Analiza systemu dystrybucji na czterech rynkach produktowych (zbożowym, owocowo-warzywnym, mięsnym i mlecznym) w Polsce w latach 90.

Opracowanie jest diagnozą

systemu dystrybucji na

czterech rynkach

produktowych (zbożowym,

owocowo-warzywnym,

mięsnym i mlecznym),

która umożliwia

sformułowanie cech

charakterystycznych

odnoszących się do całości

dystrybucji artykułów rolno-

spożywczych w Polsce w

latach 90.

Z punktu widzenia

instytucjonalnego

krajowy system obrotu

(dystrybucji) składa się z

trzech ogniw (szczebli

obrotu towarowego)

kanałów dystrybucji, a

mianowicie:



ogniwa skupu artykułów rolnych

(hurtu pierwotnego) obejmujące:

firmy prywatne zajmujące się

skupem artykułów rolnych,

spółdzielnie ogrodniczo-

pszczelarskie, rynki hurtowe, giełdy

towarowe, kupców hurtowych, działy

zaopatrzenia w przedsiębiorstwach

przetwórstwa artykułów rolnych;



ogniwa hurtu

wtórnego, które

tworzą: ogólnopolskie sieci

hurtowni, regionalne sieci hurtowni,

hurtownie lokalne, sieci

ogólnopolskich hurtowni typu cash-

carry, lokalne hurtownie typu cash-

carry, hurtownie producentów,

hurtownie detalistów, targowiska

hurtowe, agenci handlowi;



ogniwa detalu,

obejmujące

hipermarkety (pojedyncze sklepy i

sieci), supermarkety (pojedyncze sklepy

i sieci), sklepy ogólnospożywcze

(pojedyncze sklepy i sieci), sklepy

specjalistyczne (np. sklepy mięsne,

piekarniczo-ciastkarskie, itd.), hale

targowe, targowiska, restauracje, bary i

stołówki.

Z punktu widzenia

funkcjonalnego krajowy

system obrotu (dystrybucji)

jest ściśle związany z

procesem wymiany oraz

usuwaniem dysproporcji

pomiędzy popytem i podażą.

Do podstawowych funkcji

dystrybucyjnych, (które są

realizowane przez podmioty

rynkowe działające w

różnych ogniwach systemu

dystrybucji) można zaliczyć:



planowanie produktu, tj. przygotowanie

projektu nowego produktu, jego

wprowadzenie i wdrożenie do masowej

produkcji;



standaryzację, tj. określanie norm

umożliwiających ujednolicenie jakości

oferowanych produktów;



badania rynkowe, tj. zbieranie informacji

przydatnych przy podejmowaniu decyzji

marketingowych;



promocję, tj. rozwijanie i przekazywanie

przekonujących informacji o ofercie

rynkowej;



dopasowanie, tj. kształtowanie i powiązanie

oferty rynkowej z wymaganiami nabywców

poprzez takie działania, jak: przetwarzanie,

sortowanie, kompletowanie, rozmieszczanie,

asortymentacja i pakowanie;



negocjacje, tj. próbowanie osiągnięcia

finalnego porozumienia w zakresie ceny i

innych warunków sprzedaży produktu lub

usługi;



fizyczną dystrybucję, tj. transportowanie i

magazynowanie;



finansowanie, tj. uzyskiwanie środków

finansowych na działanie systemu

dystrybucji;



ponoszenie ryzyka, tj. branie na siebie ryzyka

związanego ze sprzedażą produktów.

Do diagnozy zostały wybrane

cztery rynki produktowe. Dwa

z nich są związane z

produkcją roślinną: zbóż i

owocowo-warzywny, a dwa

pozostałe z produkcją

zwierzęcą: mięsny i mleczny.

Te rynki produktowe mają

istotne znaczenie dla całej

polskiej gospodarki

żywnościowej, gdyż stanowiły

one ponad 70% produkcji

globalnej oraz ponad 80%

produkcji towarowej w

rolnictwie w Polsce w 1996r.

Następną przyczyną wyboru tych

rynków produktowych jest różna

specyfika produktowa.

Na rynek owoców i warzyw

znaczna cześć produkcji może

być sprzedawana w postaci

nieprzetworzonej, z kolei

pozostałe rynki dotyczą

produktów, które wymagają

większego lub mniejszego

stopnia przetworzenia, zanim

trafią do finalnych nabywców.

Produkcja zbóż stanowiła wiodącą

część produkcji rolniczej w Polsce,

zwłaszcza w przypadku produkcji

globalnej, ponieważ w okresie 7 lat

(1990-1996) miała ona

następujący udział (obszar

zmienności):

-w produkcji globalnej 14,5- 22,4%

-w produkcji towarowej 5,4- 9,9%

Struktura produkcji ( W 1996 r.)

była następująca: pszenica - 8,6

mln ton (33,2%), żyto - 6,3 mln ton

(24,3%), jęczmień - 3,3 mln ton

(12,7%), owies i mieszanki - 5,3

mln ton (20,5%), pszenżyto - 2,1

mln ton (8,1 %), pozostałe 0,3 mln

ton (1,2%).



Ogniwo producenta zbóż,

które składa się z

gospodarstw skarbowych i indywidualnych.



Ogniwo hurtu pierwotnego.

W tym ogniwie

zboże było skupowane przez 80 dealerów

(96%), giełdy (2%) i bezpośrednio przez

magazyny PZZ i ARR (2%).



Ogniwo przetwórstwa zbóż.

Tutaj można

wyróżnić cztery sektory: młyny, mieszalnie

pasz, piekarnie i makaroniarnie.



Ogniwo hurtu wtórnego.

Jedynie w przypadku

sprzedaży makaronu i mąki na cele

konsumpcyjne pojawia się hurt instytucjonalny.



Ogniwo detalu

obejmowało głównie piekarnie i

ciastkarnie (ok. 3,2 tys. - malejąca tendencja)

oraz sklepy spożywcze (137 tys. - rosnąca

tendencja).

Produkcja warzyw i owoców

oraz związany z nią system

dystrybucji był enklawą

rynkowych warunków

gospodarowania przed

rokiem 90. Dlatego też, na

tym rynku można

zaobserwować stosunkowo

najlepiej funkcjonujące

mechanizmy rynkowe i

podmioty w porównaniu z

innymi rynkami artykułów

rolnych.

O znaczeniu tych rynków

mogą stanowić następujące

fakty:

-wyższy udział w produkcji

towarowej niż globalnej;

-udział w produkcji

globalnej w ciągu ostatnich

7 lat (obszar zmienności):

10,3-12,8%;

-udział w produkcji

towarowej w ciągu

ostatnich 7 lat (obszar

zmienności): 11,1-15,8%.

Zbiory warzyw

gruntowych kształtowały

się w 1996 r. na poziomie

zbliżonym do lat 1986-

1990, z wyjątkiem

pomidorów i ogórków,

gdzie ze względów

pogodowych zanotowano

znaczny spadek

produkcji.

Ponadto istnieje w Polsce

produkcja warzyw pod osłonami

(głównie pomidory i ogórki),

wykazująca dość stabilną tendencję

rosnącą, bowiem przeciętne zbiory

w latach 1986-1990 wynosiły 296

tys. ton, w latach 1990-1995 r.- 272

tys. ton i w 1996 r. 319 tys. ton.

Stanowi ona około 5% całości

produkcji warzyw.

Zbiory owoców z drzew i owoców

jagodowych w 1996 r. osiągnęły

znaczny wzrost produkcji w relacji

do lat 1986-1990, wynoszący

prawie 50%.

W poszczególnych ogniwach

kanałów rynkowych dla warzyw i

owoców oraz instytucji

wspomagających można wyróżnić

następującą sytuację:



Ogniwo producenta warzyw i owoców

jest związane z

działalnością 350 400 tys. samodzielnych gospodarstw.

Średnia powierzchnia tych gospodarstw wynosi 5

hektarów w przypadku sadów i poniżej dla działek

warzywnych.



Ogniwo hurtu pierwotnego.

Sprzedaż owoców i warzyw

dla przetwórstwa odbywa się przez targowiska,

pośredników, regionalne rynki hurtowe i zakupy

bezpośrednie. Natomiast sprzedaż świeżych owoców i

warzyw na poziomie hurtu pierwotnego jest realizowana

przez następujące kanały dystrybucji: targowiska

hurtowe, bezpośrednią sprzedaż ogrodników na

targowiskach ulicznych i bezpośrednie zakupy dużych

punktów handlowych lub sieci detalicznych



Ogniwo przetwórstwa warzyw i owoców.

statystyki GUS, przetwórstwem owocowo-

warzywnym zajmuje się około 1400

przedsiębiorstw (w tym państwowych ok. 54).

Do największych zakładów należą: Hortex,

Agros, Tymbark, Tolkmicko, Owintar, Kotlin,

Pudliszki i Alima-Gerber.



Ogniwo hurtu wtórnego.

W ramach tego ogniwa

dominują hurtownie prywatne (prawie

wszystkie zajmujące się obrotem artykułów

spożywczych mają w swojej ofercie przetwory

owocowo- warzywne, z wyjątkiem mrożonek

owocowo- warzywnych ze względu na konieczną

infrastrukturę transportową i magazynową).



Ogniwo detalu.

Sprzedaż detaliczna świeżych i

przetworzonych warzyw i owoców jest

realizowana za pomocą targowisk ulicznych (ok.

2 tys.), sklepów owocowo- warzywnych (6,3

tys.) i spożywczych (ok. 137 tys.).

Produkcja zwierzęca stanowi jeden z istotnych

elementów polskiej gospodarki, ze względu na

duży udział w PKB (ok. 6%). Ponadto udział

żywca rzeźnego w produkcji rolniczej,

globalnej i towarowej kształtuje się na

wysokim poziomie, przy czym jest zauważalna

tendencja malejąca.

W przypadku produkcji globalnej udział ten

wynosił w 1990 r. 34,2%, a w 1996 r. 24,6% i

odpowiednio w przypadku produkcji

towarowej 47,6% i 41,2%. Największy udział

w produkcji zwierzęcej w ujęciu

wartościowym ma trzoda chlewna (ok. 42%),

bydło (ok. 13%) i drób (ok. 11%).

Kanały rynkowe dla mięsa z

lat 1994/95 składają się z

następujących ogniw i

podmiotów rynkowych:



Ogniwo producenta mięsa,

które tworzyły w 79%

gospodarstwa indywidualne, 5% gospodarstwa

spółdzielcze, 16% gospodarstwa skarbowe

(dawne PGR). Około 1,5 mln gospodarstw

zajmuje się hodowlą trzody chlewnej i 1,5 mln

gospodarstw hodowlą bydła. Koncentracja

produkcji jest na bardzo niskim poziomie. Stada

świń liczące od 2 do 20 sztuk znajdują się w

gospo darstwach o powierzchni 1-7 ha. Jedynie

6% gospodarstw posiada dużą koncentrację

produkcji powyżej 100 sztuk. W przypadku

hodowli bydła poziom koncentracji jest jeszcze

niższy, bowiem 50% gospodarstw ma mniej niż 5

zwierząt.



Ogniwo hurtu pierwotnego

obejmujące w: 60%

skup prywatny (ok. 2000 punktów), 13%

punkty zbiorcze, a 27% zakupy bezpośrednie

dokonywane przez przedsiębiorstwa przemysłu

mięsnego. Niewielkie znaczenie odgrywają

rynki formalne w obrocie towarowym, gdyż na

większą skalę jest prowadzona tylko jedna

aukcja 'żywego inwentarza przez PEKPOL w

Warszawie.



Ogniwo przetwórstwa mięsa,

składające się z

dwóch faz: ubój i dalsze przetwórstwo. Ubój

zwierząt odbywa się w 15% w gospodarstwach

rolnych, 35% w ubojniach prywatnych i 40% w

ubojniach przemysłowych. W ramach dalszego

przetwórstwa można wyróżnić: użytek własny

15%, przetwórstwo prywatne 25-30%,

przetwórstwo spółdzielcze 5-10% oraz

przetwórstwo w zakładach państwowych 50%.



Ogniwo hurtu wtórnego,

które tworzyły w

1995 r.: hurtownie prywatne 65%,

hurtownie spółdzielcze 10%, hurtownie

państwowe 25% (głównie hurt

funkcjonalny dużych zakładów mięsnych).

Można zaobserwować tendencję rynkową

związaną z zanikaniem hurtu wtórnego w

układzie instytucjonalnym. Jest on

zastępowany przez hurt funkcjonalny

zakładów mięsnych i sieci handlu

detalicznego.



Ogniwo detalu,

obejmujące w roku

1994/95 sklepy prywatne 60%,sklepy

spółdzielcze 10%, sklepy państwowe 30%.

Mleko, pomimo dużego załamania na

tym rynku produktowym w wyniku

likwidacji dopłat do mleczarstwa, ciągle

pozostaje ważnym produktem dla

polskiego agrobiznesu. Świadczy o tym

udział w produkcji globalnej i towarowej,

mieszczący się w ciągu 6 lat w przedziale

8,0-14,1% (produkcja globalna) i 13,5-

16,2% (produkcja towarowa). Produkcja

mleka surowego w 1996 r. była prawie o

30% niższa niż w 1989 r.

Kanały rynkowe mleka z lat

1994/95 składają się z

następujących ogniw :



Ogniwo producenta mleka,

które tworzą w 85 %

gospodarstwa indywidualne i w 15% (obecnie

tylko 6%) gospodarstwa skarbowe (dawne PGR),

przy czym tylko 8% produkcji mleka powstaje w

gospodarstwach wielkotowarowych. 62,7% mleka

oddanego do skupu pochodziło z gospodarstw

rolników, którzy dziennie dostarczali do 20 litrów.



Ogniwo hurtu pierwotnego,

obejmujące w 53%

skup spółdzielczy, 2% prywatne mleczarnie, 14%

sprzedaż bezpośrednią do zakładów

przetwórczych, 31 % konsumpcję i spasanie w

gospodarstwach rolnych.



Ogniwo przetw6rstwa mleka,

które w roku

1994/1995 tworzyły 343 mleczarnie

spółdzielcze (97,6% obrotu), 114 prywatne

(1,8% obrotu) i państwowe (0,5% obrotu).



Ogniwo hurtu wtórnego,

obejmujące 50%

hurtowni prywatnych, 30% spółdzielczych i

20% bezpośrednich dostaw do detalu.

Jednakże występuje duże rozdrobnienie hurtu

wtórnego.



Ogniwo detalu,

które było tworzone w latach

1994-1995 przez 45-50% sklepów prywatnych

(obecnie znacznie większy udział), 30%

sklepów spółdzielczych, 10% sklepów

państwowych i 10-15 % targowisk ulicznych.

Wnioski z diagnozy

wybranych rynków

produktowych

Wnioski z tej diagnozy można przedstawić

porównując sytuację obecną z kryteriami

opisującymi efektywność rynku (dystrybucji).

Z diagnozy czterech rynków produktowych

wynika, iż sytuacja na tych rynkach z punktu

widzenia efektywności jest zbliżona, przy czym

jest nieznacznie lepsza w przypadku rynku

owocowo- warzywnego i mięsnego. Najwyższy

stopień dostosowania do rozwiązań

dystrybucji UE występuje w Polsce na rynku

owocowo- warzywnym.

Ocena systemów dystrybucji na wybranych

rynkach produktowych

w Polsce w latach 90.

Kryteria oceny

efektywności

rynku

(dystrybucji)

Rynek

zbóż

Rynek

owocowo-

warzywny

Rynek

mięsa

Rynek

mleka

Stworzenie

możliwości,

wyboru

XXX

Stopień

przejrzystości

rynkowej

Koszty

transakcyjne

Stopień

innowacyjności

Poprawa jakości

Dostosowanie

oferty rynkowej

do potrzeb

nabywców

Dostosowanie do

rozwiązań w UE

Diagnoza wszystkich rynków

produktowych została przeprowadzona w

różnych ogniwach obrotu towarowego:

hurt pierwotny (skup), hurt wtórny i detal.

Największe problemy generuje ogniwo

hurtu pierwotnego i w nim są konieczne

bardziej radykalne zmiany. Dlatego też

większość zidentyfikowanych priorytetów

w zakresie dystrybucji produktów rolno-

spożywczych będzie odnosić tego ogniwa

Document Outline