Styl Romański

•Architektura

Architektura, rzeźba,

malarstwo

Architektura

Architektura romańska charakteryzowala sie wymierną przestrzenią dzięki zastosowaniu przęseł w

budowlach stanowiących zespół geometrycznych brył wznoszonych z kamiennych ciosów.

Najważniejszymi typami budowli były kościoły zakonne i pielgrzymkowe o geometrycznych, surowych

formach.

W rzutach stosowano formy centralne (okrągłe i wieloboczne) oraz plan krzyża łacińskiego w typie

poantycznej bazyliki z kryptą pod chórem, z jednym lub trzema portalami flankowanymi dwiema wieżami

w części zachodniej, i wieżą na skrzyżowaniu naw.

W części wschodniej wznoszono 3, 5 lub 7 apsyd (typ benedyktyński) albo wieniec kaplic promienistych

(kościoły pielgrzymkowe). Pod koniec XI w. rozwinięto różne systemy sklepienne tworzące grupy

regionalne - sklepienia kolebkowe dominowały we Francji i w Hiszpanii, krzyżowo-żebrowe w Niemczech,

kopułowe w południowo-zachodniej Francji, żebrowe we Włoszech. Oprócz sklepień i przęseł stosowanych

w systemie wiązanym, do głównych elementów romańskiego wnętrza należały filary, arkady, empory,

biforia i triforia.

Rzeźba

Rzeźba romańska była przede wszystkim rzeźbą architektoniczną, wypełniała portale i tympanony,

pokrywała głowice kolumn, trzony filarów oraz węgary. Prezentowała w prostej, ornamentalnej lub

znakowej formie logiczne przesłanie dostępne dla ogółu wiernych. Przemawiała do nich wyrazistą, ostro

zarysowaną i ekspresyjną formą, która odznaczała się hieratycznością przedstawień i

charakterystycznymi, wydłużonymi proporcjami. Tematów dostarczał Stary i Nowy Testament oraz żywoty

świętych. W ornamencie dominowała plecionka, częste były również motywy zwierzęce i roślinne

symbolizujące m.in. walkę dobra ze złem.

Malarstwo

Romańskie malarstwo ścienne było również związane z architekturą - tworzyło wielkie kompozycje

wypełniające apsydy bazylik i pokrywające ich sklepienia, płaskie i linearne, o ograniczonej skali barw

(ochra żółta i czerwona, zieleń i błękit). W skryptoriach klasztornych Anglii, Francji, Niemiec i Austrii

uprawiano malarstwo miniaturowe.

Malarstwo tablicowe rozkwitło w XIII w. we Włoszech (retabula). Kwitło też witrażownictwo, od

wyobrażeń świętych wypełniających całe okna do małych scen w kwaterach. Snycerstwo dostarczało

krucyfiksów i posągów Marii z Dzieciątkiem, złotnictwo zaś krzyży, relikwiarzy i naczyń liturgicznych (na

tym polu wyróżniała się Nadrenia).

Sztuka romańska rozwinęła się najpełniej we Francji, w obrębie jej szkół regionalnych działających na

terenie Burgundii , Owernii, Langwedocji, Prowansji, Poitou i Périgord, Île de France, Normandii. We

Włoszech głównymi ośrodkami sztuki romańskiej były: Piza, Modena, Werona, Parma. W Hiszpanii:

Santiago de Compostela, Zamora, Salamanca, León. W Niemczech: Trewir, Spira, Moguncja, Wormacja,

Kolonia.

Średniowiecze

Wraz z końcem pierwszego tysiąclecia nie nadszedł

spodziewany koniec świata, w związki z czym natychmiast nastąpił

nagły wybuch entuzjazmu religijnego. Po utworzeniu nowego

Świętego Cesarstwa Rzymskiego i usytuowaniu się w nim

naczelnych władz kościelnych rozpoczął się okres, który sam

nazywam średniowieczem właściwym. Rozpoczęły się wtedy spory

między papieżem, a patriarchą Konstantynopola o przewodnictwo

światu chrześcijańskiemu, czego ostateczym skutkiem było

powstanie kościoła prawosławnego. Do tego dochodzą tzw.

krucjaty, czyli wyprawy krzyżowe, rozpoczęte wkrótce później.

Średniowiecze kojarzy się wiekszości ludzi ze strachem, ascezą,

całkowitą wiarą w Boga, ciemnością i niewiedzą. Wydaje mi się, że

styl romański bardzo dobrze oddaje te wyobrażenia.

Początek jego istnienia datuje się na przełom IX i X wieku.

Narodził się on w południowej Fracji i północnych Włoszech, gdzie

krzyżowały się wpływy bizantyjskie z rzymskimi. To tam władcy

miast - państewek konkurowali ze sobą między innymi w

dziedzinia wznoszenia piękniejszych, większych i wspanialszych

świątyń. Z czasem styl romański rozprzestrzenił się na resztę

Francji i Włoch, Hiszpanię, Niemcy, Anglię i kraje Słowiańskie, skąd

wypierał poprzednie - bezstylowe porządki architektoniczne.

Kościoły

Kościoły wznoszone w stylu romańskim miały trzy lub pięć naw.

Najczęsciej miały też nawy poprzeczne, tak, że całość miała kształt krzyża.
Budowla od wewnątrz była przyozdabiana bardzo skromnie, a w krajach
słowiańskich nie była prawie wcale przyozdabiana. W mniejszych kościołach
wieża wznosiła się na głównym wejściem. Większe miały zazwyczaj dwie
wieże, ustawione po dwóch stronach wejścia głównego. Prawdziwe
olbrzymy prawie zawsze miały trzy portale wejściowe (wgłębienia w ścianie
frontowej), z jednym wyraźnie większym od pozostałych. W stylu
romańskim włoskim często wieże były nie połączone z samym kościołem.
Już wtedy ukształtowała się klasyczna forma bazyliki, czyli dużego koscioła,
otoczonego przez wieniec kaplic. Okna umieszczone były nad kaplicami, w
części nawowej, wyższej od reszty.

Kraków, Kościół Św.

Andrzeja

Kościół Św. Andrzeja, wzniesiony w

ostatnim dwudziestoleciu XI w.,

fundowany zapewne przez

Sieciecha, palatyna Władysława

Hermana, jako kolegiata z kilkoma

kanonikami. Wkrótce potem

znalazł się pod patronatem

benedyktyńskiego opactwa w

Sieciechowie, a za panowania

Łokietka przeszedł na własność

klarysek. Był głównym kościołem

należącego do Starżów

Toporczyków Okółu obok dwóch

innych: Marii Magdaleny, Św.

Marcina i może Św. Piotra Apostoła

w północnej części osady.

Wzniesiony w dwóch bliskich sobie

fazach jest dwuwieżową bazyliką

typu saskiego, złożoną z krótkiego,

jednoprzęsłowego, trójnawowego

korpusu, z transeptu i chóru

zamkniętego apsydą. podobnie jak

nawy boczne, których konchy,

zachowane w dolnych partiach,

odkryto w r. 1964.

Perła polskiej architektury
romańskiej

Perłą polskiej romańskiej architektury jest kolegiata w Tumie pod

Łęczycą (na zdjęciu). Jest to najlepiej zachowana budowla tego typu w
naszym kraju. Wyraźnie można rozpoznać w niej formę bazyliki. Proszę
zwrócić szczególną uwagę na wieże. Ich niewielka wysokość, w porównaniu
z nawą główną, również była charakterystyczna dla stylu romańskiego, a
także na półokrągłe prezbiterium - kolejna cecha charakterystyczna.
Wnętrza kościołów były raczej ciemne, a to z powodu małych okien i
skromnie przyozdobione. Nowością są sklepienia krzyżowo-żebrowe, które
się wtedy pojawiły. Powstały one w skutek połączenia pod kątem prostym
dwóch, przecinających się łuków. Ciężar stropu rozkłada się wtedy na cztery
różne miejsca, co pozwala na podtrzymanie wiekszej części dachu.

Zamki obronne

Oczywiście architektura romańska to nie tylko kościoły, ale

również, a może przede wszystkim zamki obronne. Na zdjęciu obok

widnieje fragment zamku w Łęczycy. Myślę, że bez problemu

można rozpoznać tu formy romańskie - przede wszystkim małe,

zakończone półkolistym łukiem okna. Wieże najczęściej

czoworkątne, ale zdażały się też okrągłe i sześciokątne.

Europa

Jednym z przykładów architektury romańskiej jest zapewne

budowla znajdująca się w gorącej Italii. W całej Europie do dziś

istnieją setki doskonale zachowanych przykładów architektury

Romańskiej. Niewątpliwie jednym z njasłynniejszych jest Krzywa

Wieża w Pizie, we Włoszech (zdjęcie poniżej). Być może nawet nie

domyślaliście się, że jest to budowla w tym stylu. Przykład ten

ukazuje różnice między romanizmem słowaińskim, a włoskim.

Wciąż jednak pozostają pewne cechy niezmienne, np. niewielkie

okna, czy mała ilość ozdób zewnętrznych.

Opactwo Sainte-Foy w Conques

(Rouergue)

Od XI wieku przechowywane są tu relikwie Świętej Fides.

Świątynia ta, znajdująca się na trasie pielgrzymek do Santiago de

Compostela (nazywanej el camino de Santiago) to znakomity

przykład kościoła pielgrzymkowego z trzema nawami, obejściem i

galeriami, zdolnymi pomieścić tłumy pielgrzymów oraz

umożliwiającymi ich uporządkowane przemieszczanie się do i z

miejsca, gdzie znajdują się relikwie. Nawy są krótkie, lecz

niezwykle wysokie, szczególnie dwukondygnacyjna nawa główna,

która wznosi się na wysokość 22 m.

Przykłady budowli w

Polsce

Kościół NMP
w
Inowrocławiu

Rotunda św.
Prokopa

Kościół św.
Jana
Jerozolimskieg
o za murami
Poznaniu

Kolegiata w
Tumie pod
Łęczycą

Wiadomości ogólne

Styl romański skąd się wziął i czym

jest?

Romańska sztuka, styl w sztukach
plastycznych rozwijający się w XI - XII w. (w
Europie
dzięki wyprawom krzyżowym zaznaczył też
są obecność na Bliskim Wschodzie) jako
pierwszy powszechny kierunek sztuki
średniowiecznej. Miał charakter głównie
kościelny, a jego dokonania wiązały się
przede wszystkim z działalnością zakonów,
zwłaszcza benedyktynów i cystersów.
Sztuka romańska nawiązywała do sztuki
późnoantycznej (antyk), zapożyczając od
niej poszczególne elementy (np.
architektoniczne), lecz jej nie naśladowała.
Była odbiciem ścisłych stosunków
społecznych i surowości w ujmowaniu spraw
religii. Do jej upowszechnienia przyczynił się
Kościół, jednoczący kulturowo narody
ówczesnej Europy, i wzrost znaczenia władzy
papieskiej.

GRUPA

• Michał Mazur

Segiusz Kubicki

Bartek Kląskała

Krzysztof Jakóbiak

Maciej Kurnicki

STYL ROMAŃSKI .