CHOROBY ZAKAŹNE 

 PODSTAWOWE POJĘCIA

 

 

 

Jednym z najważniejszych działów 
epidemiologii jako nauki jest epidemiologia 
chorób zakaźnych

  

Mimo wielu osiągnięć w zakresie medycyny choroby 
zakaźne stanowią  nadal poważny problem zdrowotny 

W skali globalnej, mimo wprowadzenia nowych 
antybiotyków i szczepionek, choroby zakaźne 
pozostają obecnie drugą pod względem częstości 
przyczyną zgonów

W Polsce zapadalność na niektóre choroby zakaźne 
jest wyższa niż w wielu krajach UE. W grupie tej w 
pierwszym rzędzie należy wymienić WZW typu C, 
zatrucia pokarmowe i gruźlicę

Poważnym problemem w Polsce są  także zakażenia 
szpitalne

 

 

Najpoważniejsze gremia międzynarodowe ( specjaliści  
Światowej Organizacji Zdrowia i eksperci Komisji 
Europejskiej i Europejskiego Centrum Zapobiegania i 
Zwalczania Chorób oraz narodowe instytuty zdrowia 
publicznego) przywiązują bardzo dużą wagę do 
zagrożenia ze strony chorób zakaźnych

Poza stale występującymi chorobami zakaźnymi mamy 
do czynienia z nowo pojawiającymi się chorobami 
zakaźnymi wywołanymi przez czynniki 
nieidentyfikowane uprzednio np. Ebola, SARS

Kolejną grupę stanowią nawracające zakażenia  i 
choroby zakaźne np. gruźlica 
Wśród nawracających zakażeń  szczególną odmianę 
stanowią zakażenia szerzące się w wyniku 
zbrodniczych działań człowieka-
bioterroryzmu 

 

 

Do najważniejszych czynników determinujących szerzenie 
się chorób zakaźnych należą:

- wzrastające zaludnienie (gł. zagęszczenie ludności w dużych 
miastach)
- łatwość i szybkość przemieszczania się ludzi i towarów 
(transport  
  międzynarodowy, międzykontynentalny)
- zmiany klimatyczne
- powstawanie szczepów opornych na antybiotyki
- wzrost liczby przewlekle chorych, w tym chorych z obniżona 
odpornością

Globalizacja zagrożeń i możliwość zawleczenia chorób 
zakaźnych decydują o wadze, z jaką WHO i Europejskie 
Centrum Zapobiegania i Zwalczania Chorób przywiązują 
do:

- nadzoru nad chorobami zakaźnymi, 

- systemów wczesnego powiadamiania o ich wystąpieniu 
oraz 

- skoordynowanych na szczeblu międzynarodowym 
działań   
  zapobiegawczych

 

 

Choroby zakaźne (choroby infekcyjne) - grupa chorób 

będących 

następstwem  zakażenia ustroju czynnikiem zakaźnym 

(bakteriami 

lub ich toksynami, wirusami , grzybami lub prionami) i 

załamania się 

sił odpornościowych organizmu

CHARAKTERYSTYKA  MECHANIZMU  ZAKAŻENIA  

Do wystąpienia zakażenia niezbędne są trzy ogniwa 

składające 

się na tzw. łańcuch epidemiczny (infekcji)

1. Źródło zakażenia lub rezerwuar drobnoustrojów
 
2.  Drogi przenoszenia się drobnoustrojów 

chorobotwórczych

3.  Podatny na zakażenie organizm (wrażliwy organizm)

 

 

Źródło zakażenia

 – organizm ludzki lub zwierzęcy, w którym  

występują drobnoustroje chorobotwórcze, rozmnażają się  i 
dostają się do
otaczającego środowiska
Źródła zakażenia dzielą się na pierwotne i wtórne

Pierwotnym źródłem zakażenia mogą być: 
1. chorzy ludzie lub chore zwierzęta 
2. nosiciele 
3. zwłoki ludzi lub zwierząt 
4. zwierzęta poddane ubojowi

 

Wtórnym źródłem zakażenia  może być: woda, gleba, 
przedmioty, pokarm

Nosiciele ( osoby zakażone, ale nie wykazujące objawów 
chorobowych i 
zdolne do zakażania innych)
Szczególnie duże znaczenie zakaźne  mogą mieć nosiciele 
wśród  pracowników przemysłu spożywczego, w zakładach 
żywienia zbiorowego, sklepach  spożywczych lub wśród 
personelu medycznego i pracowników zakładów kosmetycznych

Rezerwuar zarazka- to naturalne, biologiczne środowisko dla 
danego zarazka

 

 

Drogi szerzenia się zakażeń 

Drugim ogniwem łańcucha infekcji jest 
rozprzestrzenianie się czynnika zakaźnego  w 
środowisku lub na inne osoby

 

Wyróżniamy następujące drogi zakażenia:

- przez kontakt bezpośredni – np. przez pocałunek, 
stosunek  
  płciowy
  

- wertykalną – zakażenie płodu w czasie ciąży, dziecka 
w czasie 
  porodu lub podczas karmienia

- przez naruszenie ciągłości tkanek – pogryzienie, 
zabiegi  
  medyczne i niemedyczne, transfuzja krwi lub 
preparatów  
  krwiopochodnych

- powietrzno-kropelkowa

- wodno-pokarmowa

 

 

Organizm wrażliwy na zakażenie (podatny osobnik)

Trzecim ogniwem w łańcuchu epidemicznym jest  
organizm wrażliwy na zakażenie (podatny osobnik) czyli 
osoba, która stwarza dogodne miejsce do wzrostu i 
namnażania się czynnika zakaźnego

Miejscem wniknięcia czynnika zakaźnego do organizmu 
są tzw. wrota zakażenia . Wrotami zakażenia może być 
skóra, błony śluzowe, układ oddechowy i przewód 
pokarmowy

Reakcja organizmu na zakażenie zależy od wielu 
czynników i może być bezobjawowa lub z objawami 
klinicznymi

Różny może być też tzw. czas inkubacji (okres 
wylęgania) choroby czyli okres od wniknięcia 
drobnoustroju do organizmu do wystąpienia pierwszych 
objawów 

 

 

Organizm człowieka dysponuje kilkoma możliwościami 
obrony przed drobnoustrojami dzięki mechanizmom  
odpornościowym w ramach odporności nieswoistej 
(wrodzonej) i odporności swoistej (nabywanej w ciągu 
życia)
Z występowaniem chorób zakaźnych wiążą się 
następujące pojęcia:

Endemia – występowanie choroby  wśród ludzi na 
określonym terenie w liczbie utrzymującej się przez 
wiele lat na podobnym poziomie

Epidemia – jest to nadmierna zapadalność na określoną 
chorobę w określonej czasowo i terytorialnie populacji 
ludzkiej

Pandemia – epidemie szybko rozprzestrzeniających się 
chorób zakaźnych, obejmujących swoim zasięgiem kilka 
państw, jeden lub kilka kontynentów lub też cały świat

Przykład : Pandemia grypy w latach 1918-1919 (hiszpanka) - była 
pandemią wywołaną przez wirusa  grypy. Pochłonęła ona jak się ocenia 
ok. 100 mln ofiar śmiertelnych na całym świecie. Była to jedna z 
największych pandemii w historii ludzkości, w przebiegu której 
zachorowało ok. 500 mln ludzi, co stanowiło wówczas 1/3 ludzkości

 

 

PROFILAKTYKA  CHORÓB  ZAKAŹNYCH

Zwalczanie i zapobieganie chorobom zakaźnym to 
wieloetapowy proces, który polega na: 
- wykryciu i unieszkodliwieniu źródła zakażenia
- przerwaniu lub ograniczeniu dróg szerzenia się 
zakażenia 
- zabezpieczeniu przed zakażeniem ludzi zdrowych 
 
Wykrycie i unieszkodliwienie źródła zakażenia

Polega na przeprowadzeniu badań  diagnostycznych, 
identyfikacji objawów, zebraniu wywiadu 
epidemiologicznego następnie zastosowaniu izolacji 
chorego w szpitalu lub domu.

Specjalnym rodzajem izolacji jest kwarantanna czyli 
czasowe odosobnienie i poddanie obserwacji ludzi lub 
zwierząt, którzy zetknęli się z chorymi lub przyjechali z 
terenów, na których panują choroby wysoko zakaźne
Czas kwarantanny  nie może być krótszy od 
najdłuższego okresu wylęgania danej choroby zakaźnej

 

 

Izolacja i kwarantanna mają na celu niedopuszczenie 
do przenoszenia się drobnoustrojów 
chorobotwórczych na osoby wrażliwe na zakażenie. W 
ten sposób izolowane źródło zakażenia (chory lub 
zwierze) przestaje być groźne dla otoczenia

Przykłady: 

I. Kwarantanna w Ośrodku dla Uchodźców – sierpień 2008r.

Ośrodek dla Uchodźców w Leonowie pod Lublinem został objęty 
kwarantanną. Od maja do sierpnia 2008r. ponad czterdzieścioro 
dzieci uchodźców z tego ośrodka zachorowało na wirusowe 
zapalenie wątroby typu A.

-Kwarantanna będzie trwała do odwołania przez Sanepid, czyli do 
upewnienia się, że nie pojawią się kolejne przypadki zachorowań 
W czasie kwarantanny w ośrodku nie będą kwaterowani nowi 
uchodźcy, a  obecni mieszkańcy nie będą przenoszeni do innych 
ośrodków. Zostaną też przeprowadzone badania wszystkich 
uchodźców w celu stwierdzenia zakażenia HAV

II. Powiatowy Lekarz Weterynarii w Krotoszynie z dniem 29 lutego 
2008r. odwołał kwarantannę na terenie wsi Berdychów, Starkówiec i 
Fijałów. Kwarantanna trwała 3 miesiące, dotyczyła zwierząt 
domowych (psy , koty) i związana była z wystąpieniem wścieklizny 
na tym terenie (zranienie małego chłopca przez wściekłego kota)

 

 

Przerwanie lub ograniczenie dróg szerzenia się 
zakażenia

Z uwagi na różnorodność dróg szerzenia się chorób 
zakaźnych istnieje kilka różnych metod służących ich 
przerwaniu

Sanityzacja – postępowanie zapobiegające zakażeniom 
polegające na zmniejszaniu ilości drobnoustrojów w 
określonym środowisku poprzez wietrzenie 
pomieszczeń, odkurzanie, zamiatanie, mycie, pranie. 
Sanityzacja środowiska powinna być szczególnie 
dokładnie przeprowadzana w szpitalach, żłobkach, 
przedszkolach, a więc tam gdzie istnieje większa 
wrażliwość na zakażenie organizmów młodych 
rozwijających się oraz chorych

Dezynfekcja  (odkażanie) – postępowanie mające na 
celu zniszczenie (zabicie) drobnoustrojów 
chorobotwórczych przy użyciu  metod fizycznych lub 
chemicznych

Dezynfekcja niszczy formy wegetatywne mikroorganizmów, a 
nie usuwa formy przetrwalnikowe

 

 

Do dezynfekcji stosuje się metody fizyczne i chemiczne

Czynniki fizyczne używane do dezynfekcji:

Para wodna - do dezynfekcji wcześniej oczyszczonego 
sprzętu, odzieży, unieszkodliwiania odpadów, używa się pary 
wodnej w temperaturze 100-105°C pod zmniejszonym 
ciśnieniem (0,5 - 0,45 atm)

Promieniowanie - do odkażania używa się promieni UV o 
długości fali 256 nm, które niszczą drobnoustroje w powietrzu 
i na niezasłoniętych powierzchniach

Czynniki chemiczne używane do dezynfekcji to m.in. :
alkohole ( alkohol etylowy), aldehydy (formaldehyd, aldehyd 
glutarowy),
związki halogenowe  (jodyna, chloramina) 

Aby dezynfekcja była skuteczna, środek dezynfekcyjny 
powinien mieć odpowiednie stężenie, stykać się bezpośrednio 
z całą  powierzchnią odkażanych przedmiotów, działać przez 
określony czas i w odpowiedniej temperaturze 

 

 

Sterylizacja  (wyjaławianie) - proces polegający na 
zniszczeniu wszystkich, zarówno wegetatywnych, jak i 
przetrwalnikowych form mikroorganizmów 
Prawidłowo wysterylizowany materiał jest jałowy - nie 
zawiera żadnych żywych drobnoustrojów (także wirusów) 
oraz ich form przetrwalnikowych  

Sterylizacji można dokonać  przy użyciu metod fizycznych: 
(sterylizacja suchym gorącym powietrzem, nasyconą parą 
wodną pod ciśnieniem, sterylizacja gazami - tlenkiem etylenu 
lub formaldehydem)

Sterylizacja przy użyciu  środków chemicznych (np. aldehyd 
glutarowy) 

Dezynsekcja -  zwalczanie szkodliwych owadów (zwłaszcza 
much, komarów, pcheł, kleszczy, karaluchów), ich jaj i larw, 
ze względów sanitarnych i gospodarczych

Dezynsekcję można wykonać przez zastosowanie środków 
fizycznych (para, promieniowanie ultrafioletowe), 
chemicznych (środki owadobójcze)

 

 

Zabezpieczeniu przed zakażeniem ludzi zdrowych -  

przez 

zwiększenie odporności na zakażenie 

Jest to jedna z najbardziej skutecznych metod 

zapobiegających 

szerzeniu się chorób zakaźnych

Zwiększanie odporności możliwe jest poprzez:

1. Uodpornienie naturalne – np. po przebyciu choroby 

zakaźnej

2. Uodpornienie sztuczne
     a) bierne
     b) czynne

Uodpornienie bierne 

– polega na podaniu  gotowych 

przeciwciał 

pochodzenia ludzkiego lub zwierzęcego. Metoda to pozwala 

na bardzo

szybkie, natychmiastowe podniesienie odporności jednak 

wiąże się z 

możliwością  wystąpienia objawów uczuleniowych ze 

wstrząsem

uczuleniowych włącznie. 
Uzyskana w ten sposób odporność utrzymuje się przez okres 

kilku 

tygodni

 

 

Do uodpornienia biernego stosowane są surowice 
odpornościowe lub antytoksyny (zawierające 
przeciwciała np. przeciwko wirusowi zapalenia wątroby 
typu B, wściekliźnie, tężcowi, błonicy)

Uodpornienie czynne – wytworzenie długotrwałego 
stanu odporności poprzez podanie szczepionki

Szczepionki – preparat pochodzenia biologicznego, 
zawierający żywe, o osłabionej zjadliwości (atenuowane) 
lub zabite drobnoustroje chorobotwórcze lub fragmenty 
ich struktury, czy metabolity; stosowany w celu 
wywołania czynnej odporności swoistej

Podział szczepionek :

Według postaci

-płynne

-liofilizowane (wysuszone)

 

 

Według swoistości

-monowalentne – uodparniające przeciw jednej 
chorobie

-poliwalentne - uodparniające przeciw kilku chorobom

Według rodzajowi drobnoustroju, przeciw któremu 
uodporniają

-bakteryjne (np. przeciwko gruźlicy)

-wirusowe (np. przeciwko WZW typu B, grypie)

Według formy antygenu wchodzącego w skład 
preparatu
-żywe (atenuowane)- (np. przeciwko odrze, śwince, 
różyczce)
-zabite- (np. przeciwko grypie, WZW typu A

Obowiązkowe szczepienia w Polsce  realizowane są na 
podstawie tzw. programu szczepień ochronnych 
obowiązującego w danym roku

Program szczepień ulega modyfikacji w zależności od 
sytuacji epidemiologicznej, osiągnięć w dziedzinie 
wytwarzania nowych
szczepionek i możliwości finansowych państwa 

 

 

Program szczepień ochronnych określa:

- Szczepienia obowiązkowe (dot. dzieci i młodzieży wg 
wieku oraz 
  osób z grup ryzyka)

   

-Szczepienia zalecane (finansowane z budżetu państwa i 
  niefinansowane przez MZ) 

Obowiązkowe szczepienia ochronne prowadzone są 
przeciwko następującym chorobom zakaźnym:
Gruźlicy, WZW typy B, Błonicy, Krztuścowi, Tężcowi, 
zakażeniom Haemophilus Influenzae typu B, 
Poliomyelitis, Odrze, Śwince i Różyczce

Szczepienia zalecane finansowane przez MZ – 

przykład :

-przeciwko WZW typu B – osoby wykonujące zawody medyczne,
 studenci uczelni wyższych kształcących na kierunkach  
 medycznych, osoby z bliskiego otoczenia  chorych  na WZW 
typu B 
 i nosicieli HBV, chorzy z przewlekłym uszkodzeniem nerek, 
 wątroby, zakażeni wirusem HIV, osoby przygotowywane do 
 zabiegów wykonywanych w krążeniu pozaustrojowym

 

 

Szczepienia podróżnych

W obecnych czasach międzynarodowe, w tym 
międzykontynen -
talne podróże są zjawiskiem bardzo powszechnym

Ludzie podróżują z powodów służbowych lub 
rekreacyjnych w regiony  o różnorodnych warunkach 
klimatycznych, sanitarnych, socjalnych

Powoduje to m. in. narażenie na czynniki bakteryjne lub 
wirusowe inne niż w macierzystym kraju

Wyjeżdżając do konkretnego kraju powinniśmy zadbać o 
informację na jakie choroby infekcyjne  możemy być 
narażeni i jak mamy się przed nimi zabezpieczyć

Informacji takich udzielają stacje sanitarno-
epidemiologiczne oraz biura podróży