Niepowodzenia w 

Nauce Szkolnej

Pojęcie ''Niepowodzenia 

Szkolnego''

''Proces pojawiania się i utrwalania 

rozbieżności między celami a 

osiagnięciami szkolnymi uczniów oraz 

kształtowanie się negatywnego stosunku 

młodzieży wobec wymagań szkoły.''

W.Okoń

W.Okoń

Pojęcie ''Niepowodzenia Szkolnego''

''Sytuacja  która  charakteryzuje  się 

występowaniem  rozbieżności    między 

wymaganiami 

wychowawczymi 

i 

dydaktycznymi 

szkoły 

a 

postępowaniem 

uczniów 

oraz 

uzyskiwanymi  przez  nich  wynikami 

nauczania.''

C.Kupisiewicz

C.Kupisiewicz

Czynniki Zapobiegające 

Niepowodzeniom Szkolnym u 

Uczniów :

 

Dobra atmosfera pracy w szkole i pozytywne 

relacje        nauczyciela z uczniem.

 Sposób w jaki nauczyciel realizuje nauczanie 

–                 wzbudzanie motywacji ucznia.

  Traktowanie ucznia z szacunkiem , uczeń 

jest doceniany, traktowany sprawiedliwie.

 Poczucie humoru ze strony nauczyciela.

 Dobre relacje uczniów w klasie szkolnej.

 Podmiotowe traktowanie ucznia,wdrażanie 

go do samodzielności,kształtowanie postawy 

twórczej , rozwijanie jego zainteresowań.

 Atmosfera domowa w rodzinie ucznia , 

poziom kulturalno – moralny , wykształcenie 

rodziców , współpraca rodziców ze szkołą.

Schemat 

Klasyfikacji 

Niepowodzeń w 

Nauce

Niepowodzenia w 

Nauce

Ukryte

 

Jawne

Przejściowe

Względnie Stałe

Drugoroczność

Odsie

w

Rodzaje Niepowodzeń

 

Niepowodzenia dydaktyczne

Niepowodzenia dydaktyczne – 

niepowodzenia w zakresie nauki szkolnej.

 

Niepowodzenia Wychowawcze

Niepowodzenia Wychowawcze – 

niepowodzenia w       zakresie kształtowania 

postaw moralnych i         społecznych oraz 

cech charakteru.

Niepowodzenia ukryte

Możemy w tym procesie wyróżnić kilka faz.. 

„Pierwsze dwie fazy to okres niepowodzenia 

ukrytego; pojawiają się wówczas pierwsze braki w 

opanowaniu materiału, stopniowo stają się one 

coraz większe, jednocześnie występują pierwsze 

oznaki niezadowolenia ze szkoły i negatywnego 

do niej stosunku”

 

 

(W. Okoń)

(W. Okoń)

Niepowodzenia ukryte występują, bowiem u 

dużej liczby uczniów Kiedy przyjmują formę 

bardziej ujawnioną, zaczynają pojawiać się 

oceny niedostateczne. Można również mówić o 

niepowodzeniach szkolnych w przypadku, gdy 

uczeń o dużych zdolnościach osiąga wyniki 

słabe, wystarczające zaledwie do promocji. 

Trzeba również zdawać sobie sprawę,”że 

pojęcie powodzenia i niepowodzenia w nauce 

szkolnej można i trzeba rozpatrywać zawsze 

łącznie, w nauczaniu bowiem, kiedy kończy się 

powodzenie, wówczas zaczyna się 

niepowodzenie – i odwrotnie”

                                                                              

  

(J. Konopnicki)

(J. Konopnicki)

Niepowodzenia 

Jawne

  Zazwyczaj powstałe przez niepowodzenia 

ukryte.

  Nauczyciel zauważa braki w wiedzy i          

              umiejętnościach ucznia i ocenia jego 

wyniki jako      niezadowalające. 

Opóźnienie

Opóźnienie

 przejściowe 

 przejściowe 

występuje gdy :

występuje gdy :

Ocena niedostateczna nie 

obejmuje całorocznej pracy 

ucznia, lecz odnosi się do 

rezultatów uzyskanych przez 

niego w ciągu roku szkolnego. 

Oceny te zostają poprawione 

lecz braki nadal się pogłębiają

Drugoroczność

Ocena niedostateczna odnosi się 

do wyników całorocznej pracy 

ucznia i przez to musi powtarzać 

klasę

Odsiew

Odsiew

Przerwanie przez ucznia nauki szkolnej przed 

osiągnięciem obowiazkowego wykształcenia.

 Niepowodzenia w nauce przynoszą dla uczniów i 

ich rodziców poniżenie , przykrości oraz miono 

''nieudaczników''. Osoby te najczęściej zasilają 

grono bezrobotnych i tworzą margines 

społeczny.Część młodzieży objętej odsiewem staje 

się wtórnymi analfabetami. 

Cztery Fazy Niepowodzeń według 

Konopnickiego :

I. Braki w wiadomościach ( najczęściej język 

ojczysty i matematyka )

II. Większe braki powodują sięganie ucznia do 

''nielegalnych pomocy'' .

III. Uczeń otrzymuje oceny niedostateczne – 

nauczyciel dostrzega powiększające się braki 

w wiadomościach i umiejętnościach ucznia.

IV. Drugoroczność.

Przyczyny niepowodzeń w nauce 

szkolnej

♦ przyczyny społeczno – środowiskowe

♦ przyczyny biopsychiczne

♦przyczyny dydaktyczne

Przyczyny społeczno - 

środowiskowe

Na powodzenie ucznia w nauce szkolnej wpływają warunki 

materialne i kulturalne w rodzinie dziecka takie jak:
→sytuacja materialna, 
→konsumpcja kulturalna rodziny,
→praca zawodowa matki, 
→język rodziców,
→formy spędzania wolnego czasu itp.
Kultura pedagogiczna rodziców, a w niej świadomość 
wychowawcza, jest tym składnikiem warunków kulturalnych 
rodziny, który bezpośrednio jest związany z procesami 
wychowawczymi w rodzinie. Istnieje wyraźna zależność między 
atmosferą wychowawczą w domu a niepowodzeniami w nauce 
szkolnej dzieci i młodzieży.

Patologia życia i kryzysy wychowania w rodzinie, przemoc to 

negatywne zjawiska wpływające na niepowodzenia w nauce. 

Do innych przyczyn należy niski poziom społeczno-kulturalny 

rodzin uczniów, brak właściwej atmosfery uczuciowej 

pomiędzy rodzicami, serdeczności w stosunku do dziecka. 

Ujemny wpływ na motywację do nauki i jej rezultaty ma także 

rozbicie małżeństwa rodziców, co powoduje zagrożenia i 

często jawny brak zgodności rodziców co do wychowania, jak 

też zmienności uczuć z ich strony. Wpływ na niepowodzenia 

dzieci w nauce ma również bezrobocie ich rodziców. Zaburza 

ono procesy związane z funkcjami poznawczymi uczniów. 

Niedożywienie powoduje bierność, osłabienie koncentracji, 
pamięci oraz zwolnienie innych funkcji umysłowych

.

  

Poziom wiedzy uczniów zależy również od miejsca zamieszkania. 

Uczniowie mieszkający na wsi osiągają znacznie niższe rezultaty niż 

uczniowie, którzy mieszkają w mieście. Uczniowie szkół wiejskich 

stanowią niewielki odsetek licealistów. Poziom wiedzy uczniów jest 

istotnie zróżnicowany w zależności od przynależności do określonej 

grupy społeczno-zawodowej. Najlepsze rezultaty w pomiarze wiedzy 

szkolnej osiągają dzieci pochodzenia inteligenckiego, pracowników 

umysłowych i robotników kwalifikowanych. Istnieje więc wysoka 

zależność między poziomem wykształcenia szkolnego rodziców a 

poziomem wiedzy szkolnej ich dzieci.

Przyczyny biopsychiczne

Wielu pedagogów i psychologów dostrzega zależności pomiędzy 

poziomem rozwoju umysłowego dzieci a ich powodzeniem czy też 

niepowodzeniem w nauce szkolnej. Poziom pracy dydaktycznej szkoły, 

przystosowany w zasadzie do uczniów o przeciętnych zdolnościach jest 

dla jednych zbyt niski, a dla drugich zbyt wysoki. Wskutek tych 

rozbieżności powstaje szereg konfliktów między uczniami a szkołą, w 

wyniku których wielu wychowanków wskazuje różne zaburzenia w 

zachowaniu. Zaburzenia te powoduje nie tyle brak zdolności, ile raczej 

niepowodzenia szkolne, których przyczyną jest zazwyczaj inny rodzaj 

zdolności ucznia niż ten, którego wymaga szkoła. Na powodzenia w 

nauce ma wpływ inteligencja, cechy charakteru, zaburzenia 

osobowości. Wielu uczniów przeżywa stany depresyjno-lękowe, strach i 

stres związane z kontrolą i oceną ich pracy. Często ci uczniowie nie 

radzą sobie z porażkami, nie potrafią dostosować się do rygorów 

szkolnych, nie lubią czy boją się niektórych nauczycieli.

Inną przyczyną 

niepowodzeń w nauce jest 

brak motywów uczenia się, 

powolne tempo myślenia, 

niestałość uwagi wskutek 

nadmiernej pobudliwości 

psychoruchowej. Czynniki 

wrodzone np. zdolności 

czy cechy charakteru 

wpływają w pewnym 

stopniu na postępy 

uczniów w nauce szkolnej.

 

Przyczyny dydaktycz ne

Przyczyną niepowodzeń, obok wpływu czynników społeczno-środowiskowych i 

biopsychicznych, są przyczyny dydaktyczne. Są one przejawem skutków 

dysfunkcjonalności współczesnej szkoły. Niepowodzenia w pracy szkolnej 

uczniów są w znacznym stopniu niepowodzeniami szkoły i nauczycieli.

Uczeń ma naturalną motywację do nauki. Nauczyciel jako osoba motywująca 

stwarza warunki umożliwiające wszystkim uczniom wydobycie na jaw ich 

naturalnych tendencji do nauki. Aby naprawdę wyzwolić naturalną motywację, 

nauczyciel musi traktować uczniów podmiotowo, musi stworzyć dobre relacje z 

uczniami i klimat wzajemnego zaufania.

Bardzo ważne jest to, czy uczeń lubi chodzić do szkoły i uczyć się. Zamiłowanie 

do nauki szkolnej w dużym stopniu zależy od emocjonalnego pozytywnego 

powiązania ucznia z nauczycielem, który swoją wiedzą, taktem 

pedagogicznym, swoją postawą potrafi rozbudzić zainteresowanie do 

nauczanych przedmiotów. Między nauczycielem i uczniem może wytworzyć się 

negatywne powiązanie emocjonalne, które bardzo często odbija się ujemnie na 

nastawieniu ucznia do nauki szkolnej.

Współczesna szkoła niejednokrotnie zbyt słabo uwzględnia autentyczne 

potrzeby uczniów, traktuje ich przed wszystkim przedmiotowo. Takie 

traktowanie w szkole powoduje u znacznej części uczniów działania o 

charakterze biernym i obronnym. Postulowane zmiany paradygmatu 

szkoły, podnoszące potrzebę odejścia od wzorca adaptacyjnego na rzecz 

wzorca podmiotowego i kreatywnego, okazują się trudne do 

przeprowadzenia, gdyż naruszają mocno osadzony w świadomości 

nauczycielskiej schemat edukacji.

W nowoczesnej dydaktyce obraz ucznia jako biernego odbiorcy wiedzy 
uległ zmianie, modyfikując także pogląd o nauczycielu. Nauczyciel 
przestaje być źródłem wiedzy, ale pełni rolę polegającą na ułatwianiu 
samodzielnej nauki uczniów i pomaga im w dotarciu do wiedzy. Nowe 
tendencje w teorii kształcenia sugerują, że ułatwianie uczenia się może 
być ważniejsze niż przekazywanie informacji. Traktując uczenie się jako 
aktywny proces, nauczyciel przede wszystkim ułatwia uczenie się, 
wzbudza i wyzwala motywację do nauki, a nie przekazuje wiedzę. 

Przyczyny dydaktyczne niepowodzeń szkolnych można podzielić na

:

◊ względnie niezależne od nauczyciela np. plan lekcji, 

wyposażenie szkoły, liczba uczniów w klasie

◊ względnie zależne od nauczyciela np. błędy metodyczne

Duża liczba uczniów w klasie, mało elastyczny system 
nauczania utrudnia indywidualizowanie pracy szkolnej, 
dostosowywanie jej do zainteresowań i potrzeb uczniów. 
System ten skazuje na niepowodzenia w nauce uczniów 
mniej zdolnych, zdolnym zaś nie umożliwia rozwoju.

Podstawową i najważniejszą przyczyną niepowodzeń w nauce są 

błędy metodyczne nauczycieli. Wynikają one z braku 

umiejętności pedagogicznych. Niedostateczna pod względem 

metodycznym praca nauczycieli oraz różnorodne braki tkwiące w 

niedoskonałych programach, podręcznikach i środkach 

dydaktycznych szczególnie odbijają się na uczniach mniej 

zdolnych. Wśród błędów metodycznych można by wymienić 

nieuświadamianie uczniom celów, werbalizm, jednostronny 

intelektualizm, słabe aktywizowanie i motywowanie uczniów, 

brak systematycznej kontroli wyników w nauce, przeciążanie 

nauką domową itp. Efekty pracy uczniów są adekwatne do pracy 

dydaktycznej nauczyciela. 

Najwszechstronniejszej analizy dydaktycznych przyczyn 

niepowodzeń szkolnych dokonał C. Kupisiewicz, wyróżniając 

trzy główne przyczyny tego zjawiska:

► błędy metodyczne popełniane przez nauczycieli w czasie 

lekcji polegające na słabej znajomości procesu nauczania – 

uczenia się

► niedostateczna znajomość uczniów przez nauczycieli, a 

stąd brak indywidualizacji nauczania

► brak należytej opieki nad uczniami opóźnionymi ze strony 

nauczyciela i szkoły

Pomimo należytej znajomości różnych uwarunkowań rozwoju 

i aktywności poznawczej dzieci i młodzieży – to przede 

wszystkim uczniowie odczuwają ciężar „winy” i „kary” za 

niepowodzenia. 

Znajomość symptomów i uwarunkowań 

zjawiska umożliwia całościowe podejście do 

zagadnień – zapobiegania, wykrywania i 

przezwyciężania niepowodzeń uczniów w pracy 

szkolnej. Nauczyciel może stosować różne 

metody i środki zapobiegania i likwidowania 

niepowodzeń szkolnych. Czynności zmierzające 

do zapobiegania w powstawaniu luk i braków w 

opanowanym przez uczniów materiale 

nauczania nazywać będziemy profilaktyką 

pedagogiczną. Natomiast czynności mające na 

celu możliwie wczesne wykrywanie 

powstających luk i zaległości nazywamy 

diagnozą pedagogiczną. Czynności, których 

zadaniem jest wyrównywanie wykrytych 

opóźnień w nauce nazywamy terapią 

pedagogiczną.

Biorąc pod uwagę trzy główne przyczyny 

niepowodzeń w nauce, Kupisiewicz każdej 

z przyczyn przedstawił odpowiedni 

system zabiegów co ilustruje 

przedstawiony wykres.

Rodzaje przyczyn niepowodzeń dydaktycznych i 

ich związek ze środkami zaradczymi

Przyczyny dydaktyczne

Środki zaradcze

a) Względnie niezależne 

      od nauczyciela

b) Względnie zależne 

     od nauczyciela

-Błędy i usterki

  metodyczne

-Niedostateczna 

  znajomość uczniów

-Brak opieki nad uczniami

  opóźnionymi ze strony 

  nauczycielia

profilaktyka pedagogiczna

  diagnoza pedagogiczna

terapia pedagogiczna

Zabiegi profilaktyczne, diagnostyczne, 

terapeutyczne wiążą się ściśle z 

usuwaniem przyczyn niepowodzeń 

uczniów względnie zależnych od 

nauczyciela. Czynności profilaktyczne mają 

więc nie dopuszczać do powstawania 

błędów metodycznych. Błędom 

wynikającym z nieznajomości uczniów 

przez nauczyciela mają z kolei zapobiegać 

czynności diagnostyczne, natomiast celem 

zabiegów terapeutycznych jest 

zapewnienie odpowiedniej opieki uczniom 

opóźnionym w nauce szkolnej.

Wyniki procesu nauczania – uczenia się w dużej 

mierze zależą od stosowanych przez 

nauczyciela metod, form i środków 

dydaktycznych oraz od uwzględnienia 

określonych prawidłowości tego procesu. 

Metody i formy, które dają najlepsze rezultaty 

oraz przyczyniają się skutecznie do wzrostu 

efektywności nauczania należy nauczanie 

problemowo-grupowe, nauczanie 

programowane, nauczanie zróżnicowane 

(zindywidualizowane).

Nauczanie problemowe wpływa na wzrost 

zainteresowania nauką, wdraża do grupowego 

przezwyciężania trudności, wyrabia 

samodzielność myślenia i działania, czyni 

wiedzę trwalszą i operatywną. Rozwiązywanie 

problemów w zespołach uczniowskich może 

stać się ważnym elementem profilaktyki 

dydaktycznej.

Mając na uwadze, że istnieją różnice między 

zdolnościami i uzdolnieniami uczniów w tym 

samym wieku, należy podejmować takie 

rozwiązania, które pozwoliłyby każdemu 

uczniowi rozwinąć swój zasób zdolności i 

uzdolnień. Na uwagę zasługują różne 

rozwiązania problemu indywidualizacji poprzez 

zmianę organizacji kształcenia w szkole. 

Harmonijne kojarzenie form zbiorowych, 

zespołowych i indywidualnych stwarza jedyną w 

swoim rodzaju możliwość pobudzania i 

rozwinięcia indywidualnych sił i możliwości 

każdego ucznia. Tło społeczne jest 

nieodzownym warunkiem tego rozwoju, daje 

każdemu szansę na konfrontację własnych 

możliwości z możliwościami innych, a zarazem 

szansę aprobaty i uznania lub poznania 

własnych braków. Profilaktyka pedagogiczna to 

przede wszystkim prawidłowa i racjonalna 

procesu nauczania – uczenia się.

Diagnoza pedagogiczna na ma celu  

wykrywanie u uczniów luk i braków w 

wiadomościach i umiejętnościach. Może ona 

być indywidualna bądź zbiorowa, zaś każda z 

nich może miech charakter wycinkowy lub 

całościowy.

Diagnoza indywidualna polega na 

wykrywaniu przez nauczyciela określonego 

przedmiotu nauczania luk w wiadomościach i 

umiejętnościach uczniów, powstałych tylko w 

zakresie nauczanego przez niego przedmiotu 

szkolnego. Ma ona charakter wycinkowy gdy 

nauczyciel wyłącznie niedostatecznymi 

postępami uczniów w nauce a nie zwraca uwag 

na przyczyny tego stanu bądź całościowy gdy 

analizuje przyczyny biopsychiczne, 

dydaktyczne i społeczne.

Diagnoza zbiorowa polega na wykrywaniu luk 

w wiadomościach i umiejętnościach uczniów 

przez wszystkich nauczycieli uczących w danej 

klasie. Może ona mieć charakter wycinkowy lub 

całościowy.

Podstawą diagnozy pedagogicznej są 

indywidualne rozmowy nauczyciela z uczniami i 

ich rodzicami, wywiady środowiskowe, 

obserwacje uczniów powiązane z prowadzeniem 

dziennika obserwacji, wywiady domowe, 

testowe badania wyników nauczania, 

sprawdziany, analiza błędów popełnianych 

przez uczniów i ustalenie błędów typowych dla 

całej klasy oraz organizowanie narad nauczycieli 

danej klasy celem omówienie wyników 

nauczania i podjęcia odpowiednich kroków.

Terapia pedagogiczna może być bądź 

szczegółowa lub ogólna, bądź zbiorowa lub 

indywidualna. Celem terapii szczegółowej 

jest likwidowanie braków u uczniów w 

zakresie jednego przedmiotu nauczania w 

danej klasie, terapia  ogólna zmierza zaś 

do usunięcia tych braków co najmniej w 

zakresie dwu lub więcej przedmiotów w 

danej klasie. Terapia  indywidualna odnosi 

się z kolei do poszczególnych uczniów, 

natomiast  zbiorowa obejmuje grupę 

uczniów wykazujących opóźnienia 

podobnego rodzaju i w zbliżonym zakresie.

Podstawowym warunkiem efektywności 

terapii pedagogicznej jest rzetelna i 

wszechstronna diagnoza. Nauczyciel znając 

braki uczniów w zakresie materiału 

nauczania stosuje różne metody i formy 

pracy w celu ich usunięcia. Otoczenie 

opieką uczniów opóźnionych w nauce jest 

warunkiem skuteczności walki z 

drugorocznością. Opieka ta powinna być 

prowadzona w trzech płaszczyznach : w 

czasie lekcji, podczas zajęć pozalekcyjnych 

i poprzez współpracę z domem ucznia.

Jeżeli opóźnienia są znaczne, to zachodzi 

potrzeba zapewnienia uczniom pomocy w 

czasie zajęć pozalekcyjnych. Zajęcia w 

grupach wyrównawczych powinny być 

prowadzone prze nauczycieli 

poszczególnych przedmiotów po lekcjach 

a terenie szkoły. W grupach tych 

uczniowie powinny pracować 

samodzielnie pod okiem nauczyciela, 

braki powinni usuwać bezpośrednio sami 

w drodze intensywnego uczenia się. 

Grypy powinny mieć charakter 

dynamiczny, uczeń po uzupełnieniu 

braków opuszcza ją

Dobre rezultaty w zwalczaniu niepowodzeń 

uczniów w nauce szkolnej zapewnia nauczania 

zróżnicowanie (wielopoziomowe). W zasadzie w 

każdej klasie szkolnej można wyodrębnić trzy 

poziomy uczniów pod względem rozwoju 

umysłowego, tempa pracy, stopnia opanowania 

materiału itp. Wyodrębnione poziomy otrzymują 

odmienne pod względem stopnia trudności 

polecenia i zadania dydaktyczne. Najwięcej czasu 

podczas takiego nauczania nauczyciel może 

przeznaczyć temu poziomowi, który osiąga 

najniższe wyniki w nauce.

Możliwie wczesne wykrycie niepowodzeń w nauce 

– co nie jest rzeczą łatwą w licznej klasie, gdyż 

ogól uczniów stara się za wszelką cenę ukrywać 

swoje braki – i przyjście uczniowi z pomocą to 

najpewniejszy sposób przezwyciężania 

niepowodzeń.

W. Okoń w swojej książce stawia pytanie : 

zapobieganie niepowodzeniem czy walka z 

nimi ? Nie ulega wątpliwości, że zadaniem 

nauczyciela jest zapobieganie 

niepowodzeniom poprzez stosowanie 

aktywizujących uczniów metod i środków 

dydaktycznych, poprzez zapewnienie dobrej 

atmosfery wychowawczej w klasie, poprzez 

współpracę z rodzicami, poprzez podmiotowe 

traktowanie ucznia, poprzez indywidualne 

podejście do ucznia itp.

Gruntowna wiedza, autorytet wynikający z 

pozytywnych cech charakteru i poziomu 

intelektualno-kulturalnego, odpowiednie 

sprawności i kompetencje nauczyciela są 

najlepszą gwarancją jego sukcesów i 

unikania porażek i niepowodzeń w pracy.