodany
leczonych dializą otrzewnową węglowodany
dostarczają 40-50% ogólnego zapotrzebowania
dostarczają 40-50% ogólnego zapotrzebowania
energetycznego.
energetycznego.
BIAŁKO
BIAŁKO
U chorych hemodializowanych białko zaleca się w
U chorych hemodializowanych białko zaleca się w
ilości 1,2 g/kg mc. (dla osób z dodatkowymi
ilości 1,2 g/kg mc. (dla osób z dodatkowymi
chorobami 1,3 g/kg mc.)
chorobami 1,3 g/kg mc.)
w dializie otrzewnowej 1,2-1,5 g/kg mc., co stanowi
w dializie otrzewnowej 1,2-1,5 g/kg mc., co stanowi
12-15% dobowego zapotrzebowania
12-15% dobowego zapotrzebowania
energetycznego.
energetycznego.
W dializoterapii podaż białka wynosi 75-110g/dobę.
W dializoterapii podaż białka wynosi 75-110g/dobę.
Źródłem białka są produkty pełnowartościowe:
Źródłem białka są produkty pełnowartościowe:
mleko, twaróg, jaja, mięso, ryby, drób.
mleko, twaróg, jaja, mięso, ryby, drób.
Dietę można wzbogacić w białko dodając do potraw
Dietę można wzbogacić w białko dodając do potraw
specjalny preparat o nazwie Protifar lub
specjalny preparat o nazwie Protifar lub
wysokoenergetyczny bogatobiałkowy preparat
wysokoenergetyczny bogatobiałkowy preparat
Nepro.
Nepro.
TŁUSZCZE
TŁUSZCZE
Zaburzenia lipidowe są stałym zjawiskiem w
Zaburzenia lipidowe są stałym zjawiskiem w
przewlekłej niewydolności nerek. Występują w
przewlekłej niewydolności nerek. Występują w
następstwie nietolerancji węglowodanów i
następstwie nietolerancji węglowodanów i
hiperinsulinemii.. U tych chorych obserwuje się
hiperinsulinemii.. U tych chorych obserwuje się
hipertriglicerydemię, zmniejszenie frakcji HDL
hipertriglicerydemię, zmniejszenie frakcji HDL
lipoprotein i i zwiększenie stężenia cholesterolu LDL.
lipoprotein i i zwiększenie stężenia cholesterolu LDL.
Zaburzenia te można korygować stosując dietę
Zaburzenia te można korygować stosując dietę
zawierającą wielonienasycone kwasy tłuszczowe.
zawierającą wielonienasycone kwasy tłuszczowe.
Najczęściej zalecane tłuszcze to: oliwa z oliwek,
Najczęściej zalecane tłuszcze to: oliwa z oliwek,
oleje, niewielkie ilości masła, miękkie margaryny.
oleje, niewielkie ilości masła, miękkie margaryny.
Tłuszcze te (poza masłem) działają ochronnie na
Tłuszcze te (poza masłem) działają ochronnie na
naczynia krwionośne. Wskazane są także tłuszcze
naczynia krwionośne. Wskazane są także tłuszcze
ryb morskich zawierające kwasy tłuszczowe z
ryb morskich zawierające kwasy tłuszczowe z
rodziny n-3.
rodziny n-3.
W prawidłowo zbilansowanej diecie tłuszcze
W prawidłowo zbilansowanej diecie tłuszcze
dostarczają 30-35% energii w dializie pozaustrojowej
dostarczają 30-35% energii w dializie pozaustrojowej
i 35-40% w dializie otrzewnowej.
i 35-40% w dializie otrzewnowej.
WĘGLOWODANY
WĘGLOWODANY
Należy pamiętać o zaburzeniach przemiany
Należy pamiętać o zaburzeniach przemiany
węglowodanowej, zwłaszcza w okresie
węglowodanowej, zwłaszcza w okresie
adaptacyjnym.
adaptacyjnym.
Głównym węglowodanem w diecie jest skobia, która
Głównym węglowodanem w diecie jest skobia, która
wolno rozkłada się do cukrów prostych i zapobiega
wolno rozkłada się do cukrów prostych i zapobiega
w ten sposób hiperglikemii i hiperinsulinemii.
w ten sposób hiperglikemii i hiperinsulinemii.
Cukry szybko przyswajalne (glukoza, fruktoza,
Cukry szybko przyswajalne (glukoza, fruktoza,
sacharoza) spożywane w nadmiernej ilości zostają
sacharoza) spożywane w nadmiernej ilości zostają
metabolizowane do tłuszczu i w tej postaci są
metabolizowane do tłuszczu i w tej postaci są
odkładane w organiźmie, co nie jest wskazane.
odkładane w organiźmie, co nie jest wskazane.
Korzystnie byłoby, aby dieta zawierała około 30g
Korzystnie byłoby, aby dieta zawierała około 30g
błonnika pokarmowego , który poprawia właściwą
błonnika pokarmowego , który poprawia właściwą
pracę jelit i zmniejsza stężenie cholesterolu (frakcja
pracę jelit i zmniejsza stężenie cholesterolu (frakcja
rozpuszczalna)
rozpuszczalna)
U chorych dializowanych występują w nadmiarze:
U chorych dializowanych występują w nadmiarze:
Sód
Sód
Potas
Potas
Fosfor
Fosfor
W niedoborowych ilościach jest:
W niedoborowych ilościach jest:
Wapń
Wapń
Magnez
Magnez
Cynk
Cynk
Żelazo
Żelazo
Jedną z ważniejszych zasad jest zwrócenie uwagi na
Jedną z ważniejszych zasad jest zwrócenie uwagi na
ilość wymienionych składników w diecie.
ilość wymienionych składników w diecie.
SKŁADNIKI MINERALNE
SKŁADNIKI MINERALNE
POTAS
POTAS
Podczas dializ konieczna jest kontrola potasu. Składnik ten
Podczas dializ konieczna jest kontrola potasu. Składnik ten
należy ograniczyć do 1500-2000 mg/dobę, aby nie doszło do
należy ograniczyć do 1500-2000 mg/dobę, aby nie doszło do
zatrzymania czynności serca. Potas zawarty w produktach
zatrzymania czynności serca. Potas zawarty w produktach
można ograniczyć, stosując tzw. podwójne gotowanie bez
można ograniczyć, stosując tzw. podwójne gotowanie bez
dodatku soli. Nie powinno się używać wywarów mięsnych i
dodatku soli. Nie powinno się używać wywarów mięsnych i
warzywnych.
warzywnych.
FOSFOR
FOSFOR
Niemożliwe jest usunięcie nadmiaru fosforu za pomocą
Niemożliwe jest usunięcie nadmiaru fosforu za pomocą
dializy, dlatego powinno się wykluczyć z diety sery żółte,
dializy, dlatego powinno się wykluczyć z diety sery żółte,
podroby, śledzie w oleju, szproty, szynkę, groch, orzechy.
podroby, śledzie w oleju, szproty, szynkę, groch, orzechy.
Dieta z ograniczoną ilością fosforu jest niezwykle trudna
Dieta z ograniczoną ilością fosforu jest niezwykle trudna
zastosowania, ponieważ fosfor występuje we wszystkich
zastosowania, ponieważ fosfor występuje we wszystkich
produktach. Konieczne są leki, wiążą fosforany w przewodzie
produktach. Konieczne są leki, wiążą fosforany w przewodzie
pokarmowym, ograniczając w ten sposób ich wchłanianie.
pokarmowym, ograniczając w ten sposób ich wchłanianie.
SÓD
SÓD
Ograniczenie sodu zapobiega pragnieniu, które występuje
Ograniczenie sodu zapobiega pragnieniu, które występuje
zawsze u chorych dializowanych. Uczucie sytości w jamie
zawsze u chorych dializowanych. Uczucie sytości w jamie
ustneji dokuczliwe pragnienie można częściowo złagodzić
ustneji dokuczliwe pragnienie można częściowo złagodzić
przez ssanie gumy do żucia, cukierków, kostek lodu,
przez ssanie gumy do żucia, cukierków, kostek lodu,
płukanie jamy ustnej, unikanie potraw z dodatkiem soli.
płukanie jamy ustnej, unikanie potraw z dodatkiem soli.
WAPŃ
WAPŃ
Konieczna jest suplementacja wapnia w ilości 1-1,5 g/dobę
Konieczna jest suplementacja wapnia w ilości 1-1,5 g/dobę
WITAMINY
WITAMINY
U chorych dializowanych występuje niedobór witamin
U chorych dializowanych występuje niedobór witamin
rozpuszczalnych w wodzie oraz witaminy A i D. Wynika on:
rozpuszczalnych w wodzie oraz witaminy A i D. Wynika on:
z niedostatecznej podaży,
z niedostatecznej podaży,
niszczenia ich podczas „podwójnego gotowania”,
niszczenia ich podczas „podwójnego gotowania”,
z eliminacji podczas dializy ( np. witaminy C, D, kwasu
z eliminacji podczas dializy ( np. witaminy C, D, kwasu
foliowego).
foliowego).
Zmniejszone zasoby witamin rozpuszczalnych w wodzie u tych
Zmniejszone zasoby witamin rozpuszczalnych w wodzie u tych
chorych są zwykle przyczyną zaburzenia wielu funkcji
chorych są zwykle przyczyną zaburzenia wielu funkcji
enzymatycznych. Witaminy rozpuszczalne w wodzie
enzymatycznych. Witaminy rozpuszczalne w wodzie
wymagają uzupełnienia.
wymagają uzupełnienia.
Witamina D zalecana jest według wskazań lekarza.
Witamina D zalecana jest według wskazań lekarza.
nie należy suplementować witaminy K i E. Ich zapasy są
nie należy suplementować witaminy K i E. Ich zapasy są
duże; nadmiar witaminy K zwiększa ryzyko tworzenia się
duże; nadmiar witaminy K zwiększa ryzyko tworzenia się
zakrzepów w naczyniach krwionośnych.
zakrzepów w naczyniach krwionośnych.
Stosowana dieta nie może prowadzić do
Stosowana dieta nie może prowadzić do
niedożywienia i odwrotnie – nadmierna podaż
niedożywienia i odwrotnie – nadmierna podaż
składników pokarmowych, zwłaszcza białka, nie
składników pokarmowych, zwłaszcza białka, nie
może nasilać toksemii.
może nasilać toksemii.
Jadłospis powinien być urozmaicony, estetycznie
Jadłospis powinien być urozmaicony, estetycznie
podany, składający się z 5 posiłków.
podany, składający się z 5 posiłków.
Właściwa dieta będzie stanowiła o prawidłowym
Właściwa dieta będzie stanowiła o prawidłowym
przebiegu dializ, dobrym samopoczuciu, poprawie
przebiegu dializ, dobrym samopoczuciu, poprawie
czynności narządu, a przede wszystkim
czynności narządu, a przede wszystkim
profilaktyce miażdżycy, nadciśnienia tętniczego,
profilaktyce miażdżycy, nadciśnienia tętniczego,
osteoporozy i innych chorób.
osteoporozy i innych chorób.
BIBLIOGRAFIA
BIBLIOGRAFIA
1.
1.
Ciborowska H., Rudnicka A
Ciborowska H., Rudnicka A
.: Dietetyka żywienie zdrowego
.: Dietetyka żywienie zdrowego
i chorego człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
i chorego człowieka, Wydawnictwo Lekarskie PZWL,
Warszawa 2007.
Warszawa 2007.