METODY I ŚRODKI 

POKOJOWEGO 

ROZSTRZYGANIA 

KONFLIKTÓW

 

 

Definicja sporu: 

     Sytuacja, w której państwa 

występują ze 
skonkretyzowanymi, sprzecznymi 
stanowiskami i roszczeniami, 
dotyczącymi prawa lub faktów. 

 

 

Podstawy prawne do załatwiania 
sporów przy użyciu środków 
pokojowych zostały zawarte w 
Karcie Narodów Zjednoczonych 
oraz w konwencjach haskich 
(1899 i 1907) o pokojowym 
załatwianiu sporów 
międzynarodowych.

 

 

METODY ROZSTRZYGANIA 

SPORÓW

Wśród pokojowych metod 

wyróżnia się metody:

1. Dyplomatyczne:

a) Negocjacje (rokowania)
b) Dobre usługi i mediacja
c) Komisja badań
d) Koncyliacja (pojednanie)

 

 

2. Sądowe środki:

a)

Arbitraż międzynarodowy

b)

Międzynarodowy Trybunał 

Sprawiedliwości

c)

Europejski Trybunał 

Sprawiedliwości

d)

Międzynarodowy Trybunał Praw 

Człowieka

e)

Międzynarodowy Trybunał Prawa 

Morza

 

 

Metody dyplomatyczne 
cechuje:

obustronna chęć znalezienia 
porozumienia, a więc współpraca 
stron, które zachowują dla siebie 
możliwość podjęcia ostatecznej 
decyzji
w przypadku udziału podmiotów 
trzecich nie istnieje możliwość 
podporządkowania się 
werdyktowi

 

 

NEGOCJACJE (ROKOWANIA)

są procedurą najprostszą i 

najczęściej wykorzystywaną 

przez strony sporów. 
jest to proces komunikowania 

się w celu osiągnięcia 

obopólnie satysfakcjonującego 

porozumienia
jest to najwłaściwsza metoda, 

jeśli nie do rozstrzygnięcia 

sporu, to przynajmniej do 

wyjaśnienia istoty 

nieporozumienia

 

 

Podstawowe zalety metod 

negocjacyjnych:

=>najmniej ryzykowna forma rozstrzygania 

sporu pozwalająca każdej ze stron na 

zachowanie maksimum kontroli nad jego 

rozwiązaniem
=> strony mają największy wpływ na rezultat
=> zawarte w wyniku negocjacji porozumienie 

jest kompromisem, 
=> obowiązująca w ramach negocjacji zasada 

„coś-za-coś” , czyli zachowanie pewnej 

równowagi, a nie stosowanie opcji zerowej
=>najtańszy i najskuteczniejszy sposób 

pozwalający na wypracowywanie między 

stronami określonych metod i środków w 

dzielących je kwestiach spornych

 

 

   Negatywna strona negocjacji:

=> brak pewności, że wypracowane 

porozumienie będzie przestrzegane

=>negocjacje mogą ujawnić słabe lub dobre 

przygotowanie stron, niemniej nie ukazują 

ich siły rzeczywistej

=> negocjacje zawsze podlegają presji 

określonych grup interesu. 

=>kurczowe trzymanie się określonych 

zasad reprezentowanych przez stronę w 

negocjacjach może doprowadzić do chęci 

narzucenia własnej opcji drugiej stronie

 

 

DOBRE USŁUGI I MEDIACJA

Dobre usługi- procedura ta 
polega na udziale strony nie 
uczestniczącej w sporze (może to 
być państwo, organizacja 
międzynarodowa lub osoba 
ciesząca się autorytetem) w 
skłonieniu stron do 
bezpośrednich negocjacji.

 

 

CELEM dobrych usług=>

jest doprowadzenie stron do stołu 
obrad, żeby umożliwić 
porozumienie. Procedura ta może 
przejawiać się poprzez różnorodne 
działania. Strona trzecia może 
uczestniczyć w rozmowach 
przedwstępnych.

 

 

Modelowym 
przykładem dobrych 
usług jest udział 
prezydenta USA 
Theodore’a 
Roosevelta w 
zakończeniu wojny 
rosyjsko- japońskiej 
w 1906r., dzięki 
któremu rozpoczęto 
negocjacje pokojowe 
w Portsmouth.

 

 

Mediacja- w przeciwieństwie do dobrych 

usług mediacja, zapisana jest w KNZ, 

zakłada znacznie bardziej aktywną rolę 

strony trzeciej w procesie negocjacyjnym. 

Może być prowadzona przez państwo, 

organizację międzynarodową, 

  jak i osobę fizyczną, 
która musi zostać 
zaakceptowana przez 
strony sporu.

 

 

Granica między obiema 

procedurami jest bardzo 

płynna i zależy od 

okoliczności, wykazując 

tendencję do ich 

łączenia.

Skuteczność mediacji to 

nie tylko rozstrzygnięcie 

sporu lub sytuacji 

konfliktowej, ale również 

minimalizowanie ryzyka 

niepewności i sposób 

zarządzania konfliktem.

Zadaniem 

mediatora jest 

doprowadzenie 

stron do 

spotkania i 

rozpoczęcia 

przez nie 

negocjacji, przy 

czym odbywają 

się one z jego 

udziałem

 

 

Według takiego wzorca przebiegał 
bliskowschodni proces mediacyjny 
prowadzony przez Henry’ego Kissingera 
w latach 1973-1974, którego celem było 
zawarte w 1978r. izraelsko- egipskie 
porozumienie z Camp David.

 

 

     KOMISJE BADAŃ

   Powstają w wyniku rozbieżności zdań 

między stronami sporu odnośnie do stanu 
faktycznego. 

   Strona trzecia sporu reprezentowana jest 

wówczas przez niezależną, bezstronną 
komisję złożoną z ekspertów. Ich 
zadaniem jest sporządzenie określonego 
raportu, który bynajmniej nie musi być 
wiążący dla stron, ale może sugerować 
warunki zawarcia porozumienia za ich 
aprobatą.

 

 

Ważną cechą charakterystyczną komisji 
badań jest ograniczenie wynikające z 
jej zastosowania tylko w przypadkach, 

   w których nie wchodzą w grę                  

   honor ani żywotne interesy stron,   
koncentruje się ona tylko wokół 
konkretnych problemów.

 

 

Metoda ta po raz pierwszy została ujęta 
w Konwencji haskiej z 1899r, a 
następnie z 1907r. po incydencie Dogger 
Bank z 1904r., związanym z atakiem 
rosyjskich okrętów na brytyjskie statki 
rybołówcze, które mylnie wzięto za 
japońskie okręty wojenne. Powołanie 
międzynarodowej komisji przyczyniło się 
do pokojowego rozstrzygnięcia sporu, 
ale w praktyce do tego typu rozwiązań 
sięgano bardzo rzadko.

 

 

KONCYLIACJA (POJEDNANIE)

zawiera elementy badania i mediacji, 
polega na załatwianiu sporów poprzez 
powołanie ad hoc lub stałe komisje. 
Ustalają one konkretne fakty, 
proponując w konsekwencji rozwiązanie 
sporu, przy czym nie ma ono charakteru 
wiążącego, gdyż nie musi opierać się na 
prawie, a propozycja rozstrzygnięcia 
kwestii spornej może zostać oparta na 
zasadzie słuszności. 

 

 

Od mediacji odróżnia ją przede 
wszystkim cel, jakim jest doprowadzenie 
do porozumienia poprzez propozycje 
ustępstw poczynionych przez strony 
konfliktu, podczas gdy w trakcie 
mediacji zadaniem strony trzeciej jest 
kierowanie rokowaniami w celu 
zoptymalizowania potrzeb każdej ze 
stron.

 W koncyliacji jeśli  dochodzi do 
bezpośredniego kontaktu stron to jest 
on niezmiernie rzadki.

 

 

Procedura koncyliacyjna 
ma długą tradycję. 

Po raz pierwszy zalecała 
ją Konwencja haska z 
1907r., pełnego 
charakteru nabrała w 
latach 

   1913-1915 jako praktyka 

przewidywana w tzw 
Traktatach Bryana.

 

 

Współcześnie procedura koncyliacji jest 

przewidywana w wielu traktatach 

międzynarodowych jako sposób rozstrzygania 

sporów. 

     Należą do nich m.in:

-Amerykański traktat o pokojowym rozstrzyganiu 

sporów (1948)
-Europejska konwencja o pokojowym rozstrzyganiu 

sporów (1957)
-Protokół organizacji Jedności Afrykańskiej o mediacji, 

koncyliacji i arbitrażu (1964)
-Konwencja wiedeńska w sprawie traktatów (1969)
-Układ o utworzeniu  Organizacji Państw Wschodnio- 

karaibskich (1981)
-Konwencja o prawie morza (1982)
-Konwencja wiedeńska o ochronie warstwy ozonowej 

(1985)

 

 

Praktyka pokazuje, iż odwołanie się do 

procedur koncyliacyjnych następuje w 

przypadku długotrwałego sporu, 

którego nie można rozwiązać na drodze 

dyplomatycznej lub sądowej, zwłaszcza 

kiedy jedna lub obie strony starają się 

uniknąć wiążącego wyroku sądowego.

Przykład: spór islandzko-norweski w 

sprawie szelfu kontynentalnego między 

Islandią a Wyspą Meyna, w którym 

znaczącą rolę przypisać należy komisji 

koncyliacyjnej, gdyż żaden werdykt 

sądowy nie byłby tak korzystny dla obu 

stron.

 

 

SĄDOWE ŚRODKI 

ROZSTRZYGANIA 

SPORÓW 

MIĘDZYNARODOWYCH

 

 

ARBITRAŻ 
MIĘZYNARODOWY

jest to sposób pokojowego rozstrzygania 

sporów na drodze sądu rozjemczego. 

Stosowany od starożytności w Grecji, 

Chinach i państwach Bliskiego Wschodu.
Procedura ta polega na przekazaniu 

sporu do rozpatrzenia niezaangażowanej 

w niego stronie trzeciej, która cieszy 

powszechnym poważaniem. 
Według Richarda Bildera strony same 

ustalają zagadnienie, które ma zostać 

poddane arbitrażowi, oraz cały zestaw 

procedur, w tym metodę wyboru strony 

pełniącej funkcję arbitra.

 

 

Cechami 

charakterystycznymi 

arbitrażu są:

Dobrowolność (strony same 

decydują o jego powołaniu)

Ustalenie składu sądzącego przez 

strony sporu

Swobodne ustalenie norm i 

poddanie się wyrokowi – który 

musi opierać się na prawie

 

 

Rodzaje arbitrażu: 

arbitraż fakultatywny- polega na 

przekazaniu sporu pod arbitraż po 

jego zaistnieniu, przy czym może on 

mieć formę ad hoc i dotyczy osądzenia 

konkretnego sporu na podstawie 

umowy zwanej kompromisem

 arbitraż zorganizowany- opatrzony 

klauzulą arbitrażową lub traktatem 

arbitrażowo- rozjemczym, a dotyczący 

wszystkich sporów bądź ich określonej 

kategorii, kiedy istnieje określony sąd 

rozjemczy.

 

 

W oparciu o kryterium 
wyznaczania arbitra rozróżnia 
się 2 sposoby:

Europejski (klasyczny)-

 

polega na przekazaniu 

sprawy do rozstrzygnięcia 

szefowi państwa trzeciego, 

przy wyjściu z założenia, iż 

osoba ta jest niezależna i 

cieszy się autorytetem.

Amerykański-

 chodzi o 

powoływanie do życia 

komisji mieszanej. Zaletą 

tego sposobu są: 

fachowość i kompetencje 

członków komisji.

 

 

Obecnie system 
arbitrażowy nie 
należy do często 
stosowanych 
praktyk 
rozstrzygania 
sporów. 

Jeśli do niego 
dochodzi, 
najczęściej 
wykorzystuje się 
model 
amerykański.

 

 

MIĘDZYNARODOWY TRYBUNAŁ 

SPRAWIEDLIWOŚCI

W 1920r. powstał Stały 

Trybunał Sprawiedliwości 

Międzynarodowej, który 

rozpoczął działalność w 

1922r., a zakończył w 

1945r. 
W 1945r. na jego miejsce 

powołano do życia 

Międzynarodowy 

Trybunał Sprawiedliwości 

będący głównym 

organem ONZ, którego 

Statut jest integralną 

częścią Karty Narodów 

Zjednoczonych. 

Siedziba w Hadze

 

 

Kompetencje MTS

Przed MTS mają prawo stawać jedynie państwa, a 

sam Trybunał dostępny jest dla państw członkowskich 

lub innych państw nie będących stronami Statutu.

Trybunał rozpatruje sprawy wniesione na wokandę 

przez strony, a także wszelkie sprawy wymienione w 

traktatach i konwencjach, co oznacza działanie tylko 

na dobrowolnie złożony wniosek.

MTS może wydawać opinie doradcze na wniosek 

Rady Bezpieczeństwa lub Zgromadzenia Ogólnego.

Decyzje wydawane na mocy Statutu oraz w oparciu o 

konwencje międzynarodowe , w których zawarte są 

reguły postępowania uznane przez strony, zwyczaj 

międzynarodowy, oparty na ustalonej praktyce.

 

 

Wyroki MTS są obowiązujące dla wszystkich stron 

sporu, a w przypadku niezastosowania się do orzeczeń 

Trybunału zagwarantowano możliwość odwołania się 

do Rady Bezpieczeństwa posiadającej prawo podjęcia 

odpowiednich środków w celu egzekucji wyroku.

W skład 

Międzynarodowego 

Trybunału 

Sprawiedliwości 

wchodzi piętnastu 

sędziów wybieranych 

przez Zgromadzenie 

Ogólne i Radę 

Bezpieczeństwa na 

dziewięcioletnią 

kadencję, ale co trzy 

lata wymienia się jedną 

trzecią składu.

 

 

EUROPEJSKI TRYBUNAŁ 

SPRAWIEDLIWOŚCI

Został utworzony w 1957r. jako jedna z głównych 

instytucji Wspólnot Europejskich.
Ma siedzibę w Luksemburgu.

Wyposażony jest w 
takie rodzaje kompetencji:

= wiążące się z jego funkcją strażnika prawa 

wspólnotowego w zakresie nie wypełniania zobowiązań 

traktatowych przez państwa.
= w zakresie kontroli legalności aktów tak zwanego 

wtórnego prawa wspólnotowego
=w zakresie wydawania orzeczeń wstępnych 
=rozpatruje spory między państwami członkowskimi a 

Komisją Europejską
=może rozstrzygać skargi wniesione przez osoby 

fizyczne i prawne do sądu pierwszej instancji

 

 

Orzeczenia ETS mają moc wiążącą dla 
uczestników postępowania, w 
przypadku, gdy poszczególne akty 
prawne Unii Europejskiej są uznane za 
nieważne lub nieobowiązujące, 
decyzja ta działa na rzecz każdego o 
przeciw każdemu. Wykonaniu 
podlegają tylko te orzeczenia, które 
nakładają zobowiązania płatnicze i 
które mogą być wykonane przez 
państwa członkowskie.

 

 

 Reasumując, funkcje ETS są 
porównywalne z funkcjami 
trybunałów konstytucyjnych i 
sądów administracyjnych w 
poszczególnych państwach. W 
praktyce spory między 
państwami rzadko wchodzą na 
wokandę.

 

 

EUROPEJSKI TRYBUNAŁ PRAW 

CZŁOWIEKA

Powołany do życia w 1998r. na 
miejsce Europejskiej Komisji Praw 
Człowieka i Trybunału Praw Człowieka, 
których zadaniem była kontrola nad 
przestrzeganiem praw człowieka.

Siedziba w Strasburgu

 

 

Zadaniem jest

wydawanie orzeczeń w 

sprawie praw człowieka 

zapisanych w Europejskiej 

konwencji praw człowieka, 

której formalnie jest organem 

Skład sędziowski

 tworzą 

przedstawiciele wszystkich 

stron konwencji ( po jednym z 

każdego kraju), jednak żaden 

z sędziów po objęciu urzędu 

nie może reprezentować 

własnego państwa.

 

 

MIĘDZYNARODOWY TRYBUNAŁ 

PRAW MORZA

Powstał w 1996r. na mocy zawartej w 1982r z 

inicjatywy ONZ Konwencji o prawie morza, której 

stroną jest 145 państw.

Zapewnia ona ramy prawne racjonalnemu 

zarządzaniu zasobami morskimi i ich zachowaniu 

dla przyszłych pokoleń, stanowiąc jednocześnie 

instrument promowania zrównoważonego i 

pokojowego wykorzystania mórz i oceanów.

Siedziba w Hamburgu.

W skład Trybunału wchodzi 21 sędziów 

reprezentujących główne systemy prawne świata

 

 

Pokojowe rozstrzyganie sporów 

w świetle Karty Narodów 

Zjednoczonych…

     … „Utrzymać międzynarodowy pokój i 

bezpieczeństwo i w tym celu 

podejmować skuteczne środki 

kolektywne dla zapobieżenia lub 

usunięcia zagrożenia dla pokoju oraz 

powstrzymania ataków agresji lub 

innych naruszeń pokoju: dokonywać 

tego środkami pokojowymi, zgodnie z 

zasadami sprawiedliwości i prawa 

międzynarodowego, pokojowego 

załatwiania sporów, porozumień 

międzynarodowych lub stanowisk, 

które mogłyby prowadzić do 

zachowania pokoju”

 

 

      Rozdział VI KNZ artykuł 33 

przedstawia wachlarz nie 

militarnych środków rozstrzygania 

sporów, wśród których wyróżnia:

Rokowania
Koncyliacja
Badania
Arbitraż 
Pośrednictwo
Postępowanie sądowe
Odwołanie się od organów lub 

porozumień regionalnych

 

 

Bibliografia

1.

P. Ostaszewski, Międzynarodowe 
stosunki polityczne. Zarys 
wykładów, Warszawa 2008.

2. Jóźwiak A., Marcinkowski Cz., 

Wybrane problemy 
współczesnych operacji 
pokojowych, wyd. AON, 
Warszawa 2002.