Maria Montessori
Urodziła się 31 sierpnia 1870 r. w Chiarawall we Włoszech. Była pierwszą we
Włoszech, kobietą - lekarzem. W 1890 roku powierzono jej kierowanie Instytutem
Medyczno – Pedagogicznym Kształcenia Nauczycieli dla Opieki i Wychowania
Dzieci Umysłowo Upośledzonych w Rzymie. Dało jej to okazję do eksperymentów
nad nowatorskim zastosowaniem materiału dydaktycznego. W tym czasie
opracowała też swoją metodykę nauczania czytania i pisania. Niebawem okazało
się, że nauczane przez nią dzieci upośledzone umysłowo, osiągały lepsze wyniki
niż dzieci w normie. Z chwilą powstania we we Wloszech "Instituto Romano die
Beni Stabili, Marii Montessori zaproponowano stanowisko kierownika tej placówki.
Nazwała tę instytucję wychowawczą Case dei Bambini - Domy Dziecięce.
Pierwsze przedszkole pod tą nazwą zostało otwarte w 1907 roku. Po kilku
tygodniach pobytu dzieci w placówce, Montessori zaobserwowała zmiany
zachodzące w ich zachowaniu, wzrastało ich zainteresowanie materiałem
dydaktycznym -wybierały go chętniej niż typowe zabawki. Wydarzeniem, które
pracy M. Montessori nadało nowy sens, było odkrycie zjawiska, które później
nazwała "polaryzacją uwagi".
Coraz bardziej doskonaliła opracowany przez siebie materiał dydaktyczny.
Zauważyła zafascynowanie dzieci ciszą i włączyła ją do swojego systemu
wychowawczego w postaci tzw. "lekcji ciszy". Wprowadziła też, jako zasadę
pedagogiczną swobodny wybór materiałów dydaktycznych, dowolność miejsca i
czasu pracy. Zniosła nagrody i kary. Ograniczyła czynności nauczyciela na rzecz
samodzielności dzieci. Wprowadziła naukę czytania i pisania oraz podstawy
matematyki. Sukces tej nowej placówki spowodował, że rosło zainteresowanie, a
to powodowało powstawanie następnych placówek. W roku 1910 podjęła decyzję
o rezygnacji z prawa do wykonywania zawodu lekarza i zajęła się doskonaleniem
swojej metody. Wkrótce doszło do spopularyzowania w świecie teorii
pedagogicznej Marii Montessori.
Odbyła liczne podróże, organizowała kursy i sympozja
pedagogiczne. W ruch montessoriański włączyły się znane
osobistości świata pedagogicznego i oraz osoby będące
autorytetami ówczesnych czasów.
W 1929 roku powstaje Associatio Montessori Internationale
(AMI) (Międzynarodowe Stowarzyszenie Montessori), które
staje się centralną organizacją koordynującą działalność
placówek i towarzystw montessoriańskich w świecie oraz
zajmującą się kształceniem nauczycieli. Krajowe
Stowarzyszenia Montessori powstają w Austrii, Kanadzie,
Danii, Filipinach, Francji, Holandii, Irlandii, Indiach, Japonii,
Niemczech, Pakistanie, Polsce, Szwecji, Włoszech. W Ameryce,
Europie, Afryce i Azji w takich krajach jak USA, Francja,
Tanzania, Indie, Kanada, Niemcy, Cejlon, Meksyk, Irlandia,
Pakistan, Włochy, Japonia, Dania, Filipiny powstają Centra
Szkoleniowe.
Za wybitne osiągnięcia pedagogiczne i przesłane
humanistyczne zawarte w ideach swojej pedagogiki, została
wyróżniona najwyższymi odznaczeniami, przyznawanymi
przez rządy i uniwersytety wielu krajów. Była wyróżniana
tytułami Doktora Honoris Causa, na Uniwersytecie w
Sorbonie otrzymała Krzyż Legii Honorowej, była nominowana
do Pokojowej Nagrody Nobla. Zmarła 6 maja 1952 roku w
Noordwijk w Holandii.
Pedagogika Marii
Montessori
Jest to zwarty system pedagogiczny,
obejmujący wszystkie sfery rozwoju
człowieka przez cały okres wzrostu – od
narodzin do wieku dojrzewania. Jej celem
jest przygotowanie dziecka do
samodzielnego, aktywnego i świadomego
życia w otaczającym je świecie.
Montessori kładzie nacisk
na:
jako „przewodnika”
Pozytywne nauczanie
Rozwijanie zainteresowań
Porządek, estetyka otoczenia
Uczenie się o różnicach międzyludzkich
Dobrowolny wybór zajęć
Samodzielność podejmowania decyzji
Rzeczywistość
Koncentracja
Prawo dzieci do poczucia godności
Montessori unika:
Podkreślania porażki
Upokarzania dziecka
Współzawodnictwa
Ćwiczeń, które ograniczają wolność dziecka
Ograniczania ruchu
Stopni
Dominacji nauczyciela
Pomagania bez pytania dziecka
Zbyt pochopnego wkraczania w dyskusje
dzieci
Inwazji w prywatność dziecka
PODSTAWOWE POJĘCIA W PEDAGOGICE
MONTESSORI
Absorbująca psychika – to charakterystyczna dla
forma psychiczna rozwoju dziecka. W
tym okresie dziecko całym sobą, podświadomie i
bez wysiłku wchłania bodźce z otoczenia. M.
Montessori porównywała ten sposób odbioru świata
i uczenia się do gąbki, która wchłania całą wodę lub
do kliszy fotograficznej, rejestrującej mniej oraz
bardziej ważne elementy krajobrazu.
Fazy wrażliwe – występujące w rozwoju każdego
dziecka okresy szczególnej wrażliwości na bodźce z
otoczenia. Ich występowanie jest w indywidualnym
planie rozwoju i nie można ich sztucznie
wywoływać. Dziecko wykazuje wówczas duże
możliwości wyuczenia się określonej umiejętności,
sprawności, czy nabycia wiedzy o świecie.
Polaryzacja uwagi – o zjawisku tym mówimy, gdy
we wrażliwej fazie dojdzie do długotrwałej,
pogłębionej koncentracji na danej czynności.
Możliwości edukacyjne dziecka są wtedy
największe. Uczy się ono chętnie, szybko, łatwo i
bez wysiłku. Częste powtarzanie ulubionej,
interesującej czynności sprzyja jej wyuczeniu. jest
więc podstawowym bodźcem do duchowego
rozwoju dziecka.
Normalizacja – jest następstwem polaryzacji
uwagi. To stan wewnątrzpsychicznej równowagi i
harmonii ( wewnętrznej i ze światem ). Dziecko
jest wówczas spokojne, opanowane, wrażliwe na ład
i dyscyplinę wewnętrzną, otwarte na potrzeby
innych, potrafiące samodzielnie działać.
„Znormalizowane” dziecko wierzy w swe możliwości
rozwoju, ma poczucie własnej wartości, staje się
odpowiedzialne za siebie i innych, coraz bardziej
uniezależnia się od zewnętrznych wpływów.
Normalizacja jest
głównym celem rozwoju i
wychowania
"
Pomóż mi zrobić to samodzielnie"
Koncepcja pedagogiczna Marii Montessori mówi o dziecku od
narodzenia do wieku dorosłego, traktując je jako człowieka z wieloma
różnymi potrzebami, nie tylko natury intelektualnej, ale również
duchowej, społecznej czy w aspekcie rozwoju fizycznego. Wychodzi z
potrzeb dziecka, wyrażających się w jego aktywności i dążeniu do
niezależności od dorosłych.
Celem działań dorosłego w odniesieniu do młodego człowieka ma być
pełne szacunku i miłości wspieranie go w realizowaniu
indywidualnego, wewnętrznego planu rozwoju, na styku z
określonymi uwarunkowaniami kulturowymi. To co możemy zrobić, to
dać dziecku „klucz do świata” i pomóc w umiejętnym korzystaniu z
wolności, którą mu dajemy zgodnie z zasadą: "pozwalać tyle, ile to
możliwe, a ograniczać tyle, ile to konieczne„
W rozumieniu Montessori wychowanie to pomoc dziecku w
uniezależnianiu się od dorosłego i osiąganiu dojrzałości. Tylko
poprzez akty wolnego wyboru dziecko może ujawnić swą istotę i
swoje zainteresowania, uzdolnienia i kreatywność, rozwinąć i poznać
samo siebie - swoje mocne i słabe strony.
Zasada swobodnej pracy ( podstawowej aktywności dziecka ) nie
zakłada ani wszechmocy pedagoga, ani nieograniczonego zaufania
do sił dziecka, lecz stawia na równowagę.
Zasady Pedagogiczne korzystania z wolności:
zasada swobodnego wyboru
- wszystkie pomoce są zawsze dostępne, ułożone tematycznie
na półkach, w zasięgu ręki dziecka. Dziecko samodzielnie podejmuje
decyzję, z którym materiałem będzie pracować. Wybór jest początkowo
spontaniczny, później coraz bardziej świadomy .
miejsca pracy – dziecko pracuje tam, gdzie samo zdecyduje i gdzie
pozwalają na to granice naszego rozsądku i możliwości organizacyjnych
( przy stole lub na dywaniku na podłodze ).
czasu pracy – dziecko może zajmować się wybranym zajęciem tak długo,
jak zechce ( w granicach określonych ramowym planem dnia ). Samo ustala
tempo i czas uczenia się.
formy - lekcję podstawową przeprowadzamy z każdym dzieckiem
indywidualnie. Następnie zaczyna ono pracować samodzielnie lub w grupie.
zasada porządku - każdy przedmiot ma swoje miejsce i przeznaczenie.
Montessori pisze o "zasadniczej potrzebie porządku", który pozwala dziecku
uporządkować chaotyczną obfitość wrażeń i doświadczeń, pomaga tworzyć
własny ład duchowy i rozwijać umiejętność porządkowania.
zasada ograniczenia - Dzieci mogą robić to, co je interesuje, ale nie
jest to samowola. Istnieje wiele ograniczeń, dla przykładu: każdy rodzaj
materiału jest tylko w jednym egzemplarzu i trzeba go stosować
zgodnie z jego przeznaczeniem, nie można innym przeszkadzać,
niszczyć.
zasada izolowania trudności -dziecko pracuje z określonym
materiałem w celu poznania lub uporządkowania określonych pojęć.
Celem każdej pomocy jest zwrócenie uwagi i zdobycie wiedzy w
konkretnej, zamierzonej w konstrukcji materiału, dziedzinie.
zasada stopniowania trudności - każde „ogniwo” zawiera w sobie
cechy materiału poprzednio wprowadzonego plus jedna cecha więcej.
zasada transferu - wiedza, kompetencje i umiejętności opanowane
podczas pracy, dziecko przenosi na otoczenie. O tyle mają one sens, o
ile dziecko będzie potrafiło korzystać z nich w realnym świecie.
zasada własnego działania i powtarzania - typowy dla nabywania
nowych umiejętności jest fenomen powtarzania. Jeżeli dziecko ma
potrzebę wielokrotnego powtarzania czynności - akceptujemy to.
zasada samokontroli - materiał montessoriański jest tak
skonstruowany, że pozwala dzieciom samodzielnie stwierdzić, czy daną
pracę wykonały dobrze czy źle.
Materiał Montessori
Dziecko potrzebuje odpowiednio przygotowanego otoczenia
tak, aby mogło w nim odkrywać rzeczy, na miarę swojego
wieku. W otoczeniu zawarte być powinny „impulsy”
odpowiadające wrażliwym fazom, pobudzające do działania
a tym samym umożliwiające jak najczęstszą
. Otoczenie dziecka ma towarzyszyć
rozwojowi jego uzdolnień i zainteresowań, stymulować jego
działania i wprowadzać je w kulturę i cywilizację. I odwrotnie:
ma pomóc dziecku - dając do tego środki - w rozszyfrowywaniu
rzeczywistości. Ważnym elementem przygotowanego
otoczenia – poza grupa dzieci i odpowiednim nauczycielem –
jest tzw. Materiał Montessori. Jego zadaniem jest wspomaganie
rozwoju dziecka, dlatego nazywany on jest materiałem
rozwojowym. Jest tak przygotowany i rozmieszczony w klasie,
aby tworzyć uporządkowaną całość programową. Służy nie
tylko rozwojowi intelektualnemu, ale kształtowaniu całej
osobowości. Jest to najbardziej rozbudowany zestaw pomocy,
przypisany do jakiejkolwiek metody nauczania.
· materiał do
praktycznych ćwiczeń dnia
codziennego – związany z
troską o siebie i otoczenie.
Pozwala na zdobycie
niezależności i wdrażaniem
do samokontroli. Uczy
koncentracji i pomaga
kształtować nawyki związane
z przygotowaniem miejsca
pracy i utrzymywaniem
porządku. Są to takie
aktywności jak: przelewanie,
zapinanie, prasowanie,
polerowanie, układanie
bukietów, nakrywanie do
stołu, wyciskanie soku, pranie
i inne.
· materiał sensoryczny -
służący wszechstronnemu
kształceniu zmysłów. Dzieci
poprzez ćwiczenia z nim
doświadczają różnorodności
rozmiarów ( wielkość,
długość, grubość ),
kształtów, kolorów, faktur,
wag, zapachów, smaków,
ciśnienia i ich powiązań.
Poznają wiele pojęć
związanych z doznaniami
płynącymi przez zmysły,
uczą się je nazywać i
różnicować. Wyrabiają w
sobie świadomość istnienia
ładu i harmonii w
otoczeniu.
· materiał językowy
– służący poznawaniu
mowy i słowa
pisanego. Wzbogaca
słownictwo dziecka,
uczy właściwego
używania języka
mówionego. Pozwala
na naukę czytania i
pisania, gramatyki a
także pracy z
tekstem. Rozbudza
zainteresowanie
słowem, a także
pozwala na właściwe
kształtowanie pracy
dłoni przy pisaniu.
materiał do
matematyki – jego
konstrukcja poprzez
izolację poszczególnych
pojęć i działań pozwala na
właściwe i zgodne z
indywidualnym tempem
rozwoju dziecka
przechodzenie od
konkretu do abstrakcji.
Daje możliwość poznania
arytmetyki i geometrii,
istoty działań i zależności
w systemie dziesiętnym.
materiał tzw. wychowania
kosmicznego ( biologii,
geografii, astronomii, historii i
innych dziedzin wiedzy ) –
pomaga dziecku zrozumieć i
poznać świat, którego jest
częścią. Wychodzi od ogółu do
szczegółu, dając najpierw ogląd
całości ( np. pojęcie ląd – woda )
i stopniowo przechodząc do
informacji szczegółowych ( np.
półwyspy czy jeziora na mapie
Polski ). Daje szeroko rozumianą
wiedzę o świecie i zjawiskach w
nim zachodzących, budując
poczucie bycia jego ważną
częścią i ponoszenia za niego
odpowiedzialności ( wychowanie
do pokoju ).
· materiały artystyczne - związane z
ekspresją plastyczną i muzyczną. Pozwalają
na zbieranie i wykorzystanie zdobytych
doświadczeń i wiedzy w aktywności
twórczej.
Materiał Montessori został przygotowany
zgodnie z następującymi regułami:
· uwzględnienia stopnia rozwoju dziecka,
· zapewnienia wielowariantowego zastosowania i
powtarzalności doświadczenia;
· stopniowania trudności;
· przechodzenia od materiału konkretnego do
bardziej abstrakcyjnego;
· budzenia ciekawości i zainteresowania dziecka,
pobudzania motywacji
· związku z rzeczywistością społeczną i
przyrodniczą
· wyzwalania różnych form aktywności,
· samodzielnej kontroli błędu
· uporządkowania i ograniczenia ilości
· umożliwienia transferu na otoczenie.