Językoznawstwo
kognitywne
Wykłady 2007/8
Joanna Szwabe
Językoznawstwo
kognitywne
Wykłady 2007/8
Joanna Szwabe
Ćwiczenie
• Test Ajdukiewicza z alternatywą
• W sądzie też?
Założenie: wiecie, że Piotr zabił tę
kobietę.
Piotr zabił tę kobietę lub Marek
zabił tę kobietę. Tak, czy nie?
Ćwiczenie
Założenie: wiecie, że Piotr zabił tę kobietę.
Piotr zabił tę kobietę lub Marek zabił tę kobietę. Tak, czy
nie?
Implikatura: Piotr zabił tę kobietę lub
Marek zabił tę kobietę i nie wiem który.
Jeśli wiem który, muszę odwołać tę
implikaturę.
Inaczej skłamię (będzie to kłamstwo
implikaturowe).
Pragmatyka: podejście
lingwistyczne
• znaczenia wywnioskowane jako
wyrafinowany dodatek do
standardowych funkcji języka
• znaczenie mówcy jako pochodne
od znaczenia zdania
• analiza dyskursu może dostarczyć
zadowalających wyjaśnień bez
odwołań do genezy języka
Pragmatyka: podejście
kognitywne
• Istota
naszej
kompetencji
pragmatycznej, jest określana w
równym
stopniu
przez
naturę
poznania,
jak
procesy
stricte
językowe
• Powiązanie
czynników
pragmatycznych z modułem teorii
umysłu, raczej niż z strukturą języka
Wytyczne językoznawstwa
kognitywnego a pragmatyka
kognitywna
próba opisu języka w kategoriach
poznawczych (Sperber i Wilson)
kognitywna generalizacja w Teorii
Relewancji
Relewancja
• Informacja relewantna, warta uwagi, to taka,
która przynosi znaczący efekt poznawczy,
czyli taka która wzięta razem z tym, co
słuchacz już wie lub zakłada, pozwala na
wnioski, które inaczej nie byłyby możliwe
• Waga pojęcia intencji mówcy w modelu
inferencyjnym
• Intencja informacyjna a komunikacyjna
mówcy
Intencje informacyjna i
komunikacyjna
Przykład
A: Pójdziemy do Zoo? Proszę!
B: Teraz wszystkie zwierzęta już na pewno śpią.
Słowa B nie mówią nam, że mówca myśli, że
jest za późno na wizytę w Zoo, a tylko, że
pragnie, by słuchacz uwierzył, że tak jest.
Komunikacja może zachodzić, gdy intencja ta
nie jest spełniona - nie jest to intencja, by coś
zakomunikować
• Intencja
informacyjna
to
pragnienie
wywołania
swą
wypowiedzią
pewnego
przekonania w umyśle adresata.
• Intencja
komunikacyjna
jest
intencją
informacyjną drugiego rzędu, tj. intencją, aby
ujawnić intencję informacyjna pierwszego
rzędu
Redukcyjny charakter T.R.
Motywy redukcji
Redukcja odbiorców do adresata
• Tylko gdy, odbiorca jest adresatem mówca może
modyfikować swą wypowiedź ze względu na wiedzę
dotyczącą odbiorcy tak, by była najbardziej skuteczna w
spełnieniu jego intencji
Redukcja treści przekazywanych do intencjonalnych
• włączenie komunikowanych nieintencjonalnie treści
wprowadza w konflikt z przyjętym uprzednio pojęciem
znaczenia mówcy, w którym istotną rolę gra jego intencja.
Redukcja aktów komunikacji do ostensywnych
• Obecność informacyjnej intencji mówcy z osobna nie
stanowi przykładu komunikacji, a jedynie skrytego
przekazu informacji
Odbiorca – naiwny
optymista w T.R.
•
słuchacz zakłada, że mówca postępuje
zarówno szczerze jak i kompetentnie
•
Procedura rozumienia w Teorii
Relewancji
1. Adresat podąża linią najmniejszego oporu
przetwarzając
sygnał.
W
szczególności
testuje hipotezy interpretacyjne w kolejności
dostępności.
2. Zatrzymuje się kiedy jego oczekiwania, co do
relewancji zostaną spełnione
Parametr wysiłku -
konsekwencje
• właściwa
interpretacja
to
pierwsza
interpretacja
„Słuchacz ma działać po linii najmniejszego oporu
ponieważ oczekujemy od mówcy, że uczyni swą
wypowiedź najbardziej relewantną na jaką go stać i
stąd jak najłatwiejszą do zrozumienia”
• właściwa
interpretacja
to
jedyna
interpretacja
„Jest sprzeczne z założeniem relewancji, by
wypowiedź miała dwie lub więcej alternatywne
interpretacje, z których każda byłaby wystarczająco
relewantna, gdyż zmuszałoby to słuchacza do
dodatkowego wysiłku związanego z wyborem.”
(Sperber & Wilson 2002).
Teoria Relewancji:
problemy
• Parametry wysiłku i korzyści poznawczej:
niejasna sytuacja powstaje, gdy zarówno
korzyść poznawcza jak i wysiłek są
niewielkie (Kalisz 1993)
• Pozostałości modelu kodu w TR pod postacią
prymatu mówcy – ujęcie odbiorcy jako
odbiornika niespójne z kognitywnym
podejściem (Szwabe 2006)
• Procedura rozumienia w TR przewiduje
więcej błędów komunikacji, niż się
rzeczywiście pojawia (Szwabe 2006)
Model inferencyjny:
problemy
• lingwistyka ludowa
• metafora przewodu (Michael Reddy)
• słowa to pojemniki, z których
rozpakowujemy znaczenie,
komunikacja to przesyłanie, mówimy:
nadawca, odbiorca, nie odebrałem
jego przekazu
• zastosowanie modelu Shannona-
Weavera do komunikacji werbalnej
Model Shannona-Weavera
Nadawca
Odbiorca
sygnał
kodowanie
przekazu
dekodowanie
przekazu
szum
Uproszczenia w kluczowych węzłach ludzkiej
komunikacji:
trywializuje problem znaczenia - cały przekaz ma
być zawarty w sygnale
ignoruje czynniki kontekstowe
kładzie nacisk na procedurę transmisji informacji
Echa modelu kodowego w
modelu inferencyjnym–
asymetryczność
• Asymetryczny
charakter
komunikacji
bezkontrowesyjny w ujęciu porozumiewanie to
dekodowanie
• Przyjęcie
pragmatycznego
modelu
komunikacji
zmusza do zrewidowania odziedziczonych po modelu
kodu poglądów, np. założenia o wiodącej roli mówcy
• Zwiększone wymogi wobec odbiorcy w modelu
inferencyjnym :
- znaczenie komunikatu wykracza poza znaczenie
kodowane
- ekonomiczność
komunikacji
inferencyjnej
zawdzięczamy poleganiu na inferencjach i założeniach
odbiorcy (Szwabe 2006).
Prymat mówcy
Pytanie:
‘jak
rozumiemy
komunikaty?’
standardowo formułuje się jako pytanie: ‘jak
mówca sprawia, że słuchacz go zrozumie?’
Dominacja mówcy w Teorii Relewancji w takich
aspektach komunikacji:
znaczenie komunikatu to znaczenie mówcy
rozumienie komunikatu to odtworzenie intencji
mówcy
mówca
kontroluje
cały
proces
i
jest
odpowiedzialny za niepowodzenia komunikacji
o powodzeniu aktu komunikacji można mówić
wtedy, gdy intencja mówcy zostaje spełniona
idea wymienialnego odbiorcy - powodzenie
aktu komunikacji jest warunkowane jedynie
kompetencją mówcy
Prymat mówcy wg Sperbera i
Wilson
„
Problemy koordynacji w tańcu są redukowane,
jeśli
nie
zupełnie
rozwiązywane,
przez
pozostawienie odpowiedzialności temu, kto
prowadzi, podczas gdy jego partnerka ma tylko
pozwolić sobą pokierować. Zakładamy, że
podobnie jest w komunikacji. Rzeczą mówcy jest
właściwie ocenić jakie elementy kontekstowe i
kodowane będą dostępne słuchaczom i jakich
prawdopodobnie użyją w procesie rozumienia.
Także odpowiedzialność za nieporozumienia leży
po stronie mówcy, tak że słuchacz może
spokojnie zaufać znaczeniom i kontekstowi,
które pierwsze przyjdą mu do głowy.” (Sperber
& Wilson 1995:43).
Strategie interpretacyjne wg
Sperbera
• Naiwny optymizm
• Ostrożny optymizm
• Rozumienie dla zaawansowanych
Strategia naiwnego
optymizmu
• Założenia o dobrej woli i kompetencji
mówcy
• Naiwna strategia działa poprawnie, gdy
jej założenia są spełnione.
• Strategia
naiwnego
optymizmu
uniemożliwia zrozumienie komunikatu
kiedy mówca jest niekompetentny
• Naiwny optymizm jest strategią domyślną
w
TR,
nad
którą
zaawansowana
interpretacja może być nadbudowana,
jako druga runda.
Strategia ostrożnego
optymizmu
• Uchylone założenie o kompetencji nadawcy
• Słuchacz przypisze zdaniu znaczenie, które
mówca mógł uważać za najbardziej
relewantne i łatwo dostępne, raczej niż to,
które jest faktycznie najbardziej relewantne
dla słuchacza
Przykład
On nie wie, że zastanawiam się, czy ona
przyjdzie. Więc mówiąc Spóźnia się musiał
mieć coś innego na myśli
Strategia zaawansowana
• Zaawansowane rozumienie nie
zakłada ani kompetencji, ani dobrej
woli nadawcy.
• Dopuszcza się, że mówca może
próbować spełnić swą informacyjną
intencję przez okazanie odbiorcy
nieautentycznego dowodu informacji,
jaką chce, by wzięto za prawdziwą.
Strategia zaawansowana
Przykład
Adam i Ewa wychodzą na bal sylwestrowy
zostawiając dziecko z opiekunką. Opiekunka
miała zostać do pierwszej w nocy, ale
ostatecznie powiedziała Ewie, że zgadza się
zostać do drugiej. Jednak na balu Ewa martwi
się o dziecko i chce wracać. Błędnie sądząc, że
Adam nie wie o tym, że opiekunka zmieniła
decyzję, mówi Adamowi, że jest już późno. Jeśli
Adam założyłby, że Ewa wykazuje dobrą wolę
nie mógłby zrozumieć jej wypowiedzi (Sperber
1994).
Strategia zaawansowana
• W zaawansowanej strategii zakłada się o
mówcy jedynie, że zamierza wydawać się
kompetentny i wykazujący dobrą wolę.
• Słuchacz powinien analizować
wypowiedź do momentu, aż znajdzie
pierwszą interpretację, co do której
mówca mógł uważać, że wyda się jego
adresatowi (a nie będzie) relewantna
(Sperber 1994).
Strategie interpretacyjne:
problemy
• Sperber: ‘Naiwny optymizm’ pozostaje strategią
domyślną, do wyrafinowanej interpretacji ucieka się
odbiorca jedynie, gdy prostsze strategie zawodzą.
• Krytyka Szwabe:
– Do wykrycia, że naiwny optymizm zawiódł, musiałby już
użyć strategii zaawansowanej
– Łatanie ad hoc
– Osłabienie Zasady Relewancji dla komunikacji werbalnej
oraz procedury rozumienia w teorii relewancji.
– ‘Druga runda’ interpretacyjna jest mało prawdopodobna ze
względu na szybkość komunikacji
– Mnożenie strategii interpretacyjnych ponad konieczność