Kryteria wyróżniania biocenoz

1. Charakterystyczny skład gatunkowy

Lista gatunków jest specyficzna i wykazuje znaczną stałość i 
powtarzalne stosunki ilościowe. Są to gatunki związane z określonym 
układem warunków siedliskowych 

Dzwonko 2007

Pula geograficzna

 – 

wszystkie gatunki, 
które są w stanie 
osiągnąć dane 
miejsce

(ograniczenia w 
rozprzestrzenianiu 
się gatunków)

Pula siedliskowa

 – 

wszystkie gatunki, 
które są w stanie 
żyć i rozwijać się w 
danych warunkach 
siedliskowych

(ograniczenia 
środowiskowe)

Ograniczenia 

w rozprzestrzenianiu się

 gatunków

Ograniczenia 

siedliskowe

Zbiorowiska roślinne

Zbiorowisko roślinne (FITOCENOZA) 

– każde skupienie roślin 

stanowiące pewną przestrzenną całość (Szafer, Zarzycki 1977). 
Zbiorowiska roślinne wykształcają się pod wpływem:
1. Określonych warunków siedliskowych
2. Rozmaitych związków pomiędzy populacjami roślin i zwierząt
3. Człowieka
4.Procesów losowych w środowisku i populacjch
Systematyką zbiorowisk roślinnych zajmuje się 

syntaksonomia

. 

Wyodrębnia ona jednostki zbiorowisk roślinnych zwane 

syntaksonami

.

Nauka o zbiorowiskach roślinnych to 

fitosocjologia.

Najważniejszą jednostką w syntaksonomii jest 

zespół 

roślinny

.

Gatunek

Zespół 
roślinny

Taksonomia

Syntaksonom
ia

!

Zbiorowiska roślinne

Zespół roślinny 

– abstrakcyjny, ograniczony terytorialnie, 

hierarchicznie najniższy typ fitocenozy, który na danym terytorium 
stanowi swoistą charakterystyczną kombinację gatunków 
(Matuszkiewicz 2001). 

Jest to zbiorowisko roślinne odróżniające się od innych swoim 
składem, posiadające własne gatunki charakterystyczne, czyli 
takie, które w danym zespole występują częściej niż w innych 
zespołach.

Zbiorowiska roślinne

KLASA (Class)

RZĄD (Order)

ZWIĄZEK (Alliance)

ZESPÓŁ ROŚLINNY (Association)

- etea 

Phragmit-etea

- etalia 

Phragmit-etalia

- ion 

Phragmit-ion

- etum 

Phragmit-etum

Formalnie wszystkie gatunki mają takie samo znaczenie przy 
charakteryzowaniu zespołów roślinnych. Zwraca się jednak nieco 
większą uwagę na te, które nadają podstawową strukturę 
zbiorowisku. W przypadku 

zbiorowisk leśnych 

są to drzewa.

D

zw

o

n

ko

 2

0

0

7

Klasa: Phragmit

etea

Wszystkie zbiorowiska szuwarowe

Rząd: Phragmit

etalia

Obejmuje szuwary trawiaste, wielkoturzycowe i inne, z 
udziałem okazałych dwuliściennych bylin. Występują w 
strefie przybrzeżnej zbiorników wód stojących i 
płynących. 

Związek: Phragmit

ion

Związek: Magnocaric

ion

Związek: Sparaganio-
Glycer

ion

 fluitantis

Związek: Phragmit

ion

Szuwary właściwe na brzegach eutroficznych wód 
stojących lub wolno płynących.

Zespół: Phragmit

etum

 australis

Szuwar trzcinowy, zdominowany przez trzcinę Phragmites australis.  

Inne zespoły należące do związku Phragmit

ion

:

Equset

etum

 fluviatilis (szuwar skrzypowy)

Typh

etum

 angustifoliae (szuwar wąskopałkowy)

…………

Cechy fitocenozy

Analityczne

Możliwe do 

zbadania bez 

wychodzenia poza 

obręb danej 

fitocenozy

Syntetyczne

Metody wymagające 

porównania kilku 

płatów fitocenoz

Struktura pionowa czyli 

warstwowość

Warstwowość i pochłanianie światła w lesie (Krebs 1996)

A - drzewa

B - krzewy

C+D – runo 
(warstwa zielna 
+ mchy i 
porosty)

Ilościowość

Skala Braun-Blanqueta:
5 – pokrycie 75-100%
4 – 50-75%
3 – 25-50%
2 – mniej niż 25%
1 – gatunek obfity, przy słabym pokryciu
+ – gatunek sporadyczny

Towarzyskość

 – skłonność do tworzenia skupień 

Skala 1-5

Żywotność

4 stopnie, skala obrazkowa

Sezonowość
Sezonowa dynamika fitocenoz, rytmika sezonowa

Zmiany te zależą od zmieniających się warunków atmosferycznych i 
następujących po sobie pór roku. Nauka o sezonowych zmianach to 

fenologia.

Kolejne stadia cyklu rozwojowego Dentaria glandulosa 
(Tumidajowicz 1995)

www.roztocze.stalowol.pl

Dentaria glandulosa

Dynamika fitocenoz = Procesy ekologiczne

Sezonowa dynamika fitocenoz, rytmika sezonowa

Przykłady sezonowości:
1. Pora i długość kwitnienia

Czas kwitnienia roślin zapylanych przez owady (Krebs 1996)

las

torfowisko

Pora

 

– cały sezon 

wegetacyjny

średnia długość 
kwitnienia jednego 
gatunku

 – 32 dni

Pora

 

– głównie 

wiosna 

średnia długość 
kwitnienia jednego 
gatunku

 – 18 dni

Dynamika fitocenoz = Procesy ekologiczne

Sezonowa dynamika fitocenoz, rytmika sezonowa

Przykłady sezonowości:
2. Zrzucanie liści na zimę i „suszę”

(Krebs 1996)

Cechy syntetyczne

1. Stałość fitosocjologiczna
2. Wierność fitosocjologiczna

Podstawą do identyfikacji zespołów jest 

charakterystyczna 

kombinacja gatunków:

1. Gatunki charakterystyczne

 – takson, zwykle gatunek roślinny, 

który „swój punkt ciężkości ma w danym syntaksonie”. Są to 
więc gatunki o wysokiej 

stałości

 w danym syntaksonie i wysokiej 

wierności

 temu syntaksonowi i o najwyższej 

żywotności

 w tym 

syntaksonie.

2. 

Gatunki wyróżniające

 – odróżniają daną jednostkę (np. zespół) 

od innych jednostek tego samego rzędu w ramach większej 
całości (tą „większą całością” dla zespołów może być związek).

3. 

Gatunki towarzyszące

 – są to gatunki stale występujące w 

danym zespole (o frekwencji wyższej niż 60%). 

Wpływ człowieka na fitocenozy

Synantropizacja roślinności 

Synantropizacja – kierunkowe zmiany zachodzące na skutek 
działalności człowieka:
- zastępowanie swoistych układów (endemicznych) przez układy 
nieswoiste (kosmopolityczne)
- zastępowanie składników rodzimych (autochtonicznych) przez 
przybyszów (składniki allochtoniczne)
- zastępowanie układów stenotopowych przez eurytopowe

Zbiorowiska roślinne

Autogeniczne

 pierwotne

 naturalne

Antropogeniczne

 półnaturalne

 synantropijne (segetalne, ruderalne)

 ksenospontaniczne

Wpływ człowieka na fitocenozy

Synantropizacja roślinności 

Gatunki synantropijne:
1. Apofity (np. Achillea millefolium, Agropyron repens, Asplenium ruta-muraria)

Lycopodiella inundata

Platanthera bifolia

2. Antropofity

 metafity (antropofity trwale zadomowione)

- archeofity (przywędrowały przed XV wiekiem)

Wpływ człowieka na fitocenozy

Synantropizacja roślinności 

Thlaspi arvense

Azja SW

Anagallis foemina

Europa S

Conringia orientalis

Europa S

- kenofity (przywędrowały po XV wieku)

-- epekofity (gatunki zbiorowisk ruderalnych i segetalnych),
np. Galinsoga parviflora Ameryka S i C, 
      Amaranthus retroflexus Ameryka N
-- agriofity (gatunki zbiorowisk naturalnych i półnaturalnych)

Wpływ człowieka na fitocenozy

Synantropizacja roślinności 

 diafity (antropofity niezadomowione)

Impatiens galndulifera Azja C 

Silidago gigantea

Ameryka N