Istota i pojęcie rachunku
kosztów
Istota i pojęcie rachunku
kosztów
Wprowadzenie
Jednostki gospodarcze funkcjonujące w
warunkach
gospodarki rynkowej
ciągle poszukują sposobów
zwiększenia zysku
polepszenie efektywności
wykorzystania czynników produkcji
utrzymanie na
niskim poziomie
kosztów
do prowadzenia działalności
gospodarczej.
racjonalne gospodarowanie
czynnikami produkcji powoduje ciągłe
zainteresowanie poziomem
ponoszonych kosztów.
Rozważania ekonomiczne
dotyczące
kosztów
zajmują centralne miejsce w
rachunkach decyzyjnych
.
Większość decyzji
kierowniczych opiera
się bowiem na
informacjach
kosztowych
.
W
modelach decyzyjnych
koszty pełnią
rolę zarówno
parametrów
, jak i
kryteriów
wyboru.
system informacji
ekonomicznej o
kosztach jest niezbędnym warunkiem
podejmowania
racjonalnych
decyzji
.
rachunek kosztów
jest centralnym
elementem systemu
informacyjnego rachunkowości.
problematyka
rachunku kosztów
należy do
kanonów
wiedzy
ekonomicznej menedżerów.
rachunek kosztów jest
źródłem
informacji
ekonomicznej na potrzeby
zarządzania
jednostkami
gospodarczymi
.
Dostarcza
wieloprzekrojowych
informacji
o kosztach menedżerom na
różnych
szczeblach zarządzania
.
System rachunkowości w systemie
zarządzania
Amerykańskie Stowarzyszenie
Księgowych
Stowarzyszenie to określa
rachunkowość
jako proces
identyfikacji, pomiaru, przetwarzania
oraz przekazywania informacji
ekonomicznych umożliwiających
formułowanie opinii i decyzji przez
użytkowników tych informacji.
Innymi słowy,
rachunkowość
odnosi się do
dostarczania informacji, które mają
pomóc ich odbiorcom w
ocenie
działalności
jednostki i
podejmowaniu racjonalnych
decyzji.
Rachunkowość
może być
postrzegana jako
proces
przetwarzania danych
, który
obejmuje ciąg następujących po
sobie czynności, począwszy od:
obserwacji
i
pomiaru
zdarzeń gospodarczych,
przez
gromadzenie danych,
ich
rejestrację
i
grupowanie
oraz
agregowanie.
Rachunkowość
może być
traktowana
jako system
, gdyż
posiada wszystkie cechy przypisane
temu pojęciu.
Ma ona wytyczony
podstawowy
cel,
którym jest
dostarczanie
informacji
,
a także wyraźnie określone
podsystemy
, które są ze sobą
wzajemnie powiązane.
System informacyjny rachunkowości
egzystuje w
otoczeniu
przedsiębiorstwa
.
system rachunkowości jest mocno
powiązany z tym otoczeniem a
jednocześnie funkcjonuje w pewnym
stopniu niezależnie.
Istnieją bowiem pewne
granice
systemu rachunkowości,
od
których zaczyna się identyfikowanie
Pierwszą granicą
między systemem
rachunkowości a jego otoczeniem jest
proces filtrowania danych
,
pierwotne dane stają się
danymi
wejściowymi
do systemu.
potrzeby informacyjne użytkowników
powinny być wyznaczone przez rodzaj
danych wejściowych,
ale także w
pewnym stopniu przez informacje
wyjściowe
.
Potrzeby w zakresie informacji
powinny być określane z
uwzględnieniem relacji,
koszty-korzyści pozyskania
informacji,
oraz istotności informacji z
punktu widzenia
podejmowania
decyzji.
Wyjście
z systemu
rachunkowości w postaci informacji
ekonomicznych jest rezultatem
procesu przetwarzania
obejmującego ciąg następujących po
sobie czynności:
Pierwszym etapem procesu
przetwarzania w rachunkowości jest
identyfikacja
zdarzeń gospodarczych
zachodzących w przedsiębiorstwie,
ich
obserwacja i pomiar
wartościowy.
Wyniki pomiaru
zdarzeń
gospodarczych znajdują
odzwierciedlenie w dokumentacji
źródłowej stanowiącej podstawę
zapisów księgowych.
W drugim etapie procesu przetwarzania
danych księgowych
skutki operacji gospodarczych są
ujmowane chronologicznie według dat
ich powstawania.
odbywa się to przez dokonywanie zapisów
w księgach rachunkowych, w
urządzeniu księgowym nazywanym
dziennikiem.
W ten sposób realizowana jest
rejestracyjna funkcja rachunkowości.
W trzecim etapie procesu przetwarzania
danych w systemie rachunkowości
jest realizowana klasyfikacyjna funkcja
rachunkowości wynikająca z metody
bilansowej.
odbywa się to przez dokonywanie
systematycznych zapisów księgowych
na kontach wykazanych w zakładowym
planie kont.
wszystkie konta syntetyczne
wykorzystywane w przedsiębiorstwie
nazywane są łącznie księgą główną.
Czwartym etapem przetwarzania
danych w systemie rachunkowości jest
sporządzenie, na koniec każdego
okresu sprawozdawczego,
zestawienia obrotów i sald kont
syntetycznych, nazywanego bilansem
próbnym,
oraz zestawień sald kont analitycznych
a następnie dokonanie uzgodnień
stanów w nich wykazanych.
Zestawienie obrotów i sald kont
księgowych jest formą agregacji
szczegółowych danych
zarejestrowanych na tych kontach.
Inwentaryzacja
stanu składników
aktywów oraz źródeł ich pochodzenia
jest następną czynnością procesu
przetwarzania w rachunkowości.
Jej istota polega na porównaniu
rzeczywistego stanu składników
aktywów i kapitałów ze stanem
wynikającym z ksiąg rachunkowych.
W przypadku niezgodności tych
stanów może zaistnieć konieczność
dokonania skorygowanych zapisów
księgowych.
Końcową fazą procesu
generowania informacji księgowych
jest sporządzenie sprawozdań.
Podstawowym elementem
sprawozdawczości jednostki jest
sprawozdanie finansowe stanowiące zamknięcie
roczne obejmujące:
bilans,
rachunek zysków i strat,
zestawienie zmian w kapitale (funduszu)
własnym,
rachunek przepływów pieniężnych
oraz dodatkowe informacje i objaśnienia.
Sprawozdawczość finansowa jest finalnym
etapem badania systemu informacyjnego
rachunkowości.
Rachunek kosztów
jako podsystem
rachunkowości
System informacyjny rachunkowości
każdej jednostki gospodarczej zawiera
względnie wyodrębniony podsystem,
Podsystemem
tym jest systematycznie
prowadzony rachunek kosztów
stanowiący
integralną część systemu
rachunkowości
jednostki.
Szczególne miejsce rachunku
kosztów w systemie
informacyjnym rachunkowości
wynika z miejsca i roli informacji
dotyczących
kosztów w zbiorze
informacji
ekonomicznych
przedsiębiorstwa
.
Rachunek kosztów
stanowi
wyodrębniony podsystem systemu
informacyjnego rachunkowości zajmujący
się
ustalaniem, w różnych przekrojach,
wyrażonej w pieniądzu wartości
nakładów pracy żywej i
uprzedmiotowionej
oraz
usług obcych
poniesionych w
ustalonym czasie i z określonym
przeznaczeniem.
Systematycznie prowadzony
rachunek kosztów, dostarczający
informacji o
kosztach minionych
okresów
, bazuje na ogólnej
metodologii
rachunkowości i
wykorzystuje różnorodne jej
procedury.
Podstawą tworzenia tych informacji
jest
udokumentowany pomiar
wartościowy procesów zużycia
zasobów majątkowych
przedsiębiorstwa i
pracy żywej
,
Systematyczny rachunek kosztów jest
mocno powiązany
z dwoma innymi
działami współczesnej rachunkowości:
z rachunkowością finansową
i rachunkowością zarządczą.
Rachunkowość finansowa
jest
związana z dostarczaniem informacji
historycznych (retrospektywnych),
głównie odbiorcom zewnętrznym z
otoczenia jednostki gospodarczej.
Podstawowym źródłem tych informacji jest
obligatoryjne roczne sprawozdanie
finansowe jednostki.
Informacje dostarczane przez
rachunkowość finansową powinny
odpowiadać ogólnie akceptowanym
zasadom, z których nadrzędną jest
przedstawianie użytkownikom
zewnętrznym wiernego obrazu sytuacji
jednostki gospodarczej
.
Rachunkowość zarządczą
koncentruje się na dostarczaniu
informacji ekonomicznych grupie
użytkowników wewnętrznych z
jednostki gospodarczej.
Informacje tworzone przez rachunkowość
zarządczą są pomocne kadrze
kierowniczej przedsiębiorstwa w
podejmowaniu odpowiednich decyzji,
planowaniu i kontroli działalności.
Przy tym są to zarówno informacje
dotyczące
przeszłości
, jak i informacje
planistyczne.
Podstawową cechą informacji
dostarczanych przez rachunkowość
zarządczą jest ich istotność i użyteczność
przy
podejmowaniu decyzji
ekonomicznych.
Rachunkowość finansowa,
rachunek kosztów
i rachunkowość zarządczą
stanowią spójny system
informacyjny rachunkowości
jednostki gospodarczej.
System ten
, wraz z informacjami o
charakterze nie finansowym
czerpanymi z przedsiębiorstwa i
spoza niego, składa się na
system
informacyjny zarządzania.
Rachunek kosztów a system
rachunkowości
Częścią wspólną tych zbiorów są
informacje powstające w
systematycznie prowadzonym
rachunku kosztów, które stanowią
segment
informacji
wykorzystywanych zarówno
przez
rachunkowość finansową, jak też przez
rachunkowość zarządczą.
Informacjami generowanymi
w
systemie rachunku kosztów
wykorzystywanymi przez
rachunkowość finansową są:
informacje o kosztach wytworzenia
produktów.
Informacje te stanowią podstawę
wyliczenia
kosztu uzyskania
przychodu
przy ustalaniu wyniku
finansowego jednostki gospodarczej.
Ponadto rachunek kosztów
dostarcza rachunkowości finansowej
informacji potrzebnych przy wycenie
produktów gotowych,
półproduktów
i produktów w toku, których zapasy
są wykazywane w bilansie jednostki.
Wyszczególnione informacje kosztowe
są niezbędnymi elementami
wykorzystywanymi w
rachunku zysków i strat
oraz w rachunku bilansowym, które to
rachunki są domeną rachunkowości
finansowej.
Informacje o kosztach
wytworzenia
produktów stanowią
także podstawę przeprowadzania
szeregu
rachunków decyzyjnych
w
systemie rachunkowości zarządczej.
Jednostkowe koszty wytworzenia
produktów stanowią jeden z
elementów
tworzących ceny
sprzedaży wyrobów i usług
Poziom kosztów wytworzenia jest także
jednym z podstawowych parametrów
ekonomicznych
określających
rentowność
różnych produktów
oraz
efektywność
gospodarowania
zasobami majątkowymi
przedsiębiorstwa.
Ponadto rzeczywiście poniesione
koszty porównane z kosztami
uznanymi jako wzorcowe dają
podstawę do kontroli działalności
gospodarczej
Rachunek kosztów jest także
podstawowym źródłem informacji o
kosztach grupowanych w innych
przekrojach na potrzeby
podejmowania decyzji i kontroli
działalności.
Pojęcie rachunku kosztów
Metodyka rachunku kosztów:
Def. Rachunku Kosztów,
Przedmiotem rachunku kosztów,
Podmiotem rachunku kosztów,
Celem rachunku kosztów,
Informacje generowane przez
rachunek kosztów potrzebne są do:
Rachunku Kosztów
Rachunek kosztów jest
procesem
ustalania kosztów prowadzenia
działalności gospodarczej
polegającej na wytwarzaniu i
sprzedaży wyrobów lub
świadczeniu usług.
Przedmiotem rachunku
kosztów
są zawsze koszty prowadzenia
działalności gospodarczej
wymagającej wykorzystania zasobów
majątkowych przedsiębiorstwa i
pracy ludzkiej.
Tak więc jako przedmiot rachunku
kosztów są traktowane koszty
ponoszone przy wytwarzaniu i
sprzedaży wyrobów, koszty ponoszone
w związku ze świadczeniem usług oraz
koszty ponoszone przy wykonywaniu
określonych funkcji.
Podmiotem rachunku kosztów
jest więc jednostka gospodarcza
prowadząca daną działalność
gospodarczą polegającą na
wytwarzaniu i sprzedaży wyrobów
lub świadczeniu usług.
Celem rachunku kosztów
prowadzonego systematycznie w
przedsiębiorstwie jest dostarczanie
decydentom wieloprzekrojowych
informacji ekonomicznych o kosztach
działalności.
Informacje generowane przez
rachunek kosztów potrzebne są
do:
ustalenia kosztów wytworzenia wyrobów i
świadczenia usług,
obliczenia uzyskiwanych wyników,
wyceny zapasów produktów,
ustalenia cen sprzedaży produktów,
oceny efektywności gospodarowania,
kontroli działalności,
podejmowania decyzji ekonomicznych.
Powstawanie
informacji w
rachunku kosztów
Systematycznie prowadzony
rachunek
kosztów, jako część składowa
systemu rachunkowości, obejmuje ciąg
uporządkowanych i logicznie ze sobą
powiązanych czynności, których
podstawowym zadaniem jest
przetwarzanie informacji o kosztach.
Na wejściu do systemu przetwarzania
informacji w rachunku kosztów znajdują
się dwojakiego rodzaju informacje.
wejście 1, są informacje o rzeczowym
przebiegu działalności gospodarczej
dotyczące wykonywanej produkcji.
wejście 2, są informacje źródłowe o
kosztach działalności odzwierciedlające
zużycie zasobów majątkowych
przedsiębiorstwa i pracy ludzkiej
Na wyjściu z systemu przetwarzania
informacji w rachunku kosztów
uzyskuje się informacje dotyczące
kosztów wyróżnionych jednostek
odniesienia, tj.
wytwarzanych wyrobów
lub świadczonych usług
.
R.K. jako system przetwarzania
Informacje pochodzące z systemu
rachunku kosztów są wykorzystywane:
wewnątrz systemu rachunkowości (w
rachunkowości finansowej i w rachunkowości
zarządczej),
przez użytkowników z jednostki gospodarczej
spoza rachunkowości,
przez użytkowników zewnętrznych z otoczenia
przedsiębiorstwa.
Systematycznie prowadzony rachunek
kosztów wykorzystuje ogólne procedury
właściwe dla rachunkowości takie, jak:
dokumentowanie operacji
gospodarczych,
ewidencjonowanie operacji na kontach
zgodnie z zasadą podwójnego zapisu,
wycena,
inwentaryzowanie składników zasobów
majątkowych.
Rachunek kosztów, jako system
przetwarzania informacji kosztowych,
obejmuje następujące działania i
czynności:
1)
pomiar kosztów
sprowadzający się do
ustalenia ilościowego zużycia składników
majątku przedsiębiorstwa i pracy żywej
zaangażowanych w działalności
gospodarczej oraz wyceny tego zużycia,
2)
dokumentowanie wszystkich operacji
gospodarczych dotyczących zużycia
składników majątku jednostki i pracy żywej
w związku z procesami zaopatrzenia,
produkcji, sprzedaży i zarządzania,
3)
ewidencję ponoszonych kosztów
na
kontach wchodzących w skład zakładowego
planu kont w celu zgrupowania kosztów w
systemie księgowym w przyjętych
przekrojach ewidencyjnych,
4)
rozliczanie kosztów
, tj.
przekształcanie określonego układu
ewidencyjnego w inne układy kosztów,
5)
kalkulację kosztów
produktów
polegającą na ustaleniu kosztu
wytworzenia jednostki wyrobu lub
jednostkowego kosztu
świadczenia
usługi,
6)
sprawozdawczość
kosztową
polegającą na okresowej prezentacji
informacji o poniesionych kosztach w
formie sprawozdań wewnętrznych i
zewnętrznych,
7)
analizę kosztów
obejmującą ocenę
poziomu i struktury kosztów
rzeczywiście poniesionych, ich
dynamiki oraz odchyleń kosztów
rzeczywistych od kosztów uznanych za
wzorcowe.
W prowadzonym rachunku kosztów
największe znaczenie ma grupowanie
kosztów w trzech przekrojach
ewidencyjnych:
w układzie rodzajowym kosztów,
według miejsc powstawania kosztów,
według przedmiotów odniesienia
kosztów.
W
systemie r. k. można wydzielić trzy
obszary, którym przyporządkowano
specyficzne zadania
1)
rodzajowy rachunek kosztów
służący do
pomiaru i ewidencji ponoszonych kosztów według
rodzajów,
2)
podmiotowy rachunek kosztów
, w ramach
którego koszty nie dające się bezpośrednio
przypisać do produktów są rozdzielane na miejsca
ich powstawania,
3)
przedmiotowy rachunek kosztów
, określany
także mianem rachunku kalkulacyjnego, którego
zadaniem jest ustalenie kosztów wytworzenia
przypadających na jednostkę produktu.
Transformacja informacji w systemie R.K.
Grupowanie kosztów w systemie
rachunku kosztów może odbywać się
w dwóch wariantach.
W wariancie pierwszym koszty są
grupowane w układzie rodzajowym i
układzie przedmiotowym.
W wariancie drugim koszty są
grupowane w trzech wymienionych
układach: rodzajowym,
podmiotowym i przedmiotowym.
Funkcje rachunku kosztów
Funkcja informacyjna. Funkcja ta
polega na tworzeniu informacji
dotyczących kosztów i ich
dostosowaniu do potrzeb
informacyjnych użytkowników
informacji w celu formułowania opinii
i podejmowania decyzji.
Nowoczesny rachunek kosztów
jest zorientowany na wewnętrznych
użytkowników przedsiębiorstwa, jak
i na użytkowników zewnętrznych
z otoczenia przedsiębiorstwa.
Uwzględniając taki podział odbiorców
informacji o kosztach można
wyróżnić wewnętrzną i
zewnętrzną funkcję informacyjną
rachunku kosztów.
Spełniając wewnętrzną funkcję
informacyjną rachunek kosztów
zapewnia obsługę informacyjną
wszystkich funkcji zarządzania:
planowania,
organizowania,
koordynowania,
motywowania,
i kontrolowania
.
zewnętrzna funkcja r. k.
dostarcza
informacji odpowiednim jednostkom
z otoczenia przedsiębiorstwa:
akcjonariuszom,
udziałowcom,
inwestorom,
bankom (kredytodawcom),
kontrahentom
oraz agendom rządowym
Spełnianie przez rachunek kosztów ogólnej
funkcji informacyjnej wymaga realizacji
trzech innych szczegółowych funkcji
związanych z przebiegiem procesu generowania
informacji w systemie rachunkowości, w tym
także i w podsystemie rachunku kosztów. Są to
funkcje:
rejestracyjna,
klasyfikacyjna
i sprawozdawcza.
funkcja rejestracyjna r. k. jako
podsystem ewidencyjny
rachunkowości, zajmuje się
dokumentowaniem zużycia zasobów
majątkowych przedsiębiorstwa i
pracy żywej
oraz ujmowaniem skutków operacji
gospodarczych dotyczących tego
zużycia przez chronologiczny zapis
tych operacji w księgach
Klasyfikacyjna funkcja r.k. jest
związana z realizacją zasad metody
bilansowej.
Odbywa się to przez dokonywanie
zapisów księgowych, związanych z
operacjami gospodarczymi
dotyczącymi kosztów, na
odpowiednich kontach
wyszczególnionych w zakładowym
planie kont.
Tradycyjnie, w zakładowych planach kont
występują dwa zespoły kont, na których
odbywa się ewidencja kosztów:
Zespół 4 dotyczący kosztów grupowanych
w układzie rodzajowym
oraz Zespół 5 dotyczący grupowania
kosztów według miejsc powstawania i
nośników kosztów.
Przez zapis operacji na odpowiednim
koncie odbywa się przyporządkowanie
(klasyfikacja) kosztów w układach: rodzajo
wym, podmiotowym i przedmiotowym.
Sprawozdawcza funkcja rachunku
kosztów jest związana z końcowym
produktem procesu
przekształcania informacji w
systemie rachunkowości, którym jest
sporządzanie raportów,
sprawozdań finansowych
i sprawozdań statystycznych
dostosowanych do potrzeb odbiorców
wewnętrznych i zewnętrznych..
Rozpatrując rachunek kosztów jako
podstawowe źródło informacji o
kosztach tworzonych na potrzeby
zarządzania można, oprócz omówionej
wcześniej ogólnej funkcji informacyjnej,
wskazać cztery inne funkcje szczegółowe.
są to funkcje:
analityczna,
optymalizacyjna,
motywacyjna
kontrolna.
Analityczna funkcja rachunku kosztów
wyraża się badaniem i interpretacją
informacji dostarczanych przez system
rachunku kosztów w celu
ocen,
poziomu,
dynamiki i struktury kosztów,
oraz wyników finansowych,
i efektywności działalności jednostki
gospodarczej.
Optymalizacyjna funkcja rachunku
kosztów polega na stworzeniu
podstaw do dokonywania wyboru
optymalnych wariantów działania
poprzez dostarczanie informacji
opisujących różne sytuacje decyzyjne
w jednostkach gospodarczych.
W zagadnieniach optymalizacyjnych
koszty często stanowią kryterium
wyboru lub parametr modelu
decyzyjnego.
Ponadto informacje kosztowe służą
określaniu najkorzystniejszej relacji
między nakładami a efektami.
Motywacyjna funkcja rachunku
kosztów przejawia się w dostarczaniu
informacji o kosztach, które
umożliwiają stworzenie
systemu
mierników ocen i bodźców
dla
ośrodków odpowiedzialności w celu
lepszego zaangażowania w realizację
wyznaczonych celów i zadań.
Kontrolna funkcja rachunku kosztów
przejawia się w dostarczaniu różnym
szczeblom zarządzania, traktowanym
jako środki odpowiedzialności,
informacji o kosztach w celu oceny
stopnia osiągnięcia wyznaczonych zadań
i stopnia wykorzystania postawionych do
dyspozycji środków,
a następnie kontroli poziomu
poniesionych kosztów. Na tej podstawie
formułowane są wnioski dotyczące
działań przyszłych.
Funkcja kontrolna rachunku kosztów może być
realizowana w postaci trzech rodzajów
kontroli:
kontroli wstępnej, przeprowadzanej przed
rozpoczęciem działalności
gospodarczej, a więc przed poniesieniem
kosztów,
kontroli bieżącej, dokonywanej w czasie
procesu ponoszenia kosztów
w trakcie prowadzenia działalności
gospodarczej,
kontroli wynikowej, dotyczącej kosztów
faktycznie poniesionych na
zrealizowanie określonego zakresu
działalności.
Systemy rachunku kosztów
W rachunku kosztów odbywa się pomiar
kosztów i ich transformacja w celu
przystosowania do potrzeb informacyjnych
odbiorców informacji.
Dążenie do coraz pełniejszego spełnienia
zadań stawianych przed rachunkiem
kosztów doprowadziło do wykształcenia się
różnych systemów i odmian tego rachunku
przez system rachunku kosztów
będziemy rozumieć zespół zasad i
procedur, według których dokonuje
się pomiaru kosztów i ich
transformacji w celu zaspokojenia
specyficznych potrzeb informacyjnych
odbiorców tych informacji.
Z kolei odmianą rachunku
kosztów jest pewien wariant
systemu rachunku kosztów
uwzględniający bardziej szczegółowe
zasady jego prowadzenia.
Rozwój rachunku kosztów
oraz
powstawania różnych jego systemów
i odmian, następuje w miarę, jak
zmieniają się cele rachunku kosztów
z orientacji retrospektywnej na
orientację prospektywną i
antycypacyjną. W rozwoju tym
można wyodrębnić dwa kierunki:
zmianę rzeczowego zakresu
rozliczenia kosztów między
wytworzone
produkty,
rozszerzenie czasowego zasięgu
przedstawiania kosztów przez wzrost
stopnia ich standaryzacji.
Stosownie do powyższych tendencji
można wskazać dwa podstawowe
kryteria klasyfikacji systemów
rachunku kosztów:
rodzaj i zakres rozliczania kosztów
między produkty,
stopień standaryzacji kosztów i
sposób ich prezentacji.
Stosując jako kryterium klasyfikacji
systemów rachunku kosztów rodzaj i
zakres rozliczania kosztów na
produkty wyróżnia się:
rachunek kosztów pełnych,
rachunek kosztów zmiennych.
W zależności od stopnia
standaryzacji kosztów i sposobu
ich prezentacji
, wyróżnia się dwa
następujące typy rachunku kosztów:
zbiorczy rachunek kosztów,
rozdzielczy rachunek kosztów.
Zbiorczy sposób prezentacji kosztów
jest właściwy rachunkowi kosztów
rzeczywistych.
Z kolei rozdzielczy sposób
przedstawiania tych informacji
odpowiada rachunkowi kosztów
apriorycznych.
Rachunek kosztów
rzeczywistych jest rachunkiem
kosztów prowadzonych w trybie ex
post i dotyczy on kosztów faktycznie
poniesionych w
przeszłości.
Rachunek kosztów apriorycznych
jest natomiast rachunkiem kosztów
prowadzonym w trybie ex ante i
dotyczy kosztów wzorcowych, które
będą poniesione w
przyszłości
.
Podstawowe kryteria klasyfikacyjne
systemów rachunku kosztów mogą być
stosowane jednocześnie, co prowadzi do
wyróżnienia
mieszanych odmian
rachunku
kosztów.
Oznacza to, że rachunek kosztów
pełnych może występować w dwóch
odmianach, jako:
a) rachunek zbiorczy,
b) rachunek rozdzielczy.
Podobnie istnieje możliwość
występowania dwóch odmian
rachunku kosztów zmiennych:
a) rachunku zbiorczego,
b) rachunku rozdzielczego.
systemy i odmiany rachunku kosztów
systemy rachunku kosztów ze względu na
związek rachunku kosztów z systemem
ewidencyjnym rachunkowości. :
systematyczny rachunek kosztów prowadzony
okresowo, który stanowi
podsystem systemu ewidencyjnego
rachunkowości i jest podporządkowany
rachunkowości finansowej,
problemowe rachunki kosztów prowadzone
poza systemem ewidencyjnym
rachunkowości, które są podporządkowane
różnym sytuacjom decyzyjnym i kontrolnym
rozpatrywanym w ramach rachunkowości
zarządczej.
W ostatnich latach pojawiają się nowe
systemy rachunku kosztów, które są
odpowiedzią na zapotrzebowanie na
nowoczesne narzędzia zarządzania
przedsiębiorstwami. Do systemów tych
należy zaliczyć:
rachunek kosztów działań
rachunek kosztów docelowych
rachunek kosztów cyklu życia produktu
rachunek kosztów ciągłych udoskonaleń
rachunek kosztów jakości
KOSZTY JAKO PRZEDMIOT
RACHUNKU
Pojęcie kosztów
Prowadzenie każdej działalności
gospodarczej, polegającej na
wytwarzaniu wyrobów lub świadczeniu
usług,
Składnikami zasobów majątkowych
przedsiębiorstwa są najczęściej środki
trwałe ,materiały i środki pieniężne.
Kategorią ekonomiczną oznaczającą
wyrażone w jednostkach naturalnych
zużycie siły roboczej oraz zasobów
majątkowych przedsiębiorstwa są
nakłady.
Ze względu na rodzaj czynnika
wykorzystywanego w działalności
gospodarczej można wyróżnić cztery
rodzaje nakładów:
nakłady pracy żywej,
nakłady środków trwałych,
nakłady materiałowe,
nakłady pieniężne.
Nakłady pracy żywej (nakłady siły
roboczej) są miarą ilości pracy ludzkiej.
Nakłady środków trwałych są częścią tych
środków, która została zużyta w procesie
gospodarczym.
Nakłady materiałowe - są ilością
materiałów zużytych w danym okresie do
wytworzenia określonej ilości wyrobów lub
usług.
Nakłady pieniężne są ilością środków
pieniężnych z powodu ponoszenia różnych
opłat
Koszty są kategorią ekonomiczną,
która oznacza wyrażoną w pieniądzu
wartość pracy żywej oraz zasobów
majątkowych przedsiębiorstwa
zużytych w danym okresie w celu
wytwarzania wyrobów, świadczenia
usług i wykonywania funkcji.
Istotą kosztów jest więc
wykorzystanie różnych czynników w
związku z działalnością
przedsiębiorstwa wyrażone w
jednostkach wartościowych.
Koszt może być zatem przedstawiony jako
iloczyn ceny i zużycia czynnika produkcji.
Relację tę wyraża zapis:
gdzie:
K- koszt zużycia czynnika produkcji,
P- cena jednostkowa czynnika produkcji,
Q- zużycie czynnika produkcji w
jednostkach naturalnych
Q
P
K
Koszty oznaczają
wyrażone
wartościowo zużycie różnorodnych
czynników produkcji
związane ze
zwykłą, normalną działalnością
przedsiębiorstwa.
Działalność ta obejmuje wszystkie fazy
procesu gospodarczego w
przedsiębiorstwie, a więc
zaopatrzenie,
produkcję,
sprzedaż i zarządzanie.
Ponoszenie kosztów w
przedsiębiorstwie zawsze jest
związane z uzyskiwaniem
określonych
efektów użytecznych
w
postaci produktów
, tj. wyrobów,
usług.
Ekwiwalentem za
ponoszone
koszty
są
przychody uzyskane ze
sprzedaży
.
Zużycie czynników produkcji
nieekwiwalentne
, w rezultacie
którego nie powstają użyteczne efekty
jest
stratą
z działalności gospodarczej.
Również
zmniejszenie zasobów
majątkowych
przedsiębiorstwa
spowodowane zdarzeniami o
charakterze losowym (np. pożarem,
powodzią, kradzieżą), nie jest zaliczane
do kosztów. Są to
straty.
Koszty a wydatki
Od pojęcia
kosztów
należy odróżnić
pojęcie
wydatków.
Wydatek oznacza
każdy rozchód
środków pieniężnych, z kasy lub
rachunku bankowego jednostki
gospodarczej, w związku z zapłatą za
określone dobra lub usługi oraz w
związku z regulowaniem różnych
zobowiązań jednostki.
Pojecie
wydatku jest szersze
od
pojęcia kosztu.
Nie wszystkie bowiem wydatki
jednostki gospodarczej są dla niej
jednocześnie kosztami.
Z drugiej strony każdy koszt musi za
sobą pociągać wcześniejszy lub
późniejszy wydatek środków
pieniężnych.
Przykładami wydatków nie mających
charakteru kosztów mogą być:
spłata kredytu bankowego,
uregulowanie zobowiązań z tytułu
podatku dochodowego,
wypłata dywidend.
Każdy z wymienionych wydatków
nie
jest dla danego przedsiębiorstwa
kosztem,
chociaż oznacza
zmniejszenie stanu środków
pieniężnych.
Jako przykłady wydatków, które
wcześniej czy później stanowią
koszty jednostki gospodarczej, mogą
posłużyć:
zapłata za zakupione materiały,
zapłata za wykonane usługi,
wypłata wynagrodzeń pracownikom,
zapłata czynszu za użytkowanie
lokalu.
trzy rodzaje relacji
w czasie między
kosztami i wydatkami:
wydatek nastąpił w okresie
wcześniejszym niż został poniesiony
koszt np.
zapłata za zakup
materiałów
, które zostaną zużyte w
procesie produkcyjnym w terminie
późniejszym,
czy też wypłata zaliczki na poczet
przyszłych świadczeń;
opłata czynszu
„z góry"
na początku roku,
wydatek nastąpił w tym samym
okresie co koszt, np.
wypłata
wynagrodzeń
pracownikom za
pracę wykonaną w danym miesiącu,
zakup materiałów biurowych za
gotówkę do bezpośredniego
zużycia,
wydatek nastąpił w okresie
późniejszym w stosunku do
poniesionego kosztu; np. :
opłata
czynszu za użytkowanie lokalu „z
dołu" pod koniec roku,
zapłata za
wcześniej zakupione
materiały, które zostały już zużyte do
produkcji.
W krótkich okresach, a zwłaszcza w
skali okresu sprawozdawczego,
zazwyczaj ma się do czynienia z
rozbieżnością między czasem
wydatkowania a czasem
ponoszenia kosztów
.
przy ustabilizowanej sytuacji
finansowej jednostki gospodarczej,
częściej wydatki wyprzedzają
koszty,
chociaż nie musi to być regułą.
W
długich okresach
występuje
tendencja do wyrównywania się
wydatków i kosztów.
Obiekty odniesienia
kosztów
Jednym z najważniejszym warunków
uzyskiwania wiarygodnych i
użytecznych informacji o kosztach
ponoszonych na działalność jednostki
jest właściwe dobranie i określenie
obiektów odniesienia kosztów.
Obiekty odniesienia kosztów są
wyodrębnione najczęściej pod
względem:
rodzajowym,
podmiotowym,
funkcjonalnym,
przedmiotowym,
czasowym.
Obiektami odniesienia kosztów
wyodrębnionymi na podstawie
kryterium
rodzajowego
są
poszczególne czynniki produkcji,
które w związku z tym
zaangażowaniem podlegają procesowi
zużycia i
zużycie to jest
przedmiotem pomiaru i wyceny.
w/g kryterium rodzajowego, są więc:
praca żywa, środki trwałe oraz wartości
niematerialne i prawne, materiały,
środki pieniężne.
W ujęciu podmiotowym
obiektami
odniesienia kosztów są poszczególne
komórki organizacyjne
przedsiębiorstwa, dla których
gromadzone są koszty. Komórkami
tymi są: oddziały przedsiębiorstwa,
zakłady, wydziały, linie
technologiczne, stanowiska pracy.
Podmiotowym obiektem odniesienia
kosztów jest oczywiście także
przedsiębiorstwo jako całość.
funkcjonalne kryterium-
odniesienia kosztów.
mogą być następujące typy
działalności i funkcje:
produkcja podstawowa,
produkcja pomocnicza,
działalność inwestycyjna,
działalność finansowa,
działalność socjalna,
zakup,
sprzedaż,
zarządzanie.
kryterium przedmiotowe.
obiektami odniesienia kosztów są
efekty działalności
jednostki
gospodarczej
,
wytwarzane wyroby gotowe i
półprodukty oraz świadczone usługi.
Przedmiotami ustalania kosztów są
zazwyczaj poszczególne rodzaje
produktów (wyrobów i usług),
Działalność gospodarcza polegająca na
wytwarzaniu wyrobów i świadczeniu usług
odbywa się w czasie,
przez co koszty odznaczają się zmiennością
w czasie.
Czas jest więc kolejnym kryterium
wyodrębniania obiektów odniesienia kosztów.
zazwyczaj koszty ustalane są dla
poszczególnych miesięcy roku,
kwartałów oraz lat
.
W systematycznie prowadzonym
rachunku kosztów podstawowe
znaczenia mają dwa typy obiektów
odniesienia kosztów:
—
jednostki ewidencyjne
kosztów,
—
obiekty kalkulacyjne kosztów.
Jednostka ewidencyjna kosztów jest
podstawą odniesienia kosztów w
systemie ewidencyjno-
sprawozdawczym rachunku kosztów. W
szczególności jednostkami
ewidencyjnymi kosztów są:
pozycje układu rodzajowego
kosztów,
miejsca powstawania kosztów,
efekty działalności (produkty),
pozycje układu kalkulacyjnego
kosztów.
Obiektami kalkulacyjnymi kosztów
są efekty działalności jednostki
gospodarczej, w odniesieniu do
których przeprowadza się kalkulację
jednostkowych kosztów wytworzenia.
Obiektami kalkulacyjnymi kosztów są
więc
wytworzone wyroby lub
świadczone usługi.
Przedmiotem kalkulacji mogą być
zarówno produkty finalne
przedsiębiorstwa, jak i półprodukty
stanowiące przejściowe obiekty
kalkulacyjne.
Przekroje klasyfikacyjne
kosztów
Koszty ponoszone w
przedsiębiorstwach są
złożoną
kategorią ekonomiczną.
Składają się z wielu różnorodnych
pozycji,
odznaczających się
odmiennymi właściwościami.
Wykorzystanie informacji o kosztach na
potrzeby zarządzania wymaga
dokładnej
znajomości
poszczególnych elementów
składowych kosztów.
Podział ogółu kosztów na części
składowe jest podstawą
prawidłowego ustalania wysokości
ponoszonych kosztów oraz oceny
efektywności działalności
gospodarczej.
Na różne elementy kosztów
określone czynniki oddziałują z
niejednakową siłą. Poza tym na różne
składniki kosztów mogą wpływać
odmienne czynniki
Podział kosztów globalnych na
określone części składowe ułatwia
prawidłową ocenę ich poziomu, dynamiki
i zróżnicowania.
Znajomość poszczególnych
składników kosztów umożliwia
ustalenie kosztów i wyników określonych
wycinków działalności gospodarczej
przedsiębiorstwa.
Ponadto podział ogółu kosztów na
składniki ułatwia ocenę osób
odpowiedzialnych za wysokość kosztów
Podział kosztów globalnych na:
odrębne składniki
oraz łączenie tych składników w
odpowiednie grupy
jest istotą klasyfikacji kosztów.
Klasyfikacja kosztów jest
przeprowadzana według
określonych kryteriów
klasyfikacyjnych.
Kryteria te są cechami
określającymi zasady podziału i
syntezy kosztów.
Struktury kosztów można
wyodrębniać według różnorodnych
kryteriów klasyfikacyjnych.
w zależności od przyjętego kryterium
otrzymuje się odmienne przekroje
klasyfikacyjne kosztów.
Wybór kryteriów zależy od
rodzaju i celu rachunku
ekonomicznego.
Z tego względu przeprowadza się
klasyfikację kosztów globalnych
na potrzeby:
wyceny zapasów,
ustalenia wyniku finansowego,
podejmowania decyzji i
planowania,
kontroli działalności.
Standardowy układ rodzajowy kosztów,
wynikający z porównawczego rachunku
zysków i strat, przedstawia się:
zużycie materiałów i energii,
usługi obce,
podatki i opłaty,
wynagrodzenia,
ubezpieczenia społeczne i inne świadczenia,
pozostałe koszty rodzajowe.
Układ rodzajowy kosztów stanowi
podstawę do wyodrębnienia kosztów
prostych i kosztów złożonych.
Kosztami prostymi są koszty w układzie
rodzajowym. Kosztami prostymi są te
pozycje kosztów, które nie dają się
rozłożyć na elementy proste.
Koszty złożone składają się z kilku
pozycji kosztów prostych według rodzajów.
koszty te można zawsze rozłożyć na
składniki kosztów prostych.
Kosztami złożonymi są przede wszystkim
koszty produkcji.
Rachunek zysków i strat przewiduje
grupowanie kosztów według
rodzajów działalności:
kosztach działalności operacyjnej
właściwej (zwykłej),
pozostałych kosztach operacyjnych,
kosztach operacji finansowych.
Przy tym koszty zwykłej działalności
operacyjnej można przyporządkować
różnym odmianom (typom) działalności.
W związku z tym wyróżnia się:
koszty działalności podstawowej,
koszty działalności pomocniczej,
koszty zakupu,
koszty sprzedaży,
klasyfikacja kosztów według
miejsc ich powstawania.
koszty wydziałów podstawowych,
koszty wydziałów pomocniczych,
koszty zakupu,
koszty sprzedaży,
koszty ogólnego zarządu.
według pozycji kalkulacyjnych.
Podstawą układu kalkulacyjnego
kosztów jest podział kosztów ze
względu na możliwość ich
przyporządkowania przedmiotom
kalkulacji, tj. określonym produktom:
koszty bezpośrednie,
koszty pośrednie.
kryterium klasyfikacji jest sposób
reagowania kosztów na zmiany
wielkości produkcji. Wyróżnia się tu:
koszty stałe, których poziom nie
zależy od wielkości produkcji,
koszty zmienne, których wysokość
zależy od wielkości produkcji.
Koszty kontrolowane, niekontrolowane.
koszty kontrolowane, które mogą być
przedmiotem racjonalnej regulacji
przez zarządzającego ośrodkiem
odpowiedzialności, którego odpowiedzialność
za te koszty została zidentyfikowana,
koszty niekontrolowane, tj. takie koszty,
na których kształtowanie się
zarządzający ośrodkiem odpowiedzialności
nie ma wpływu.
Biorąc pod uwagę możliwość przypisania
kosztów obiektom odniesienia, które
bezpośrednio przyczyniły się do powstania
kosztów, wyróżnia się dwie kategorie
kosztów:
— indywidualne koszty obiektów
odniesienia, które mogą być przypisane
jednoznacznie konkretnym obiektom
odniesienia,
— wspólne koszty obiektów odniesienia,
które nie dają się przypisać jednoznacznie
konkretnym obiektom odniesienia.
Koszty można również klasyfikować ze
względu na ich znaczenie przy
podejmowaniu decyzji ekonomicznych.
koszty decyzyjne (koszty istotne), które
będą poniesione w przyszłości
jako skutek podjętej decyzji, przy czym ich
wysokość jest różna dla poszczególnych
wariantów decyzyjnych,
koszty niedecyzyjne (koszty nieistotne),
których ponoszenie nie jest
skutkiem podjętej decyzji lub też są one
skutkiem podjętej decyzji, ale ich
wysokość jest taka sama dla różnych
wariantów decyzyjnych.