W
ydział
P
sychologii
Uniwersytetu Warszawskiego
ADOLESCENCJA
jako przejście
od dzieciństwa do
dorosłości
wykład 4
Rozwój poznawczy
Grażyna Katra
W
ydział
P
sychologii
Uniwersytetu Warszawskiego
ADOLESCENCJA
jako przejście
od dzieciństwa do
dorosłości
wykład 4
Rozwój poznawczy
Grażyna Katra
2
Pytania wproiwadzające
Jakie stadium rozwoju poznawczego przypada wg
Piageta na okres dorastania?
Wskaż mechanizm rozwoju poznawczego wg
Piageta i wg teorii przetwarzania informacji.
Wymień 3 strategie poznawcze.
Jaki rodzaj myślenia dominuje przy wykonywaniu
rutynowych czynności?
Wymiń 3 najważniejsze twoim zdaniem osiągnięcia
w zakresie myślenia nastolatków.
3
•
Rozwój poznawczy w adolescencji jest jednym z
tych aspektów osiągania dojrzałości, których nie
można
bezpośrednio
obserwować
•
Jednak dokonuje się nieustannie i wywołuje
szerokie zmiany w zachowaniu i postawach
młodych ludzi
4
Teoria Jeana Piageta
Stadia rozwoju intelektualnego są
zdeterminowane przez biologiczne procesy
dojrzewania:
l ) stadium sensoryczno- motoryczne (0 - 2 r. ż)
bezpośrednie spostrzeganie
aktywność motoryczna
stałość przedmiotu od 8 miesiąca
Dobiega końca wraz z pojawieniem się pamięci i języka
5
Teoria Jeana Piageta – cd
2) stadium przedoperacyjne (2 - 7 r. ż)
•
egocentryzm- niezdolność ujmowania świata z
punktu widzenia innej osoby
•
centracja - koncentrowanie uwagi tylko na jednej
właściwość sytuacji z pominięciem innych
•
brak odwracalności - niemożność powrotu w
myślach do punktu wyjścia rozumowania
6
Teoria Jeana Piageta – cd
3) stadium operacji konkretnych (7 – 11 r. ż.)
•
nabywanie myślenia odwracalnego
•
zdolność decentracji
•
klasyfikacja
•
szeregowanie
7
Teoria Jeana Piageta – cd
4) Stadium operacji formalnych (12/13 - 18/19 r.
ż.)
•
myślenie abstrakcyjne
•
rozumowanie hipotetyczno-dedukcyjne i
naukowo-indukcyjne
•
zdolność do myślenia o własnym myśleniu
•
refleksyjność
•
rozwój przyszłościowej perspektywy czasowej
8
Rozwój przyszłościowej perspektywy
czasowej (PPC)
•
PPC rozwija się wraz z rozwojem poznawczym i rozwojem
pamięci prospektywnej.
•
Cele osobiste dotyczą szkoły, pracy, rodziny, czasu
wolnego, podróży i własnej osoby - odzwierciedlają
zadania rozwojowe
(Nurmi, 1991; Liberska, 2004, Katra 2008).
•
Wraz z wiekiem PPC wydłuża się i sięga do około 10 lat
(Lens,
1994; Liberska, 2004).
Zmienia się natężenie planów zawodowych i
rozmieszczenie na osi czasu - oddalają się cele rodzinne i
cele związane z odpowiedzialnością społeczną.
•
Generalnie plany są optymistyczne – obronna iluzja –
mniejsze prawdopodobieństwo niekorzystnych wydarzeń
we własnym życiu niż w życiu kolegów
(Brown, Larson, 2002;
Malmberg, Norrgord, 1999).
9
Konsekwencje PPPC dla młodzieży
•
Aspiracje 16-latków - dobry predyktor aspiracji
w dorosłości
(Schoon i Parsons, 2002).
•
Związek z zachowaniami ryzykownymi - PPC
wiąże się z niższą tendencją do zachowań
ryzykownych
(Zimbardo, Boyd 1999, badania własne).
•
Cele związane z „ja” - nastolatki z celami
nastawionymi na siebie i własne przeżycia
częściej podejmują zachowania ryzykowne w
porównaniu z tymi, którzy wybierają cele
altruistyczne, związane z dobrem innych i
ogólnym dobrem
(Stattin i Kerr, 2001).
10
Teoria Jeana Piageta – cd
stadium operacji
konkretnych
stadium operacji
formalnych
rozwiązywanie faktycznych i
konkretnych problemów
występujących tu i teraz
rozwiązywanie wszystkich
typów problemów
hipotetycznych i słowno-
pojęciowych
rozwiązywanie problemów
występujących tu i teraz
efektywne rozumowanie na
temat teraźniejszości,
przeszłości i przyszłości
operacje nie są
skoordynowane każdy
problem rozpatrywany
osobno
wykonanie kilku
skoordynowanych operacji
naraz
niemożność abstrahowania
od doświadczenia i danych
percepcyjnych
operowanie logiką
argumentów niezależnie od
ich treści
wykorzystanie teorii i hipotez
do rozwiązywania zadań
11
Teoria przetwarzania informacji
Teorię przetwarzania informacji charakteryzują
zdaniem Sieglera (1998) trzy główne aspekty:
•
Myślenie
- myślenie jest procesem przetwarzania
informacji
•
Mechanizmy zmiany
- kodowanie, stopń
automatyzacji, strategie konstruowania wiedzy i
generalizacja
•
Samoregulacja /samomodyfikacja/
- ujmuje
zdolność jednostki do wpływania na swój rozwój
12
Teoria przetwarzania informacji - cd
UWAGA
W początkowym okresie dorastania
wzrastają możliwości kierowania swoją
uwagą w sposób dowolny
Wraz z wiekiem nastolatek coraz lepiej radzi
sobie z rozwiązywaniem równocześnie np.
dwóch zadań
13
Teoria przetwarzania informacji - cd
PAMIĘĆ
W adolescencji następuje wyraźny rozwój pamięci i
to w różnych jej aspektach
Poszerza się funkcjonowanie pamięci operacyjnej (pamięci roboczej)
Pamięć długotrwała rozwija się w dzieciństwie i dalej w okresie
dorastania
Usprawnieniu ulega pamięć mechaniczna, ale dominującą rolę
zaczyna sprawować pamięć logiczna
Rośnie też znaczenie pamięci dowolnej
Pojawia się zdolność do świadomego kierowania swoją pamięcią i
stosowania w sposób zamierzony mnemotechnicznych strategii
Pamięć dorastających w coraz większym stopniu staje się pamięcią
konstruktywną
14
Teoria przetwarzania informacji - cd
Pamięć i uwaga
są najważniejszymi właściwościami mającymi wpływ na:
podejmowanie decyzji
krytyczne myślenie
twórcze myślenie
15
Teoria przetwarzania informacji – cd
PODEJMOWANIE DECYZJI
Według Keatinga (1990) nastolatki posiadają
następujące umiejętności:
analizy sytuacji z różnych perspektyw
antycypowania konsekwencji własnych wyborów
tworzenia własnych opinii oraz
oceny wiarygodności źródeł i argumentów
16
Teoria przetwarzania informacji - cd
PODEJMOWANIE DECYZJI
później
umiejętność oceny ryzyka
poszukiwanie opinii specjalistów w celu konsultacji
Przy czym nastolatki mają skłonność do
przeceniania
zdarzeń znanych z
doświadczenia, co nazywamy
iluzoryczną
korelacją.
17
Teoria przetwarzania informacji – cd
KRYTYCZNE MYŚLENIE
Wymaga:
myślenia refleksyjnego, produktywnego
umiejętności oceniania dowodów
dystansu wobec „oczywistych” poglądów i
powszechnie podzielanych przekonań
18
Teoria przetwarzania informacji – cd
TWÓRCZE MYŚLENIE
To myślenie i rozwiązywanie problemów
w
nowatorski
sposób
Myślenie twórcze nie jest tożsame z
inteligencją
Osoby inteligentne nie zawsze są
twórcze
19
Teoria przetwarzania informacji – cd
STRATEGIE METAPOZNAWCZE I
SAMOREGULACYJNE
Strategie poznawcze a strategie
metapoznawcze
Strategie metapoznawcze obejmują sposoby:
wywoływania, regulowania, monitorowania
własnych procesów poznawczych
procesów im towarzyszących (np. emocji)
własnego uczenia się
rozwiązywania problemów
20
Teoria przetwarzania informacji – cd
STRATEGIE METAPOZNAWCZE I
SAMOREGULACYJNE
Należą do nich:
•
dobieranie sposobu uczenia się do celu uczenia się
•
uświadamianie sobie wpływu emocji na myślenie
•
planowanie sposobu uczenia się i dobór strategii
poznawczych
•
monitorowanie własnego rozumienia
21
Teoria przetwarzania informacji – cd
STRATEGIE METAPOZNAWCZE I
SAMOREGULACYJNE
Umiejętności te bazują na zdolności do:
myślenia o własnym myśleniu
na wiedzy o swojej pamięci i predyspozycjach
na wiedzy o strategiach poznawczych i
pamięciowych
22
Teoria przetwarzania informacji – cd
STRATEGIE METAPOZNAWCZE I
SAMOREGULACYJNE
Uczniowie o wysokich kompetencjach w zakresie regulacji
własnego uczenia się
(Winne, 1995, 1997; Winne & Perry, 2000):
stawiają sobie cele związane z poszerzaniem wiedzy i
podtrzymujące motywację,
są świadomi wpływu emocji na uczenie się i umieją kierować
swoimi emocjami,
co pewien czas sprawdzają, czy czynią postępy w osiągnięciu
wyznaczonego celu,
sprawdzają, czy dotychczasowe strategie osiągania celu są
efektywne i ewentualnie modyfikują je,
oceniają przeszkody, które się pojawiają i gdy nie można ich
ominąć, dokonują niezbędnych adaptacji swoich strategii do
danej sytuacji.
23
Teoria przetwarzania informacji – cd
STRATEGIE METAPOZNAWCZE I
SAMOREGULACYJNE
Wyniki badań potwierdzają
Uczniowie o wysokich osiągnięciach
charakteryzują się wysokimi kompetencjami w
zakresie samoregulacji
(Paris & Paris, 2001; Zimmerman,
2002; Schunk & Ertmer, 2000)
24
Teoria przetwarzania informacji – cd
Podsumowanie
Procesy poznawcze młodzieży charakteryzuje:
wzrost szybkości i automatycznego przetwarzania informacji - w
ten sposób zostają uwolnione zasoby poznawcze, które mogą
być wykorzystane do realizacji innych celów
wzrost wiedzy w różnych dziedzinach - zjawisko bycia ekspertem
wzrost zdolności do tworzenia nowych kombinacji wiedzy i
lepsze strategie jej wykorzystywania
szersze kategorie
wzrost takich umiejętności jak - planowanie, rozważanie
alternatyw i monitorowanie własnych procesów poznawczych
umiejętność rozpoznawania relatywności i niepewności wiedzy
(Keating, 1990)
25
Egocentryzm młodzieży
•
Rozwój myślenia formalnego przejawia się
między innymi w tym, że:
•
jednostka potrafi myśleć o własnym myśleniu,
•
potrafi myśleć o tym, co i w jaki sposób myślą
inni - ten fakt leży właśnie u podłoża
egocentryzmu
młodzieńczego
W okresie dorastania egocentryzm myślenia
polega na się nadzwyczajnie wysokiej
samoświadomości nastolatków
(Elkind, 1967)
26
Egocentryzm młodzieży - cd
Egocentryzm młodzieńczy odzwierciedla
•
przekonanie nastolatków:
•
że inni są nimi zainteresowani tak bardzo jak oni sobą -
„wyimaginowana publiczność”
•
o ich wyjątkowości -
„osobiste mity”
oraz
•
skłonność do:
•
nadmiernego analizowania problemu („dzielenia włosa na
czworo”) –
„pseudogłupota”
•
odrębnego traktowania świata idei o rzeczywistości –
„pozorna obłuda”
27
Egocentryzm młodzieży - cd
•
Jedne badania wskazują, że młodzieńczy
egocentryzm słabnie z wiekiem
(Elkind & Bowen, 1979;
Enrigth, 1980),
inne, że np. osobiste mity mogą
przetrwać i występować we wczesnej dorosłości
(Quadrel, 1993)
•
Zdaniem Jahnke & Blanchard-Fields
(1993)
egocentryzm jest bardziej związany z
interpersonalnym i emocjonalnym aspektem
funkcjonowania oraz z rozumieniem sytuacji
społecznych niż z rozwojem poznawczym, jak
zakładał Elkind.
28
Egocentryzm młodzieży - cd
•
Elkind znalazł naśladowców, którzy zaczęli
interesować się wiedzą społeczną nastolatków
•
Jedni zainteresowali się rozumieniem konwencji
społecznych
(Turiel, 1978)
•
Inni powstawaniem umiejętności ujmowania
perspektywy drugiej osoby i doświadczaniem
wzajemności ról społecznych u nastolatków
(Selman, 1980)
29
Podsumowanie
Nowe umiejętności poznawcze
•
Koordynowanie kilku mierzalnych dymensji
•
Kombinatoryczne podejście
•
Realność a możliwość – wyraża raczej nową postawę i
nowe podejście do problemów
(Gréco, 1988)
•
Naukowe rozumowanie: izolowanie zmiennych i głębsza
logika
•
możliwość różnicowania, kombinowania i kontrolowania
wielu czynników, nie tylko tych dostępnych w danej
sytuacji
•
generalizacja eksperymentalnej kontroli w celu ujęcia
potencjalnych czynników
30
Podsumowanie
Nowe umiejętności poznawcze
•
Rozumowanie hipotetyczno-dedukcyjne:
•
rozważanie nawet tych możliwości, z którymi się nie
zgadzamy
•
zwłoka w osądzaniu prawdziwości wyjaśniającego
stwierdzenia
•
logiczne dedukowanie konsekwencji z przyjętych
wyjaśnień
•
rozróżnienie pomiędzy hipotetycznymi
przekonaniami a faktycznymi dowodami
•
Różnicowanie teoretycznych praw i
empirycznych dowodów oraz raportów
31
Podsumowanie
Nowe umiejętności poznawcze
•
Abstrakcyjne myślenie:
- abstrahowanie występuje do dzieciństwa do dorosłości - istnieje wiele
poziomów abstrakcji,
- inne rozumienie abstrakcji prezentuje koncepcja umiejętności Fischera
(1980; Fischer i in., 1990)
•
Abstrakcja jako izolowana i wcześnie skonstruowane reprezentacje,
które organizują się w coraz bardziej ogólny system (Fischer i in. 2003)
10-12 lat – proste abstrakcje
14-16 lat – mapy abstrakcji obejmujące po dwa elementy (połączenia
pomiędzy dwiema abstrakcjami np. dodawanie i odejmowanie, dodawanie i
mnożenie)
19-21 lat – system abstrakcji (pojawia się kryterium porównania określonej
grupy abstrakcji, np. dodawanie oznacza wzrost, a odejmowanie spadek –
wymiar przybywanie i ubywanie)
24-26 lat – integracja dwóch lub więcej systemów abstrakcji w ideologię,
teorię , system filozoficzny.
32
Podsumowanie
Nowe umiejętności poznawcze
•
Myślenie o społeczeństwie i społecznej regulacji, np.
postęp w myśleniu historycznym, o relacjach z innymi itp.
•
Myślenie o sobie i budowanie własnej tożsamości
•
Wzrost wiedzy naukowej i rozumowania naukowego:
operowanie ilością i proporcją, analiza jakościowa,
wyobraźnia przestrzenna, myślenie przyczynowo –
eksperymentalne, operacje zdaniowe, refleksja
metapoznawcza
Rozwój poznawczy to także: postęp w kontroli
procesów poznawczych, rozwój poszczególnych
funkcji poznawczych (pamięć operacyjna, szybkość
przetwarzania informacji, zarządzanie uwagą)