Praca nad 
tekstem 
literackim

Dzieło literackie

I.

Każde dzieło literackie jest tworem 

wielowarstwowym, w którym należy rozróżnić: 

a)

warstwę brzmień słownych, jak też tworów i 

charakterów językowo-brzmieniowych wyższego rzędu;

b)

warstwę znaczeniową zbudowaną z sensów zdań 

wchodzących w skład dzieła;

c)

warstwę usystematyzowanych wyglądów, przez które 

przejawiają się przedmioty w dziele przedstawione;

d)

Warstwę przedmiotów przedstawionych przez czysto 

intencjonalne stany rzeczy, które są wyznaczone przez 

sensy zdań wchodzących w skład dzieła.

Dzieło literackie

II. Z samej budowy 

poszczególnych warstw dzieła 
literackiego płynie organiczny 
związek między jego warstwami, 
a tym samym jedność 
strukturalna dzieła.

H. Markiewicz

Cele pracy nad tekstem



zrozumienie głównej treści utworu



wyodrębnienie głównego bohatera, bohaterów 

drugoplanowych



charakterystyka bohatera, postaci



samodzielne myślenie o postaci/postaciach



zwrócenie uwagi na sposób opisywania świata; w 

tym język literacki



samodzielne myślenie o świecie przedstawionym 

w utworze



próba tworzenia własnych sądów, uogólnień na 

temat lektury

Cele kształcenia realizowane 
podczas pracy nad tekstem 
literackim



doskonalenie techniki czytania i rozumienia tekstu; 



wyjaśnianie treści czytanych tekstów; pogłębianie wiedzy o życiu



przygotowanie do samodzielnego czytania tekstów dłuższych; 



kształcenie umiejętności wyrazistego i estetycznego czytania 

głośnego



rozwijanie umiejętności zdobywania wiedzy poprzez lekturę tekstów 

literackich, popularnonaukowych



kształcenie umiejętności ustnego i pisemnego wypowiadania się na 

temat lektur



wzbogacanie czynnego i biernego słownictwa uczniów



kształtowanie wrażliwości i świadomości odbioru tekstu literackiego



kształtowanie właściwych wartości i postaw



rozwijanie wyobraźni twórczej i odtwórczej



rozwijanie zdolności literackich uczniów

Metody szkolnej analizy 
(rozbioru) działa literackiego

Według Karola Lausza: 

metoda typolektoralna (pierwszego wzorowego czytania 

utworu) - metoda filologiczna - metoda objaśnieniowa 

(egzegeza) - metoda interpretacyjna - metoda intuicyjna 

(intuitywna) - metoda impresyjna - metoda analizy 

heurystycznej (rozbioru heurystycznego) - metoda 

dyskusyjna - metoda sądu literackiego - metoda 

zagadnieniowa - metoda pracy z tekstem (metoda 

rozbioru dokumentacyjnego) - metoda analizy 

recytacyjnej

 

Strategie nauczania 
literatury 

Według B. Chrząstowskiej i S. 

Wysłołuch



Strategia E

 – ukierunkowana na 

rozwój procesów emocjonalnych, 
metody ekspozycji

Strategia odbiorcza: uczeń w roli czytelnika – 
metody biernego odbioru np. swobodne rozmowy 
na temat przeczytanej lektury bez dociekań 
analitycznych, słuchanie płyt, nagrań, słuchowisk, 
udział w wieczorach poetyckich itp.

Strategie nauczania 
literatury



Strategia O

 – ukierunkowana na rozwój 

umiejętności, metody działań 

praktycznych

Strategia odbiorcza: uczeń w roli wychowawcy – 

metoda gier i zabaw; metody ćwiczeń w mówieniu i 

pisaniu związanych z lekturą:

1. wykonania pozawerbalne o charakterze ludycznym 

( ilustrowanie tekstu, śpiew, dobór właściwej ilustracji, 

zabawy rytmiczne itp.)

2.    wykonania werbalne o charakterze ludycznym (sąd 

literacki, plebiscyt, konkursy literackie)

Strategie nauczania 
literatury

3. interpretacje głosowe (głośne czytanie, czytanie z 

podziałem na role, recytacja, inscenizacja)

4. ćwiczenia w mówieniu (dyskusje nad postawą 

bohaterów, oceną środowiska, problematyką 

moralną, społeczną – najczęściej w postawie 

czytelniczej, w kontekście pozaliterackim

5. ćwiczenia w pisaniu

Strategie nauczania 
literatury



Strategia P

 – rozwijająca myślenie uczniów w 

toku rozwiązywania problemów, metody 
poszukujące, heureza lub metoda problemowa

Strategia odbiorcza: uczeń w roli badacza – faktów i zjawisk 
literackich, metody analityczne: 

1.

wstępne ćwiczenia wdrażające (charakterystyka postaci, 
dekompozycja utworu, układanie planu itp.)

2.

ćwiczenia analityczne (opis i określanie danego elementu 
poetyki, uchwycenie związków między tymi elementami, 
określenie dominanty w utworze itp.,)

3.           Ćwiczenia w interpretacji (wartościowanie, porównywanie utworów itp.)

Metody kształcenia 
literackiego

Według Z. Urygi: 

1.

Metoda impresyjno-eksponująca

Czytanie i słuchanie tekstu, na ewentualnym wyzyskaniu 
możliwości technicznych (malarskich, muzycznych, 
płytowych), czyli na organizacji dźwiękowej i wizualnej 
przestrzeni kształtującej utwór.
Wypowiedzi uczniów stanowią konieczne dopełnienie 
działań nauczyciela, obliczonych właśnie na pobudzenie 
wyobraźni, wywołanie reakcji emocjonalnej i wyzwalanie 
osobistej odpowiedzi na wartość.

Metody kształcenia 
literackiego

2. 

Metoda analizy dokumentacyjnej

Akcent pada na podejście badawcze, operacje 
intelektualno-estetyczne.
Dzieło literackie staje się przedmiotem obserwacji, analizuje 
się je i interpretuje, stosując techniki, jak rozmowa, 
eksplikacja, praca pod kierunkiem, analiza problemowa.

Metody kształcenia 
literackiego

3. 

Metoda analizy wykonawczej

Jest to takie czytanie i wygłaszanie utworu, które staje się 
sposobem jego poznawania. Łączy się z takimi ćwiczeniami, 
jak podkreślanie ważniejszych słów, uzupełnianie tekstu 
znakami przestankowymi, porównywanie różnych recytacji.

Rozwój operacji intelektualnych jest tu oparty na podłożu 
aktywizacji wyobraźni dźwiękowej, wrażliwości na formę 
muzyczną poezji i prozy, na rytm i strukturę prozodyczną 
tekstu.

Metody kształcenia 
literackiego

4. 

Metoda przekładu intersemiotycznego albo 

analizy pozawerbalnej

Uczniowie przekształcają tekst na inne kody: 
obrazowe, akustyczne, jak rysowanie, malowanie, 
inscenizacja, gry wykorzystujące mowę ciała. 
Trzeba pamiętać o tekście i sprawdzać 
przystawalność przekładu do oryginału, ale też 
wierzyć w wyobraźnię uczniów.

Metody kształcenia 
literackiego

5.

 

Metoda dyskusji

, czyli wzajemna wymian zdań, 

wspólne rozpatrywanie jakiegoś zagadnienia, 
rozmowa. Odmianą dyskusji może być sąd 
literacki.

Etapy pracy nad tekstem 
literackim – nauczanie 
elementarne

1.

Przygotowanie do czytania i odbioru 
tekstu

(rzeczowe, słownikowe, emocjonalne)

Formy:
a) rozmowy i pogadanki (przypomnienie wiadomości, 

uzupełnienie braków)

b) swobodne wypowiedzi uczniów (zainteresowanie tekstem, 

rozumienie głównych myśli)

c) wycieczki i obserwacje (film, audycja radiowa)
d) wyjaśnienia nauczyciela

Etapy pracy nad tekstem 
literackim – nauczanie 
elementarne

2. Opracowanie utworów literackich

a)

Analityczne formy pracy z tekstem:

-

nawiązywanie treści tekstu do przeżyć i doświadczeń dzieci

-

zestawianie treści lektury z ilustracją

-

wyodrębnianie zdarzeń i ustalanie ich kolejności

-

wyodrębnianie głównych i drugoplanowych postaci; próba ich 

charakterystyki

-

wyodrębnianie obrazów i ustalanie myśli przewodniej utworów

-

określanie czasu i miejsca akcji utworu

-

wyodrębnienie w tekście charakterystycznych fragmentów 

wskazanych przez nauczyciela

-

wyróżnianie w utworach literackich opisu, dialogu

-

czytanie z podziałem na role, dramatyzacje i inscenizacje

Etapy pracy nad tekstem 
literackim – nauczanie 
elementarne

b) Syntetyczne ćwiczenia oparte na utworach literackich

 

(łączenie formy z treścią)

-

Układanie i zapisywanie planu utworu

-

Ilustrowanie utworu

-

Opowiadanie utworu zgodnie z planem

c) Inne ćwiczenia z wykorzystaniem treści utworów

-

Opowiadania twórcze

-

Inne tytuły, inne zakończenie

-

Uczenie się na pamięć