Zaburzenia psychiczne 

u dzieci i młodzieży

 

 

Specyfika psychiatrii dzieci i 

młodzieży

• Trudności diagnostyczne i terapeutyczne
• Problem normy (różne fazy rozwojowe)
• Ocena problemu dziecka w odniesieniu do 

systemu, w którym dziecko funkcjonuje 

(rodzinny, szkolny, rówieśniczy)

• Badanie dziecka w zależności od wieku
• Całościowa ocena- wywiad od rodziców, 

krewnych, nauczycieli

• Podejście wielodyscyplinarne

 

 

Wg ICD 10:

 I. zaburzenia rozwoju psychicznego 
 Specyficzne zaburzenia rozwoju mowy i  

języka

 Specyficzne zaburzenia rozwoju 

umiejętności szkolnych

       dysleksja, dysortografia, dyskalkulia
 Specyficzne zaburzenia rozwoju funkcji  

motorycznych

       zespół „niezdarnego dziecka”
 Całościowe zaburzenia rozwojowe
       autyzm dziecięcy

 

 

II. zaburzenia zachowania i emocji
zaburzenia hiperkinetyczne
zaburzenia zachowania
zaburzenia emocjonalne (np. lęk 

separacyjny)

zaburzenia funkcjonowania społecznego
  (mutyzm wybiórczy, reaktywne 

zaburzenia więzi)

tiki
inne zaburzenia zachowania i emocji
   (moczenie mimowolne, zanieczyszczanie 

się kałem, pica, jąkanie) 

 

 

• III Zaburzenia u dorosłych 

rozpoczynające się w dzieciństwie 
i wieku młodzieńczym

Schizofrenia
Zaburzenia afektywne
Zaburzenia lękowe
Zaburzenia związane z używaniem 

substancji psychoaktywnych

 

 

Zaburzenia charakterystyczne 

dla poszczególnych okresów 

rozwojowych:

 

Okres wczesnodziecięcy
       

lęk separacyjny

        depresja anaklityczna (zab.reaktywne 

więzi)

       autyzm dziecięcy

Okres przedszkolny

  lęk społeczny, fobie 
  mutyzm wybiórczy

       zaburzenia wydalania

 

 

 

Zaburzenia charakterystyczne 

dla poszczególnych okresów 

rozwojowych:

Okres szkolny
• specyficzne zaburzenia umiejętności 

szkolnych

• zaburzenia hiperkinetyczne
• tiki, jąkanie
• fobia szkolna
 
Okres adolescencji
• zaburzenia zachowania
• zaburzenia odżywiania
• depresja młodzieńcza
• uzależnienia
• zaburzenia lękowe (OCD)

 

 

specyficzne zaburzenia umiejętności 

szkolnych

• dysleksja, dysortografia, dyskalkulia
• Umiejętności czytania, pisania lub liczenia 

istotnie niższa od oczekiwanych (odpowiednio 

do wieku i wykształcenia)

• Zakłócają osiągnięcia szkolne i codzienne 

czynności wymagające tych umiejętności

• Często współwystępują ze sobą, z ADHD;często 

niska samoocena, porzucanie nauki

• Często występują rodzinnie, brak prawidłowej 

asymetrii półkul mózgowych

• Psychoedukacja, psychoterapia, odpowiednie 

programy edukacyjne 

 

 

Autyzm dziecięcy- zespół 

Kannera

• Początek – do 3rż                    
•  3- 5 razy częściej chorują chłopcy 
• rozpowszechnienie  1/ 2000 osób
• u  ok. 3/4 upośledzenie umysłowe, ok. 5-

10% niezwykłe umiejętności umysłowe o 

ograniczonej funkcjonalności (tzw. sawanci)

• posługiwanie się mową – 50%,
• w okresie dojrzewania – często zaburzenia 

zachowania i problemy emocjonalne 

(agresja, napady złości).

• Tylko 10% zdolnych do samodzielnego 

funkcjonowania, pracy; 20-30% częściowa 

samodzielnośc 

 

 

Autyzm dziecięcy

- objawy

jakościowe zaburzenia w interakcji 

emocjonalnej i społecznej z 
otoczeniem

jakościowe nieprawidłowości w 

porozumiewaniu się 

stereotypowe, ograniczone wzorce 

zachowań, zainteresowań, aktywności

 

 

 

Jakościowe zaburzenia w interakcji 

emocjonalnej i społecznej z 

otoczeniem

unikanie kontaktów, dotyku, 
brak odpowiedzi emocjonalnej na 

obecność innych osób, 

traktowanie ludzi jak przedmiotów, 
nie sygnalizowanie potrzeb, bólu, nie 

szukanie pomocy, 

brak typowego naśladownictwa, 
zabawy w samotności
brak spontanicznej potrzeby dzielenia z 

innymi radości, zainteresowań lub 

osiągnięć

 

 

Jakościowe nieprawidłowości w 

porozumiewaniu się 

opóźnienie lub zupełny brak rozwoju języka 

mówionego, które nie wiążą się z próbą 
kompensowania za pomocą gestów lub mimiki

zaburzenia treści i formy mowy (stereotypowe 

wypowiedzi, echolalia, swoisty sposób 
używania słów i zwrotów, neologizmy)

względny niedostatek inicjatywy i wytrwałości 

w podejmowaniu wymiany konwersacyjnej

zaburzenia intonacji głosu (śpiew, 

„buczenie”), 

często zaimek „ty” zamiast „ja” 

 

 

Stereotypowe, ograniczone 

wzorce zachowań, 

zainteresowań, aktywności

zawężenie zainteresowań  (pochłonięcie 

jednym lub liczniejszymi stereotypowymi 

zainteresowaniami o nieprawidłowej treści)

 stereotypie ruchowe i manieryzmy 

(stukanie i kręcenie palcami albo złożone 

ruchy całego ciała)

uparte zajmowanie się niektórymi cechami 

przedmiotów (np. zapachem), 

nadmierne przywiązywanie się do 

niektórych przedmiotów, 

gwałtowne reakcje na najmniejsze zmiany 

w otoczeniu, zmiany codziennych 

czynności,

 

 

Autyzm-inne objawy

• Nadmierna wrażliwość na bodźce 

czuciowe

• Brak typowej reakcji na ból
• Napady złości, agresja i 

autoagresja 

• Impulsywność

 

 

Autyzm dziecięcy

      Przyczyny:

  predyspozycja genetyczna (zaburzenia 

wieloczynnikowe- ok. 90%)

 uszkodzenia w okresie płodowym i okołoporodowym
 nieprawidłowości strukturalne i funkcjonalne oun 

(rozlane zmiany rozwojowe

)

      Leczenie:
     

Wczesne rozpoznanie!!! 

 Kompleksowe leczenie- rehabilitacja, edukacja, 

techniki behawioralne, terapia rodzin, terapia 

mowy i logopedyczna

 Farmakoterapia-objawowo
 Udział całej rodziny

 

 

 

Całościowe zaburzenia rozwojowe 

-inne

• Zespół Aspergera- prawidłowy rozwój 

mowy, prawidłowy poziom inteligencji

• Zespół Retta- u Dz, od 6mż 

zahamowanie rozwoju, utrata celowych 

ruchów rąk i precyzyjnych czynności 

ruchowych, ruchy stereotypowe

• Zespół Hellera- po 2 latach 

prawidłowego rozwoju, utrata nabytych 

umiejętności

 

 

Zaburzenie hiperkinetyczne 

(ADHD)

• Epidemiologia:

występuje u 1% dzieci w wieku 
szkolnym (w badaniach w USA- 3-7%)
częściej u chłopców

• Etiologia-nieznana

czynniki genetyczne, 
nieprawidłowości oun, 
psychospołeczne, dietetyczne

 

 

Zaburzenie hiperkinetyczne 

(ADHD)

   nadaktywność + deficyt uwagi+ 

impulsywność

 początek przed 6rż („żywe dziecko”), ale 

ujawnia się w wieku szkolnym

nadmierna aktywność ruchowa
impulsywność
trudności z koncentracją, duża przerzutność 

uwagi

 trudności z wykonywaniem poleceń
angażowanie się w niebezpieczne formy 

aktywności 

w miarę trwania-  obniżenie samooceny, upór, 

negatywizm, niska odporność na stres i 

frustrację, chwiejność emocjonalna 

 

 

Zaburzenie hiperkinetyczne 

(ADHD)

• Często współwystępują inne 

zaburzenia: specyficzne zaburzenia 
umiejętności szkolnych, zaburzenia 
zachowania, nadużywanie 
substancji psychoaktywnych

• Z wiekiem –poprawa
• U 15-20 % objawy utrzymują się w 

wieku dorosłym

 

 

Zaburzenie hiperkinetyczne 

(ADHD)

Leczenie
• Terapia behawioralna, rodzinna
• Programy edukacyjne
• Trening umiejętności społecznych
• Trening radzenia sobie dla rodziców, 

wsparcie rodziny

• Farmakoterapia: środki 

psychostymulujące (metylofenidat), leki 

przeciwdepresyjne

 

 

Zaburzenie zachowania

powtarzające się i utrwalone wzorce zachowań 

dyssocjalnych, agresywnych i buntowniczych 

(trwają > 6 miesięcy)

przekraczanie norm społecznych, naruszanie 

prawa

agresja fizyczna, okrucieństwo wobec słabszych
niszczenie przedmiotów, kradzieże, podpalanie
zachowania autodestrukcyjne
kłamstwa, wagary
nadużywanie alkoholu i innych substancji
przygodne kontakty seksualne, bez 

zaangażowania emocjonalnego

 

 

 

Zaburzenie zachowania

• Rozpowszechnienie wśród adolescentów:

5-15% Ch, 2-10% Dz

• Przyczyny:

czynniki genetyczne
czynniki psychospołeczne –patologia 

rodziny (uzależnienia, zaniedbywanie, 

przemoc, niekonsekwencja rodziców), 

niski status społeczno –ekonomiczny, 

niepowodzenia szkolne, izolacja społeczna 

itp

 

 

Zaburzenie zachowania

Leczenie:
• Terapia poznawczo-behawioralna, 

grupowa, terapia rodzin

• Zapewnienie bezpieczeństwa, wsparcie 

środowiskowe

Rokowanie:
U ok. 50% problemy w życiu dorosłym 

(osobowośc antycocjalna, nadużywanie 

substancji psychoaktywnych)  

 

 

Zaburzenie opozycyjno- buntownicze

   utrzymujące się zachowania 

nieposłuszne, prowokacyjne, ale bez 
poważnych działań agresywnych

wybuchy złości, kłótnie, dokuczanie 

innym,celowe złoszczenie innych

obrażanie się, obwinianie innych
aktywne przeciwstawianie się 

wymaganiom

przekleństwa, wulgaryzmy

 

 

Zaburzenia emocjonalne

Zaburzenia lękowe (5-15%):
• Lęk separacyjny: nadmierny lęk 

przed rozdzieleniem z opiekunem, 

koszmary nocne, 

somatyzacja;silniejszy niż powinien 

być (wiek dziecka) i nie ustępuje 

wraz z rozwojem dziecka

• Fobie specyficzne
• Lęk społeczny
• OCD
• Depresja

 

 

Depresja u dzieci i młodzieży

• 1-2% dzieci
• 2-5% młodzieży (częściej Dz)
• Zwiększone ryzyko zachorowania 

w wieku dorosłym

 

 

Depresja u dzieci

• Małe dzieci: lęk separacyjny, złość, 

agresja, nadpobudliwość, apatia, brak 
apetytu, regresja (np.moczenie 
mimowolne)

• Starsze dzieci: objawy somatyczne, 

zaburzenia snu, odmowa chodzenia do 
szkoły, gorsze radzenie sobie z 
obowiązkami szkolnymi, wycofanie się 

 

 

Depresja młodzieńcza

Postacie:
• „czysta” (jak u dorosłych)
• „rezygnacyjna”-poczucie bezsensu życia, 

próby samobójcze, trudności w nauce

• „z niepokojem” (niepokój, dysforia, 

zachowania autodestrukcyjne)

• „hipochondryczna” (nadmierne obawy o 

zdrowie, somatyczne objawy lęku)

Bywa maskowana przez wybuchy złości, 

zachowania buntownicze (wagary, ucieczki z 

domu), zachowania autodestrukcyjnei 

antyspołeczne, trudności szkolne, 

pogorszenie relacji z bliskimi i rówieśnikami

 

 

Inne zaburzenia

• Mutyzm wybiórczy
• Zaburzenia wydalania
• Tiki

 

 

Tiki- zespół Tourette’a 

• Tiki głosowe proste i złożone: 

chrząkanie, wzdychanie, powtarzanie 
słów, echolalia, koprolalia itp.

• Tiki ruchowe proste i złożone: 

grymasy, ruchy kończyn, skakanie, 
uderzanie siebie itp. 

• Najczęściej początek po 7rż
• Przyczyny-genetyczne
• Leczenie-farmakoterapia, 

psychoterapia

 

 

Mutyzm wybiórczy

• Posługiwanie się mową tylko w 

określonych sytuacjach (np. tylko 
w domu), w innych odmowa 
mówienia

• Częściej u Dz, zwykle 4-8rż
• Często ustępuje samoistnie po 

kilku tyg.-mc

 

 

Zaburzenia wydalania

Moczenie mimowolne
• Powtarzające się po 5 rż
• Przyczyny: genetyczne, rozwojowe, stresy
Zanieczyszczanie się kałem
• Powtarzające się po 4rż
• Przyczyny: opóźnienie rozwoju, zab.więzi, 

przemoc, objaw innych zaburzeń