Materiały pochodzą z Platformy 

Edukacyjnej Portalu 

www.szkolnictwo.pl

Wszelkie  treści  i  zasoby  edukacyjne  publikowane  na  łamach  Portalu  www.szkolnictwo.pl    mogą  być  wykorzystywane  przez  jego 
Użytkowników 

wyłącznie 

w  zakresie  własnego  użytku  osobistego  oraz  do  użytku  w  szkołach  podczas  zajęć  dydaktycznych.  Kopiowanie,  wprowadzanie  zmian, 
przesyłanie, 

publiczne 

odtwarzanie 

i  wszelkie  wykorzystywanie  tych  treści  do  celów  komercyjnych  jest  niedozwolone.  Plik  można  dowolnie  modernizować  na  potrzeby 
własne 

oraz 

do 

wykorzystania 

w szkołach podczas zajęć dydaktycznych.

USTALANIE 

WZORÓW 

I 

NAZW SOLI

 

Spis treści

 

Pojęcia podstawowe
Wzór ogólny soli
Znane kwasy, wartościowość reszt, 
  nazewnictwo pochodzących od nich soli 
Wartościowość znanych metali 
Ustalanie wzorów sumarycznych
Przykład I
Przykład II
Ustalanie nazw soli
Przykład I
Przykład II
Ustalanie wzorów strukturalnych
Przykład I
Przykład II
Określanie liczby atomów
   poszczególnych pierwiastków w cząsteczce soli
Przykłady

Podstawowe pojęcia

Definicja soli

Jest to związek chemiczny, którego cząsteczka 
zbudowana jest z kationu (kationów) metalu i anionu 
(anionów) reszty kwasowej.

Wzór sumaryczny

Umowny

 

zapis, który określa tylko rodzaj i liczbę atomów 

 wchodzących w skład cząsteczki.

Wzór strukturalny (kreskowy)

Wzór uwzględniający rodzaj, liczbę atomów oraz 
wiązania między nimi.

Indeks stechiometryczny

  

Liczba atomów danego pierwiastka w cząsteczce

Wartościowość

Określa liczbę wiązań chemicznych, jaką tworzy atom 
danego pierwiastka (grupa funkcyjna) z atomami 
innych pierwiastków (grupami funkcyjnymi) tworząc 
cząsteczkę danego związku

Pojęcie wartościowości dotyczy atomów 
związanych w cząsteczkach.
W stanie niezwiązanym wartościowość wynosi 
„0”

A

B

n

n

m

m

M

 – oznacza 

symbol metalu

R

 – oznacza 

wzór reszty 
kwasowej

n

 – oznacza ilość 

atomów metalu 

w cząsteczce

m

– oznacza ilość reszt 

w cząsteczce

A

 

– wartościowość metalu w tym związku

B 

 

- wartościowość reszty kwasowej

W cząsteczce soli
Iloczyn wartościowości metalu ( A) i ilości 
atomów tego metalu (n) równy jest 
wartościowości reszty kwasowej (B) i jej ilości 
(m)

A

A

 x 

n 

n 

= 

B

B

 x

 m

 m

UWAGA

Nie zapisuje się indeksów stechiometrycznych 
( tzw małych współczynników), jeśli ich wartość 
wynosi 1

Nazwa 

kwasu

Wzór

Wartości

o-wość 

niemetal

u

Wzór 

reszty 

kwasowej

Wartości

o-wość 

reszty

Nazwa 

soli

Kwas 
chloro-
wodorow

y

HCl

I

Cl

I

I

chlorek

Kwas 

bromo-
wodorow
y

HBr

I

Br

I

I

bromek

Kwas 
siarko-

wodorow
y

H

2

S

II

S

II

II

siarcze

k

Kwas 

azotowy 
(III)

HNO

2

III

NO

2

I

I

azotan 
(III)

Kwas 
azotowy 
( V)

HNO

3

V

NO

3

I

I

azotan 
(V)

Nazwa 

kwasu

Wzór

Wartości

o-wość 

niemetal

u

Wzór 

reszty 

kwasowej

Wartości

o-wość 

reszty

Nazwa 

soli

Kwas 

węglowy

H

2

CO

3

IV

CO

3

II

węglan 

(IV)

Kwas 
siarkowy 
(IV)

H

2

SO

3

IV

SO

3

II

siarcza
n (IV)

Kwas 
siarkowy 
(VI)

H

2

SO

4

VI

SO

4

II

siarcza

n (VI)

Kwas 

fosforow
y (V)

H

3

PO

4

V

PO

4

III

fosfora
n (V)

Reszta kwasowa ma wartościowość równą ilości 
atomów wodoru w cząsteczce kwasu

 

Wartościowość wybranych metali

Kroki, jakie należy podjąć, aby ustalić wzór 

sumaryczny

1)

Ustalamy jakiego kwasu jest to sól –

 

R

2)

Ustalamy jakiego metalu jest to sól –

 

Me

3)

Wstępnie zapisujemy symbol metalu i wzór reszty 

kwasowej

 

Me

R

4)

Ustalamy wartościowość metalu -

 

A

 

5)

Ustalamy

 

wartościowość reszty kwasowej –

 

B

6)

Dobieramy indeksy stechiometryczne -

  

n

, 

m

7)

Sprawdzamy czy iloczyn wartościowości metalu i 

indeksu przy nim jest równy wartościowości reszty i 

indeksu przy niej

A

 x

 n 

= 

B

 x 

m

8)

Cieszymy się z poprawnie wykonanego zadania

 



Pamiętaj !

•

Przy ilości  n, m = „1” nie wpisujemy indeksu

•

Resztę kwasową R traktujemy jako całość, więc 
jej ilość w cząsteczce zapisujemy stosując 
nawias okrągły (R)

•

Przy dobieraniu współczynników (indeksów 
stechiometrycznych) stosujemy zasadę 
najmniejszej wspólnej wielokrotności

Przykład I

•

Chlorek żelaza (III)

•

Jest to sól kwasu chlorowodorowego (solnego) 

HCl

•

Żelaza trójwartościowego

 Fe

•

FeCl

•

Wartościowość Fe w tym związku wynosi 

III (A)

•

Wartościowość reszty kwasowej ( Cl )  wynosi 

I 

(B)

•

n

 x A =

 m

 x B ;  n x 

3

 = m x

 1

  FeCl

3

 

•

Sprawdzamy: 1

 x  

3

 = 

3

 x 

1

Przykład II

•

Siarczan (VI) miedzi (II)

•

Jest to sól kwasu siarkowego

 

(VI)

 

H

2

SO

4 

•

Miedzi dwuwartościowej

 

Cu

•

CuSO4

•

Wartościowość reszty kwasowej (SO

4

) 

wynosi

 II

•

Wartościowość Cu  w tym związku wynosi

 

II

•

n

 x 

2

 = 

m

 x 

2

;  CuSO

4

•

1 x 2 = 1 x 2

Fe

2

(SO

4

)

3

Jest to sól kwasu siarkowego (VI) ( H2SO4), 
czyli siarczan (VI)
Jest to sól żelaza trójwartościowego Fe (III)
Nazwa siarczan (VI) żelaza (III)

Al(NO

2

)

3

Jest to sól kwasu azotowego (III), czyli azotan 

(III)

Jest to sól glinu 
Nazwa azotan (III) glinu

Wzory strukturalne (kreskowe) 

soli

Uwagi wstępne

:

 

- Atom danego pierwiastka tworzy z innymi 
ilość wiązań równą jego wartościowości, czyli 
ilość wiązań ( kresek we wzorze) 
odchodzących od symbolu atomu pierwiastka 
musi być równa jego wartościowości
- Układ atomów reszty kwasowej jest taki jak 
w kwasie

Proponowany algorytm postępowania

1.

Piszemy wzór sumaryczny 

Me

n

R

m

2.

Piszemy wzór sumaryczny kwasu od którego pochodzi dana sól 

H

B

R

3.

Piszemy wzór kreskowy kwasu i zaznaczmy resztę kwasową

4.

Z lewej strony w kolumnie piszemy symbole metalu w ilości n 
(symbol oznacza 1 atom)

5.

Z prawej strony w kolumnie wzory reszt w ilości m

6.

Łączymy za pomocą kresek pamiętając o wartościowości

7.

Sprawdzamy: czy:

- od symbolu metalu odchodzi ilość kresek równa jego 

wartościowości

 - od każdej reszty kwasowej odchodzi ilość kresek równa 
wartościowości reszty
 - ilość symboli atomów i ilość wzorów reszt jest równa 
      indeksom stechiometrycznym we wzorze sumarycznym

Przykład I

Piszemy wzór sumaryczny Me

n

R

m

Ca(NO

3

)

2

Piszemy wzór sumaryczny kwasu od którego pochodzi 

dana sól H

B

R

HNO

3

Piszemy wzór kreskowy kwasu i zaznaczmy resztę 

kwasową

       

• symbole metalu w ilości n (symbol oznacza 1 atom) Ca
• Z prawej strony w kolumnie wzory reszt (w ilości m)

Ca

Ca

• 

Łączymy za pomocą kresek 

pamiętając o wartościowości

• Sprawdzamy

Przykład II

Piszemy wzór sumaryczny 

Me

n

R

m

Węglan glinu Al

2

 (CO3)

3

Piszemy wzór sumaryczny kwasu od którego pochodzi 
dana sól H

B

R

H

2

CO

3

Piszemy wzór kreskowy kwasu i zaznaczmy resztę 
kwasową

Z lewej strony w kolumnie piszemy symbole metalu w ilości n 
(symbol oznacza 1 atom)
Z prawej strony w kolumnie wzory reszt w ilości m

Al

Al

Łączymy za pomocą kresek pamiętając o wartościowości

Sprawdzamy

Ustalanie ilości poszczególnych atomów 

w cząsteczce soli

Me

n

(

R

)

m

Ilość atomów metalu wynosi  n (równa jest indeksowi 
stechiometrycznemu przy symbolu metalu
Ilość m to ilość reszt w cząsteczce

Liczbę atomów poszczególnych pierwiastków znajdujących 
się w resztach kwasowych R obliczamy mnożąc indeks 
stechiometryczny stojący przy symbolu danego niemetalu w 
reszcie przez indeks wskazujący na ilość reszt w cząsteczce 
soli

Me

n

(

N

x

O

y

)

m

N

 

– symbol niemetalu w reszcie 

kwasowej

O

 

– symbol tlenu w reszcie kwasowej

x 

– ilość atomów  danego niemetalu w 

reszcie kwasowej

y 

– ilość atomów tlenu w reszcie 

kwasowej

m

 

– ilość reszt kwasowych w 

cząsteczce soli
Ilość atomów Me = n
Ilość atomów N = x  × m
Ilość atomów O = y × m



Al

2

(

S

O

4

)

3



Ilość atomów glinu w jednej cząsteczce  -  

2



Ilość atomów siarki w jednej cząsteczce - 

1

 x 3  = 3



Ilość atomów tlenu w jednej cząsteczce  - 

4

 x 3 = 12

Przykłady

Mg(NO

3

)

2

Ilość atomów magnezu w jednej cząsteczce – 1

Ilość atomów azotu w jednej cząsteczce – 1 x 2 = 
2

Ilość atomów tlenu w jednej cząsteczce   – 3 x 2 = 
6