Choroba przewlekła  w 

życiu dziecka i jego 

rodziców

 

 

Reakcje dziecka  na chorobę



  choroby ostre – reagowanie na objawy



Choroby przewlekłe – dostrzeganie 
wpływu na stan ogólny 

 

 

Pierwsze symptomy zaburzeń 

zdrowia u dziecka



Ciche i poważne



Zmęczenie



Brak zainteresowania otoczeniem



Obniżony nastrój



Upośledzenie aktywności fizycznej



Smutny wyraz twarzy



Tendencja do odosobnienia

 

 

Reakcje dziecka w zależności 

od wieku



U niemowląt objawy choroby np. gorączka, 
duszność szybko pogarszają stan ogólny 
dziecka – łatwo można zaobserwować zmiany 



Dzieci powyżej 3 rż. opowiadają o swoich 
doznaniach, buntują się przeciwko reżimowi 
w łóżku, odbierają informacje od otoczeni – 
lęk i niepokój rodziców, odczuwają 
uprzywilejowaną pozycję wobec rodzeństwa

 

 

Reakcje dziecka w zależności 

od wieku



Dzieci w wieku szkolnym – bierne 
podporządkowanie, zainteresowanie 
chorobą, próba jej zrozumienie, obserwacja 
zaniepokojonych rodziców, podsłuchują 
rozmowy



W okresie dojrzewania dochodzą czasami 
trudności wychowawcze  co może prowadzić 
do konfliktów, agresji , skierowanej 
najczęściej przeciw matce.

 

 

Problemy w zachowaniu się 

chorych dzieci



Nadmierne nudzenie się dziecka, 
zwracanie na siebie uwagi, nadmierna 
aktywność



Lękliwość



Agresywność



Zamknięcie się w sobie

 

 

Problemy w zachowaniu się 

chorych dzieci

Nadmierne zwracanie na siebie uwagi

-

uporczywe przywoływanie matki do siebie

-

Zwracanie się ciągle z jakimiś pytaniami, 

problemami

-

Robienie różnych rzeczy na przekór

-

Zachowanie pozytywne – dzielność 

podczas badań i zabiegów

 

 

Problemy w zachowaniu się 

chorych dzieci



Nadmierna aktywność



Młodsze dzieci ciągle stoją w łóżeczku



Starsze biegają po mieszkaniu lub 

oddziale

 

 

Lęk u dziecka

Postacie lęku u dzieci:

-

Niepokój

-

Lęk przedmiotowy

-

Lęk sytuacyjny

-

Atak lękowy 

 

 

Niepokój



Stały nieokreślony lęk, spowodowany 
nieokreślonymi sytuacjami



Stan uczuciowo długo trwający

 

 

Lęk przedmiotowy



Związany z tym co najczęściej sprawia 
ból w trakcie badań i zabiegów, np. 
strzykawki, narzędzia 

 

 

Lęki sytuacyjne



Często o charakterze separacyjnym z 
powodu rozstania z matką



Może przejść w stały lęk oddziaływujący 
destrukcyjnie na osobowość młodego 
człowieka

 

 

Ataki lękowe



Silne i nagłe wyrażanie emocji lękowej



Pojawiają się w nocy



Objawiają się krzykiem, przytulaniem 
do matki, chowaniem się 



Próby uspokojenia dziecka są 
nieskuteczne

 

 

Agresywność 



Agresja dziecka jest spontaniczna



Jawna lub ukryta



U małych dzieci - - agresja globalna 
( wypowiadane słowa, pantomimika, 
kontakt fizyczny)



U chłopców – agresja jawna i bezpośrednia



U dziewczynek - ukryta

 

 

Zamknięcie się w sobie



Wycofywanie z kontaktów społecznych



Odwracanie od osób dorosłych, rodziców 

lub opiekunów, rówieśników



Skrajne zamknięcie się w sobie – u 

chłopców z chorobą o ciężkim przebiegu



Sytuacja taka może być spowodowana 

błędami w komunikowaniu się z dzieckiem 

popełnianymi przez rodziców lub inne 

osoby

 

 

Zamknięcie się w sobie



Insulinizacja – mechanizm obronny- 
ucieczka na „wewnętrzną” wyspę żyjąc 
obok ludzi i rzeczywistości



Sposób wołania dziecka o pomoc

 

 

REAKCJE RODZICÓW NA 

CHOROBĘ DZIECKA



Zachowania konstruktywne



Zaprzeczanie



Zachowania depresyjno-pasywne



Zachowania agresywne



Szczególne działania



Rytualizacje 

 

 

Zachowania konstruktywne



Pozytywne zachowania służące 
dobremu samopoczuciu dziecka 



Nie obciążają emocjonalnie rodziców

 

 

Zaprzeczanie chorobie



Niedopuszczenie informacji o chorobie 
dziecka



Występuje u rodziców o niskim 
poziomie wiedzy i wysokim poziomie 
lęku

 

 

Zachowania depresyjno-

pasywne



Zamknięcie się rodziców



Unikanie kontaktów z lekarzem



Postawa martyrologiczna – rodzice czują 
się ofiarami choroby dziecka – poświęcają 
się mu oraz podporządkowują całe swoje 
życie



Rezygnacja z wypoczynku, wolnego czasu, 
przyjemności itp..

 

 

Zachowania agresywne



Rodzice dochodzą swoich praw



Mają mnóstwo żądań



Są niecierpliwi



Grożą lekarzowi lub pielęgniarce

 

 

Szczególne działania



Niestrudzone aktywność



Wysiłek rodziców o charakterze 
ofiarności



Przyjmowanie zbytniego obciążenia na 
siebie (przez rodziców)

 

 

Rytualizacje 



Zachowania mające na celu obniżenie 
poziomu napięcia emocjonalnego



Powtarzanie w taki sam sposób czynności 
pielęgnacyjnych, które mogą przyjmować 
charakter obrzędu, w którym nie wolno nic 
zmienić

 

 

Reakcje emocjonalne



Poczucie winy



Przeżywanie lęku



Niepokój



smutek

 

 

REAKCJE RODZICÓW NA 

CHOROBĘ PRZEWLEKŁĄ 

DZIECKA



Szok



Nieakceptowanie prawdy



Gniew 



Poszukiwanie przyczyn powstanie 

choroby i poczucie winy



Konsultacje, wątpliwości co do 

rozpoznania i leczenia



Zgoda, nadzieja, zaufanie

 

 

Reakcje rodziców na chorobę 

dziecka - szok



„Najgorsze co dotychczas przeżyłam”



„Pokój mojego syna zawsze będzie 
pusty”



„wszystko widziałam jak przez mgłę i 
nic nie rozumiałam”



„z chwilą informowania mnie o chorobie 
dziecka, widziałam je już martwym”

 

 

Reakcje rodziców na chorobę 

dziecka Nieakceptowanie 

prawdy



„byłam zadowolona, że znam prawdę , 
ale jej nie akceptowałam”



Gdy usłyszałam guz, myślałam że to 
gruźlica i chciałam jechać z synem w 
góry”

 

 

Reakcje rodziców na chorobę 

dziecka

gniew



„jeśli coś się stanie mojemu dziecku zastrzelę pana”



„dlaczego lekarz nie rozpoznał wcześniej choroby?, 
dlaczego mnie uspokajał?”



Żal do współmałżonka lub jego rodziny, przyjaciół



Zazdrość w stosunku do innych mających zdrowe 
dzieci



Gniew skierowany do dziecka – dlaczego nam to 
zrobił, zaplanowaliśmy ... A ono w tej chwili 
zachorowało, sprawiała kłopoty, ale teraz 
przesadziła.....

 

 

Reakcje rodziców na chorobę 

dziecka

poszukiwanie przyczyn powstania 

choroby i poczucie winy



„Dlaczego, czemu, skąd to się wzięło ?”



„Dlaczego przeoczyłam jakiś objaw ?”



„A może gdybym karmiła piersią to 
może by nie zachorował?”

 

 

Reakcje rodziców na chorobę 

dziecka

konsultacje , wątpliwości



Poszukiwanie innych specjalistów



Oczekiwanie na inną diagnozę



„A może zagraniczne ośrodki są lepsze?”



Informacje z gazet – historia „uzdrowionego” 

uśmiechniętego dziecka  - w rzeczywistości 

dziecko jest w okresie remisji



Informacje o przeżywalności pacjentów po 

różnych formach terapii



Brak takich informacji od „uzdrowicieli, zielarzy i 

innych

 

 

Różnice w reakcjach matek i 

ojców

Matka

-

„chorowanie we dwoje”

-

Wyrażają swoje uczucia bezpośrednio w formie 

niepokoju i lęku

-

Strach przed każdym objawem, badaniem zabiegiem

-

Czasami nie potrafią odpowiedzieć na proste pytania 

dziecka

-

Czasami obiecują dziecku coś, czego później nie są w 

stanie zapewnić

-

Umieją cieszyć się z każdej poprawy stanu zdrowia

-

Umieją stworzyć dziecku poczucie własnej uspokajającej 

bliskości

 

 

Różnice w reakcjach matek i 

ojców

Ojciec

•

Są jakby mniej włączeni w chorobę, pozostają z tyłu

•

Nie zawsze potrafią wykonywać konieczne zabiegi 

pielęgnacyjne – w tej dziedzinie w ostatnich latach 

nastąpiły największe zmiany

•

W sytuacji rzeczywistego zagrożenia – ojciec nie 

potrafi skupić się na sytuacji

•

Zbliżenie między ojcem a dzieckiem

•

W pytaniach skierowanych do lekarza pyta o 

rokowania, możliwości wyleczenia

 

 

 

Postawy wychowawcze 

rodziców chorego dziecka



Aktywna akceptacja chorego dziecka



Bierna akceptacja chorego dziecka



Aktywny brak akceptacji



Bierny brak akceptacji

 

 

Aktywna akceptacja chorego 

dziecka



Mobilizacja możliwości fizycznych i 
psychicznych



Nastawienie na pokonywanie trudności



Wzajemne wzmacnianie się



Wzmacnianie integracji w rodzinie

 

 

Bierna akceptacja chorego 

dziecka



Przyjęcie przez rodziców choroby dziecka bez 
buntu i agresji



Czułość i akceptacja



Bezradni w działaniach



Poddają się wydarzeniom



Załamują się



Nie są w stanie kontrolować integracji rodziny

 

 

Aktywny brak akceptacji



Rodzice nie przyjmują faktu choroby



Nie godzą się z nią



Przerzucają opiekę nad dzieckiem na 
instytucje



Starają się rozluźnić więzy z dzieckiem



Odmowa odebrania dziecka ze szpitala

 

 

Bierny brak akceptacji



Bezradność rodziców przy 
jednoczesnym nie przyjmowaniu do 
wiadomości faktu choroby



Wycofują się z opieki



Zachowania obronne w postaci ucieczki



Ucieczka w alkohol, inny związek



Rodzina ulega dezintegracji

 

 

Zewnętrzne i wewnętrzne zasoby 

radzenia sobie rodziców z 

chorobą dziecka



Systemy wsparcia społecznego



Radzenie sobie z chorobą jest łatwiejsze 
dla matek jeśli relacje między 
współmałżonkami są prawidłowe



Zdolność do rozwiązywania problemów – 
optymistyczne spostrzeganie choroby 
dziecka



Poczucie skuteczności własnych działań

 

 

Reakcje rodzeństwa



Zazdrość



Moczenie nocne



Obgryzanie paznokci



Zaburzenia snu,



Bóle głowy i brzucha



Agresja wobec rodziców



Trudności w szkole



Lęk przed zachorowaniem



Trudności wychowawcze

 

 

Fazy choroby szpitalnej u 

dziecka pomiędzy 1 a 3 r.ż



Protestu ( silny lęk i niepokój, płacz, nie 

przyjmuje prób uspokojenia, oczekuje tylko 

matki)



Rozpaczy (apatia, obojętność, płacz z 

przerwami,pozorny spokój dziecka)



Wyparcia (zainteresowanie otoczeniem, 

akceptacja nowych osób, zaczyna zapominać o 

matce , bawi się, niechęć do wyjścia ze szpitala

 

 

Strategie Cubbina pomocne 

rodzicom w radzeniu sobie z 

chorobą dziecka

1.

utrzymywanie zintegrowania w 
rodzinie,optymizm, współpraca. Pomoc 
rodzicom polega na mobilizowaniu rodziny 
do wspólnego działania, pogłębiania 
rodzinnych więzi, optymistycznego 
spojrzenia na świat

2.

Utrzymywanie społecznego wsparcia 
rodziny, dobrego samopoczucia członków 
rodziny

 

 

Strategie Cubbina pomocne 

rodzicom w radzeniu sobie z 

chorobą dziecka

3. Analiza sytuacji poprzez 

komunikowanie się z personelem i 
innymi rodzicami (szukanie rad, 
wskazówek)

 

 

Sposoby współpracy z rodziną 

dziecka chorego przewlekle 

wg Wirschinga

1.

Wzmocniona spoistość – rodzina wspólnie się 

wspiera we wspólnej pomocy, wspólnym 

przezwyciężaniu barier, gotowości do zmian, a 

nawet zdolności do poświęcania własnych potrzeb

2.

Ograniczone możliwości rozwoju – rodzice 

próbują unikać zmian, które nie mają 

bezpośredniego związku z chorobą, próbują 

utrzymywać dotychczasowe więzi, przejawia się 

to w zachowaniach  kompensujących 

poszczególnych osób w rodzinie, które mają 

uchronić je przed kryzysem

 

 

Sposoby współpracy z rodziną 

dziecka chorego przewlekle 

wg Wirschinga

3. Ograniczona komunikacja – ze względu 

na  pojawiające się w rozmowach nie 
dające się rozwiązać problemy, rodzice 
unikają rozmów i innych form 
komunikowania się aby nie 
doprowadzać do jeszcze trudniejszej 
sytuacji w rodzinie

 

 

Sposoby poprawy stosunków 

między pielęgniarką a 

rodzicami wg Gordona



Skupienie uwagi na rodzicach a nie na problemach



Zaangażowanie się pielęgniarki w rozmowę i 
współdziałanie z rodzicami



Uświadomienie przez pielęgniarkę, że jest 
profesjonalistką w zakresie opieki nad dzieckiem i 
jego rodzicami



Uświadomienie rodziców, że ich chore dziecko są w 
kręgu zainteresowań



Troszczenie się o dziecko i rodziców

 

 

Sposoby poprawy stosunków 

między pielęgniarką a 

rodzicami wg Gordona



Przejawianie empatii wobec rodzicó 
dziecka



Okazywanie szacunku



Nakłanianie do zaangażowania się w 
opiekę nad dzieckiem



Aktywne słuchanie

 

 

Elementy opieki nad 

dzieckiem i jego rodzicami wg 

Kawczyńskiej-Butrym



 ważna jest sama obecność przy dziecku i 

jego rodzicach – im dłużej rodzice 

przebywają w oddziale tym lepiej można się 

z nimi porozumiewać



Skupienie uwagi  na potrzebach dzieci i 

rodziców, czujność w razie nieoczekiwanych 

reakcji, zmiany stanu zdrowia dziecka i 

reakcji rodziców, obserwacja zachowań 

werbalnych i niewerbalnych rodziców

 

 

Elementy opieki nad 

dzieckiem i jego rodzicami wg 

Kawczyńskiej-Butrym

 

 

Elementy opieki nad 

dzieckiem i jego rodzicami wg 

Kawczyńskiej-Butrym



Pomaganie w wykonywaniu czynności przy 
dziecku poprzez dawanie instrukcji, wskazówek, 
pokazywanie, ćwiczenie, a także określanie czasu, 
jaki rodzice powinni wykorzystywać do tej 
czynności



Kontakt fizyczny (kontakt dotykowy) 
przejawiający się podczas czynności 
pielęgnacyjnych przy dziecku (dotyk 
proceduralny), a także mający na celu odczucie 
bezpieczeństwa rodziców

 

 

Elementy opieki nad 

dzieckiem i jego rodzicami wg 

Kawczyńskiej-Butrym



Udzielanie rad i wskazówek w sposób 
werbalny (instrukcje konkretne, 
sformułowane w sposób jasny i 
uwzględniający możliwości rodziców)



Udzielenie informacji tylko zgodnie z 
uprawnieniami zawodowymi



Instrukcje , wskazówki, informacje



Komunikacja niewerbalna