Trybunał Stanu i
Organy władzy
sądowniczej
Trybunał Stanu i
Organy władzy
sądowniczej
Trybunał Stanu
• organ sądowy powołany do orzekania o odpowiedzialności
konstytucyjnej osób zajmujących najwyższe stanowiska
państwowe. Jest on organem ściśle związanym z Sejmem,
przez niego powoływanym i podejmującym czynności
sądowe na jego zlecenie. W zakresie orzekania Trybunał
Stanu jest niezawisły i podlega tylko ustawie.
Odpowiedzialność konstytucyjną obejmują czyny sprzeczne
z prawem, ale nie będące przestępstwami. . Członkowie
Trybunału Stanu muszą mieć polskie obywatelstwo, nie
mogą być karani sądownie czy być pozbawieni praw
obywatelskich, nie mogą być też zatrudnieni w administracji
państwowej.
Skład i sposób powoływania
sędziów TS
• Skład TS:
- Przewodniczący TS, którym jest I Prezes Sądu Najwyższego
- dwóch zastępców przewodniczącego TS
- 16 członków TS
• Zastępców i członków wybiera Sejm na swoim pierwszym
posiedzeniu, spoza grona posłów i senatorów, na czas swojej
kadencji. Obaj zastępcy przewodniczącego TS i co najmniej
połowa członków TS (min. 8) powinni mieć kwalifikacje
wymagane dla stanowiska sędziego.
• Sędziowie TS są niezawiśli i podlegają tylko ustawom.
• TS orzeka jako sąd I i jako sąd II instancji.
• Skład:
• I instancji: przewodniczący TS i 4 członków
• II instancja – przewodniczący TS i 6 członków, z wyłączeniem
sędziów, którzy uczestniczyli w rozpatrzeniu sprawy w I
instancji.
Podmiotowy i przedmiotowy
zakres odpowiedzialności TS
• Postępowanie w przedmiocie odpowiedzialności konstytucyjnej obejmuje
dwa jego zasadnicze etapy:
1)
1)
postępowanie przygotowawcze (wstępne) które odbywa się w Sejmie
(w przypadku Prezydenta — w Zgromadzeniu Narodowym)
2)
2)
postępowanie przed Trybunałem Stanu, mające charakter
dwuinstancyjny (orzekają różne liczebnie składy Trybunału Stanu).
Za czyny będące deliktami konstytucyjnymi Trybunał Stanu może orzec
łącznie lub osobno następujące kary na okres od dwóch do dziesięciu lat:
1)
1)
utratę czynnego i biernego prawa wyborczego na urząd Prezydenta,
do Sejmu, do Senatu oraz do organów stanowiących samorządu
terytorialnego,
2)
2)
zakaz zajmowania kierowniczych stanowisk lub pełnienia funkcji
związanych ze szczególną odpowiedzialnością w organach państwowych
organizacjach społecznych,
3)
3)
utratę wszystkich lub niektórych orderów, odznaczeń i tytułów
honorowych oraz utratę zdolności do ich uzyskania.
• Odpowiedzialność konstytucyjna ma ograniczony
podmiotowo charakter i dotyczy wyliczonej przez przepisy
konstytucyjne grupy osób zajmujących najwyższe
stanowiska w państwie. W obecnym stanie prawnym
odpowiedzialność konstytucyjna obejmuje trzy grupy
podmiotów:
1)
1)
Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej zakres jego
odpowiedzialności konstytucyjnej ma nie tylko najszerszy,
ale i wyłączny charakter,
2)
2)
inne osoby zajmujące najwyższe stanowiska państwowe
(m.in. Prezesa Rady Ministrów i członków Rady Ministrów),
3)
3)
posłów i senatorów — tylko jednak za naruszenie
przepisów antykorupcyjnych.
Tryb pociągania do
odpowiedzialności przez TS
Przebieg postępowania w sprawie wyegzekwowania od oskarżonego wyższego
urzędnika państwowego odpowiedzialności konstytucyjnej jest zróżnicowany.
Różnice w zakresie procedury działania skutkują koniecznością odrębnego
postępowania w sprawie odpowiedzialności Prezydenta a innych osób.
Jednakże niezależnie od tego ustawodawca przewiduje iż w zakresie procedury
odpowiednie zastosowanie znajdą przepisy kodeksu postępowania karnego.
Przebieg postępowania, który prowadzi do wyegzekwowania odpowiedzialności
konstytucyjnej obejmuje 3 fazy:
-postępowanie przygotowawcze (wstępne), które odbywa się w Sejmie ( w
przypadku Prezydenta w Zgromadzeniu Narodowym)
-
Postępowanie przed Trybunałem Stanu mające charakter dwuinstancyjny
-
Postępowanie wykonawcze
Ponadto do wszczęcia postępowania potrzebny jest:
-
Wniosek wstępny jednego z uprawnionych
-
Uchwała Komisji Odpowiedzialności Konstytucyjnej o wystąpienie do sejmu z
wnioskiem o pociągniecie do odpowiedzialności
-
Uchwała sejmu o pociągnięciu do odpowiedzialności konstytucyjnej
Organy władzy sądowniczej
Struktura władzy
sądowniczej
Artykuł 175 ust. 1 Konstytucji zawiera zamknięty katalog sądów sprawujących w
Rzeczypospolitej Polskiej wymiar sprawiedliwości. Są nimi:
• Sąd Najwyższy,
• sądy powszechne,
• sądy administracyjne,
• sądy wojskowe.
Zasady organizowania i
funkcjonowania sądów
• Najważniejsze funkcje Sądu Najwyższego to:
- rozpoznawanie kasacji (kontrola pod względem zgodności z prawem
i prowadzi do utrzymania lub uchylenia orzeczenia oraz przekazania
do ponownego rozpatrzenia) wnoszonych od prawomocnych
orzeczeń sądów odwoławczych kończących postępowanie sądowe
- podejmowanie uchwał mających na celu wyjaśnienie przepisów
prawnych budzących wątpliwości w praktyce (uchwały podejmowane
są w składzie: 7 sędziów, całej izby połączonych izb lub pełnego
składu SN, wynika z inicjatywy I prez. SN, ministra spraw., RPO.
Wniosek składany jest do określonego składu SN, po uznaniu do
rozpatrzenia przekazany jest do rozpoznania izb połączonych lub cały
skład SN, uchwały podejmowane są w konkretnej sprawie, niektóre
mają moc zasad prawnych w przypadku wydania przez izby
połączone lub cały skład SN, skład 7 sędziów może postanowić o
nadaniu uchwale mocy zasady prawnej, odstąpienie od zasady
prawnej. Przez skład całej izby)
-stwierdzanie ważności wyborów: do sejmu, senatu, na prezydenta,
także prawomocność referendum ogólnokrajowego i konstytucyjnego
- jest sądem odwoławczym (drugiej instancji) wobec orzecznictwa
wojskowych sądów okręgowych
Sądy powszechne
• Sądami powszechnymi są w Polsce:
1)
1)
sądy rejonowe jako sądy pierwszej instancji,
2)
2)
sądy okręgowe o właściwości mieszanej (w niektórych
sprawach działają jako sądy drugiej instancji a w innych
jako sądy pierwszej instancji),
3)
3)
sądy apelacyjne jako wyłącznie sądy drugiej instancji.
Sędziowie są powoływani przez Prezydenta na wniosek
Krajowej Rady Sądownictwa. Prezesów sądów
powszechnych powołuje Minister Sprawiedliwości.
Sądy szczególne. Są to sądy o właściwości obejmującej
określoną grupę spraw i usytuowane poza systemem sądów
powszechnych. Do postępowania przed nimi stosuje się
jednak te same zasady konstytucyjne co w sądach
powszechnych.
Sąd Najwyższy
• Podstawowym zadaniem Sądu Najwyższego jest sprawowanie
nadzoru nad działalnością sądów powszechnych i wojskowych w
zakresie orzekania. Jest środkiem odwoławczym od orzeczenia sądu
pierwszej lub drugiej instancji, tzw. kasacji
• Sąd Najwyższy wykonuje swoje funkcje w dwóch podstawowych
formach:
a) rozpatruje środki odwoławcze (przede wszystkim kasacje) od
orzeczeń sądowych,
b) podejmuje uchwały dotyczące wyjaśnienia wątpliwości prawnych
• W skład Sądu Najwyższego wchodzą: Pierwszy Prezes SN
powoływany przez Prezydenta na sześcioletnią kadencję; prezesi
SN, powoływani przez Prezydenta; sędziowie SN, powoływani przez
Prezydenta na wniosek Krajowej Rady Sądownictwa.
Sąd Najwyższy dzieli się na cztery izby:
1) Administracyjną, Pracy i I Ubezpieczeń Społecznych.
2) Cywilną,
3) Karną,
4)Wojskową.
Sądy administracyjne
• sądy administracyjne - wyodrębniony system sądów, który
zajmuje się orzekaniem zgodności z prawem decyzji
podejmowanych przez organy administracji. Rozstrzyga też
sprawy między osobami prawnymi czy obywatelami a
organami administracyjnymi.
• Sądami administracyjnymi są obecnie: wojewódzkie sądy
administracyjne orzekające w pierwszej instancji i Naczelny
Sąd Administracyjny. Regułą więc jest, że skarga kierowana jest
do wojewódzkiego sądu administracyjnego, a dopiero jego
orzeczenia kontrolowane są przez Naczelny Sąd
Administracyjny. Zarówno przed wojewódzkim sądem
administracyjnym, jak i przed Naczelnym Sądem
Administracyjnym obowiązuje zasada skargowości zabraniająca
sądowi inicjowanie postępowania sądowego z urzędu;
postępowanie sądowoadministracyjne może wszcząć wyłącznie
strona wnosząc (odpowiednio) skargę (do wsa), skargę
kasacyjną lub zażalenie (do NSA).
Sądy wojskowe
• Sądy wojskowe - to sądy garnizonowe i okręgowe. Zajmują
się sprawami dotyczącymi przestępstw popełnionych przez
żołnierzy w służbie czynnej, pracowników cywilnych
zatrudnionych w jednostkach wojskowych oraz jeńców
wojennych.
Status sędziów i samorząd
sędziowski
• Do podstawowych ustrojowych zasad związanych z tym
zawodem należą, we wszystkich rodzajach sądownictwa:
* niezawisłość,
* nieusuwalność,
* niedopuszczalność przeniesienia na inne miejsce
służbowe bez zgody sędziego (z wyjątkami),
* immunitet formalny.
• Sędziowie tworzą samorząd sędziowski. Organami samorządu
sędziowskiego sądów powszechnych są: zgromadzenie ogólne
sędziów okręgu oraz zgromadzenie ogólne sędziów sądu
apelacyjnego. Organem samorządu sędziowskiego sądów
wojskowych jest Zgromadzenie Sędziów Sądów Wojskowych.
Zadania Krajowej Rady
Sądowniczej
• podejmowanie uchwał w sprawach wystąpienia do Trybunału
Konstytucyjnego o zbadanie zgodności z Konstytucją Rzeczypospolitej
Polskiej aktów normatywnych w zakresie dotyczącym niezależności
sądów i niezawisłości sędziów,
• Rozpatrywanie i ocena kandydatur do pełnienia urzędu sędziowskiego
oraz przedstawianie Prezydentowi Rzeczypospolitej Polskiej wniosków o
powołanie sędziów w Sądzie Najwyższym, Naczelnym Sądzie
Administracyjnym, sądach powszechnych, wojewódzkich sądach
administracyjnych i sądach wojskowych,
• występowanie do Rzecznika Dyscyplinarnego z żądaniami wszczynania
postępowań dyscyplinarnych w stosunku do sędziów oraz odwoływanie
się od wyroków sądów dyscyplinarnych pierwszej instancji,
• rozpatrywanie wniosków o przeniesienie sędziów w stan spoczynku,
wyrażanie zgody na dalsze zajmowanie stanowiska przez sędziów,
którzy ukończyli 65 rok życia,
• rozpatrywanie wystąpień sędziów w stanie spoczynku o powrót na
stanowisko sędziowskie,
• wybór Rzecznika Dyscyplinarnego sędziów sądów powszechnych,
• wyrażanie opinii w sprawie powołania i odwołania prezesów i
wiceprezesów sądów powszechnych i sądów wojskowych,
• przeprowadzenie wizytacji sądu lub lustracji pracy sędziego, którego
indywidualna sprawa podlega rozpatrzeniu przez Radę.