ROZWÓJ SOMATYCZNY I

PSYCHO-MOTORYCZNY

DZIECKA

E. DROŻDŻ

KL. CHORÓB DZIECI
USD – KRAKÓW, 2003

ROZWÓJ SOMATYCZNY I PSYCHO-MOTORYCZNY

DZIECKA

„Dziecko nie jest miniaturą człowieka dorosłego”

Pediatria – medycyna wieku rozwojowego

Wzrastanie i rozwój – procesy – zmiany morfologiczne i czynnościowe i

oddziaływania środowiska zewnętrznego na rozwijający się organizm,

w wyniku których zapłodniona komórka jajowa staje się dorosłym

osobnikiem (dojrzałość morfologiczna i psychoseksualna);

Auksologia – nauka o rozwoju ontogenetycznym (osobniczym) człowieka

w ujęciu dynamicznym, uwzględniająca kolejne fazy postępu aż do

uzyskania wartości końcowej;
Cechy charakteryzujące auksologię:

- czas: egzogenny ( dni, noce, lata, itd.);
endogenny (genetycznie uwarunkowany „zegar

biologiczny”);

- dynamizm (uwzględniający tempo i rytm);

ROZWÓJ SOMATYCZNY I PSYCHO-MOTORYCZNY
DZIECKA

Dlaczego umiejętność właściwej oceny rozwoju dziecka jest tak

istotna?

-

Rola we wczesnej profilaktyce w pediatrii oraz prawidłowym
postępowaniu prewencyjnym w medycynie wieku dorosłego;
zapewnienie optymalizacji ochrony zdrowia;

-

Występowanie lub ujawnianie się niektórych cech chorobowych jest
często związane z fazą rozwojową;

-

Te same procesy chorobowe przebiegają inaczej w różnych fazach
rozwojowych;

-

Prawidłowa diagnoza, leczenie i prognozowanie (również
opracowanie profilaktyki wad rozwojowych ich leczenie i
rehabilitacja);

-

Monitorowanie przebiegu chorób przewlekłych , które w istotny
sposób upośledzają wzrastanie i rozwój (np. celiakia, mukowiscydoza,
cukrzyca, choroby nerek);

ROZWÓJ SOMATYCZNY I PSYCHO-MOTORYCZNY
DZIECKA

Rozwój:

-

somatyczny;

-

psychiczny;

-

motoryczny;

ROZWÓJ SOMATYCZNY I PSYCHO-MOTORYCZNY
DZIECKA

Rozwój:

-

wzrastanie – zwiększanie wymiarów i masy ciała;

-

różnicowanie – morfologiczna specjalizacja narządowa i
kształtowanie typowych proporcji ciała;

-

dojrzewanie – doskonalenie funkcjonalne oraz międzynarządowa
integracja w jednolity, pełnosprawny organizm;

ROZWÓJ SOMATYCZNY I PSYCHO-MOTORYCZNY
DZIECKA

Czynniki wpływające na rozwój:

a)

Czynniki endogene:
- cz. genetyczne + środowisko wewnątrzmaciczne szczególnie w
okresie prenatalnym;
- cz. hormonalne;

b)

Czynniki egzogenne:
- wpływy biogeograficzne - tzw. modyfikator naturalne (klimat,
zasoby wodno-mineralne, skład powietrza, itp..);
- wpływy społeczno – ekonomiczne i socjalne tzw. modyfikatory
kulturowe (poziom wykształcenia i kultury rodziców,
wychowawców, wpływy emocjonalne, środowisko
społeczne,tradycje kulturowe, status socjo-ekonomiczny);

c)

Żywienie – szczególny wpływ na dynamikę rozwoju;

ROZWÓJ SOMATYCZNY I PSYCHO-MOTORYCZNY
DZIECKA

Pojęcie NORMY w odniesieniu do oceny rozwoju:



Zmienność zjawisk biologicznych oraz indywidualność ich kształtowania
się narzuca konieczność oddzielnej oceny rozwoju każdego dziecka;



Jednocześnie występuje konieczność istnienia pewnego wzorca – punktu
odniesienia;



Ustalenie normy dla cech biologicznych (trudno mierzalnych) nie jest
proste;



Rozkład „normalny” wg krzywej Gaussa: wartość średnia raz odchylenia
standardowe (SD) ukazujące rozproszenie (dyspersję) danej wartości
wokół jej średniej:

- - 1 SD do + 1 SD = ok. 68 % wartości badanej cechy
- - 2 SD do + 2 SD = ok.. 95%
- - 3 SD do + 3SD = ok.. 9.7%

ROZWÓJ SOMATYCZNY I PSYCHO-MOTORYCZNY
DZIECKA



Siatki centylowe jako zbiór punktów odniesienia w ocenie rozwoju
głównie somatycznego:

- głównie ocena długości ciała/wzrostu, masy ciała, obwodu głowy (możliwa
również ocena proporcji wzrostu i masy ciała;
- indywidualna ocena dla każdego dziecka;
- możliwość ustalenia indywidualnego „kanału” rozwojowego,
przeanalizowania indywidualnego tempa rozwoju i ewentualnie jego
zaburzeń, identyfikacja czynników wpływających na występujące zmiany;
- możliwość porównania harmonijności rozwoju (norma: równoległu
przebeg wykreślanych krzywych; patologia: różnice 2 lub więcej kanałów
centylowch, krzyżowanie się wykresów, „przekraczanie” kanałów);
- pojęcie „wąskiej” normy: 1 SD (25 –75 pc) i „szerokiej” normy: 2 SD (10
–90 pc);
- umiejętne korzystanie z w/w stanowi istotną pomoc w prowadzeniu oceny
dziecka;

ROZWÓJ SOMATYCZNY I PSYCHO- MOTORYCZNY

DZIECKA

OKRESY ONTOGENEZY CZŁOWIEKA:

1.

Okres prenatalny (wewnątrzłonowy) – 40 tyg. (=/- 2 tyg.);

2.

Okres postnatalny:
a) okres noworodkowy – do 28 dnia życia;
b) okres niemowlęcy – do ukończenia 12 miesiąca życia;

c) okres wczesnego dzieciństwa – 2-3 rok życia;
d) okres przedszkolny – 4-6 rok życia;
e) okres szkolny – 7 –15 rok życia

- okres dojrzewania płciowego (różnica chłopcy i dziewczynki ok. 2

lat);
f) okres młodzieńczy – 16 –20 rok życia;
g) okres dojrzałości i starzenia się;
W odniesieniu do okresu noworodkowego i niemowlęcego szczególną

uwagę należy zwrócić na dzieci przedwcześnie urodzone (wiek

skorygowany, często też odrębne tabele norm, siatki centylowe, itp.);

ROZWÓJ SOMATYCZNY – MASA CIAŁA (I)

Wiek

Masa urodzeniowa (kg)

Noworodek

3.5 (2.5 – 4.5)

Do 10 dnia życia

Początkowo ubytek (N: do 10 %) ,

następnie wyrównuje m. ciała,

4- 5 m. ż.

Podwojenie

11 – 12 m. ż.

Potrojenie

Ok.. 2 r. ż

Czterokrotny wzrost

Ok.. 7 r. ż.

Siedmiokrotny wzrost

ROZWÓJ SOMATYCZNY – MASA CIAŁA (II)

Ocena przyrostu masy ciała:



Okres noworodkowy: ok. 20 g/ dobę;



1 – 5 m. ż. - 700 g/miesiąc;



6 – 12 m. ż. - 500 g/miesiąc;



2 – 9 r. ż. - 2 kg/rok;

Obliczanie przeciętnej należnej masy ciała:



3 – 12 m. ż. = wiek (mies.) + 9 / 2



1 – 6 r.ż. = wiek (lata) x 2 + 8



7 – 12 r.ż. = wiek (lata) x 7 – 5 / 2

ROZWÓJ SOMATYCZNY – DŁUGOŚĆ / WZROST CIAŁA (I)

Wiek

Średni przyrost (cm)

Noworodek

50 (48 - 52)

0 – 3 m.ż.

Ok.. 10

4 – 6 m.ż.

Ok..6

7 – 12 m.ż.

Ok.. 8

2 r.ż.

10 – 13

3 r.ż.

7.5 – 10

4 r.ż.

Ok.. 8

5 – 7 r.ż.

5 – 7.5 / rok

Do skoku pokwitaniowego

5 – 6 / rok

ROZWÓJ SOMATYCZNY – DŁUGOŚĆ / WZROST CIAŁA (II)



W 12 m.ż. średnia długość ciała wynosi ok.. 75 cm;



Obliczanie przeciętnej należnej długości ciała:

2 - 12 r.ż. = wiek (lata) x 5 + 85 cm

ROZWÓJ SOMATYCZNY – OBWÓD GŁOWY (I)

Wiek

Średni przyrost (cm)

Noworodek

Ok.. 34 (większy od obw.

kl.piersiowej o ok.. 1 – 2 cm)

Do 6 m.ż.

Ok.. 1.5 / miesiąc

7 – 12 m.ż.

Ok.. 0.5 / miesiąc

2 r.ż.

Ok.. 0.5 / 6 miesięcy

Od 3 r.ż.

Ok.. 0.5 / rok

ROZWÓJ SOMATYCZNY – OBWÓD GŁOWY (II)



W 3 r.ż. obwód głowy osiąga ok. 90% wielkości ostatecznej;



8 –10 r.ż. osiąga wartość zbliżoną do ostatecznej;



Zarastanie ciemienia:
- przedniego – 9 a 14 – 18 m.ż;
- tylnego - do 4 m.ż.;



Obliczanie przybliżonej wartości obw. głowy (tylko dla
pierwszego roku życia):

[ długość ciała (cm) / 2 + 9.5] +/- 2.5 cm

ROZWÓJ SOMATYCZNY – OBWÓD KLATKI PIERSIOWEJ

(I)

Wiek

Średni przyrost (cm)

Noworodek

Ok.. 33 cm (mniejszy od obw. głowy

o ok.. 1 –2 cm)

2 – 3 m.ż.

Równy obw. głowy

0 –6 m.ż.

Ok.. 12

7 – 12 m.ż.

Ok.. 2 cm

2 r.ż.

Ok.. 1.5

ROZWÓJ SOMATYCZNY – OBWÓD KLATKI PIERSIOWEJ

(II)



W 3 r.ż. Obwód klatki piersiowej większy od obwodu głowy o ok.. 1 –
1.5 cm;



Do 3 r.ż.:
- chłopcy: ok.. 0.5 cm > dziewczynki;



7 r.ż.:
- chłopcy 2 cm > dziewczynki;



16 r.ż.:
- chłopcy 10 cm > dziewczynki;

ROZWÓJ SOMATYCZNY – UZĘBIENIE



Uzębienie mleczne, stałe, mieszane;



Uzębienie mleczne – od 6-7 m.ż. Do 24-25 .ż (najpierw
siekacze środkowe dolne, potem górne), ostatecznie liczba
zębów mlecznych – 20;



Uzębienie stałe – rozpoczyna się około 6 r.ż. wyrzynaniem
się pierwszych zębów trzonowych stałych za drugimi zębami
trzonowymi mlecznymi; mniej więcej w tym samym okresie
następuje wymiana dolnych siekaczy przyśrodkowych;
Ukończenie „drugiego ząbkowania” kończy się wyrzynaniem
trzecich zębów trzonowych 17 – 30 r.ż.;



Wzór zębowy (dot. uzębienia mlecznego):

l. zębów = l. miesięcy życia - 6

ROZWÓJ PSYCHO-MOTORYCZNY



Pojęcie „kamieni milowych” w rozwoju dziecka;



Zmiana proporcji ciała, położenia środka ciężkości, stopniowe
zwalnianie tempa powiększania rozmiarów ciała do momentu
skoku pokwitaniowego;



Charakterystyka poszczególnych okresów ;

ROZWÓJ PSYCHO-MOTORYCZNY – OKRES

NOWORODKOWY:



Duża motoryka: na krótko unosi głowę;



Siadanie: przy unoszeniu głowa opada do tyłu;



Chodzenie: odruchowe reakcje podporowe;



Funkcja ręki: odruch chwytny, dłonie zaciśnięte w piąstki;



Percepcja: fiksowanie wzroku, podąża za źródłem światła;



Mowa: krzyk;



Słuch/rozumienie: odruch uszno – powiekowy;



Zachowania społeczne: uspokaja się przy karmieniu, przytulaniu
(kontakt dotykowy

przez skórę)

ROZWÓJ PSYCHO-MOTORYCZNY – OKRES NIEMOWLĘCY



Duża motoryka: 3 m.ż. – stabilizuje głowę;
6 – 8 m.ż – przekręca się z brzucha na plecy i odwrotnie oraz

wokół własnej osi;
9 m.ż. – pełzanie;

11 m.ż. – raczkuje;
12 m.ż. – stoi samodzielnie, porusza się w pozycji pionowej

wzdłuż mebli;



Siadanie: 7-8 m.ż. – podciąga się do siadania

9 m.ż. – siedzi samo przez ok.. 1 min, podpiera się z tyłu;
11 – 12 m.ż. – siedzi stabilnie – zakończony rozwój tej funkcji;



Chodzenie: 5 – 6 m.ż. – przejmuje ciężar ciała,

7 m.ż. – „sprężynuje”;
9 m.ż. – stoi trzymane za rączki;
10 – 12 m.ż. podciąga się przy meblach – chodzi trzymane za

rączkę;



Funkcja ręki: 4 m.ż.- bawi się rączkami;

6 m.ż - chwyta zabawki całą powierzchnią dłoniową ręki;
9 –10 m.ż. Początek przeciwstawiania kciuka, chwyt pęsetkowy;
12 m.ż. – podaje przedmiot w sposób celowy;

ROZWÓJ PSYCHO-MOTORYCZNY – OKRES NIEMOWLĘCY



Percepcja: stopniowy rozwój koncentracji, zainteresowania otoczeniem;



Mowa: 2 - 4 m.ż.- głoski „a,e”, głoski gardłowe, okrzyki radości;

6 – 7 m.ż. – rytmiczne łańcuchy sylabowe, gaworzenie;
9 m.ż. – artykułuje podwójne sylaby (mama, tata)
12 m.ż. -pierwsze proste słowa, rozumie proste plecenia;



Słuch/rozumienie: 3 m.ż. – lokalizuje dźwięki oczami;

6 m.ż. – rozpoznaje dźwięki, odwraca się w ich kierunku;
12 m.ż. - rozumie proste słowa;



Zachowania społeczne: 3 m.ż. – reaguje uśmiechem;

6 m.ż. – odróżnia osoby obce od znajomych;
8 m.ż.- obserwuje dorosłych, interesuje się odbiciem w

lustrze;

11 –12 m.ż. – samodzielnie je trzymając pokarm w

rękach, pije z kubeczka (z pomocą);

ROZWÓJ PSYCHO-MOTORYCZNY – OKRES
WCZESNODZIECIĘCY



Znaczne spowolnienie tempa wzrastania;



Doskonali umiejętności chodzenia, biegania, wchodzenia i schodzenia ze
schodów; rozwój zdolności manualnych – układa klocki, rysuje
(naśladuje linie pionowe ok.. 18 m.ż., następnie ok.. 24 m.ż.
odwzorowuje koło, linie poziome, 3 r.ż. – krzyżuje linie);



W 2 r.ż. dziecko rozwija poczucie własnej odrębności, odkrywa
możliwości podejmowania inicjatywy i wyboru zachowań;



Dalszy rozwój mowy od prostych zdań składających się z 4 –6 słów w 2
r.ż do umiejętności formułowania prostych wypowiedzi kilku
zdaniowych;



W rozwoju zachowań psychospołecznych obserwuje się początkowo
naśladownictwo osób bliskich (matka) następnie innych,; do końca 2 r.ż.
dziecko jednak bawi się samo – stopniowo wchodzi w kontakt z
liczniejszym gronem – do zabawy w grupie dzieci;

Rozwój i doskonalenie właściwych nawyków dotyczących czynności

fizjologicznych;

ROZWÓJ PSYCHO-MOTORYCZNY – OKRES
PRZEDSZKOLNY



Dalsze zwolnienie tempa wzrostu, zmiana proporcji ciała
związana jest głównie z „wydłużaniem” kończyn;



Zaznaczają się różnice płciowe w budowie ciała jak i w
zakresie motoryki;



Zaznacza się dominacja prawej/lewej ręki;



Rozwija się pamięć i doświadczenie ruchowe;

ROZWÓJ PSYCHO-MOTORYCZNY – OKRES SZKOLNY /

MŁODZIEŃCZY



W tym przedziale przypada okres dojrzewania – różnice czasowe :

- dziewczynki – 8- 16 r.ż;
- chłopcy – 10-18 r.ż.
- etap wczesny = początek rozwoju II-rzędowych cech płciowych

określanych wg skali Tannera ;

- etap środkowy – wzrostowy „skok pokwitaniowy”, pojawienie się

miesiączki u dziewczynek;

- etap późny – dorastanie – uzyskiwanie końcowych rozmiarów i

proporcji ciała młodego dorosłego człowieka;



Okres młodzieńczy – uzyskanie dojrzałości płciowej; kończą się

procesy różnicowania większości tkanek;



Stabilizacja czynności fizjologicznych, biochemicznych oraz cech

somatycznych; względna równowaga procesów anabolicznych i

katabolicznych;

ROZWÓJ SOMATYCZNY I PSYCHO-MOTORYCZNY

DZIECKA

Znajomość charakterystycznych cech poszczególnych

etapów rozwoju zarówno somatycznego jak i psycho-

motorycznego dziecka jest niezbędna celem właściwej

oceny stanu zdrowia małego pacjenta.

Dziękuję