Psychoterapia poznawcza   

Korzysta z technik  

behawioralnych 

 Koncepcja powstawania zaburzeń 

psychicznych 

Myślenie wpływa na emocje i zachowanie.
Dlatego 
zniekształcenia w zakresie przekonań i 

przetwarzania informacji lub deficyty w 

umiejętnościach poznawczych wpływają 

na powstawanie zaburzeń 

emocjonalnych i zachowania. 

(Bandura 1986).
 

Mechanizm działania przekonań na 

emocje

(1) wydarzenie o charakterze negatywnym stresujące  → (2) 

system przekonań → (3) emocjonalne konsekwencje. 

wyjaśnienie zdarzenia na podstawie racjonalnych przekonań  
powoduje adekwatne emocjonalne konsekwencje, jak smutek, 

żal, przykrość, oraz determinację, aby zmienić to, co można 

zmienić w celu zapobieżenia pojawieniu się znowu 

podobnego zdarzenia.

wyjaśnienie zdarzenia na podstawie nieracjonalnych 

przekonań  

 powoduje nieadekwatne emocjonalne konsekwencje, jak 

depresja, wrogość, lęk, poczucie daremności w 

podejmowaniu wysiłku, poczucie bezwartościowości.

Mechanizm działania przekonań na 

emocje

 Konsekwencje myślenia w kategoriach 

„muszę” i „powinienem”

Myślenie w kategoriach „muszę” i „powinienem” sprawia, że 

pragnienia i preferencje uzyskują status konieczności. 

Wtedy bowiem to, co człowiek „chce” osiągnąć, zamienia się w to, co 

„musi” osiągnąć. Dotyczy to różnych dziedzin: „Muszę odnieść 

sukces”, „Muszę być doceniony”, „Muszę być dobrze traktowany”, 

„Życie musi być dobre i łatwe”. 

Pochodną tego sposobu myślenia jest wyolbrzymiona ocena 

negatywnych wydarzeń i niska odporność na frustrację. 

Jeśli ktoś jest przekonany, że musi coś osiągnąć i tak się nie dzieje, to 

 myśli: ”Nie zniosę tego, że nie mam tego, co muszę mieć”.

Pochodną jest także ocenianie wartości własnej i innych ludzi na 

podstawie tego, czy osiąga się to, co „musi” się osiągnąć. 

Jeśli się tego nie osiąga, wtedy reakcją jest deprecjonowanie wartości 

własnej lub innych i potępianie za to. 

Przekonania dotyczące własnej osoby i ludzi i 

pochodzące od nich myśli automatyczne

Aron Beck wyróżnia dwa rodzaje przekonań. 

1. Podstawowe dysfunkcyjne założenia dotyczące własnej osoby oraz 

innych ludzi 

Ukształtowane w dzieciństwie i pozostające na granicy świadomości 

2. Pochodne od tych założeń myśli automatyczne,których treść zależy 

od kontekstu sytuacji. 

Na przykład, ktoś przyjmuje dysfunkcyjne założenie o sobie: ”jestem 

głupi”. gdy staje przed nim trudne zadanie, pojawia się myśl 

automatyczna „nie poradzę sobie” lub „i tak wszystko popsuję” , a 

wraz z nią lęk przed wykonaniem zadania i odłożenie go. 

Beck przyjmuje, że pod wpływem zmiany myśli automatycznych 

może nastąpić zmiana przekonania o sobie na głębszym poziomie. 

Przykład przekonań związanych z depresją, lękiem 

uogólnionym i społecznym   

Przekonania o sobie: ja jestem bezwartościowy, 
świat jest niesprawiedliwy 
a przyszłość beznadziejna
Ocena wydarzenia negatywnego: ja je spowodowałem, 
ma ono wpływ na wiele dziedzin mojego życia
skutki trwają do końca życia  

Lęk: uogólniony - wyolbrzymiona ocena zagrożeń i zaniżona 

ocena własnych możliwości 

Fobia społeczna: ma się defekt lub jest się nieprzystosowanych 

, gdy to się ujawni w sytuacji społecznej, doprowadzi do 
ośmieszenia lub negatywnej oceny. 

Dysfunkcyjne przekonania wiążą się ze 

zniekształcaniem procesu przetwarzania informacji 

w taki sposób, aby potwierdzić przekonanie  

(1) Myślenie typu „wszystko albo nic” „Jeśli nie mam wszystkiego, to nie mam nic” 

(2) Generalizowanie negatywnych wydarzeń: „jedno negatywne wydarzenie 

nieuchronnie zwiastuje nadejście innych negatywnych zdarzeń”

(3) Skupianie się na negatywnych aspektach sytuacji, a pomijanie pozytywnych

(4) Wyolbrzymianie minusów a pomniejszanie plusów 

(5) Negatywne emocje dowodem, że się coś złego zrobiło” „Czuję się winny, więc 

musiałem zrobić coś złego”. 

(6) Stosowanie negatywnych nazw: wywołuje reakcję emocjonalną negatywną. 

(7) Potwierdzanie negatywnego myślenia o sobie na podstawie nieistotnych 

faktów, na przykład: „Wszyscy na mnie patrzyli, bo miałam wzdęty brzuch”. 

(8) Myślenie zdominowane przez powinności i nakazy: „powinienem” i „muszę” .

(Burns 1980): 

Koncepcja terapii oparta na teorii  

poznawczej 

Terapia poznawcza koncentruje się na procesach umysłowych. 
Jej celem jest zmiana przekonań i zachowań (modyfikacja 

poznawczo- behawioralna). 

Aby wyeliminować problemy emocjonalne i zachowania, 

trzeba oddziaływać na myślenie i wprowadzić zmianę w 

myśleniu.  

Zmiana w myśleniu wywołuje zmianę w emocjach i 

zachowaniu. 

1. Modyfikowane są  nieracjonalne przekonania 

Eliminowanie przekonań nieracjonalnych i wprowadzanie w ich 

miejsce nowych, takich, które nie powodują negatywnych skutków 

w zakresie emocji i zachowania.  

 
2. Uzupełniane są deficyty umiejętności poznawczych

Ujawnianie nieracjonalnych przekonań 

Ujawnienie interpretacji wydarzenia, które budzi 

negatywne emocje. 

zadając pacjentowi pytania dotyczące interpretacji 

sytuacji, która budzi negatywne emocje, 

bądź prosząc go o wyobrażenie sobie lub odegranie 

jej i zwracanie uwagi, jakie myśli się pojawią 

lub proponując mu obserwowanie, jakie myśli 

towarzyszą sytuacjom budzącym negatywne 

emocje w życiu codziennym.

 

Modyfikowanie nieracjonalnych przekonań przez 

zakwestionowanie ich wartości, aby pacjent chciał 

je odrzucić  

1. Bada wartość przekonania pod względem jego zgodności z 

rzeczywistością społeczną: „Jakie są dowody na to, że 

zawsze musisz dobrze sobie radzić w pracy i stale 

zadowalać szefa?”. 

2. Może odwoływać się do logiki w przypadku przekonań, które 

nie wynikają z przesłanek, na których się opierają: „Jaki jest 

związek między dwoma częściami tego stwierdzenia: 

«Muszę zawsze sobie dobrze radzić w pracy i zadowalać 

szefa, ponieważ wtedy zasługuję na szczęście»?”. 

3. Może odwoływać się do złych skutków utrzymywania 

przekonania: „Jakie są skutki myślenia, że musisz zawsze 

dobrze sobie radzić w pracy i stale zadowalać szefa?”. 

4. Prosi, aby pacjent obronił zasadność nieracjonalnego 

przekonania: „Jaki dowód masz na to, że musisz odnieść 

sukces, aby mieć poczucie własnej wartości” lub 

„Udowodnij, że musisz być popularny, aby czuć się 

szczęśliwy”. 

Modyfikowanie nieracjonalnych przekonań przez 

testowanie ich prawdziwości w rzeczywistości – 

kwestionowania ich wartości, aby pacjent chciał je 

odrzucić

Pacjent sprawdza, czy jego założenia są słuszne, i przeprowadza w tym celu 

eksperymenty. 

Zbiera empiryczne dane na temat słuszności przekonań na podstawie 

testowania rzeczywistości. 

Na przykład, terapeuta sugeruje podjęcie pewnego działania, które ma na 

celu dostarczenie pacjentowi przyjemnych doznań. Ten zaś odpowiada, 

że z góry wie, iż nie doświadczy przyjemności. Wtedy terapeuta prosi, 

aby potraktował to przekonanie jako hipotezę i przeprowadził 

eksperyment w celu sprawdzenia jej. 

Jeśli pacjent na przykład stwierdza, że nie jest w stanie znieść odrzucenia 

przez płeć przeciwną, wtedy ma za zadanie poprosić trzy osoby płci 

przeciwnej o spotkanie i sprawdzić w ten sposób hipotezę, że nie jest w 

stanie znieść odrzucenia. 

Jeśli perfekcjonista twierdzi, że nie jest w stanie znieść sytuacji, gdy coś jest 

nie w porządku z jego wyglądem, ma za zadanie na przykład, nosić dwie 

skarpetki w różnym kolorze. 

Jeśli pacjent depresyjny twierdzi, że nie doświadczy przyjemności, idąc do 

teatru, ponieważ nic mu nie sprawia przyjemności, ma za zadanie pójść 

do teatru i stwierdzić empirycznie, czy miało to wpływ na jego nastrój.

Uzupełnianie deficytów w zakresie myślenia i 

zachowania Trening radzenia sobie ze stresem –

„trening uodporniania się stres”

Ma na celu poprawienie umiejętności radzenia sobie w stresujących, 

interpersonalnych sytuacjach. 

Opiera się na założeniu, że przyczyną braku tych umiejętności, a co za tym idzie 

doświadczania w nich stresu są deficyty w zakresie myślenia i zachowania. 

Na przykład brak asertywności u pacjenta z depresją może wynikać z przekonania, 

że nie powinien wyrażać swoich potrzeb. 

■  Łączy (1) modyfikację przekonań  z (2) behawioralną techniką zwaną 

treningiem samoinstruowania, która polega na kierowaniu własnym 

zachowaniem przez dawanie sobie instrukcji. 

Pacjent obserwuje, jak terapeuta radzi sobie w sytuacji społecznej, w której on 

sobie nie radzi, a następnie podaje sam sobie instrukcje dotyczącą 

modelowego zachowania równocześnie powtarzając to zachowanie. 

Gdy się znajdzie w rzeczywistej sytuacji wypowiada w myślach instrukcję, na 

przykład: „Mam prawo wyrażać swoje potrzeby” i zachowuje się adekwatnie do 

niej, na przykład prosi zwierzchnika o takie godziny pracy, które najlepiej 

odpowiadają jego potrzebom. 

■ Trening może dotyczyć uczenia się pozytywnych opinii na własny temat, może 

włączać techniki relaksacyjne (Meichenbaum, 1977). Może być wspomagany 

wyobrażaniem sobie siebie w stresujących sytuacjach i werbalizowaniem uczuć 

oraz odgrywaniem konstruktywnych zachowań w sytuacjach symulowanych, co 

powoduje obniżenie poziomu lęku i ułatwia wprowadzenie zmiany zachowania. 

Uzupełnianie deficytów w zakresie myślenia i 

zachowania Trening rozwiązywania problemów 

Uczy, jak   rozwiązywać problemy interpersonalne i intrapsychiczne. 

Opiera się na założeniu, że głównym źródłem problemów zarówno 

natury intrapsychicznej, jak i interpersonalnej są deficyty 

poznawcze, które prowadzą do braku umiejętności ich 

rozwiązywania (Nezu i in. 1989). 

Obejmuje następujące kroki: 
precyzyjne definiowanie problemu, 
generowanie jak największej liczby alternatywnych rozwiązań, 
wybór najlepszego rozwiązania, 
planowanie wprowadzenia rozwiązania w życie, 
ocena skutków, jakie dała realizacja tego rozwiązania. 
W przypadku, gdy wybrane rozwiązanie nie wyeliminowało problemu 

lub ograniczyło go tylko, należy wybrać inny sposób, zastosować i 

ocenić skuteczność. 

Jest uważany za metodę poznawczą, ponieważ dotyczy umiejętności 

podejmowania decyzji. 

Wykorzystuje behawioralne odgrywanie ról, gdy istnieje potrzeba 

wypróbowania nowego zachowania.