Inaczej nazywany 

jest argumentem  

finalistycznym lub z 

istnienia porządku i 

celowości w świecie 

lub piąta drogą 

Tomaszową.

Tomasza argumenty 

na istnienie Boga:

1.

Droga z ruchu

2.

Droga z 

przyczynowości

3.

Droga z 

przygodności

4.

Droga ze stopni 

doskonałości

5.

Droga ze celowości 

świata

Już pierwsi filozofowie dostrzegali w świecie pewne struktury 

celowe, które próbowali wyjaśnić:

PITAGOREJCZYCY – jako pierwsi radykalnie wyeksponowali 

celową strukturę widzialnego świata i uznali, ze świat tak 

uporządkowany musi swoją zasadę posiadać w proporcji i liczbie. 

ANAKSAGORAS – zastanawiając się nad celowości świata uznał, 

że musi ona pochodzić od ROZUMU, który jak pisze „wszystko 

przyozdobił”

SOKRATES – powołując się na ład panujący w przyrodzie uznał, 

że musi istnieć Opatrzność, która rządzi światem.

ARYSTOTELES - nie dowodził istnienia Boga na podstawie 

kosmosu, ale też dostrzegał jego celowość. Boga nazywał 

Najwyższym Umysłem rozumnie kształtującym pierwotny chaos 

materii. W swojej Fizyce poddał krytyce ANTYFINALIZM – 

Demokryta i Epikura, w którym tłumaczy się świat działaniem 

ślepych i koniecznych praw. 

STOICY – Ład we Wszechświecie wskazuje na rządcę kierującego 

kosmosem. Twierdzili, że świat wskazuje na istnienie 

NAJWYZSZEGO INTELEKTU – DUCH ŚWIATA



KAROL DARWIN – Twierdził, że celowość jest 

zjawiskiem pozornym, które jest niczym 

innym jak prawami przyrody, doborem 

naturalnym i walką o byt.



IMMANUEL KANT – Był on zwolennikiem 

agnostycyzmu. Zasada celowości dla niego to 

nic innego jak pewien twór intelektualny.



POZYTYWISCI – Również zasadę celowości 

odrzucili. Nie można bowiem badać przyczyn 

celowych doświadczalnie, a jeśli tak, to nie 

należy się na nie powoływać, gdyż nie mają 

one poparcia w doświadczeniu. 

Zasady celowości 
bronił NEWTON.  Na 
przykładzie 
ludzkiego oka 
dowodził, że autor 
kosmosu znał 
zasady optyki. 

CEL – jest to, to z powodu, czego cos 
się dzieje. A zatem działanie celowe 
jest to każde działanie nakierowane na 
osiągniecie jakiegoś skutku.

W kosmosie istnieją struktury celowe, można je 

dostrzec zarówno w samych bytach, jak i w 

relacjach międzybytowych. Stąd rozróżnia się 

dwojakiego rodzaju celowość:



CELOWOŚĆ WEWNĘTRZNA (WSOBNA) – Polega na 

podporządkowaniu elementów składowych organizmu 

dobru całości. Jej wynikiem jest jedność funkcjonowania 

całego organizmu. 



CELOWOŚĆ ZEWNĘTRZNA (ODNOŚNA.) – W której 

jeden byt jest podporządkowany drugiemu) Np. Świat 

roślin służy światu zwierzęcemu, a świat zwierzęcy służy 

światu ludzkiemu. Tę celowość niekiedy jest trudno 

ustalić. Dlatego argument Tomasz głównie opiera się na 

celowości wewnętrznej. 

- Istnienie stałych praw przyrody. 
Wszystkie prawa kierujące 
wszechświatem maja charakter stały, 
niezmienny i są źródłem porządku i 
ładu we wszechświecie. Jednym z 
takich praw jest prawo grawitacji. 
Grawitacja sprawia, że Planety mogą 
krążyć po swoich orbitach.

- Struktura kosmosu jako całości. 
Kosmos jest zespołem mgławic, każda z 
nich jest zbiorem systemów 
słonecznych, każdy system zawiera 
grupę planet. Planety krążą po swoich 
orbitach z taka regularnością i 
niezawodnością, że zaćmienie słońca 
można ustalić na wiele setek lat przed 
jego wystąpieniem.

Niektórzy twierdzą, że za celowością 
świata nieorganicznego świadczy też 
atmosfera, hydrosfera, litosfera. Ich 
celem jest by mogło powstać i 
utrzymać się życie biologiczne.

Polega ona na istnieniu struktur nakierowanych na powstanie i 

zachowanie życia.

-

Najmniejsza żywa komórka jest fabryką, w której następuje 
przekształcenie materii nieorganicznej w organiczną. 

-

W roślinach występuje wyraźny podział funkcji: Korzenie 
dostarczają wilgoci, łodyga to kanał przewodzący, liście 
czerpią tlen korzystając ze światła. 

-

Zjawisko regeneracji. Jeśli roślina zostanie uszkodzona 
mechanicznie, wówczas wszystkie elementy organizmu 
reagują tak, że nastawione są tylko na naprawę.

-

Pomiędzy gatunkami istnieje też swoiste dopasowanie. 
Budowa kwiatów np. jest dostosowana do gatunku 
zapylających je owadów. 

- formowanie się embriona, u którego już we wczesnym 

stadium rozwoju pojawiają się organy wewnętrzne i 
zewnętrzne – potrzebne mu w momencie poczęcia. 

- instynkt – pozwalający zwierzętom spełniać 

podstawowe zadania życiowe. Dzięki niemu ptaki 
znajdują drogę do krajów tropikalnych.  

- Budowa anatomiczna poszczególnych gatunków 

zwierząt dostosowana do ich sposobu życia, 
odżywiania, przemieszczania. Ptaki mają układ kostny 
lekki, o kształcie aerodynamicznym. Najbardziej 
rozwinięte są mięśnie skrzydeł potrzebne do lotu. 
Każdy ptak ma dziób dostosowany do sposobu 
odżywiania się. 

„Każdy czynnik działający działa dla 
określonego celu” – Celowość wiec 
ujawnia się w działaniu. Celowość 
istniejącą w świecie można, więc uznać 
za fakt bezdyskusyjny. Inną sprawą jest 
jej wyjaśnienie.

1. Przypadek
2. Immanentne siły przyrody (ewolucja)
3. Rozumny Stwórca

Możliwa jest hipoteza przypadku 
zakładająca, że aktualny układ 
przyrody i związane z nim 
prawidłowości ukształtowały się 
poprzez szereg wcześniejszych 
przypadkowych konfiguracji.

Ład świata jest dziełem samej przyrody. 

Prawa i siły przyrody sprawiły, że materia 
nieożywiona przekształciła się w materię 
ożywioną, a następnie w rośliny, zwierzęta 
i ludzi. Nie było w tym celowości, lecz 
konieczne działanie przyczyn sprawczych. 
Innymi słowy – oko powstało nie po to 
żeby widzieć, ale widzimy, gdyż w 
procesie ewolucji akurat oko powstało

Sama teoria ewolucji nie budzi 
wątpliwości, ale jej geneza już tak. 
Można, bowiem spytać, czy dobór nie 
działa wedle jakiegoś planu? Ewolucja 
nie była chaotyczna, ale kierunkowa – 
od form najniższych do form 
najwyższych. Jeśli ewolucja była 
kierunkowa, to musiała być planowana. 

Teoria ta nie przeczy prawdziwości 
hipotezy ewolucji. Głosi ona, że 
wszechświat i życie na ziemi powstało 
dzięki Aktowi Stworzenia. W akcie tym 
powstały prawa, którymi kieruje się 
proces ewolucji – dążący do 
maksymalnej doskonałości stworzenia.

W latach 20’ XX wieku pojawiło się 
stanowisko zaprzeczające prawdziwości 
teorii ewolucji. Stanowisko to pojawiło 
się w Stanach Zjednoczonych, stąd 
nazywane jest też:

 KREACJONIZMEM TYPU 

AMERYKAŃSKIEGO.

Zwolennicy tej koncepcji głoszą, że Pismo 
Święte jest pisany Słowem Boga i stanowi 
podstawę dociekań naukowych, które 
powinny być z nim zgodne.  Wszechświat 
jest bezpośrednim wynikiem aktu 
stwórczego Boga, który zgodni z 
przekazem Biblijnym trwał 6 dni.

Stąd twierdzili oni, że teoria ewolucji 

jest teorią ateistyczną.

 ?

Kazimierz Kloskowski, Filozofia ewolucji 
i filozofia stworzenie, Wydawnictwo 
Akademii Teologii Katolickiej, Warszawa 
1999.