SZKOŁY I KIERUNKI
W PSYCHOTERAPII
SZKOŁY I KIERUNKI
W PSYCHOTERAPII
Czym jest psychoterapia?
= psyche (dusza) + therapein (leczyć)
oddziaływanie interpersonalne
edukacja psychospołeczna
profesjonalne asystowanie w dokonywaniu zmian w
sobie
technika behawioralna
forma powtórnego rodzicielstwa
kupowanie przyjaźni
współczesna forma szamanizmu
opieka zdrowotna
…
Definicja psychoterapii
Psychoterapia to:
świadome i zamierzone
stosowanie metod klinicznych i zabiegów
interpersonalnych, pochodzących ze sprawdzonych
twierdzeń nauk psychologicznych,
w celu towarzyszenia ludziom
w modyfikacji ich zachowań, właściwości
poznawczych, emocji i / lub innych cech
na takie, które wydają się uczestnikom tego procesu
pożądane
Norcross
(1990)
podejście
szkoła
teoria
metoda
P O D E J Ś C I A
(orientacje / kierunki)
Definicja: zbiór ogólnych założeń i
pojęć dotyczących natury człowieka,
jego rozwoju oraz relacji z otoczeniem
Podstawowe podejścia:
psychoanalityczne
humanistyczno-egzystencjalne
behawioralno-poznawcze
systemowe
S Z K O Ł Y
Definicja: grupa teorii pokrewnych ze
względu na założenia i pojęcia (często
wiązane są z określonym nazwiskiem bądź
regionem geograficznym)
Przykłady szkół podejścia
systemowego:
strategiczna (Haley)
strukturalna (Minuchin)
mediolańska (Palazzoli)
postmediolańska (Cecchin i in.)
T E O R I E
(koncepcje, modele)
Definicja: model funkcjonowania
człowieka
Przykłady teorii (koncepcji)
charakterystycznych dla szkoły
mediolańskiej
cyrkularność
gry rodzinne
pozytywna konotacja objawu
Dzięki teoriom psychoterapii
możemy m.in.:
selekcjonować informacje
dostrzegać związki między faktami
wyjaśniać i przewidywać zachowania
projektować i wywoływać zmiany
Struktura teorii
psychoterapii
Teoria „osobowości”
psychologiczne koncepcje natury człowieka
geneza, mechanizmy i proces kształtowania się
zdrowia psychicznego
Teoria psychopatologii
geneza, mechanizmy i proces kształtowania się
zaburzeń psychicznych
Teoria procesów terapeutycznych
zasady tworzenia relacji terapeutycznych
interwencje, strategie, programy
specyficzne czynniki leczące
M E T O D Y
Definicja: zbiór reguł dotyczących
interweniowania w funkcjonowanie
człowieka (praktyczna warstwa teorii)
Przykład metody, opartej na teorii
cyrkularności:
pytania cyrkularne
Typowa metodologia
teorii psychoterapeutycznych
uogólnienie doświadczenia klinicznego –
rozumowanie indukcyjne
weryfikacja przez kliniczną użyteczność
rozumowanie dedukcyjne
na ile, w oparciu o określoną teorię kliniczną możemy
prognozować
sposób funkcjonowania człowieka?
na ile możemy
zapobiegać
nawrotom choroby,
wystąpieniu objawów, etc.?
wreszcie na ile w oparciu o tę teorię możemy
skutecznie
uzyskiwać poprawę
zdrowia pacjenta
Czy możliwe jest
doskonalenie metodologii
teorii klinicznych?
Transpozycja pojęć klinicznych na język
umożliwiający kontrolowane badania empiryczne
Umieszczenie „starych” pojęć w kontekście
innego paradygmatu (np. społeczno-
poznawczego)
Rezygnacja z tradycyjnej teorii klinicznej i
odwołanie się do nowej teorii, która umożliwi
ponowne zdefiniowanie zjawiska
„nieskrępowane” ustaleniami wcześniejszymi
Tytułem wstępu
Współczesna psychoanaliza:
psychoanaliza – klasyczna teoria Freuda
podejście psychodynamiczne – teorie rozwinięte
przez spadkobierców Freuda, którzy podzielają ogólne
założenia psychoanalizy, ale rozwijają pewne jej
aspekty i minimalizują znaczenie klasycznych
konceptów Freuda
Trzy podstawowe nurty współczesnej
psychoanalizy:
teoria popędów i konfliktów (Freud)
teorie relacji z obiektem (Klein, Mahler, Kernberg)
psychologia self (Kohut)
Główne założenia
teorii popędów i konfliktu
1.
Aspekt dynamiczny
2.
Aspekt ekonomiczny
3.
Aspekt topograficzny
4.
Aspekt strukturalny
5.
Aspekt rozwojowy
Rapport i Gill (1959)
1. Aspekt dynamiczny
Zachowanie człowieka regulowane jest przez
biologiczne siły –
popędy
Wyróżniamy dwa podstawowe popędy:
konstruktywny „eros” (
libido
) i destrukcyjny
„thanatos” (
destrudo
)
Popędy te wyrażają się w fantazjach,
pragnieniach, uczuciach, myślach, działaniach
Celem popędu jest rozładowanie napięcia i
osiągnięcie przyjemności
Napięcie może zostać rozładowane tylko
poprzez kontakt z obiektem (wewnętrznym lub
zewnętrznym)
2. Aspekt ekonomiczny
(hydrauliczny)
Energia psychiczna, płynąca z popędów,
może być rozładowana tylko przy
pomocy obiektów „bezpiecznych”
(możliwych do zaakceptowania)
Pojęcia:
kateksja
– wybór i obsadzenie obiektu
przez energię popędową (libido)
dekateksja
– wycofanie energii popędowej
z obiektu
fiksacja
– „zastój” energii popędowej z
powodu braku możliwości jej rozładowania
3. Aspekt topograficzny
Umysł (psychika) człowieka obejmuje trzy obszary:
świadomość
(obszar najmniejszy)
przedświadomość
(obszar poza świadomością,
dostępny przez skupienie uwagi)
nieświadomość
(obszar największy, obejmuje sporo
treści nieakceptowanych)
Rzeczywiste motywy zachowania najczęściej są
nieświadome
Nieświadome treści psychiczne przejawiają się w
czynnościach omyłkowych, marzeniach sennych,
fantazjach
4. Aspekt strukturalny
Osobowość człowieka składa się z trzech
struktur:
ID
siedlisko popędów
kieruje się zasadą przyjemności
SUPEREGO
uwewnętrznione powinności (postawy i wartości
rodzicielskie, wzorce społeczne)
kontroluje popędy
EGO
struktura pośrednicząca między popędami a światem
zewnętrznym
kieruje się zasadą realizmu
EGO może rozwiązywać konflikty
ID–SUPEREGO przez
obronę
i
adaptację
ID
EGO
SUPER
EGO
konflikt
obrona
adaptacja
Mechanizmy obronne
EGO
Definicja: są to różne sposoby
obrony integralności EGO
przed pozostającymi w konflikcie siłami popędowymi ID, zbyt
silnymi bodźcami zewnętrznymi, wymaganiami SUPEREGO
Funkcja: polega na
zniekształcaniu pragnień
tak, żeby:
ich prawdziwa treść pozostała nieznana EGO
przybrały treść jak najmniej sprzeczną z wymaganiami i
zakazami otoczenia i SUPEREGO
były możliwe do zaspokojenia w realnej rzeczywistości
Rozwój EGO: polega na
stosowaniu coraz dojrzalszych
mechanizmów obronnych
, to znaczy takich, które:
głębiej zmieniają treść pragnień
bardziej odraczają gratyfikację
umożliwiają zaspakajanie pragnień w sposób społecznie
pożądany
Jak działa mechanizm obronny?
Zenek
pragnie „zniszczyć” kolegę z pracy
Karola
PROJEKCJA
mechanizm prymitywny
Zenek nie cierpi Karola i nie
akceptuje swojego uprzedzenia.
„Nagle „odkrywa”, że Karol chce
zająć jego stanowisko. Broni się
przed tym, wypuszczając w obieg
szereg negatywnych plotek o Karolu
Korzyści:
treść zmieniona (złagodzona)
gratyfikacja szybka i relatywnie
bliska celowi popędowemu
zgodność z normami niepełna
adaptacyjność niepełna (ryzyko
kłopotów: konflikt z Karolem,
niechęć części otoczenia, wyrzuty
sumienia)
SUBLIMACJA
mechanizm dojrzały
Zenek nie cierpi Karola i nie
akceptuje swojego uprzedzenia. Z
czasem namawia
współpracowników do wystąpienia
z petycją wprowadzenia
całkowitego zakazu palenia w
pracy. Namawia również Karola,
który jest nałogowym palaczem,
aby dla własnego dobra podpisał
petycję
Korzyści:
treść całkowicie zmieniona (troska
o zdrowie)
gratyfikacja odroczona i odległa
od celu popędowego
zgodność z normami pełna
adaptacyjność pełna
Przykłady mechanizmów
obronnych ego:
wyparcie
– pierwotne: nie dopuszczenie do świadomości
zagrażających przeżyć; wtórne: wyłączenie ze świadomości
zagrażających przeżyć wcześniej uświadamianych
projekcja
– przypisanie własnego nieakceptowanego
impulsu, cechy, zachowania innej osobie
zaprzeczanie
– negowanie wypieranych przeżyć
racjonalizacja
– stosowanie racjonalnych, pozornie
logicznych argumentów w celu uzasadnienia postępowania
motywowanego przez nieakceptowane pragnienia
intelektualizacja
– myślenie o przeżyciach (często w
terminach abstrakcyjnych) w miejsce przeżywania ich
reakcja
pozorowana
– wyrażanie pragnień i przeżyć
przeciwnych do rzeczywiście doświadczanych
fantazjowanie
– ucieczka od przykrej lub uciążliwej
realności w marzenia na jawie
sublimacja
– zastępowanie celów i obiektów, na które są
ukierunkowane impulsy, celami i obiektami łatwiej
dostępnymi lub akceptowanym przez superego i
społeczeństwo
5. Aspekt rozwojowy
Sposób realizacji popędów zmienia się w trakcie życia człowieka.
W swoim rozwoju człowiek przechodzi przez kolejne fazy (etapy
libidinalnej kateksji erogennych sfer cielesnych):
oralna
analną
falliczną
latencji
genitalną
Ogólna charakterystyka faz:
każda rozwija określone cechy osobowości
w każdą z nich wpisany jest konflikt między popędami id,
wymaganiami ego i nakazami superego
możliwy jest też kompromis między tymi strukturami (gdy
pragnienia id są słabiej realizowane, niż wymagania ego i nakazy
superego), co pozostawia ślady w postaci objawów
nerwicowych
5. Aspekt rozwojowy
Sposób realizacji popędów zmienia się w trakcie życia człowieka.
W swoim rozwoju człowiek przechodzi przez kolejne fazy (etapy
libidinalnej kateksji erogennych sfer cielesnych):
oralna
analną
falliczną
latencji
genitalną
Ogólna charakterystyka faz:
każda rozwija określone cechy osobowości
w każdą z nich wpisany jest konflikt między popędami id,
wymaganiami ego i nakazami superego
możliwy jest też kompromis między tymi strukturami (gdy
pragnienia id są słabiej realizowane, niż wymagania ego i nakazy
superego), co pozostawia ślady w postaci objawów
nerwicowych
Faza oralna (0-1,5 r.ż.)
lokalizacja libido:
wargi, gardło, przełyk
gratyfikacja:
ssanie, karmienie, gaworzenie
konflikt:
id
(natychmiastowe zaspokajanie
pragnień)
–
otoczenie
(mama, pierś, butelka
nie zawsze jest „na zawołanie”)
obrony przed konfliktem:
zaprzeczanie,
projekcja, inkorporacja
możliwa fiksacja oralna:
w wyniku
nadmiernego zaspokajania lub deprywacji
potrzeb
Faza analna (1,5-3 r.ż)
lokalizacja libido:
odbyt i jego okolice
gratyfikacja:
uzyskiwanie kontroli nad
zwieraczami, zadowolenie rodziców
konflikt:
id
(puścić lub wstrzymać wedle
ochoty
-
otoczenie
(oczekiwania czystości,
porządku i innych reguł społecznych)
obrony przed konfliktem:
reakcja
upozorowana, izolacja, intelektualizacja,
możliwa fiksacja analna:
w wyniku zbytniej
surowości lub pobłażliwości opiekunów
=>EGO
Faza falliczna (pregenitalna)
(3-6 r.ż)
lokalizacja libido:
okolice genitalne
gratyfikacja:
fantazje seksualne dotyczące
rodzica płci przeciwnej, masturbacja
konflikt edypalny:
id
(pragnienia seksualne do
matki)
–
otoczenie
(ojciec z prawem do matki)
obrony przed konfliktem:
wyparcie,
identyfikacja
możliwa fiksacja falliczna:
w wyniku
nadmiernej pobłażliwości lub skrajnego
odrzucenia
=>SUPEREGO
Faza latencji (7-14 r.ż)
lokalizacja libido:
okolice genitalne
gratyfikacja:
fantazje seksualne,
masturbacja
konflikt:
id
–
superego
(wyciszony)
obrony przed konfliktem:
sublimacja,
reakcja pozorowana (wobec rówieśników
płci przeciwnej), identyfikacja (z innymi
niż rodzic tej samej płci)
Faza genitalna (dorastanie-
dorosłość)
lokalizacja libido:
okolice genitalne
gratyfikacja:
obiekty zaspokajające popęd
seksualny (miłość) i agresywny (praca)
konflikty:
z poprzednich faz rozwojowych
obrony przed konfliktami:
z poprzednich
faz rozwojowych
możliwe fiksacje:
na celach i obiektach z
poprzednich faz rozwojowych
KONCEPCJA ZDROWIA
PSYCHICZNEGO
Im mniej energii popędowej „zafiksowało” się
na celach i obiektach poprzednich etapów
rozwojowych i tym samym więcej dotarło jej
do fazy genitalnej – tym więcej zdrowia
Wyznaczniki zdrowia:
zdolność do
miłości
(dojrzałych intymnych relacji)
i
pracy
(zaangażowania, twórczości)
dojrzałe mechanizmy obronne
(np. sublimacja a
nie wyparcie lub projekcja):
doświadczanie raczej
lęku obiektywnego
(przed
realnym niebezpieczeństwem) niż neurotycznego (id
– otoczenie) lub moralnego (id – superego)
KONCEPCJA NERWICY
Zdarzenia kryzysowe (np. utrata bliskiej osoby,
wejście w związek miłosny, choroba)
Uaktywnienie nierozwiązanych konfliktów i
fiksacji ze wcześniejszych faz rozwojowych
Wzrost napięcia lękowego i obron przed lękiem
Napięcie lękowe zostaje rozładowywane
poprzez powstanie objawów nerwicowych, które
w sposób symboliczny wyrażają wyparte treści
(funkcja
ekspresyjno-komunikacyjna)
powodują
korzyści wtórne
(np. uwagę, opiekę
otoczenia)
Normalny i neurotyczny
konflikt
KONCEPCJA ZMIANY
TERAPEUTYCZNEJ
Ustąpienie objawu nerwicowego jest możliwe, gdy
EGO w sposób dojrzały rozwiąże konflikt bieżący
Będzie to możliwe, wtedy, gdy EGO rozpozna
konfliktowe pragnienia i powiąże je z konfliktem
bieżącym (czyli wtedy, gdy pacjent uzyska
WGLĄD
)
Terapia nasza działa przez to, że przemienia
nieświadome w świadome, i działa tylko o tyle, o ile
jest w możności przeprowadzić tę przemianę” (Freud,
1917)
