GMO
GMO
– szansa czy
– szansa czy
zagrożenie?
zagrożenie?
Podstawy Biotechnologii
Podstawy Biotechnologii
Technologia Żywności i
Technologia Żywności i
Żywienie Człowieka
Żywienie Człowieka
Wykład monograficzny
Wykład monograficzny
http://www.biotechnolog.pl/
http://www.biotechnolog.pl/
GEN
GEN
To fragment DNA, w którym
To fragment DNA, w którym
zakodowana jest informacja
zakodowana jest informacja
o budowie łańcucha
o budowie łańcucha
polipeptydowego.
polipeptydowego.
Jest jednostką dziedziczną.
Jest jednostką dziedziczną.
Genom
Genom
Według T. A. Browna jest to
Według T. A. Browna jest to
cała informacja genetyczna
cała informacja genetyczna
żywego organizmu.
żywego organizmu.
Transgen
Transgen
To wprowadzony dodatkowo do
To wprowadzony dodatkowo do
organizmu nowy gen. Jest on
organizmu nowy gen. Jest on
wbudowywany na stałe
wbudowywany na stałe
do genomu
do genomu
i przekazywany
i przekazywany
następnym pokoleniom
następnym pokoleniom
zgodnie z prawami genetyki.
zgodnie z prawami genetyki.
GMO
GMO
Organizm Modyfikowany
Organizm Modyfikowany
Genetycznie
Genetycznie
Organizm inny niż organizm człowieka,
Organizm inny niż organizm człowieka,
w którym materiał genetyczny został
w którym materiał genetyczny został
zmieniony w sposób niezachodzący
zmieniony w sposób niezachodzący
w warunkach
w warunkach
naturalnych wskutek
naturalnych wskutek
krzyżowania lub naturalnej rekombinacji.
krzyżowania lub naturalnej rekombinacji.
(
(
Ustawa z dnia 22 czerwca 2001r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych
Ustawa z dnia 22 czerwca 2001r. o organizmach genetycznie zmodyfikowanych
).
).
Od DNA do GMO…
Od DNA do GMO…
1953
1953
Opisanie struktury DNA
Opisanie struktury DNA
1968
1968
Enzymatyczne metody przecinania lub łączenia DNA
Enzymatyczne metody przecinania lub łączenia DNA
lub gen
lub gen
ó
ó
w
w
(restryktazy
(restryktazy
i ligazy), celem uzyskania
i ligazy), celem uzyskania
rekombinacyjnego DNA
rekombinacyjnego DNA
1973
1973
Metody transferu gen
Metody transferu gen
ó
ó
w/DNA do kom
w/DNA do kom
ó
ó
rek
rek
1990
1990
Pierwsza Dyrektywa UE dotycząca żywności GM
Pierwsza Dyrektywa UE dotycząca żywności GM
1994
1994
Komercjalizacja w USA pierwszego produktu GM
Komercjalizacja w USA pierwszego produktu GM
(pomidora)
(pomidora)
1995
1995
Opisanie genomu pierwszego organizmu
Opisanie genomu pierwszego organizmu
-
-
Haemophilus influenz
Haemophilus influenz
a
a
e
e
1996
1996
Drożdże piekarskie
Drożdże piekarskie
Saccharomyces cerevisiae
Saccharomyces cerevisiae
-
-
pierwszy genom
pierwszy genom
Eucaryota
Eucaryota
2000
2000
Opisanie około 40 genom
Opisanie około 40 genom
ó
ó
w
w
2001
2001
Opisanie genomu człowieka
Opisanie genomu człowieka
2002
2002
Projekty Dyrektyw UE dotyczących zatwierdzania,
Projekty Dyrektyw UE dotyczących zatwierdzania,
oceny bezpieczeństwa, wykrywalności i oznakowania
oceny bezpieczeństwa, wykrywalności i oznakowania
ż
ż
ywności GM
ywności GM
Inżynieria
Inżynieria
genetyczna
genetyczna
To celowa ingerencja w organizm, która
To celowa ingerencja w organizm, która
polega
polega
na wprowadzeniu do genomu
na wprowadzeniu do genomu
żywego organizmu nowych informacji
żywego organizmu nowych informacji
genetycznych, czyli przenoszeniu genów z
genetycznych, czyli przenoszeniu genów z
jednego organizmu do innego, bądź
jednego organizmu do innego, bądź
na
na
zmodyfikowaniu genomu poprzez
zmodyfikowaniu genomu poprzez
izolowanie lub eliminację genów.
izolowanie lub eliminację genów.
Jest to pojęcie ogólne, do którego
Jest to pojęcie ogólne, do którego
można
można
zaliczyć m.in.:
zaliczyć m.in.:
•
klonowanie zwierząt,
klonowanie zwierząt,
•
namnażanie materiału genetycznego,
namnażanie materiału genetycznego,
•
genetyczne modyfikacje roślin,
genetyczne modyfikacje roślin,
•
terapię genową,
terapię genową,
•
modyfikację bakterii, np. w celu produkcji
modyfikację bakterii, np. w celu produkcji
ludzkiej insuliny lub antybiotyków.
ludzkiej insuliny lub antybiotyków.
Inżynieria
Inżynieria
genetyczna
genetyczna
Zakres manipulacji
Zakres manipulacji
genetycznych
genetycznych
Wyróżniamy trzy rodzaje
Wyróżniamy trzy rodzaje
metod modyfikacji
metod modyfikacji
genetycznych,
genetycznych,
pozwalających uzyskać
pozwalających uzyskać
pożądane cechy.
pożądane cechy.
http://www.biotechnolog.pl/
http://www.biotechnolog.pl/
Zakres manipulacji
Zakres manipulacji
genetycznych
genetycznych
1.
1.
Zmieniona zostaje aktywność genów
Zmieniona zostaje aktywność genów
naturalnie występujących w danym
naturalnie występujących w danym
organizmie.
organizmie.
Metoda ta została wykorzystana w produkcji
Metoda ta została wykorzystana w produkcji
pomidorów Flavr Savr, które jako pierwsze
pomidorów Flavr Savr, które jako pierwsze
GMO zostały w 1994 roku dopuszczone do obrotu w
GMO zostały w 1994 roku dopuszczone do obrotu w
USA. Zmniejszono w nich aktywność genu, który
USA. Zmniejszono w nich aktywność genu, który
odpowiada
za
proces
dojrzewania
odpowiada
za
proces
dojrzewania
i mięknięcia pomidora. Otrzymano odmianę zmienioną
i mięknięcia pomidora. Otrzymano odmianę zmienioną
genetycznie, choć
genetycznie, choć
w komórkach rośliny nie pojawił się
w komórkach rośliny nie pojawił się
żaden nowy element, żaden obcy gen.
żaden nowy element, żaden obcy gen.
Zakres manipulacji
Zakres manipulacji
genetycznych
genetycznych
2.
2.
Do organizmu wprowadzone
Do organizmu wprowadzone
zostają dodatkowe kopie jego
zostają dodatkowe kopie jego
własnych genów.
własnych genów.
Powielenie genu - powoduje "namnażanie"
Powielenie genu - powoduje "namnażanie"
pożądanej
pożądanej
cechy (barwa, zawartość cukru).
cechy (barwa, zawartość cukru).
Dotychczas nie wprowadzono do obrotu takich
Dotychczas nie wprowadzono do obrotu takich
produktów.
produktów.
Zakres manipulacji
Zakres manipulacji
genetycznych
genetycznych
3.
3.
Wprowadzony gen pochodzi
Wprowadzony gen pochodzi
z organizmu innego gatunku.
z organizmu innego gatunku.
Włączenie materiału genetycznego (DNA) do
Włączenie materiału genetycznego (DNA) do
genomu innych organizmów roślin lub zwierząt,
genomu innych organizmów roślin lub zwierząt,
niezależnie od gatunku. Najbardziej powszechne
niezależnie od gatunku. Najbardziej powszechne
zastosowanie
tego
rodzaju
modyfikacji
to
zastosowanie
tego
rodzaju
modyfikacji
to
przeniesienie genu z bakterii glebowej
przeniesienie genu z bakterii glebowej
Bacillus
Bacillus
thuringensis
thuringensis
do roślin uprawnych. Dzięki temu
do roślin uprawnych. Dzięki temu
wytwarzają one toksynę chroniącą je przed
wytwarzają one toksynę chroniącą je przed
owadami. Tak zmodyfikowane rośliny zostały
owadami. Tak zmodyfikowane rośliny zostały
wprowadzone do obrotu.
wprowadzone do obrotu.
Inżynieria
Inżynieria
genetyczna
genetyczna
Dotychczas
najszersze
Dotychczas
najszersze
zastosowanie inżynieria genetyczna
zastosowanie inżynieria genetyczna
osiągnęła
na
polu
produkcji
osiągnęła
na
polu
produkcji
żywności.
żywności.
http://www.biotechnolog.pl/
http://www.biotechnolog.pl/
Metody
Metody
otrzymywania GMO
otrzymywania GMO
Wektore
Wektore
m
m
przenoszącym
przenoszącym
transgen do komórek zwierząt są
transgen do komórek zwierząt są
retrowirusy
retrowirusy
(wirusy zawierające
(wirusy zawierające
RNA), którymi infekuje się
RNA), którymi infekuje się
komórki we wczesnym stadium
komórki we wczesnym stadium
rozwoju embrionalnego.
rozwoju embrionalnego.
Metody
Metody
otrzymywania GMO
otrzymywania GMO
Zwierzęta transgeniczne uzyskuje się
Zwierzęta transgeniczne uzyskuje się
także
bezwektorowymi
metodami.
także
bezwektorowymi
metodami.
Transgen
jest
wprowadzony
przez
Transgen
jest
wprowadzony
przez
mikroiniekcję
mikroiniekcję
do zapłodnionego jaja lub
do zapłodnionego jaja lub
komórki z wczesnego etapu rozwoju
komórki z wczesnego etapu rozwoju
embrionalnego.
Zmienione
zarodki
embrionalnego.
Zmienione
zarodki
wszczepia
się
do
macicy
matki
wszczepia
się
do
macicy
matki
zastępczej, gdzie rozwija się genetycznie
zastępczej, gdzie rozwija się genetycznie
zmodyfikowane potomstwo.
zmodyfikowane potomstwo.
Metody
Metody
otrzymywania GMO
otrzymywania GMO
Inną metodą jest
Inną metodą jest
pobranie i hodowanie
pobranie i hodowanie
komórki
komórki
z wczesnego stadium rozwoju
z wczesnego stadium rozwoju
zarodkowego - blastocysty. Są to komórki
zarodkowego - blastocysty. Są to komórki
linii zarodkowej ES /embryonic stem/.
linii zarodkowej ES /embryonic stem/.
Mają one zdolność różnicowania się we
Mają one zdolność różnicowania się we
wszystkie inne typy komórek. Można je zmienić
wszystkie inne typy komórek. Można je zmienić
genetycznie
genetycznie
w laboratorium, wszczepić do
w laboratorium, wszczepić do
blastocysty
blastocysty
i implantować do macicy matki
i implantować do macicy matki
zastępczej.
zastępczej.
Metody
Metody
otrzymywania GMO
otrzymywania GMO
„
„
Wycinanie" genów i przenoszenie
Wycinanie" genów i przenoszenie
ich do genomów "gospodarza".
ich do genomów "gospodarza".
„Nożycami" genetycznymi są enzymy
„Nożycami" genetycznymi są enzymy
restrykcyjne -
restrykcyjne -
restryktazy
restryktazy
.
.
Mają
one
zdolność
rozpoznawania
Mają
one
zdolność
rozpoznawania
charakterystycznych miejsc DNA /określonych
charakterystycznych miejsc DNA /określonych
sekwencji zasad/ i przecinania go w tych
sekwencji zasad/ i przecinania go w tych
punktach, zostawiając tzw. "lepkie końce", do
punktach, zostawiając tzw. "lepkie końce", do
których mogą być przyłączane dodatkowe
których mogą być przyłączane dodatkowe
geny.
geny.
Metody otrzymywania
Metody otrzymywania
GMO
GMO
Aby przenieść gen do
Aby przenieść gen do
organizmu biorcy, potrzebny jest
organizmu biorcy, potrzebny jest
środek transportu, tzw. wektor.
środek transportu, tzw. wektor.
U roślin doskonałym wektorem
U roślin doskonałym wektorem
okazał się
okazał się
plazmid Ti
plazmid Ti
bakterii
bakterii
Agrobacterium tumefaciens,
Agrobacterium tumefaciens,
wywołującej guzowatość u
wywołującej guzowatość u
roślin
roślin
z rodziny różowatych.
z rodziny różowatych.
http://biologi.uio.no/plfys/haa/gen/gmo.htm
Metody otrzymywania
Metody otrzymywania
GMO
GMO
W laboratorium można usunąć
W laboratorium można usunąć
z plazmidu gen wywołujący
z plazmidu gen wywołujący
narośla i wprowadzić do
narośla i wprowadzić do
niego nowy gen, który ma być
niego nowy gen, który ma być
przeniesiony do rośliny.
przeniesiony do rośliny.
W ten sposób plazmid Ti jest
W ten sposób plazmid Ti jest
wykorzystywany w celu
wykorzystywany w celu
przenoszenia dodatkowych genów
przenoszenia dodatkowych genów
do roślin. Zakażenie roślin
do roślin. Zakażenie roślin
dodatkowym genem to
dodatkowym genem to
transfekcja
transfekcja
.
.
http://arabidopsis.info/students/agrobacterium/
Metody otrzymywania
Metody otrzymywania
GMO
GMO
metoda pokrycia małych kuleczek złota
metoda pokrycia małych kuleczek złota
lub wolframu cząsteczkami DNA a następnie
lub wolframu cząsteczkami DNA a następnie
wstrzeliwanie ich do jąder komórek tkanki
wstrzeliwanie ich do jąder komórek tkanki
roślinnej
z
użyciem
tzw.
"armatki
roślinnej
z
użyciem
tzw.
"armatki
genowej" /gaz pod dużym ciśnieniem/.
genowej" /gaz pod dużym ciśnieniem/.
Technikę tę nazwano
Technikę tę nazwano
biolistyką
biolistyką
i stosuje się
i stosuje się
ją zwłaszcza przy wprowadzaniu nowych
ją zwłaszcza przy wprowadzaniu nowych
genów do roślin jednoliściennych /zboża/.
genów do roślin jednoliściennych /zboża/.
Metody
Metody
otrzymywania GMO
otrzymywania GMO
Dwie najpopularniejsze metody modyfikacji genetycznych organizmów roślinnych. Wybrany gen może być
Dwie najpopularniejsze metody modyfikacji genetycznych organizmów roślinnych. Wybrany gen może być
dostarczony za pośrednictwem
dostarczony za pośrednictwem
Agrobacterium
Agrobacterium
(po lewej), albo poprzez związanie go do mikroskopijnych kuleczek
(po lewej), albo poprzez związanie go do mikroskopijnych kuleczek
złota lub wolframu i ostrzeliwanie nimi tkanek roślinnych. Na pożywkach przeprowadza się selekcję tych osobników,
złota lub wolframu i ostrzeliwanie nimi tkanek roślinnych. Na pożywkach przeprowadza się selekcję tych osobników,
u których gen na stałe włączył się do chromosomu roślinnego, następnie rozpoczyna się eksperymentalną uprawę.
u których gen na stałe włączył się do chromosomu roślinnego, następnie rozpoczyna się eksperymentalną uprawę.
Metody
Metody
otrzymywania GMO
otrzymywania GMO
bezwektorowe metody
bezwektorowe metody
modyfikacji roślin:
modyfikacji roślin:
•
chemiczne
chemiczne
•
fizyczne
fizyczne
http://www.biotechnolog.pl/
http://www.biotechnolog.pl/
Metody
Metody
otrzymywania GMO
otrzymywania GMO
Chemiczną
Chemiczną
metodą jest dodanie
metodą jest dodanie
odpowiedniego czynnika, np. glikolu
odpowiedniego czynnika, np. glikolu
polietylenowego - PEG.
polietylenowego - PEG.
Metody
Metody
otrzymywania GMO
otrzymywania GMO
Fizyczną
Fizyczną
metodą mogą być
metodą mogą być
krótkotrwałe,
krótkotrwałe,
wysokonapięciowe
wysokonapięciowe
impulsy elektryczne
impulsy elektryczne
lub
lub
mikroiniekcja
mikroiniekcja
, czyli wprowadzenie
, czyli wprowadzenie
genu
genu
za pomocą igły do komórek
za pomocą igły do komórek
roślinnych.
roślinnych.
GMO - przykłady
GMO - przykłady
•
Pierwszą zmodyfikowaną genetycznie
Pierwszą zmodyfikowaną genetycznie
rośliną był tytoń – 1984 rok.
rośliną był tytoń – 1984 rok.
•
W roku 1986 modyfikacji poddano
W roku 1986 modyfikacji poddano
pomidora.
pomidora.
•
Od
tego
czasu
zmodyfikowana
Od
tego
czasu
zmodyfikowana
została już większość roślin mających
została już większość roślin mających
znaczenie gospodarcze.
znaczenie gospodarcze.
http://www.biotechnolog.p
http://www.biotechnolog.p
l/
l/
Celem modyfikacji
Celem modyfikacji
organizmów jest:
organizmów jest:
•
uodpornienie ich na działanie
uodpornienie ich na działanie
niekorzystnych warunków, np.
niekorzystnych warunków, np.
mróz, suszę lub zasoloną glebę
mróz, suszę lub zasoloną glebę
•
uodpornienie na choroby
uodpornienie na choroby
:
:
wirusowe, bakteryjne, grzybice
wirusowe, bakteryjne, grzybice
•
uodpornienie roślin na herbicydy,
uodpornienie roślin na herbicydy,
czyli środki chwastobójcze
czyli środki chwastobójcze
•
uodpornienie roślin na owady
uodpornienie roślin na owady
żerujące najczęściej na liściach,
żerujące najczęściej na liściach,
zarówno
zarówno
w stadium dorosłym-
w stadium dorosłym-
imago, jak i larwalnym
imago, jak i larwalnym
Celem modyfikacji
Celem modyfikacji
organizmów jest:
organizmów jest:
Celem modyfikacji
Celem modyfikacji
organizmów jest:
organizmów jest:
•
opóźnienie dojrzewania co ułatwia
opóźnienie dojrzewania co ułatwia
przechowywanie i transport
przechowywanie i transport
;
;
•
szybszy
przyrost
masy
ciała
szybszy
przyrost
masy
ciała
zwierząt
zwierząt
;
;
•
zwiększenie wydajności mlecznej
zwiększenie wydajności mlecznej
;
;
•
transgeniczne
zwierzęta
gospodarcze
transgeniczne
zwierzęta
gospodarcze
otrzymuje się z myślą o wykorzystaniu ich
otrzymuje się z myślą o wykorzystaniu ich
jako
producentów
zrekombinowanych
jako
producentów
zrekombinowanych
białek o znaczeniu farmaceutycznym
białek o znaczeniu farmaceutycznym
(np. czynnik krzepliwości krwi,
(np. czynnik krzepliwości krwi,
erytropoetynę
leczącą
anemię,
ß
erytropoetynę
leczącą
anemię,
ß
interferon zwalczający infekcje wirusowe i
interferon zwalczający infekcje wirusowe i
nowotwory oraz hormon wzrostu)
nowotwory oraz hormon wzrostu)
Celem modyfikacji
Celem modyfikacji
organizmów jest:
organizmów jest:
Organizm
Organizm
Nowa cecha
Nowa cecha
Zastosowanie w żywności
Zastosowanie w żywności
Kukurydza
Kukurydza
Tolerancja na owady i herbicydy
Tolerancja na owady i herbicydy
Produkty żywnościowe i ich
Produkty żywnościowe i ich
składniki
składniki
Soja
Soja
Tolerancja na herbicydy
Tolerancja na herbicydy
Produkty żywnościowe i ich
Produkty żywnościowe i ich
składniki
składniki
Kukurydza
Kukurydza
Odporność na owady
Odporność na owady
Składniki żywności
Składniki żywności
Kukurydza
Kukurydza
Odporność na herbicydy
Odporność na herbicydy
Składniki żywności
Składniki żywności
Pomidor
Pomidor
Op
Op
ó
ó
źnione dojrzewanie
źnione dojrzewanie
Przetwory pomidorowe
Przetwory pomidorowe
Cykoria (czerwona
Cykoria (czerwona
–
–
radicchio oraz
radicchio oraz
zielona)
zielona)
Tolerancja na herbicydy i męska
Tolerancja na herbicydy i męska
sterylność
sterylność
Warzywo
Warzywo
Soja
Soja
Wysoka zawartość kwasu
Wysoka zawartość kwasu
oleinowego
oleinowego
Olej
Olej
Kukurydza
Kukurydza
Tolerancja na herbicydy
Tolerancja na herbicydy
Produkty żywnościowe i ich
Produkty żywnościowe i ich
składniki
składniki
Soja
Soja
Tolerancja na herbicydy
Tolerancja na herbicydy
Nasiona
Nasiona
Kukurydza
Kukurydza
Tolerancja na herbicydy i owady
Tolerancja na herbicydy i owady
Warzywo, mrożona słodka
Warzywo, mrożona słodka
kukurydza
kukurydza
i sproszkowana,
i sproszkowana,
składniki żywności
składniki żywności
Burak cukrowy
Burak cukrowy
Tolerancja na herbicydy
Tolerancja na herbicydy
Cukier, z pulpy - składniki żywności
Cukier, z pulpy - składniki żywności
Burak pastewny
Burak pastewny
Tolerancja na herbicydy
Tolerancja na herbicydy
Pasza dla zwierząt
Pasza dla zwierząt
Ziemniak
Ziemniak
Zmieniony skład skrobi
Zmieniony skład skrobi
Skrobia i składniki
Skrobia i składniki
Bawełna
Bawełna
Tolerancja na herbicydy lub owady
Tolerancja na herbicydy lub owady
Zastosowanie tak jak inna bawełna
Zastosowanie tak jak inna bawełna
Żywność
Żywność
Modyfikowana
Modyfikowana
Genetycznie
Genetycznie
zwana też transgeniczną,
zwana też transgeniczną,
to żywność
to żywność
wyprodukowana
wyprodukowana
z organizmów przetworzonych
z organizmów przetworzonych
przez naukowców drogą
przez naukowców drogą
przenoszenia genów z jednego
przenoszenia genów z jednego
gatunku do drugiego.
gatunku do drugiego.
http://www.biotechnolog.pl/
http://www.biotechnolog.pl/
Żywność Modyfikowana
Żywność Modyfikowana
Genetycznie
Genetycznie
Genetycznie Modyfikowana Żywność
Genetycznie Modyfikowana Żywność
(Żywność GM) to żywność:
(Żywność GM) to żywność:
zawierająca GMO,
zawierająca GMO,
składająca się z GMO lub
składająca się z GMO lub
wytworzona z GMO
wytworzona z GMO
(
(
Rozporządzenie (WE) 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22
Rozporządzenie (WE) 1829/2003 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 22
września 2003 roku
września 2003 roku
w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i środków
w sprawie genetycznie zmodyfikowanej żywności i środków
żywienia zwierząt
żywienia zwierząt
)
)
W pracach genetycznych
W pracach genetycznych
prowadzonych w celu uzyskania
prowadzonych w celu uzyskania
żywności transgenicznej dominują
żywności transgenicznej dominują
trzy kierunki:
trzy kierunki:
1.
1.
Wzbogacenie żywności w
Wzbogacenie żywności w
składniki podnoszące jej wartość
składniki podnoszące jej wartość
żywieniową
żywieniową
2.
2.
Usuwanie substancji szkodliwych
Usuwanie substancji szkodliwych
i niepożądanych
i niepożądanych
3.
3.
Poprawa cech funkcjonalnych
Poprawa cech funkcjonalnych
związanych z procesami
związanych z procesami
przetwórczymi
przetwórczymi
Gdzie i co się
Gdzie i co się
uprawia?
uprawia?
•
Największy areał upraw roślin
Największy areał upraw roślin
genetycznie zmodyfikowanych znajduje
genetycznie zmodyfikowanych znajduje
się w: USA, Argentynie, Kanadzie,
się w: USA, Argentynie, Kanadzie,
Brazylii, Chinach, Paragwaju, Indiach
Brazylii, Chinach, Paragwaju, Indiach
i RPA. Największe ilości roślin GM
i RPA. Największe ilości roślin GM
uprawiane są w Stanach Zjednoczonych
uprawiane są w Stanach Zjednoczonych
Ameryki Płn. ( 47,6 mln ha).
Ameryki Płn. ( 47,6 mln ha).
http://www.biotechnolog.pl/
http://www.biotechnolog.pl/
Gdzie i co się
Gdzie i co się
uprawia?
uprawia?
•
Spośród skomercjalizowanych roślin
Spośród skomercjalizowanych roślin
GM, najwięcej uprawia się soi,
GM, najwięcej uprawia się soi,
kukurydzy, bawełny i rzepaku. Ponad
kukurydzy, bawełny i rzepaku. Ponad
50% wszystkich upraw soi na świecie
50% wszystkich upraw soi na świecie
stanowi soja zmodyfikowana
stanowi soja zmodyfikowana
genetycznie. W USA i Japonii
genetycznie. W USA i Japonii
uprawiane są także m.in. genetycznie
uprawiane są także m.in. genetycznie
zmodyfikowane pomidory, ziemniaki,
zmodyfikowane pomidory, ziemniaki,
buraki cukrowe.
buraki cukrowe.
Gdzie i co się uprawia?
Gdzie i co się uprawia?
•
Obecnie w Unii Europejskiej, w tym
Obecnie w Unii Europejskiej, w tym
także
także
w Polsce, stosować można
w Polsce, stosować można
jako żywność
jako żywność
lub składniki żywności
lub składniki żywności
zmodyfikowaną genetycznie soję,
zmodyfikowaną genetycznie soję,
kukurydzę, rzepak
kukurydzę, rzepak
(ściśle określone
(ściśle określone
linie). W Europie rośliny genetycznie
linie). W Europie rośliny genetycznie
zmodyfikowane uprawiane są
zmodyfikowane uprawiane są
w
w
Rumunii, Hiszpanii i Niemczech.
Rumunii, Hiszpanii i Niemczech.
Produkcja GMO w
Produkcja GMO w
latach 1996-2006
latach 1996-2006
Produkcja GMO w latach
Produkcja GMO w latach
1996-2006
1996-2006
Najczęściej uprawianą rośliną modyfikowaną genetycznie jest soja
Najczęściej uprawianą rośliną modyfikowaną genetycznie jest soja
odporna na herbicydy
odporna na herbicydy
Regulacje prawne dotyczące
Regulacje prawne dotyczące
GMO na terenie Unii
GMO na terenie Unii
Europejskiej
Europejskiej
Dyrektywa Rady nr 219
Dyrektywa Rady nr 219
z dnia 23 kwietnia 1990 roku
z dnia 23 kwietnia 1990 roku
w
w
sprawie
zamkniętego
użycia
genetycznie
sprawie
zamkniętego
użycia
genetycznie
zmodyfikowanych mikroorganizmów. Dyrektywa ta została
zmodyfikowanych mikroorganizmów. Dyrektywa ta została
zmieniona Dyrektywą Rady nr 81
zmieniona Dyrektywą Rady nr 81
z dnia 26 października
z dnia 26 października
1998 roku
1998 roku
;
;
Dyrektywa
Parlamentu
Europejskiego
i
Rady
Europy
Dyrektywa
Parlamentu
Europejskiego
i
Rady
Europy
2001/18/EC
2001/18/EC
z dnia 12 marca 2001 roku
z dnia 12 marca 2001 roku
uchylającej
uchylającej
Dyrektywę Rady 90/220/EWG w sprawie zamierzonego
Dyrektywę Rady 90/220/EWG w sprawie zamierzonego
uwalniania do środowiska organizmów genetycznie
uwalniania do środowiska organizmów genetycznie
zmodyfikowanych;
zmodyfikowanych;
Rozporządzenie
Parlamentu
Europejskiego
i
Rady
Nr
Rozporządzenie
Parlamentu
Europejskiego
i
Rady
Nr
1829/2003
1829/2003
z dnia 15 lipca 2003 roku
z dnia 15 lipca 2003 roku
w
w
sprawie genetycznie zmodyfikowanej
sprawie genetycznie zmodyfikowanej
żywności i pasz;
żywności i pasz;
Regulacje prawne dotyczące
Regulacje prawne dotyczące
GMO na terenie Unii
GMO na terenie Unii
Europejskiej
Europejskiej
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Nr
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Nr
1830/2003
1830/2003
z dnia 22 września 2003 roku
z dnia 22 września 2003 roku
w
w
sprawie identyfikacji i oznakowania
sprawie identyfikacji i oznakowania
organizmów
genetycznie
zmodyfikowanych
oraz
organizmów
genetycznie
zmodyfikowanych
oraz
identyfikacji produktów żywnościowych i paszowych
identyfikacji produktów żywnościowych i paszowych
wytworzonych
z
organizmów
genetycznie
wytworzonych
z
organizmów
genetycznie
zmodyfikowanych,
zmieniającym
Dyrektywę
zmodyfikowanych,
zmieniającym
Dyrektywę
2001/18/WE;
2001/18/WE;
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Nr
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady Nr
1846/2003
1846/2003
z dnia 15 lipca 2003 roku
z dnia 15 lipca 2003 roku
w
w
sprawie
transgranicznego
przemieszczania
sprawie
transgranicznego
przemieszczania
organizmów genetycznie
organizmów genetycznie
zmodyfikowanych.
zmodyfikowanych.
Regulacje prawne dotyczące
Regulacje prawne dotyczące
GMO na terenie Polski
GMO na terenie Polski
Ustawa
Ustawa
z dnia 22 czerwca 2001 roku
z dnia 22 czerwca 2001 roku
o organizmach
o organizmach
genetycznie zmodyfikowanych (GMO) (Dz. U. Nr 76, poz.
genetycznie zmodyfikowanych (GMO) (Dz. U. Nr 76, poz.
811 z późn. zm.), która weszła w życie z dniem 26
811 z późn. zm.), która weszła w życie z dniem 26
października 2001 roku
października 2001 roku
Rozporządzenie Ministra Środowiska
Rozporządzenie Ministra Środowiska
z dnia 8 lipca 2002 roku
z dnia 8 lipca 2002 roku
w sprawie określenia szczegółowego sposobu
w sprawie określenia szczegółowego sposobu
przeprowadzenia oceny zagrożeń dla zdrowia ludzi i
przeprowadzenia oceny zagrożeń dla zdrowia ludzi i
środowiska w związku z podjęciem działań
środowiska w związku z podjęciem działań
polegających na zamkniętym użyciu GMO, zamierzonym
polegających na zamkniętym użyciu GMO, zamierzonym
uwolnieniu GMO do środowiska, w tym wprowadzeniu do
uwolnieniu GMO do środowiska, w tym wprowadzeniu do
obrotu produktów GMO oraz wymagań jakie powinna
obrotu produktów GMO oraz wymagań jakie powinna
spełniać dokumentacja zawierająca ustalenia takiej
spełniać dokumentacja zawierająca ustalenia takiej
oceny (Dz. U. Nr 107, poz.944).
oceny (Dz. U. Nr 107, poz.944).
Regulacje prawne dotyczące
Regulacje prawne dotyczące
GMO na terenie Polski
GMO na terenie Polski
Rozporządzenie Ministra Środowiska
Rozporządzenie Ministra Środowiska
z dnia 21 lutego
z dnia 21 lutego
2002
2002
roku
roku
w sprawie określenia
w sprawie określenia
szczegółowego sposobu funkcjonowania Komisji
szczegółowego sposobu funkcjonowania Komisji
do
spraw
organizmów
genetycznie
do
spraw
organizmów
genetycznie
zmodyfikowanych (Dz. U. Nr 19, poz. 196).
zmodyfikowanych (Dz. U. Nr 19, poz. 196).
Rozporządzenie Ministra Środowiska
Rozporządzenie Ministra Środowiska
z dnia 29
z dnia 29
listopada 2002 rok
listopada 2002 rok
u
u
w sprawie określenia listy
w sprawie określenia listy
organizmów patogennych oraz ich klasyfikacji, a
organizmów patogennych oraz ich klasyfikacji, a
także niezbędnych środków dla poszczególnych
także niezbędnych środków dla poszczególnych
stopni hermetyczności (Dz. U. Nr 212, poz. 1798).
stopni hermetyczności (Dz. U. Nr 212, poz. 1798).
Regulacje prawne dotyczące
Regulacje prawne dotyczące
GMO na terenie Polski
GMO na terenie Polski
Rozporządzenie Ministra Środowiska
Rozporządzenie Ministra Środowiska
z dnia 6 czerwca
z dnia 6 czerwca
2002
2002
roku
roku
w sprawie określenia wzorów
w sprawie określenia wzorów
wniosków dotyczących zgód i zezwoleń
wniosków dotyczących zgód i zezwoleń
na działania w zakresie organizmów genetycznie
na działania w zakresie organizmów genetycznie
zmodyfikowanych (Dz. U. Nr 87, poz. 797).
zmodyfikowanych (Dz. U. Nr 87, poz. 797).
Rozporządzenie Ministra Finansów
Rozporządzenie Ministra Finansów
z dnia 19 kwietnia
z dnia 19 kwietnia
2002 roku
2002 roku
w sprawie urzędów celnych
w sprawie urzędów celnych
właściwych dla przywozu i wywozu produktów
właściwych dla przywozu i wywozu produktów
GMO (Dz. U. Nr 43, poz. 406 z późn .zm.).
GMO (Dz. U. Nr 43, poz. 406 z późn .zm.).
Zasady wprowadzania
Zasady wprowadzania
GMO na rynek
GMO na rynek
WHO wraz z Organizacją Narodów
WHO wraz z Organizacją Narodów
Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa
Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa
(FAO)
(FAO)
i Programem Narodów Zjednoczonych do
i Programem Narodów Zjednoczonych do
spraw Środowiska (UNEP) wspólnie
spraw Środowiska (UNEP) wspólnie
pomagają krajom wprowadzającym produkty
pomagają krajom wprowadzającym produkty
GM przeprowadzić badaniach pod każdym
GM przeprowadzić badaniach pod każdym
kątem ich wpływu na ludzkie zdrowie i
kątem ich wpływu na ludzkie zdrowie i
środowisko naturalne.
środowisko naturalne.
Zasady wprowadzania
Zasady wprowadzania
GMO na rynek
GMO na rynek
Żaden podmiot nie może wprowadzać
Żaden podmiot nie może wprowadzać
do obrotu GMO przeznaczonego
do obrotu GMO przeznaczonego
do użycia jako żywność/środki żywienia
do użycia jako żywność/środki żywienia
zwierząt, jeśli nie są one objęte
zwierząt, jeśli nie są one objęte
zezwoleniem udzielonym zgodnie
zezwoleniem udzielonym zgodnie
z
z
postanowieniami rozporządzenia.
postanowieniami rozporządzenia.
Zasady wprowadzania
Zasady wprowadzania
GMO na rynek
GMO na rynek
W celu uzyskania zezwolenia, należy
W celu uzyskania zezwolenia, należy
złożyć wniosek do właściwego organu
złożyć wniosek do właściwego organu
krajowego państwa członkowskiego.
krajowego państwa członkowskiego.
W Polsce funkcję tę pełni
W Polsce funkcję tę pełni
Główny Inspektor
Główny Inspektor
Sanitarny
Sanitarny
,
,
który
który
przekazuje wniosek
przekazuje wniosek
wraz ze
wraz ze
wszystkimi dodatkowymi
wszystkimi dodatkowymi
informacjami do Europejskiego
informacjami do Europejskiego
Urzędu Bezpieczeństwa Żywności.
Urzędu Bezpieczeństwa Żywności.
Zasady wprowadzania
Zasady wprowadzania
GMO na rynek
GMO na rynek
Zezwolenia dla GMO przeznaczonego
Zezwolenia dla GMO przeznaczonego
do użycia nie udziela się, jeśli
do użycia nie udziela się, jeśli
podmiot
występujący
o
takie
podmiot
występujący
o
takie
zezwolenie
nie
udowodni
w
zezwolenie
nie
udowodni
w
wystarczający sposób, że spełnia ona
wystarczający sposób, że spełnia ona
wymagania dotyczące bezpieczeństwa
wymagania dotyczące bezpieczeństwa
.
.
Zasady wprowadzania
Zasady wprowadzania
GMO na rynek
GMO na rynek
Nowe przepisy w zakresie GMO uwzględniają także
Nowe przepisy w zakresie GMO uwzględniają także
dotychczasowe doświadczenie z którego wynika, iż
dotychczasowe doświadczenie z którego wynika, iż
nie powinno udzielać się zezwolenia dla jednego
nie powinno udzielać się zezwolenia dla jednego
rodzaju
użytkowania
produktu,
kiedy
rodzaju
użytkowania
produktu,
kiedy
prawdopodobnie będzie on użytkowany zarówno jako
prawdopodobnie będzie on użytkowany zarówno jako
produkt żywnościowy, jak i środek żywienia zwierząt.
produkt żywnościowy, jak i środek żywienia zwierząt.
Dlatego też przyjęto zasadę, iż zezwolenia dla takich
Dlatego też przyjęto zasadę, iż zezwolenia dla takich
produktów powinno się udzielać tylko wtedy, kiedy
produktów powinno się udzielać tylko wtedy, kiedy
spełniają standardy bezpieczeństwa zarówno dla
spełniają standardy bezpieczeństwa zarówno dla
ludzi jaki i zwierząt oraz środowiska.
ludzi jaki i zwierząt oraz środowiska.
Zasady wprowadzania
Zasady wprowadzania
GMO na rynek
GMO na rynek
identyfikacja potencjalnie
identyfikacja potencjalnie
szkodliwych skutków, jakie mogą
szkodliwych skutków, jakie mogą
wyniknąć z użycia GMO
wyniknąć z użycia GMO
dokonanie oceny możliwości
dokonanie oceny możliwości
wystąpienia tych skutków
wystąpienia tych skutków
dokonanie oceny dotkliwości
dokonanie oceny dotkliwości
potencjalnej szkody
potencjalnej szkody
Zasady wprowadzania
Zasady wprowadzania
GMO na rynek
GMO na rynek
Żywność GM zgodnie z obowiązującymi
Żywność GM zgodnie z obowiązującymi
przepisami prawa UE nie może:
przepisami prawa UE nie może:
•
mieć niekorzystnego wpływu na zdrowie ludzi
mieć niekorzystnego wpływu na zdrowie ludzi
i zwierząt oraz na środowisko, wprowadzać w błąd
i zwierząt oraz na środowisko, wprowadzać w błąd
konsumenta,
konsumenta,
•
różnić się pod względem wartości odżywczych
różnić się pod względem wartości odżywczych
(nie może zawierać mniej składników odżywczych)
(nie może zawierać mniej składników odżywczych)
od swojego konwencjonalnego odpowiednika, tzn.
od swojego konwencjonalnego odpowiednika, tzn.
niezmodyfikowanego genetycznie produktu
niezmodyfikowanego genetycznie produktu
spożywczego.
spożywczego.
Traceability,
Traceability,
możliwość śledzenia
możliwość śledzenia
żywności GM
żywności GM
•
jest ułatwieniem kontroli i weryfikacji
jest ułatwieniem kontroli i weryfikacji
wymaganego przepisami prawnymi
wymaganego przepisami prawnymi
znakowania
znakowania
•
umożliwia sprawne wycofanie produktów
umożliwia sprawne wycofanie produktów
spożywczych zawierających lub
spożywczych zawierających lub
składających się z GMO, w przypadku
składających się z GMO, w przypadku
kiedy zaistnieje ryzyko zagrożenia dla
kiedy zaistnieje ryzyko zagrożenia dla
zdrowia ludzi lub bezpieczeństwa
zdrowia ludzi lub bezpieczeństwa
środowiska.
środowiska.
Traceability
Traceability
Wymóg wdrożenia systemu traceability
Wymóg wdrożenia systemu traceability
obowiązuje
wszystkich
operatorów
obowiązuje
wszystkich
operatorów
żywności, to znaczy wszystkie osoby,
żywności, to znaczy wszystkie osoby,
które umieszczają produkt GM na rynku
które umieszczają produkt GM na rynku
lub otrzymują taki produkt od dostawców
lub otrzymują taki produkt od dostawców
wewnątrz Unii Europejskiej.
wewnątrz Unii Europejskiej.
http://www.biotechnolog.pl/
http://www.biotechnolog.pl/
Traceability
Traceability
Dokumentacja powinna być przechowywana
Dokumentacja powinna być przechowywana
przez
przez
5 lat od daty każdej transakcji
5 lat od daty każdej transakcji
zarówno przez podmiot udostępniający, jak
zarówno przez podmiot udostępniający, jak
i otrzymujący genetycznie zmodyfikowany
i otrzymujący genetycznie zmodyfikowany
produkt spożywczy.
produkt spożywczy.
Każdy operator żywności jest zobligowany
Każdy operator żywności jest zobligowany
do udostępnienia informacji, zawartych
do udostępnienia informacji, zawartych
w prowadzonym przez niego
w prowadzonym przez niego
rejestrze, na życzenie
rejestrze, na życzenie
kompetentnego urzędu.
kompetentnego urzędu.
Traceability
Traceability
Polskie przepisy
Polskie przepisy
zobowiązują
zobowiązują
do
do
etykietowania
etykietowania
żywności
żywności
i pełnej
i pełnej
informacji
informacji
o modyfikacjach.
o modyfikacjach.
http://www.biotechnolo
http://www.biotechnolo
g.pl/
g.pl/
Znakowanie i
Znakowanie i
identyfikowalność
identyfikowalność
produktów GMO
produktów GMO
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady
Rozporządzenie Parlamentu Europejskiego i Rady
Europy nr 1829/2003
Europy nr 1829/2003
z dnia 22 września 2003 roku
z dnia 22 września 2003 roku
w sprawie genetycznie zmodyfikowanej
w sprawie genetycznie zmodyfikowanej
żywności i środków żywienia zwierząt
żywności i środków żywienia zwierząt
nakłada na producentów obowiązek znakowania
nakłada na producentów obowiązek znakowania
żywności, jeśli udział składnika wywodzącego się z
żywności, jeśli udział składnika wywodzącego się z
organizmów
modyfikowanych
genetycznie
w
organizmów
modyfikowanych
genetycznie
w
środku spożywczym przekracza 0,9%
środku spożywczym przekracza 0,9%
tego składnika w produkcie.
tego składnika w produkcie.
Znakowanie i
Znakowanie i
identyfikowalność
identyfikowalność
produktów GMO
produktów GMO
W
kwietniu
2004
roku
Unia
W
kwietniu
2004
roku
Unia
Europejska
wprowadziła
ścisłe
Europejska
wprowadziła
ścisłe
zasady dotyczące odpowiedniego
zasady dotyczące odpowiedniego
znakowania produktów.
znakowania produktów.
Opakowanie
wymaga
Opakowanie
wymaga
odpowiedniego oznakowania, jeśli
odpowiedniego oznakowania, jeśli
produkt zawiera więcej niż 0,9%
produkt zawiera więcej niż 0,9%
składników
modyfikowanych
składników
modyfikowanych
genetycznie.
genetycznie.
Jeśli składniki oczekują na końcową
Jeśli składniki oczekują na końcową
akceptację, wskaźnik ten obniża się
akceptację, wskaźnik ten obniża się
do 0,5%.
do 0,5%.
http://www.wszpwn.com.pl/default.asp?section=KLUB&ID=1963
Zgodnie z art. 47 ustawy o
Zgodnie z art. 47 ustawy o
organizmach genetycznie
organizmach genetycznie
zmodyfikowanych oznakowanie
zmodyfikowanych oznakowanie
produktu GMO powinno zawierać
produktu GMO powinno zawierać
następujące informacje:
następujące informacje:
•
nazwę
produktu
GMO
i
nazwy
nazwę
produktu
GMO
i
nazwy
zawartych w nim GMO,
zawartych w nim GMO,
•
imię i nazwisko lub nazwę producenta
imię i nazwisko lub nazwę producenta
lub importera oraz adres,
lub importera oraz adres,
•
przewidywany
obszar
stosowania
przewidywany
obszar
stosowania
produktu GMO: przemysł, rolnictwo,
produktu GMO: przemysł, rolnictwo,
leśnictwo, powszechne użytkowanie
leśnictwo, powszechne użytkowanie
przez
konsumentów
lub
inne
przez
konsumentów
lub
inne
specjalistyczne zastosowanie,
specjalistyczne zastosowanie,
Zgodnie z art. 47 ustawy o
Zgodnie z art. 47 ustawy o
organizmach genetycznie
organizmach genetycznie
zmodyfikowanych oznakowanie
zmodyfikowanych oznakowanie
produktu GMO powinno zawierać
produktu GMO powinno zawierać
następujące informacje:
następujące informacje:
•
zastosowanie produktu GMO i dokładne warunki
zastosowanie produktu GMO i dokładne warunki
użytkowania wraz z informacją, w uzasadnionych
użytkowania wraz z informacją, w uzasadnionych
przypadkach, o rodzaju środowiska, dla którego
przypadkach, o rodzaju środowiska, dla którego
produkt jest odpowiedni,
produkt jest odpowiedni,
•
szczególne
wymagania
dotyczące
szczególne
wymagania
dotyczące
magazynowania i transportu, jeżeli zostały
magazynowania i transportu, jeżeli zostały
określone w zezwoleniu,
określone w zezwoleniu,
•
informacje o różnicy wartości użytkowej,
informacje o różnicy wartości użytkowej,
między produktem GMO, a jego tradycyjnym
między produktem GMO, a jego tradycyjnym
odpowiednikiem,
odpowiednikiem,
Zgodnie z art. 47 ustawy o
Zgodnie z art. 47 ustawy o
organizmach genetycznie
organizmach genetycznie
zmodyfikowanych oznakowanie
zmodyfikowanych oznakowanie
produktu GMO powinno zawierać
produktu GMO powinno zawierać
następujące informacje:
następujące informacje:
•
środki, jakie powinny być podjęte
środki, jakie powinny być podjęte
w przypadku niezamierzonego
w przypadku niezamierzonego
uwolnienia GMO, niezgodnego z
uwolnienia GMO, niezgodnego z
wymaganiami dotyczącymi
wymaganiami dotyczącymi
wprowadzenia produktu GMO do
wprowadzenia produktu GMO do
obrotu, jeżeli zostały określone
obrotu, jeżeli zostały określone
w zezwoleniu.
w zezwoleniu.
•
numer uzyskanego pozwolenia
numer uzyskanego pozwolenia
na wprowadzenie produktu GMO
na wprowadzenie produktu GMO
Znakowanie i
Znakowanie i
identyfikowalność
identyfikowalność
produktów GMO
produktów GMO
W przypadku gdy cały produkt jest
W przypadku gdy cały produkt jest
genetycznie zmodyfikowany oznakowanie
genetycznie zmodyfikowany oznakowanie
powinno być uzupełnione informacją:
powinno być uzupełnione informacją:
produkt genetycznie zmodyfikowany.
produkt genetycznie zmodyfikowany.
Jeśli
tylko
niektóre
składniki
są
Jeśli
tylko
niektóre
składniki
są
genetycznie zmodyfikowane, obok nazwy
genetycznie zmodyfikowane, obok nazwy
składnika
należy
umieścić
napis:
składnika
należy
umieścić
napis:
genetycznie zmodyfikowany.
genetycznie zmodyfikowany.
Napis i informacja powinny być czytelne
Napis i informacja powinny być czytelne
i zapisane czcionką tej samej
i zapisane czcionką tej samej
wielkości co nazwa składnika
wielkości co nazwa składnika
lub produktu.
lub produktu.
© Greenpeace
GIS
GIS
Urzędem właściwym na terenie Polski,
Urzędem właściwym na terenie Polski,
do przyjmowania wniosków o
do przyjmowania wniosków o
wprowadzenie do obrotu
wprowadzenie do obrotu
żywności GM pochodzenia roślinnego
żywności GM pochodzenia roślinnego
jest
jest
Główny Inspektorat Sanitarny
Główny Inspektorat Sanitarny
,
,
natomiast decyzje o wprowadzeniu
natomiast decyzje o wprowadzeniu
ww. żywności do obrotu podejmowane
ww. żywności do obrotu podejmowane
są przez Instytucje Unii Europejskiej.
są przez Instytucje Unii Europejskiej.
KONTROLA ŻYWNOŚCI
KONTROLA ŻYWNOŚCI
GM W POLSCE
GM W POLSCE
Kontrolę nad przestrzeganiem przepisów
Kontrolę nad przestrzeganiem przepisów
aktów prawnych z zakresu żywności GM
aktów prawnych z zakresu żywności GM
sprawują:
sprawują:
1) Ministerstwo Środowiska
1) Ministerstwo Środowiska
2) Państwowa Inspekcja Sanitarna,
2) Państwowa Inspekcja Sanitarna,
3) Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa,
3) Inspekcja Ochrony Roślin i Nasiennictwa,
4) Inspekcja Ochrony Środowiska,
4) Inspekcja Ochrony Środowiska,
5) Inspekcja Weterynaryjna,
5) Inspekcja Weterynaryjna,
6) Inspekcja Handlowa,
6) Inspekcja Handlowa,
7) Państwowa Inspekcja Pracy,
7) Państwowa Inspekcja Pracy,
8) organy administracji celnej w zakresie kontroli legalnego
8) organy administracji celnej w zakresie kontroli legalnego
obrotu GMO,
obrotu GMO,
9) Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-
9) Inspekcja Jakości Handlowej Artykułów Rolno-
Spożywczych.
Spożywczych.
KONTROLA ŻYWNOŚCI
KONTROLA ŻYWNOŚCI
GM W POLSCE
GM W POLSCE
Kontrola żywności GM polega na:
Kontrola żywności GM polega na:
•
weryfikacji dokumentacji
weryfikacji dokumentacji
(traceablilty),
(traceablilty),
•
sprawdzeniu znakowania,
sprawdzeniu znakowania,
•
próbkobraniu.
próbkobraniu.
W strukturach PIS
W strukturach PIS
znajdują się 3
znajdują się 3
laboratoria badające
laboratoria badające
żywność GM
żywność GM
Laboratorium
Adres/Kontakt
Regionalne Laboratorium Badań Żywności
Genetycznie Zmodyfikowanej
Laboratorium referencyjne zgodnie
z rozporządzeniem Ministra
Zdrowia z dnia 26 kwietnia
2004 r. w sprawie wykazu
laboratoriów referencyjnych
Należy do: Europejskiej Sieci Laboratoriów
GMO (ENGL)
WSSE Rzeszów
Dział Laboratoryjny
w Tarnobrzegu
39 - 400 Tarnobrzeg
ul. 1-go Maja 5
gmo@pis-tbg.one.pl
tel. 015 823 44 10
Pracownia Badań Żywności Genetycznie
Zmodyfikowanej
WSSE Białystok
Dział Laboratoryjny
15 - 099 Białystok
ul. Legionowa 8
wsse-bialystok@sitech.pl
tel. 085 740 85 82
Pracownia Badania Żywności Genetycznie
Zmodyfikowanej
WSSE Poznań
Laboratorium Badania Żywności i
Przedmiotów Użytku
61 - 707 Poznań
ul. Libelta 36
pracownia.GMO@wsse-poznan.pl
tel. 061 854 48 55
KONTROLA
KONTROLA
ŻYWNOŚCI GM W
ŻYWNOŚCI GM W
POLSCE i UE
POLSCE i UE
WSPÓLNOTOWY
REJESTR
GENETYCZNIE
WSPÓLNOTOWY
REJESTR
GENETYCZNIE
ZMODYFIKOWANEJ ŻYWNOŚCI I PASZ
ZMODYFIKOWANEJ ŻYWNOŚCI I PASZ
Rozporządzenie 1829/2003
Rozporządzenie 1829/2003
jest podstawą prawą
jest podstawą prawą
do prowadzenia 'Wspólnotowego Rejestru
do prowadzenia 'Wspólnotowego Rejestru
genetycznie zmodyfikowanej żywności i pasz’. Rejestr
genetycznie zmodyfikowanej żywności i pasz’. Rejestr
administrowany jest przez Komisję Europejską i
administrowany jest przez Komisję Europejską i
ma formę elektroniczną.
ma formę elektroniczną.
GMO to problem?
GMO to problem?
Produkty
nowoczesnej
biotechnologii
Produkty
nowoczesnej
biotechnologii
(organizmy
genetycznie
zmodyfikowane)
(organizmy
genetycznie
zmodyfikowane)
coraz częściej pojawiają się na rynku, budząc
coraz częściej pojawiają się na rynku, budząc
wiele kontrowersji, szczególnie w
wiele kontrowersji, szczególnie w
odniesieniu do problematyki
odniesieniu do problematyki
bezpieczeństwa tych produktów dla zdrowia
bezpieczeństwa tych produktów dla zdrowia
człowieka i ewentualnego ich wpływu na inne
człowieka i ewentualnego ich wpływu na inne
organizmy w środowisku.
organizmy w środowisku.
http://www.ogrodnik.net.pl
GMO to problem?
GMO to problem?
W związku z tym wprowadza się
W związku z tym wprowadza się
i udoskonala procedury i
i udoskonala procedury i
mechanizmy oceny ryzyka związanego z
mechanizmy oceny ryzyka związanego z
wykorzystywaniem
genetycznie
wykorzystywaniem
genetycznie
zmodyfikowanych
organizmów.
Unia
zmodyfikowanych
organizmów.
Unia
Europejska poświęca wiele uwagi ocenie
Europejska poświęca wiele uwagi ocenie
zagrożeń wynikających z użycia GMO.
zagrożeń wynikających z użycia GMO.
GMO to problem?
GMO to problem?
Hipotetyczne zagrożenia:
Hipotetyczne zagrożenia:
1.
1.
Zdrowie – możliwość wystąpienia:
Zdrowie – możliwość wystąpienia:
•
alergenów
alergenów
•
toksyn (kumulacja w organizmie)
toksyn (kumulacja w organizmie)
•
oporności na antybiotyki
oporności na antybiotyki
2.
2.
Środowisko
–
Środowisko
–
brak
barier
w
brak
barier
w
środowisku
naturalnym
do
środowisku
naturalnym
do
nierozprzestrzeniania
się
pyłku
nierozprzestrzeniania
się
pyłku
genetycznie
modyfikowanych
roślin
genetycznie
modyfikowanych
roślin
(zagrożenie dla bioróżnorodności)
(zagrożenie dla bioróżnorodności)
GMO to problem?
GMO to problem?
3.
3.
Badania:
Badania:
•
niedokładność metod rekombinacji DNA
niedokładność metod rekombinacji DNA
•
możliwość wywołania niekontrolowanych
możliwość wywołania niekontrolowanych
przez inżynierię genetyczną
przez inżynierię genetyczną
mutacji (superchwasty)
mutacji (superchwasty)
4.
4.
Etyka –
Etyka –
wprowadzanie genów zwierząt
wprowadzanie genów zwierząt
do komórek roślinnych
do komórek roślinnych
(wegetarianie)
(wegetarianie)
GMO – korzyści:
GMO – korzyści:
•
Możliwość uzyskiwania większych
Możliwość uzyskiwania większych
zbiorów, o lepszej jakości
zbiorów, o lepszej jakości
(odporność na szkodliwe motyle,
(odporność na szkodliwe motyle,
stonkę
ziemniaczaną,
wirusy,
stonkę
ziemniaczaną,
wirusy,
bakterie, odporność na herbicydy)
bakterie, odporność na herbicydy)
•
Zwiększenie bioróżnorodności roślin
Zwiększenie bioróżnorodności roślin
•
Obniżenie kosztów produkcji
Obniżenie kosztów produkcji
GMO – korzyści:
GMO – korzyści:
•
Wzrost
wartości
żywieniowej
Wzrost
wartości
żywieniowej
produktów
produktów
•
Poprawa walorów estetycznych plonów
Poprawa walorów estetycznych plonów
(np. barwa kwiatów)
(np. barwa kwiatów)
•
Podniesienie standardu życia ludzi
Podniesienie standardu życia ludzi
na terenach gdzie brakuje żywności
na terenach gdzie brakuje żywności
•
Ułatwienie produkcji np. szczepionek
Ułatwienie produkcji np. szczepionek
Wnioski
Wnioski
•
niezbędna jest jawność badań;
niezbędna jest jawność badań;
•
konieczna
jest
informacja
i
konieczna
jest
informacja
i
oznakowanie
żywności
oznakowanie
żywności
modyfikowanej genetycznie;
modyfikowanej genetycznie;
•
gwarantowane
musi
być
prawo
gwarantowane
musi
być
prawo
konsumenta
do
wyboru
między
konsumenta
do
wyboru
między
żywnością modyfikowaną a "czystą"
żywnością modyfikowaną a "czystą"
Literatura
Literatura
W. Kofta;
W. Kofta;
Podstawy inżynierii genetycznej.
Podstawy inżynierii genetycznej.
; Prószyński i S-ka;
; Prószyński i S-ka;
Warszawa 1997
Warszawa 1997
M. Machinka;
M. Machinka;
Sympozjum Ósmy Dzień Stworzenia? Etyka wobec
Sympozjum Ósmy Dzień Stworzenia? Etyka wobec
możliwości inżynierii genetycznej
możliwości inżynierii genetycznej
.; SPK „SQL” s.c.; Olsztyn 2001
.; SPK „SQL” s.c.; Olsztyn 2001
T. Twardowski, A. Michalska;
T. Twardowski, A. Michalska;
KOD korzyści, oczekiwania, dylematy
KOD korzyści, oczekiwania, dylematy
biotechnologii
biotechnologii
.; EDYTOR, Poznań 2001
.; EDYTOR, Poznań 2001
P. C. Winter, G. I. Hickey, H. L. Fletcher;
P. C. Winter, G. I. Hickey, H. L. Fletcher;
Krótkie wykłady. Genetyka
Krótkie wykłady. Genetyka
.;
.;
PWN; Warszawa 2001
PWN; Warszawa 2001
T. Twardowski, E. Kwapich;
T. Twardowski, E. Kwapich;
100+30 najczęściej zadawanych pytań na
100+30 najczęściej zadawanych pytań na
temat współczesnej biotechnologii
temat współczesnej biotechnologii
.; EDYTOR; Poznań 2001
.; EDYTOR; Poznań 2001
T. A. Brown;
T. A. Brown;
Genomy
Genomy
;
;
PWN; Warszawa 2001
PWN; Warszawa 2001
Literatura
Literatura
www.gis.gov.pl
www.gis.gov.pl
www.biolog.pl
www.biolog.pl
www.paiz.gov.pl
www.paiz.gov.pl
www.gmo.biolog.pl
www.gmo.biolog.pl
www.biotechnolog.pl
www.biotechnolog.pl
www.wszpwn.com.pl
www.wszpwn.com.pl
www.pttz.org/raporty/zywnosc_mod.doc
www.pttz.org/raporty/zywnosc_mod.doc
www.lider.baler.pl/down/traczyk_zywnosc.doc
www.lider.baler.pl/down/traczyk_zywnosc.doc
http://gmo-eko.net/raporty/dalbiak.doc
http://gmo-eko.net/raporty/dalbiak.doc
http://gmo.mos.gov.pl
http://gmo.mos.gov.pl
http://www.infoplease.com
Dziękuję za
Dziękuję za
uwagę…
uwagę…
http://www.ybsweb.co.jp