Polityka Polski wobec USA

POLITYKA ZAGRANICZNA

POLSKI Z:

-Czechami

-Słowacją

-Niemcami

-USA

Jednym z pilniejszych zadań w relacjach polsko-słowackich

stało się uregulowanie spraw związanych z sukcesją prawną

po federacji czechosłowackiej. W dniu 8 lipca 1993 roku

minister spraw zagranicznych Krzysztof Skubiszewski podpisał

w Bratysławie umowę o sukcesji umów zawartych między

Polską a Czechosłowacją, co tymczasowo uregulowało polsko-

słowackie stosunki prawne, po czym rozpoczęto tworzenie

podstaw nowej bazy traktatowej. Słowacja pod rządami

Vladimíra Mečiara w coraz większym stopniu prowadziła

politykę, której konsekwencją było zaostrzenie stosunków z

państwami Unii Europejskiej i NATO. Wprawdzie od powstania

w 1991 roku HZDS miało w swoim programie integrację

Słowacji ze strukturami europejskimi i transatlantyckimi,

jednak praktyka sprawowania rządów w coraz większym

stopniu podważała szczerość tych deklaracji. Konsekwencją

była coraz częstsza i coraz ostrzejsza krytyka ze strony

partnerów zachodnich. Był to także główny powód, dla którego

w 1997 roku Słowacja nie została razem z Polską, RCz i

Węgrami zaproszona do członkostwa w NATO.

Nie oznaczało to jednak, że Polska odwróciła się od swojego

sąsiada. Prezydent Aleksander Kwaśniewski, podczas swojej

wizyty w Bratysławie w dniach 20-21 sierpnia 1997

zadeklarował, że polskie władze w dalszym ciągu popierać

będą starania Słowacji o wejście do UE i NATO. To wsparcie

okazało się jednak nieskuteczne w sytuacji, gdy ówczesny rząd

słowacki swoimi działaniami nieustannie dostarczał argumenty

przemawiające za wykluczeniem Słowacji z procesów

integracji euroatlantyckiej. Miało to negatywny wpływ zarówno

na polsko-słowackie relacje dwustronne, jak i na możliwości

współdziałania obu państw na płaszczyźnie wielostronnej,

zwłaszcza w ramach przeżywającej w połowie lat

dziewięćdziesiątej kryzys Grupie Wyszehradzkiej (V4).

Istotne znacznie miała dwudniowa (23-24 marca 2000) wizyta

ministra spraw zagranicznych Bronisława Geremka na

Słowacji. Rozmowy, jakie szef polskiej dyplomacji

przeprowadził wówczas z czołowymi politykami słowackimi

dotyczyły nie tylko kwestii obecności obu państw w

strukturach europejskich i transatalntyckich, lecz także spraw

gospodarczych, w tym o potrzeby dywersyfikacji dostaw

surowców energetycznych (chodziło o dostawy gazu z

Norwegii).

W kolejnych dwóch latach (2001-2002) stosunki polsko-

słowackie cechowała duża dynamika wzajemnych kontaktów,

zarówno na płaszczyźnie dwustronnej, jak i w ramach

współpracy wielostronnej, w tym zwłaszcza w ramach V4. W

roku 2002 kontakty czołowych polityków obu państw

poświęcone były głównie ich integracji z Unią Europejską oraz

przystąpieniu Słowacji do Sojuszu Północnoatlantyckiego. Na

szczycie NATO w Pradze (21-22 listopada 2002) Słowacja

otrzymała zaproszenie do członkostwa w tej organizacji, zaś w

grudniu tego samego roku w Kopenhadze, razem z Polską i

pozostałymi krajami V4 zakończyła negocjacje w sprawie

członkostwa w UE.

Przez cały czas Polska wspierała aspiracje i wysiłki Słowacji na

rzecz integracji z obiema strukturami. Osiągnięcie tego celu

służyło między innymi „wciągnięcie” Słowacji do współpracy

wojskowej z udziałem Polski i Czech wówczas będących już

członkami NATO. W 2001 roku Polska wysunęła propozycję

utworzenia międzynarodowej brygady z udziałem jednostek

czeskich, polskich i słowackich. Stosowną umowę ministrowie

obrony podpisali 20 września 2001 roku, zaś dowództwo i

sztab jednostki sformowano 30 maja 2002. Wprawdzie w

niecałe trzy lata później – 30 maja 2005 – ze względu na

problemy natury organizacyjnej i finansowej jednostka ta

została rozformowana, lecz współpraca przy jej tworzeniu była

ważnym czynnikiem wsparcia dla transatlantyckich aspiracji

Słowacji. Wspólnym celem obu państw było pomyślne

zakończenie negocjacji akcesyjnych z UE.

W wyniku wyborów parlamentarnych z 17 czerwca 2006 roku

ster rządów na Słowacji przejęła koalicja trzech partii, w której

dominującą rolę odgrywa ugrupowanie o nazwie Smer-SD,

przy czym jego lider - Robert Fico – objął stanowisko premiera.

Nowy rząd dokonał korekty słowackiej polityki zagranicznej

nadając jej odcień zbliżony do polityki prowadzonej w latach

dziewięćdziesiątych przez kolejne rządy Vladimíra Mečiara.

Konsekwencją tego stanu rzeczy było ochłodzenie relacji

polsko-słowackich, czego przejawem była mniejsza niż w

latach poprzednich intensywność kontaktów politycznych.

Przez cały rok 2006 nie doszło do spotkania ministrów spraw

zagranicznych, nie odbyły się też konsultacje na szczeblu

wiceministrów.

Do szczególnie intensywnych kontaktów między politykami

obydwu państw doszło w czasie sprawowania przez Słowację

przewodnictwa w V4 (1 lipca 2010-30 czerwca 2011). Jednym

z powodów było to, że program tego przewodnictwa w dużym

stopniu korelował z priorytetami polskiej prezydencji w UE (1

lipca-31 grudnia 2011). Jej przebieg i efekty były wysoko

oceniane przez słowackie elity polityczne i kręgi

opiniotwórcze.

Stosunki między Polską a Republiką Czeską są obecnie

uważane za bardzo dobre. Wysoka jakość stosunków polsko-

czeskich wynika m.in. z faktu, że poza kilkoma dotychczas

nierozwiązanymi kwestiami, które nie mają znaczenia

zasadniczego (np. dług terytorialny) nie uwidaczniają się

żadne otwarte spory, które mogłyby zagrozić współpracy na

poziomie politycznym. W ciągu ostatnich trzech lat doszło do

zbliżenia obydwu krajów także dzięki politycznemu

pokrewieństwu koalicji rządzących oraz łączącemu obydwa

państwa projektowi obrony przeciwrakietowej. Wzrostowi

dynamiki politycznych stosunków polsko-czeskich towarzyszył

znaczny rozwój stosunków gospodarczych, wzrost wymiany

handlowej i współpracy inwestycyjnej. Działania

transgraniczne stopniowo przesuwają się z poziomu

międzyrządowego na regionalny i europejski.

Wymiana handlowa

Osiągnięte rezultaty czeskiej gospodarki w 2010 roku nie były

zadawalające. Po recesji w 2009 roku, gospodarka czeska

zaczęła nabierać tempa wzrostu, ale dynamika była relatywnie

słaba. PBK w 2010 roku wzrósł o 2,2%. Według czeskich

analityków przyczyną niskiego wzrostu gospodarczego był

realizowany program cięć budżetowych przyjęty przez rząd

oraz wolniejsze tempo wzrostu u głównych partnerów

handlowych Czech. W strukturze geograficznej handlu

zagranicznego Czech największą dynamikę zarejestrowano w

eksporcie do Polski (132%) W imporcie dynamika wymiany w

Polską wyniosła 127%.

Istotną rolę w polsko-czeskiej współpracy gospodarczej

odgrywa współpraca regionalna i transgraniczna,

koordynowana przez Polsko-Czeską Komisję Międzyrządową

ds. Współpracy Transgranicznej. Również współpraca

gospodarcza w ramach istniejących Euroregionów: Śląsk

Cieszyński, Pradziad, Silesia, Beskidy i Nysa stanowi ważny

czynnik we współpracy obu krajów.

Wspólne organizacje

międzynarodowe

Narodziny współpracy zwanej wyszehradzką

przypadają na początek lat 90-tych. Podczas spotkania

prezydentów Polski i Czechosłowacji oraz premiera Węgier 15

lutego 1991 roku przyjęła ona konkretny kształt deklaracji,

nazwanej od miejsca spotkania Deklaracją Wyszehradzką.

Zdefiniowane w niej zostały główne cele współpracy, wśród

których nadrzędnym była integracja ze strukturami

euroatlantyckimi. Wówczas to stwierdzono, że zbieżność celów

w polityce zagranicznej, podobieństwo doświadczeń

historycznych oraz bliskość geograficzna predestynują do

powołania nowego związku regionalnego, zwanego Grupą

Wyszehradzką lub Czwórką Wyszehradzką - bowiem od 1993 r.

tworzą ją cztery państwa: Polska, Węgry, Republika Czeska i

Słowacja.

Wspólne organizacje

międzynarodowe

Podczas spotkania przywódców w Krakowie (5 października

1991 r.) ustalono,

że współpraca czterech państw obejmie takie strefy, jak

polityka zagraniczna, gospodarka, transport, ochrona

środowiska i nauka. Podpisano wówczas tzw. Deklarację

Krakowską (6 października 1991 r.), w której m.in. jest
mowa o możliwie szybkim przyjęciu umów o wzajemnej

liberalizacji handlu. Było to podwaliną powołanego do życia 1

marca 1993 r. Środkowoeuropejskiego Porozumienia o

Wolnym Handlu (CEFTA). W większości jednak spotkania

partnerów wyszehradzkich koncentrowały się na problematyce

międzynarodowej oraz na wspieraniu wysiłków zmierzających

do uzyskania członkostwa krajów Grupy w strukturach

euroatlantyckich.

STOSUNKI POLSKA-NIEMCY PO 2006

ROKU

W okresie rządów Prawa i Sprawiedliwości w Polsce

(2005-07) atmosfera w stosunkach polsko-niemieckich

przeważnie była zła. Utrzymywano intensywne kontakty

polityczne, np. 30 października 2006 roku po rocznej przerwie

spowodowanej wyborami w obu państwach odbyły się VIII.

polsko-niemieckie konsultacje międzyrządowe. W polityce

wobec wschodnich sąsiadów Warszawa dalej kontestowała

plan budowy gazociągu Nord Stream i opowiadała się za

przedstawieniem Ukrainie perspektywy członkostwa w NATO i

Unii Europejskiej, czemu przeciwstawiał się Berlin, mając na

uwadze dobro stosunków z Rosją.

Narastał spór o kształt nowego traktatu europejskiego

zastępującego upadły traktat konstytucyjny, czego apogeum

przypadło na okres poprzedzający szczyt w Brukseli 21-22

czerwca 2007 roku, podczas niemieckiej prezydencji w UE.

Zwycięstwo wyborcze Platformy Obywatelskiej i sformowanie

nowego rządu przez Donalda Tuska w listopadzie 2007 roku

przyniosło nadzieje na poprawę stosunków polsko-

niemieckich, m.in. z tego względu, że sekretarzem stanu w

kancelarii premiera i pełnomocnikiem ds. zagranicznych został

Władysław Bartoszewski, gorący rzecznik pojednania z zachodnim

sąsiadem. 6 grudnia minister spraw zagranicznych Radosław Sikorski

złożył swoją pierwszą wizytę w Berlinie, gdzie podczas spotkania z

Steinmeierem wyraził gotowość do „otworzenia nowego rozdziału” w

stosunkach dwustronnych. 11 grudnia premier Tusk po raz pierwszy

spotkał się w Berlinie z kanclerz Merkel i oświadczył, że możliwe są

trójstronne rozmowy w sprawie spornego gazociągu Nord Stream.

W kolejnych miesiącach stosunki polsko-niemieckie rozwijały się

bez większych problemów. Polska uzyskała w Berlinie poparcie dla

„Partnerstwa Wschodniego”, inicjatywy współpracy Unii Europejskiej z

sąsiadami z obszaru poradzieckiego, co wyraziła Merkel na spotkaniu

z Tuskiem w Gdańsku 16 czerwca. Merkel odwiedziła Polskę również

24 września, kiedy odebrała tytuł honoris causa Politechniki

Wrocławskiej i 9 grudnia, kiedy w Warszawie odbyły się IX. polsko-

niemieckie konsultacje międzyrządowe, dotyczące głównie pakietu

klimatyczno-energetycznego UE; 27 lutego 2009 roku premier Tusk

spotkał się z Merkel w Hamburgu.

Ważną inicjatywą obrazującą współpracę polskiej i niemieckiej

dyplomacji w polityce wschodniej była wspólna wizyta

Sikorskiego i Westerwelle na Białorusi 2 listopada 2010 roku,

na półtora miesiąca przed wyborami prezydenckimi w tym

kraju. Niedługo później, 7 lutego 2011 roku w Pałacu

Wilanowskim w Warszawie doszło do pierwszego od ponad 4

lat spotkania na szczycie w ramach Trójkąta Weimarskiego, w

którym obok Merkel udział wzięli prezydenci Bronisław

Komorowski i Nicolas Sarkozy. 20 maja w Bydgoszczy spotkali

się szefowie dyplomacji Polski, Niemiec i Francji, a dzień

później Sikorski i Westerwelle udali się do Kaliningradu na

rozmowy z ministrem spraw zagranicznych Rosji Siergiejem

Ławrowem, koncentrujące się głównie na rosyjskich obiekcjach

co do amerykańskich planów budowy elementów tarczy

antyrakietowej w Europie Wschodniej.

USA w naszej koncepcji

politycznej

•

W kształtującej się w latach 1989-1992 koncepcji polskiej

polityki zagranicznej zasadnicze znaczenie miała kwestia

bezpieczeństwa, szeroko rozumianego jako zapewnienie sobie

swobody wyboru ustroju politycznego i możliwości afiliacji

sojuszniczej z NATO, organizacją skupiającą USA i inne wysoko

rozwinięte kraje Zachodu. Od początku lat 90. długofalowym

celem Polski było nadanie stosunkom z USA - faktycznie i

formalnie - charakteru sojuszniczego. Było to możliwe tylko na

płaszczyźnie wielostronnej, poprzez uzyskanie członkostwa w

NATO. Rezultatem podjęcia przez Polskę starań o

przystąpienie do Sojuszu Północnoatlantyckiego było

przyznanie priorytetowego znaczenia stosunkom ze Stanami

Zjednoczonymi, które z racji przywódczej w nim pozycji

decydowały o jego roli i przyszłości. Skoncentrowanie się

Warszawy na rozwoju kontaktów i współpracy z

Waszyngtonem oraz intensywność i dynamika nadana

stosunkom polsko-amerykańskim uczyniły z nich jeden z

głównych kierunków polskiej polityki zagranicznej.

Polska w polityce USA

• W Waszyngtonie stopniowo decydowano się na

zacieśnianie współpracy w sprawach bezpieczeństwa,
a następnie na otwarcie NATO na Europę Środkową.
Polska, która od 1992 roku prowadziła zabiegi o
przystąpienie do Sojuszu, była postrzegana jako kraj
najbardziej predestynowany do tego ze względu na
swoje położenie geostrategiczne, wielkość i potencjał
demograficzny, a także ze względu na rozwijane
dobre stosunki z sąsiadami oraz zaangażowanie w
zacieśnianie współpracy regionalnej. Tak więc Polska
widziana była jako kraj mający szanse odgrywania roli
państwa współkształtującego równowagę regionalną w
Europie.

USA wobec początku przemian

w Polsce

• Obrady Okrągłego Stołu, osiągnięty kompromis między

rządzącą do tej pory PZPR a opozycją demokratyczną,

wybory do Sejmu kontraktowego w czerwcu 1989 roku oraz

powstanie we wrześniu tego roku rządu Tadeusza

Mazowieckiego spotkały się z aprobatą i politycznym

wsparciem USA. Ze strony Waszyngtonu napływały słowa

poparcia dla nowych władz w Warszawie. Prezydent USA

George Bush, przemawiając w Hamtramck (w polskiej

dzielnicy Detroit) po podpisaniu porozumień Okrągłego Stołu

(8 kwietnia 1989 roku) z uznaniem i satysfakcją odniósł się

do ich rezultatów i nakreślił korzystne perspektywy

współpracy między demokratyzującą się Polską a Stanami

Zjednoczonymi. Natomiast w wystąpieniu 17 kwietnia tego

roku zaproponował pakiet pomocy finansowej dla Polski

udzielanej za pośrednictwem międzynarodowych instytucji

finansowych. Jednocześnie z Waszyngtonu płynęły przestrogi,

w domyśle pod adresem ZSRR, że podjętym próbom reform

demokratycznych w Polsce nikt nie powinien przeszkadzać.

Poparcie dla przemian w

Polsce

• Wyraźnym, symbolicznym wyrazem poparcia USA dla

przemian w Polsce była wizyta prezydenta George'a Busha

w naszym kraju 9-11 lipca 1989 roku, podczas której spotkał

się zarówno z przedstawicielami kończącego działalność

rządu PZPR-ZSL-SD, jak i przywódcami Solidarności, która

kilka tygodni wcze śniej odniosła ogromne zwycięstwo w

wyborach parlamentarnych. Wizyta była wyrazem

jednoznacznego poparcia władz amerykańskich dla polskich

przemian demokratycznych. Prezydent Bush podjął decyzję

o zintensyfikowaniu kontaktów politycznych i udzieleniu

Polsce pomocy ekonomicznej. W listopadzie 1989 roku

entuzjastycznie przyjęty został w USA przewodniczący

Solidarności Lech Wałęsa. 15 listopada wygłosił

przemówienie do połączonych izb Kongresu USA - jako

dopiero trzeci w historii cudzoziemiec, niebędący głową

państwa. W tym czasie (od czerwca 1989 roku) w Kongresie

trwały prace nad ustawą o wsparciu reform

demokratycznych w Polsce i na Węgrzech.

Interesy Polski w USA

• Istotne znaczenie miała wizyta premiera Tadeusza

Mazowieckiego w USA w marcu 1990 roku.

Podpisano wówczas traktat o stosunkach

handlowych i gospodarczych między obu

państwami, a polski premier zabiegał skutecznie o

zaproszenie Polski do wystąpienia na konferencji

2+4 poświęconej zjednoczeniu Niemiec" i o

poparcie jednoznacznego uznania przez Niemcy

granicy na Odrze i Nysie Łużyckiej w odrębnym

traktacie, a także o poparcie w spra wie wycofania

wojsk radzieckich z naszego terytorium. Natomiast

Polska udzieliła mocnego wsparcia dla polityki USA

w sprawie Iraku po inwazji przez ten kraj na Kuwejt

(w sierpniu 1990 roku). Polska przyłączyła się do

„koalicji chcących" interweniować w Iraku

Wojna w Zatoce Perskiej

(1991)

• Polska nie wysłała do operacji Pustynna Burza

(w styczniu-lutym 1991 roku) swoich wojsk
lądowych czy lotniczych, bo nie dysponowała
przygotowanymi do tego jednostkami, ale
zdecydowała się na dwa ważne gesty: udzieliła
pomocy w ewakuacji z Iraku agentów wywiadu
amerykańskiego, a do Arabii Saudyjskiej
wysłała personel do szpitali polowych, na wody
Zatoki Perskiej dwa okręty, jeden szpitalny, a
drugi ratowniczy. Po zerwaniu przez USA
stosunków dyplomatycznych z Irakiem, Polska
reprezentowała ich interesy w tym kraju.

Kwestia wybory samolotów

• Po przystąpieniu do NATO Polska stanęła przed

wyzwaniem modernizacji swojego wojska. Do

przetargu stanęły, obok firmy Lockheed Martin

oferującej sa moloty F-16, firma francuska Dassault

Aviation, proponująca samoloty Mirage 2000-5, a

także konsorcjum brytyjsko-szwedzkie SAAB-BAE

Systems, oferujące samoloty Grippen. Już od 2000

roku Polska dała wyraźne polityczne sygnały, że

skłaniała się zakupić amerykańskie samoloty

wielozadaniowe F-16. Ignorując opinie ekspertów

wojskowych dostojnicy polscy mówili, że przy

wyborze oferenta samolotów należy brać pod uwagę

także względy polityczne. Polska postanowiła

zakupić łącznie 48 samolotów F-16 produkowanych

przez firmę amerykańską za sumę ok. 6 mld USD.

Wojna w Iraku

• Rząd i prezydent RP podjęli decyzję o wzięciu udziału

w wojnie przeciwko Irakowi, bez zgody Sejmu. Polska

wysłała na front kontyngent nie przekraczający 200

żołnierzy. Była trzecim, po Wielkiej Brytanii i Australii

sojusznikiem Stanów Zjednoczonych w tej wojnie.

Znacznie to nadszarpnęło prestiż naszego państwa na

arenie międzynarodowej. Decyzja władz Polski w

interwencji militarnej w Iraku może być uznana za

najbardziej kontrowersyjną w polskiej polityce

zagranicznej w okresie pozimnowojennym. Jednak

przywódcy przeciwnie oceniali podjęte działania, jako

mające przynieść Polsce wzrost prestiżu

międzynarodowego. Co warte jest podkreślenia, Polska

podjęła decyzję o udziale w interwencji bez stawiania

jakichkolwiek warunków Stanom Zjednoczonym i bez

określenia dat swojego zaangażowania.

Kwestia tarczy

antyrakietowej

• Jakkolwiek pierwsze wypowiedzi oficjalnych

przedstawicieli Polski pozytywnie oceniające ideę

zainstalowania w naszym kraju elementów

amerykańskiej tarczy antyrakietowej pojawiły się już

w 2001 roku (prezydent Aleksander Kwaśniewski,

minister obrony narodowej Bronisław Komorowski),

to jednak dopiero rząd Jarosława Kaczyńskiego w

październiku 2006 roku podjął negocjacje (oficjalne

negocjacje w maju 2007 roku) na temat instalacji w

Polsce elementów amerykańskiej tarczy

antyrakietowej. Towarzyszyła temu propaganda bez

zastrzeżeń uzasadniająca potrzebę przyjęcia na

polskie terytorium tarczy, w tej sytuacji trudno było

w trakcie tych negocjacji cokolwiek istotnego

wytargować od strony amerykańskiej.

Kwestia tarczy

antyrakietowej

• Przejawem kontynuacji, wbrew głośnym zapowiedziom, było

zaakceptowanie amerykańskiej oferty w sprawie wyrzutni

antyrakiet w Polsce na warunkach, jakie stawiała strona

amerykańska. Umowa zezwalająca Stanom Zjednoczonym na

zainstalowanie w naszym kraju elementów tarczy antyrakietowej

została podpisana 20 sierpnia 2008 roku. Jej uzupełnieniem jest

deklaracja o współpracy strategicznej między Polską a USA. Ten

drugi dokument nie ustanawiał prawnie wiążących USA zobowiązań

do wzmacniania bezpieczeństwa Polski, a jedynie precyzował

zobowiązania mieszczące się w duchu i literze Traktatu

Północnoatlantyckiego. Nowa administracja amerykańska Baracka

Obamy po kilku miesiącach zastanawiania się, czy taki system

antyrakietowy będzie skuteczny, a ponadto starając się porozumieć

z Rosją w sprawie jego budowy i lokalizacji, 17 września 2009 roku

poinformowała rządy Polski i Republiki Czeskiej o rezygnacji z tego

projektu. Prezydent Obama zapowiedział jednocześnie, że w

nieodległej przyszłości Stany Zjednoczone zaproponują bardziej

nowoczesny i skuteczny system ochrony przed rakietami

balistycznymi z Bliskiego Wschodu i włączą do niego Polskę i

Republikę Czeską.

Zaangażowanie w

Afganistanie

• Polska kontynuuje jednak duże zaangażowanie w ramach

sił ISAF. Rząd PO/PSL zwiększył do lata 2009 roku liczbę

żołnierzy w Afganistanie do ok. 2 tys. oraz postanowiła

wysłać w następnym roku kolejnych 600 żołnierzy.

Tymczasem ich misja w tym kraju nie ma charakteru

stabilizacyjnego, lecz trudnej wojny z talibami,

wspieranymi przez ludność miejscową. Premier i

przedstawiciele rządu, zwłaszcza ministrowie spraw

zagranicznych (Radosław Sikorski) i obrony (Bogdan

Klich) uzasadniają to zaangażowanie Polski

zobowiązaniami w ramach NATO, które traktuje wojnę w

Afganistanie jako swoją główną misję, „test" mający

potwierdzić jego rację istnienia. Chociaż rząd Tuska unika

skompromitowanej przy udziale Polski w wojnie i okupacji

Iraku retoryki mocarstwowej, to faktycznie udaje, że

Polska ma w Afganistanie jakieś ważne interesy.

Document Outline