Seymour Epstein:
POZNAWCZO-DOŚWIADCZENIOWA
TEORIA JA
(CEST - Cognitive-Experiential Self
Theory)
Na osobowość składają się dwa systemy
psychologiczne:
system doświadczeniowy
(emocjonalny) i
system racjonalny
.
Człowiek ma teorię
świata
, teorię
siebie
, i
teorię
relacji Ja-świat
. Każda z tych teorii
reprezentowana jest zarówno w systemie
doświadczeniowym jak i racjonalnym.
PRZESŁANKI WYODRĘBNIENIA DWÓCH
SYSTEMÓW:
(1)
Różny sposób myślenia
ludzi pobudzonych
emocjonalnie i nie przeżywających emocji.
- Osoby zemocjonowane - myślenie kategoryczne,
osobiste, konkretne, nierefleksyjne, zorientowane na
działanie.
- Im silniejsza emocja - tym bardziej myślenie jest
procesem samoweryfikującym się.
(2) Ludzie przeżywają emocje nie w odpowiedzi na
faktycznie zaistniałą sytuację, ale z powodu jej
interpretacji
(rola przedświadomego systemu
interpretacyjnego).
(3) Ludzie intuicyjnie zdają sobie sprawę z istnienia
dwóch sposobów odczuwania
: doświadczania
(kierowania się "sercem") i poznania
intelektualnego (kierowania się"głową"). Częste
konflikty między jednym a drugim systemem
poznania.
(4) Przykładem szczególnego udziału systemu
doświadczeniowego w naszym życiu są
narracje
(opowiadania symulujące akcję) - lit. piękna,
Biblia, mity itp - uczy poprzez przypowieści a nie
abstrakcyjny dyskurs.
(5) Człowiek reaguje silniej
na obrazy niż słowa
(co wykorzystuje m. in. reklama).
Seymour Epstein: Charakterystyka
CEST
I. PODSTAWOWE POTRZEBY CZŁOWIEKA
:
1.
zasada przyjemności
, tj. potrzeba
maksymalizowania przyjemności i
minimalizowania przykrości; (Freud)
2. potrzeba utrzymania
stabilnego, spójnego
systemu pojęć
(Rogers; Lecky);
3. potrzeba
przynależności
, więzi (Bowlby;
Faibairn);
4. potrzeba przezwyciężenia poczucia niższości i
podwyższenia samooceny
(Adler; Allport;
Kohout).
II. SKŁADNIKI OSOBOWOŚCI:
1.
Teoria świata
(world theory) [np. świat
jest wrogi - przyjazny; przewidywalny –
nieprzewidywalny; itp]
2.
Teoria Siebie
(self theory) [np. Ja jest
wartościowe vs. bezwartościowe; kochane
- niekochane etc]
3.
Teoria relacji Ja-świat
[przekonania o
kontroli, własnej skuteczności, możliwości
modyfikowania świata]
III. NA KAŻDĄ Z TYCH TEORII
SKŁADAJĄ SIĘ DWA RODZAJE
SKŁADNIKÓW (BUILDING BLOCKS):
w systemie racjonalnym -
przekonania
(świadome, jawne teoria siebie i świata).
Ich źródłem są własne doświadczenia i przekaz
społeczny (kulturowy).
w systemie doświadczeniowym -
schematy
(przedświadome, ukryte teorie siebie i
świata).
Schematy są generalizacjami własnych,
emocjonalnie ważnych doświadczeń.
Istnieją schematy opisowe i
motywacyjne.
Przykłady
schematów opisowych
: "autorytety są
niebezpieczne", "Jestem osobą uczynną"
Przykłady
schematów motywacyjnych
: "Jeżeli się
przyłożę, jestem w stanie osiągnąć wszystko to,
na czym mi zależy" (if-then, means-end
relations).
SYSTEM DOŚWIADCZENIOWY SYSTEM RACJONALNY
-------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Holistyczny
Analityczny
Emocjonalny
: zorientowany na
Logiczny
: zorientowany przyczynowo
przyjemność-ból (na utrzymanie (na analizę naszego doświadczenia)
dobrego samopoczucia)
Związki
skojarzeniowe
Związki
przyczynowo-skutkowe
Zorientowany bardziej na
wynik
Zorientowany bardziej na
proces
Zachowanie zapośredniczone przez Zachowanie zapośredniczone przez
"wibracje"
(vibes) z przeszłych
świadomą ocenę zdarzeń
doświadczeń
Koduje rzeczywistość w
obrazach,
Koduje rzeczywistość w
symbolach
metaforach i opowiadaniach abstrakcyjnych
: słowach i liczbach
Przetwarzanie
szybkie
, zorien- Przetwarzanie
powolne
, zorientowane
towane na bezpośrednią na czynności odroczone
aktywność
SYSTEM DOŚWIADCZENIOWY SYSTEM RACJONALNY
-----------------------------------------------------------------------------------------------
-----
Zmiany następują
wolniej
: dzięki Zmiany następują
szybciej
powtarzaniu lub intensywnemu
Doświadczeniu
Bardziej
zgrubne różnicowanie
:
Większe zróżnicowanie
, myślenie
rozległy gradient generalizacji, „wymiarowe” (dimensional)
myślenie (sądy) kategoryczne
Zintegrowany z grubsza
: dysocja-
Silniej zintegrowany
cyjny: kompleksy emocjonalne
(moduły poznawczo-afektywne)
Doświadczamy biernie i przed- Doświadczany
aktywnie i
świadome
:
świadome
: jesteśmy „porywani” pozostajemy pod kontrolą
przez emocje naszych myśli
Samoweryfikacja sądów
: "doświad-
Sądy wymagają uzasadnienia
przy
czając przekonujemy się"
użyciu logicznego rozumowania i
dowodzenia
KONKLUZJE KOŃCOWE
PERSPEKTYWA SPOŁECZNO
POZNAWCZA:
W jaki sposób osobowość „zarządza”
zachowaniem?
Znaczenie
schematów poznawczych
i procesów
ich aktywizacji:
- zarządzanie uwagą
- zarządzanie procesami przetwarzania informacji
- nadawanie znaczeń i ukierunkowanie
interpretacji (rozumienie, procesy inferencyjne
itd.)
Znaczenie
struktur motywacyjnych:
- Dążenia związane z „Ja” (podejście nomotetyczne)
- Specyficzne celów działań: odległe, średniodystansowe,
i bieżące (podejście idiograficzne)
Znaczenie procesów
podmiotowej kontroli:
- oczekiwania kontroli i własnej skuteczności a inicjowanie
i podtrzymywanie działania (rola atrybucji i kontrfaktów)
- Implementacyjny vs. deliberacyjny stan umysłu
- Procesy obrony orientacji na kontrolę
- Konsekwencje utraty kontroli
Znaczenie procesów
monitorowania siebie i
samoregulacji:
- Samoświadomość (autokoncentracja)
- redukowanie rozbieżności wewnątrz „Ja”
- redukowanie rozbieżności między zachowaniem a
standardami osobistymi