BRUZDKOWANIE

okres rozwoju zarodkowego, w którym zarodek 
na skutek wielokrotnych 

podziałów 

mitotycznych

 z jednokomórkowego zmienia się 

w wielokomórkowy, zapłodnione jajo - zygota 
dzieli się mitotycznie i powstają 

komórki 

potomne zwane

 

blastomerami

, powstaje 

podłoże komórkowe dla przyszłego złożonego 
organizmu

 początek bruzdkowania to pojawienie się 
pierwszego podziału mitotycznego,

 koniec to 

stadium blastuli

, w którym zwykle 

pomiędzy komórkami zarodka pojawia się 

pierwotna jama ciała – blastocel

 pomiędzy tymi dwoma etapami, w przypadku 

bruzdkowania całkowitego

 wyróżnia się 

jeszcze stadium 

moruli

 

 

Klasyfikacja  sposobów  bruzdkowania  w  

zależności :

1.  od ilości i rodzaju rozmieszczenia żółtka:

 całkowite (jaja oligo- i mezolecytalne):

• regularne

• nieregularne

• anarchiczne

 częściowe (jaja polilecytalne)

• tarczowe (jaja telolecytalne)

• powierzchniowe (jaja centrolecytalne)

2. od wczesnego lub późnego pojawienia się płaszczyzn 

symetrii i sposobu przebiegu bruzd w stosunku do 
głównych osi jaja:

 wczesne pojawienie się płaszczyzn symetrii:

• dwusymetryczne

• dwubocznie symetryczne

 późniejsze pojawienie się płaszczyzn symetrii:

• spiralne

 późne pojawienie się płaszczyzn symetrii:

• promieniste

3.

od  wczesnego  lub  późnego  ustalania  się  losów 
blastomerów:

 zdeterminowane 

 niezdeterminowane

 

 

PRZEBIEG BRUZDKOWANIA U JEŻOWCA

• pierwsza i druga płaszczyzna podziału są pionowe – południkowe, 

dzielą jajo na          

4 równe blastomery

• trzeci podział przebiega w płaszczyżnie równikowej i nieco 

powyżej równika jaja 

• powstaje  zarodek  złożony  z 

4  mniejszych  i  4  większych 

blastomerów

  4. od tego momentu bruzdkowanie staje się nierównomierne:

  blastomery (4) bieguna animalnego dzielą się w 

płaszczyźnie południkowej i powstaje 8 blastomerów 
jednakowych – podobnych – 

mezomerów

  blastomery (4) bieguna wegetatywnego dzielą się w 

płaszczyźnie równikowej i powstają:

 4 blastomery duże – 

makromery

 4 blastomery małe – 

mikromery

A

W

 

 

5.  W ciągu dalszych podziałów utrzymuje się ten odmienny 

przebieg bruzdkowania w półkuli twórczej i odżywczej

6.  Powstaje 

blastula – celoblastula

 równomierna 

 

 kształt regularnie kulistego pęcherzyka, o ścianie 

zbudowanej z 1-nej warstwy komórek

 większość komórek półkuli wegetatywnej jest wysoka, 

zbudowana z 

makromerów

, pod nimi występują nieliczne 

drobne 

mikromery

, półkula twórcza zajęta jest przez 

mezomery

 blastula pływa swobodnie za pomocą rzęsek pokrywających 

blastodermę

 

 

PRZEBIEG BRUZDKOWANIA U PŁAZA

1.

Pierwsza południkowa bruzda dzieli jajo  na 

dwa blastomery,

 

które mają kształt półkul ściśle przylegających do siebie

2.

Druga bruzda przebiega też południkowo – prostopadle do 

pierwszej i dzieli zarodek 

na cztery (4) równej wielkości 

blastomery

3.

trzeci podział przebiega równoleżnikowo nieco ponad równikiem 

wskutek czego zarodek  jest już 

w stadium 8 blastomerów, 

dzieli się 

na makro- i mikromery



mikromery

 prawie zupełnie nie zawierają żółtka



makromery

 są nim przeładowane

morul
a

blastu
la

blastoce
l

 

 

PRZEBIEG BRUZDKOWANIA U PŁAZA

4. Od tego stadium zanika już regularny przebieg 

bruzd a bruzdkowanie jest bardziej intensywne na 
biegunie animalnym – bruzdy zaczynają 
przebiegać nieregularnie 

5. Przez krótki czas zarodek zbudowany jest z 12 

blastomerów, potem dzielą się makromery i 
zarodek osiąga stadium 

16 blastomerów

 

 dalszy system bruzd – równoleżnikowy 
 różnice wielkości mikro- i makromerów 

 

 

BLASTULA  ŻABY

•

celoblastula:

 nierównomierna, wielowarstwowa

•

 utworzona z komórek różnej wielkości: na 

biegunie animalnym mniejsze i stopniowo  

powiększają się, na biegunie wegetatywnym 

największe 

•

 

blastocel

 na skutek bruzdkowania 

nierównomiernego został przesunięty w kierunku 

bieguna animalnego (twórczego)

A

W

 

 

PRZEBIEG BRUZDKOWANIA U GLISTY 

KOŃSKIEJ

1. Jajo dzieli się na dwa niezupełnie równe blastomery

S

1

 – stanowi zawiązek ektodermy- 

ektoblast

P

1

 – daje pozostałe zawiązki

2. Przy drugim podziale: 



blastomer  S

1

  dzieli  się  podłużnie  (w  płaszczyźnie 

południkowej)  jako  pierwszy na 

A  i  B

  (ektoblasty  – dadzą 

zawiązek ektodermy)



blastomer  P

1

  poprzecznie    (w  płaszczyźnie  równikowej  ) 

nieco  później  na 

EMSt

  -  z  tego  endoderma,  mezoderma, 

przednia 

część 

przewodu 

pokarmowego, 

gardziel 

(stomodeum) i 

P

2

 - blastomer płciowy- k. prapłciowe

 



w  skutek  podziałów  powstaje 

stadium  4  komórkowe 

mające kształt litery T

 

 

PRZEBIEG BRUZDKOWANIA U GLISTY 

KOŃSKIEJ



Układ  T  jest  stanem  przejściowym:  blastomer  P

2

  przesuwa  się  w 

kierunku  blastomeru    A  i  zarodek  przyjmuje 

kształt 

nieregularnego  rombu

  -  ze  stadium  4  kom.  w  kształcie  T 

powstaje 

rombowa płytka

, w której ektoblasty A i B odpowiadają 

grzbietowej  części  zarodka,  przy  czym  A  –  przedni,  B  –  tylny 

koniec ciała)

3.  Trzeci podział potęguje symetrię dwuboczną:


blastomery 

A i B

 dzielą się podłużnie w płaszczyźnie strzałkowej 

(dają prawe i lewe   kom. potomne)



blastomery 

EMSt i P

2

 dzielą się  poprzecznie – produkują komórki 

leżące jedna za drugą w płaszczyźnie środkowej (kom. jedna pod 

drugą):

najpierw dzieli się 

blastomer P

2

 i powstaje z niego:

•

blastomer P

3

 – przeznaczony na kom. prapłciowe

•

blastomer C

 – zawiązek wora skórnomięśniowego

blastomer EMSt

 dzieli się na:

•

blastomer E (zawiązek endodermy) 

•

blastomer  MSt  (reprezentujący  materiał  na  mezodermę  i 

stomodeum)

 

 

GASTRULACJA

 Bruzdkowanie

  –  kończy  się  u  zwierząt  powstaniem 

pęcherzyka lub tarczki czyli 

blastuli

 Istotą bruzdkowania było rozbicie jaja na większą liczbę 

małych  komórek  czyli 

blastomerów

,  z  których  ma  być 

zbudowane ciało zarodka.

 Jeżeli  bruzdkowanie  było  rozdrobnieniem  jaj  to 

gastrulacja

  prowadzi  do 

scalania  blastomerów  w  3 

listki zarodkowe:

1. ektoderma – epiblast

 – zewnętrzny listek zarodkowy

2. endoderma – hipoblast

 – wewnętrzny listek zarodkowy

3. mezoderma – mezoblast

 – środkowy listek zarodkowy

 

 

GASTRULACJA

• Epiblast

  –  warstwa  zarodkowa,  w  której  materiał  na 

system nerwowy nie oddzielił się jeszcze od 

ektodermy 

właściwej

• Ektoderma  właściwa

  -  zespół  komórek  tworzących  w 

przyszłości pokrycie ciała

• Hipoblast

  –  gdy 

endoderma    i  mezoderma

  nie  są 

jeszcze odgraniczone od siebie,  lub gdy endoderma nie 

jest jeszcze odgraniczona od materiału przeznaczonego 

na struktury pozazarodkowe (błony płodowe)

• Endoderma właściwa

 – materiał przeznaczony tylko na 

przewód pokarmowy

• Mezoblast 

–  materiał  na  strunę  grzbietową,  mięśnie  i 

szkielet

• Mezoderma

 – materiał tylko na szkielet i mięśnie

 

 

GASTRULACJA

 jest  procesem,  w  którym  komórki  podobne  do  siebie  pod 

względem właściwości twórczych  przemieszczają się razem i 
przekształcają tak, że mogą z łatwością wbudować się w ciało 
przyszłego organizmu

 od typu 

blastuli 

zależy sposób przemieszczania się komórek 

przyszłych 

listków zarodkowych. 

 w  zasadzie:  komórki 

endodermy

  i 

mezodermy

  dostają  się 

do  wnętrza  blastuli,  a 

ektoderma

  rozciąga  się  na 

powierzchni zarodka

 te  wędrówki  komórek  ułatwia 

jama  blastuli

  (obecna  u 

większości rozwijających się zwierząt)

 ruchy  komórek  związanych  z  tworzeniem  nowych  struktur 

– 

ruchy morfotwórcze

 

 bezpośrednio po gastrulacji z listków zarodkowych tworzą się 

narządy  pierwotne

,  dające  potem  początek 

narządom 

ostatecznym

 

 

 
inwaginacj
a

 
imigracja

 epibolia

 
delaminacja

 kawitacja

  inwaginacja i 
imigracja u 
dyskoblastuli

SPOSOBY  
GASTRULACJI

Nigdy nie ma jednego 
typu gastrulacji. 
Występuje kilka
typów! 

(gastrulacja 

kombinowana)

 

JEŻOWIEC

 – 

wywędrowanie, wpuklanie, 

PŁAZ 

– wpuklanie, 

obrastanie

 

 

GASTRULACJA JEŻOWCA