Pokarm po dostaniu się do żołądka przebywa tam około 1
godzinę i przesuwa się treść pokarmowa do dwunastnicy i
dalszych części jelita cienkiego gdzie przebywa około 3
godzin;
następnie niestrawione resztki pokarmu dostraja się do
okrężnicy gdzie przebywają dobę lub dłużej.
W okrężnicy po zwrotnym wchłonięciu wody i elektrolitów
zostaje z nich uformowany kał, który zostaje wydalony w
procesie defekacji.
Proces defekacji podlega woli dzięki czynności
zewnętrznego zwieracza odbytu;
proces ten zapoczątkowany jest przez fale perystaltyczna
okrężnicy przesuwającą masę kałową do odbytnicy;
dochodzi do rozciągnięcia odbytnicy i uczucia parcia na
stolec
Perystaltyka jelita grubego znajduje się pod
kontrolą autonomicznego układu nerwowego oraz
jelitowego układu nerwowego, w którym rolę
neuromediatora odgrywa serotonina
Pobudzenie układu przywspółczulnego prowadzi do
nasilenia perystaltyki, można to spowodować przez:
- wypicie szklanki wody na czczo, ułatwia to
defekację
-rozciągając odbytnice za pomocą lewatywy,
pobudzenie defekcji następuje
Defekacja może zostać zaburzona wskutek
działania czynników psychicznych jak i
fizycznych:
Niepokój, nadmierne napięcie nerwowe np. towarzyszące
podróży, które prowadzą do świadomego lub
nieświadomego zatrzymania defekcji
Zbyt długo przebywająca masa kałowa w jelicie grubym
ulega zbyt mocnemu odwodnieniu, co powoduje znacznie
utwardzenie masy kałowej i problemy z jej usunięciem.
Powstaniu zaparć sprzyja także nieodpowiednia dieta
zawierająca pokarmy ubogoresztkowe
Kolejna przyczyna to osłabienie czynności i siły mięśni
prążkowanych ściany brzucha występujące w podeszłym
wieku
!
Wystąpienie zaparcia nie stanowi automatycznie
wskazania do stosowania środków przeczyszczających;
Z praktycznego punktu widzenia są one znacznie częściej
wykorzystywane niż wynika to z potrzeb ich stosowania.
!
W zaparciach fizjologicznych są one zbędne,
natomiast w zaparciach spowodowanych
chorobami organicznymi przeciwwskazane.
WSKAZANIA DO STOSOWANIA
ŚRODKÓW PRZECZYSZCZAJĄCYCH:
o
Przygotowanie do zabiegów operacyjnych, badań
radiolologicznych i endoskopowych
o
Leki podawane są lub wykonywana jest lewatywa przed
wszystkimi operacjami ze znieczuleniem ogólnym lub
rdzeniowym
o
Środki przeczyszczające w postaci soli np. siarczan sodu,
siarczan magnezu stosowane w zatruciach w celu
przyspieszenia wydalenia środka toksycznego z organizmu
o
Stosowane w czynnościowych zaparciach, gdy nie da się ich
skorygować dietą i innymi metodami; nawet w tych
przypadkach powinny być krótko stosowane tylko do chwili
ustabilizowania odruchu defekcyjnego
o
Należy stosować te środki u osób, u których napięcie
tłoczni brzusznej lub wysiłek z nim związany są
przeciwwskazane np. przepuklina, po operacji
o
Stosowane u osób przewlekle unieruchomionych
cierpiących na zaparcia
o
Stosowane tez w uporczywych zaparciach spowodowanych
podawaniem morfiny
PODZIAŁ ŚRODKÓW
PRZECZYSZCZAJĄCYCH ZE WZGLĘDU
NA MECHANIZM DZIAŁANIA:
poślizgowe
zwiększające objętość i zmieniające konsystencję mas
kałowych (mechaniczne, masowe inna nazwa)
działające drażniąco na jelito cienkie lub grube
!
Niektóre środki przeczyszczające mogą
mieć kilka mechanizmów działania
ŚRODKI POŚLIZGOWE
Pokrywają powierzchnie stolca i błony śluzowej
cienką i śliską warstwą ułatwiającą defekację
Do środków tego typu należy:
o
PARAFINA CIEKŁA
-działa łagodnie przeczyszczająco
-jej działanie rozpoczyna się po 8-12 h
- rzadko stosowana, ponieważ w większych dawkach
wycieka przez zwieracz plamiąc bieliznę -może
powodować świąd odbytu
- długotrwale stosowana może odkładać się w
węzłach chłonnych krezki powodując stan zapalny
-utrudnia wchłanianie rozpuszczalnych w lipidach
witamin, dłuższe stosowanie może
prowadzi do niedoboru tych witamin
o
GLICEROL
-podawany w czopkach jako łagodny środek
przeczyszczający
o
DOKUSAN SODU
-obniża napięcie powierzchniowe i ułatwia wnikanie
wody w masy kałowe
1)Dokusan sodu
-Laxol- czopki doodbytnicze
-loxopol 0,4%- syrop
-loxopol 0,5%- roztwór doustny
2)Glicerol
czopki glicerolowe 0,7g i 1,4g
3)Parafina ciekła
- Mentho- paraffinol- płyn
-nie ulegają wchłonięciu z przewodu pokarmowego
-dochodzi do powiększenia ich objętości (pęcznienie) lub
przyciągania znacznej ilości wody (działanie osmotyczne);
powoduje to rozciągniecie ścian jelita i pobudzenia
odruchów perystaltycznych
Dzieli się je na:
ŚRODKI PĘCZNIEJĄCE
ŚRODKI OSMOTYCZNE
- stosowane głownie u chorych po przebytej kolonostomii, ileostomii,
u osób z guzami krwawnicowymi lub rozpadliną odbytu
-
Substancje te chłonąc wodę tworzą żele o znacznej objętości i
działają łagodnie przeczyszczająco, w zasadzie pozbawione są
działań niepożądanych (mogą być stosowane w czasie ciąży)
-
Musza być podawane z odpowiednią ilością wody, gdy za mało
wody się zastosuje to mogą prowadzić do dalszego zagęszczania
mas kałowych
-
Na początku terapii mogą powodować wzdęcia i uczucie pełności
w jamie brzusznej
ZALICZAMY DO TEJ GRUPY:
śluzy roślinne zawarte w nasionach lnu lub babki lancetowatej,
zwyczajnej i płesznik
otręby pszenne
agar-agar
karagen
sole kwasu alginowego
Syntetyczne estry celulozy np. metyloceluloze
Są to sole (np. siarczan sodu, siarczan magnezu,
wodorofosforan sodu, diwodorofosforan sodu) i inne związki
trudno wchłaniane z przewodu pokarmowego (np. makrogol
= glikol polietylenowy o odpowiednim stopniu polimeryzacji)
Podane w roztworach hamują wchłanianie wody, a nawet
mogą powodować jej przechodzenie do światła jelita;
prowadzi to do upłynnienia mas kałowych i pobudzenia
perystaltyki
Działanie po około 2-4 h
Szczególnie w zatruciach stosowane środki doustne, niekiedy
podawane we wlewie doodbytniczym
Działanie osmotyczne powoduje także disacharyd laktuloza
oraz sorbitol
1)Laktuloza
Duphalac- syrop
Lactulosum-syrop
Normalac- syrop
2) Makrogol
Forlax-proszek do przygotowania roztworu doustnego
3) Siarczan magnezu- proszek
4)Wodorofosforan sodu i diwodorofosforan sodu
Enema- roztwór do wlewu doodbytniczego
Fleet Enema- jednorazowa lewatywa dla dorosłych
Fleet Enema for children
Phospho- laxative- roztwór do wlewów doodbytniczych
5) Siarczan sodu- proszek
6) Sorbitol (preparat złozony)
Rektiolax- płyn doodbytniczy
ŚRODKI DZIAŁAJĄCE
DRAŻNIĄCO
Do tej grupy należą zarówno środki
działające bezpośrednio na mięśnie gładkie
jelit, jak i nasilające perystaltykę wskutek
pobudzenia zwojów układu
przywspółczulnego.
Mogą działać na jelito cienkie lub wyłącznie
na jelito grube.
Obecnie stosuję się je wyjątkowo.
Środki działające
drażniąco na jelito
cienkie
Przedstawicielem tej grupy jest OLEJ RYCYNOWY (Oleum
Ricini, Olej rącznikowy).
W procesach trawiennych uwalniany jest z niego ( przez
enzymatyczną hydrolizę estrów) nienasycony kwas
rycynolowy, który wraz z tworzącymi się jego solami (mydła)
silnie drażnią jelito cienkie, pobudzając je do intensywnej
perystaltyki, jak również nasilają wydzielanie gruczołów
jelitowych.
Olej rycynowy działa silnie przeczyszczająco ( działanie po 2-
4h). Może jednak powodować przekrwienie narządów jamy
brzusznej i miednicy mniejszej (przeciwwskazania w
okresie ciąży) oraz bolesne skurcze jelit.
Dawka jednorazowa u dorosłych wynosi 15 – 30 mL.
Środki działające
drażniąco na jelito
grube
Możemy je podzielić na środki
roślinne i środki
syntetyczne.
Środki roślinne
działające drażniąco na
jelito grube
Wiele roślin zawiera glikozydy antrachinonowe, których
aglikony pod wpływem enzymów bakteryjnych przechodzą
w jelicie grubym w formy czynne – antranole i antrony,
względnie – izo – lub heterodiantrony.
Antrachinony tylko w niewielkim stopniu wchłaniają się w
jelicie cienkim, wchłonięta część jest wydalana z żółcią i
moczem.
Działanie przeczyszczające występuje po 8 – 12 godzinach
lub później.
Glikozydy antrachinonowe występują między innymi w
liściach senesu, korze kruszyny, szakłaku amerykańskiego
oraz w alonie, czyli zagęszczonym soku aloesu.
OBJAWY NIEPOŻĄDANE
Nadmierne działanie przeczyszczające,
Przy długim stosowaniu wywołują zapalenie jelita
grubego przebiegające z biegunkami, hipokaliemią,
osłabieniem mięśniowym oraz uszkodzeniem nerek,
Przechodzą do mleka matki, nadając mu gorzki
smak, i mogą być przyczyną biegunek u niemowląt,
U kobiet mogą nasilać i przedłużać krwawienie
miesiączkowe.
Surowce roślinne zawierające antrachinony są bardzo
często składnikiem rozmaitych ziół i preparatów
reklamowanych jako „odchudzające” – w
rzeczywistości ubytek masy ciała jest głównie
efektem wydalenia z kałem dużych ilości wody, a
przy dłuższym stosowaniu także utrudnienia
wchłaniania substancji pokarmowych.
Produkty lecznicze
Aloe – płyn, proszek
Aloes folium ( w składzie preparatu złożonego
Tabulettae laxantes)
Alona - proszek
Frangulae cortex ( w składzie preparatów :
Normogran, Ortus, Purgaten)
Frangulae cortex pulvis
Frangulae extractum fluidum (w składzie preparatu
Relax)
Frangulae extractum siccum ( w składzie preparatu
Altra)
Kora kruszyny – torebki
Liść senesu – torebki
Senes fix – torebki
Senna – płyn
Sennae extractum, Sennae folium
Środki syntetyczne działające
drażniąco na jelito grube
Lekiem prototypowym była fenoloftaleina, wyparta z lecznictwa
przez nowsze: oksyfenizatynę, bisakodyl, dantron,
pikosulfonian sodowy.
Środki te są estrami difenoli z kwasem octowym ( w takiej
postaci nie działają drażniąco na błonę śluzową żołądka i jelita
cienkiego)
Rozkład do wolnych difenoli ( tylko one działają
przeczyszczająco) następuje częściowo w jelicie grubym, a
częściowo podczas wchłaniania w nabłonku jelitowym.
Wchłonięte difenole są sprzęgane w wątrobie z kwasami
glukuronowym i siarkowym i powtórnie wydalane z żółcią do
przewodu pokarmowego. W jelicie grubym pod wpływem
enzymów bakteryjnych ze sprzężonych metabolitów jeszcze
raz zostają uwolnione difenole.
Krążenie w ustroju tłumaczy fakt ujawniania się działania tych
leków dopiero po 8 – 12 godzinach od doustnego podania.
Działania niepożądane
Mogą wywoływać zapalenie jelita grubego,
Oksyfenizatyna może powodować ciężkie uszkodzenie
wątroby z jej powiększeniem, żółtaczką oraz zwiększeniem
aktywności aminotransferaz i fosfatazy zasadowej we krwi,
Bisakodyl i pikosulfonian sodu są środkami
bezpieczniejszymi, chociaż mogą wywoływać objawy
nietolerancji ze strony żołądka oraz uczuleniowe odczyny
skórne,
Oksyfenizatyna jest bezwzględnie przeciwwskazana u dzieci
oraz osób z przebytą żółtaczką,
Dantron jest stosowany wyłącznie w zaparciach u pacjentów
w terminalnych stadiach choroby nowotworowej,
otrzymujących opioidy, głównie morfinę, dla złagodzenia
bólu, w badaniach na zwierzętach lek wykazuje właściwości
karcinogenne, dlatego należy zapobiegać kontaktowi ze
skórą u chorych z mimowolnym oddawaniem stolca; jest
bezwględnie przeciwwskazany w okresie ciąży
Produkty lecznicze:
Bisacodyl – tabletki powlekane
Pyrilax – tabletki powlekane
INNE ŚRODKI
PRZECZYSZCZAJĄCE
LUBIPROSTON – bicykliczny kwas
tłuszczowy, aktywuje kanały chlorkowe
komórek nabłonka jelita cienkiego, co
zarówno zwiększa wydzielanie wody do
światła jelita
( i rozmiękcza masy kałowe), jak i nasila
ruchy perystaltyczne.
Długotrwałe badania wykazały, że lek ten jest
nie tylko skuteczniejszy od placebo, ale też
względnie bezpieczny ( głównie jelitowe
objawy niepożądane).
OGÓLNE PRZECIWWSKAZANIA
DO STOSOWANIA ŚRODKÓW
PRZECZYSZCZAJĄCYCH
Środków przeczyszczających nie wolno podawać
chorym z bólami brzucha o nieustalonej przyczynie,
Są bezwzględnie przeciwwskazane w przypadkach
ostrego zapalenia wyrostka robaczkowego i
zapalenia otrzewnej,
Zaparcia organiczne, będące następstwem trwałego
zwężenia światła jelit ( np. przez guz nowotworowy ),
Okres ciąży ( przekrwienie miednicy mniejszej,
możliwość wywołania poronień, porodów niewczesnych
lub przedwczesnych); U kobiet w ciąży jeśli zawodzi
dieta, można stosować tylko środki pęczniejące.
Nadużywanie środków
przeczyszczających
Siedzący tryb życia, stresy psychiczne i niewłaściwa dieta
często prowadzą do trudności w wypróżnieniach, stając
się niekiedy przyczyną stosowania bez konsultacji z
lekarzem środków przeczyszczających.
Pominąwszy fakt, że zaparcia mogą być pierwszym objawem
chorób przewodu pokarmowego, np. nowotworowych, lub
wynikają ze stosowania niektórych leków np. soli wapnia,
związków glinu, użycie środków przeczyszczających
prowadzi do atonii jelit. Powoduje to trudności w
wypróżnieniu, wzrasta chęć przyjmowania środków
przeczyszczających, co nasila atonię jelit – w ten sposób
tworzy się błędne koło, sprzyjające ich nadużywaniu.
Dlatego należy ograniczyć ich stosowanie do istniejących
wskazań, w zaparciach czynnościowych należy je
stosować wyłącznie jako środki pomocnicze w
wytwarzaniu regularnego odruchu defekacyjnego,
podając je możliwie najkrócej.