1

Socjologia

dr Adam Buczkowski

(w zastępstwie prof. A. Firkowskiej-

Mankiewicz)

Wykład

27 listopada 2008

2

Socjologia

Socjologia

Plan wykładu:



Płeć kulturowa jako kategoria
zainteresowań socjologicznych

3

Socjologia

Socjologia

Płeć kulturowa



„gender” versus „sex”



Płeć kulturowa – płeć biologiczna



„Gender studies” jako obszar
zainteresowań socjologicznych

4

Socjologia

Socjologia

Płeć kulturowa



Przyczyny zainteresowań: pozycja

społeczna kobiet oraz zmiana tej pozycji



Ruch sufrażystek oraz ruch

feministyczny



I fala feminizmu – walka o prawa

wyborcze XIX-XX w



Ruch abolicjonistyczny



Role społeczne – role płciowe

5

Socjologia

Socjologia



Różnice pomiędzy K i M – odmienne role

społeczne – role płciowe



Rola społeczne K – gospodarstwo domowe,

opieka nad dzieckiem



Różnorodne argumenty wspierające (od

medycyny począwszy)



Rola społeczna M – aktywność zawodowa,

dostarczanie dochodu i utrzymywanie

rodziny



Wspierane przez koncepcję

funkcjonalistyczną (Parsons)

6

Socjologia

Socjologia



Role płciowe – czy niezmienne?



Badania Margaret Mead (lata 30 XX w)



3 społeczności pierwotne



Pierwsza społeczność – role podobne

jak w społeczeństwach zachodnich



Druga społeczność – M opiekuńczy, K

dostarczycielka żywności



Trzecia społeczność – role wymieszane

7

Socjologia

Socjologia



Jaki podział ról pomiędzy K i M?



Czy pojęcie roli społecznej –
płciowej wystarczy do opisania
różnorodności zachowań K i M?



Status osób homoseksualnych/
transseksualnych

8

Socjologia

Socjologia

Płeć kulturowa



II fala feminizmu – lata 60-70 XX w



Walka o zrównanie pozycji społecznej K i M



Różnorodność ruchów feministycznych i

powiązanych z nimi prądów myślowych



Wykorzystanie pojęcia „gender”



Pojęcie po raz pierwszy użyte przez

amerykańskiego psychoanalityka Stollera



(w kontekście badań na źródłami męskiego

homoseksualizmu)

9

Socjologia

Socjologia



Pojęcie płci kulturowej (gender) jako

koncept użyty przez ruch

feministyczny



Różnorodność ruchów feministycznych



Feminizm liberalny – zrównanie praw

K i M w ramach danego systemu

społeczno-ekonomicznego



Feminizm radykalny – zmiana systemu,

tworzenie kultury kobiecej

10

Socjologia

Socjologia

Płeć kulturowa



III fala feminizmu



Problemy z tożsamością ruchu
feministycznego



Co oznacza być kobietą? I dla kogo?



Feminizm czarny, feminizm etniczny



Czy sex czy gender?



Tożsamość grupowa w dobie
indywidualizmu

11

Socjologia

Socjologia



Zainteresowanie socjalizacją jako źródłem

płci kulturowej



Jak wyjaśnić odmienności płci kulturowej

M i K?



3 koncepcje zainteresowane

wyjaśnieniem różnić w pozycji społecznej

K i M



[1] psychoanaliza



[2] teoria społecznego uczenia się



[3] teoria rozwoju poznawczego

12

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



W jaki sposób małe dziewczęta i
chłopcy uczą się być
dziewczynkami i chłopcami?



W jaki sposób dzieci dowiadują
się które zachowania są
chłopięce, a które dziewczęce?

13

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



[1] psychoanaliza



Twórca Zygmunt Freud



Etapy rozwoju psychiki człowieka w

powiązaniu z seksualnością



Faza oralna, analna, genitalna (falliczna)



2 pierwsze fazy – socjalizacja Dz i Ch

przebiega podobnie



Matka podstawowym źródłem

doświadczeń

14

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



Odmienności ok. 4 roku życia – faza

genitalna



Zjawisko nieświadomej identyfikacji

z rodzicem tej samej płci



Odmienne reakcje Ch i Dz



W przypadku Ch – lęk kastracyjny



Skąd się bierze i na czym polega?

15

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



Ch podświadomie odczuwa pociąg seksualny

do matki (kompleks Edypa)



Ojciec jako potencjalny silny rywal stąd lęk

przed kastracją



Lęk zwiększa się, gdy Ch zobaczy narządy

płciowe Dz, szczególnie brak penisa



Dz zostały wykastrowane, ojciec ma zdolność

do kastrowania



W konsekwencji Ch rezygnuje z walki o

matkę i zaczyna naśladować ojca

16

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



W przypadku Dz źródłem identyfikacji z

matką jest zazdrość o penisa



(również pożądanie ojca - kompleks Elektry)



Powstaje gdy Dz zauważy, że Ch i ojciec

mają odmienne narządy płciowe



Dz przekonana o własnej niekompletności



Dążenie do zdobycia penisa na 2 sposoby



Bezpośrednio (związek z mężczyzną)



Symbolicznie (urodzenie dziecka)

17

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



Krytyka koncepcji Freuda



Jest nieweryfikowalna – wszystkie procesy

zachodzą nieświadomie



Kompleks kastracyjny potwierdzany tylko

przez raporty psychoanalityków



Brak możliwości zmiany w trakcie życia –

dzieciństwo determinuje kształt naszej

osobowości na całe życie



K postrzegana jako osoba pasywna,

zazdrosna, masochistyczna

18

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



Nieustające debaty wokół koncepcji
Freuda



Feministki również zaangażowane w
krytykę i rozwój koncepcji Freuda



Karen Horney – odrzuciła zazdrość o
penisa jako źródło kompleksów i Dz



Ważniejsza jest zazdrość Ch (i M) o brak
możliwości rodzenia (zazdrość o macicę)

19

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



Klein – relacje pomiędzy Dz i ojcem oraz
Ch i matką nie są istotne



Istotna jest relacja pomiędzy dzieckiem i
matką



Istotnym pojęciem jest pierś (dobra, zła
pierś)



Źródło poczucia obfitości, dobroci,
destrukcyjności, zazdrości

20

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



Lacan – penis w kontekście

społecznym a nie biologicznym



Penis – biologicznie, fallus –

społecznie



Zazdrość o fallusa jako zazdrość o

władzę i siłę M



K zazdroszczą M wysokiego statusu

społecznego i wolności

21

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



Chodorow – Ch większy problem z

oddzieleniem się od matki i wzorowanie się

na rodzicu, który często jest nieobecny



Ch stają się emocjonalnie oddzieleni i skłoni

do tłumienia uczuć



Dz poprzez kontakt i identyfikację z matką

nie doświadczają emocjonalnej separacji



Istotne i ważne relacje pomiędzy matkami i

córkami



Osobowość K bardziej nastawiona na relacje

22

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



Chodorow nie dostrzega zróżnicowania
etnicznego oraz wielkości rodziny



Rodzina nuklearna versus rodzina
wielopokoleniowa (babcia, ciotka, chrzestna)



Debata na temat psychoanalizy wciąż trwa



Podkreślanie społecznych zamiast
biologicznych źródeł tożsamości płciowej K i
M

23

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



[2] teorie społecznego uczenia się



Koncentrują się na możliwych do obserwacji

faktach i ich konsekwencjach



Głównie koncepcje powiązane z

behawioryzmem



Pojęcie wzmocnienia pozytywnego lub

negatywnego



Zachowania nagradzane utrwalają się –

zachowania karane mają tendencję do

wygasania

24

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



Dz i Ch uzyskują tożsamość płciową na
skutek wzmacniania wybranych zachowań



Kary w formie bezpośredniej lub pośredniej



Ch spotykają się z bardziej ostrą krytyką
swoich zachowań niż Dz (do pewnego wieku)



Część wzmocnień nie ma charakteru
bezpośredniego (np. wybór zabawek do
zabawy)

25

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



Obserwowanie i naśladowanie – oba te
procesy działają jednocześnie



Dzieci naśladują znaczących innych



Znaczący inni – osoby bliskie,
przyjacielskie, emocjonalnie dostępne,
posiadające wiedzę



Dzieci naśladują osoby w jak
największym stopniu podobne do nich

26

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



Krytyka:



Niekiedy dzieci naśladują osoby płci

przeciwnej



Płeć mniej znacząca od ogólnej

atrakcyjności naśladowanej osoby



Ch są silniej karani za naśladowanie

zachowań Dz



Dzieci postrzegane jako pasywni odbiorcy



Proces jednostronny

27

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



Teorie rozwoju poznawczego



Piaget i Kohlberg



Dzieci uczą się płci kulturowej

poprzez uporządkowanie swojego

świata społecznego



Proces aktywny – poszukiwanie

wzorców w otaczającym dzieci

świecie

28

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



Pojęcie schematów płci (skrypty płci)



Postrzeganie dzieci ograniczone ich

rozwojem poznawczym



Możliwość dostrzegania różnić

pomiędzy K i M na różnych

poziomach



Np. ubranie i wygląd – łatwość

postrzegania przez dzieci

29

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



Wpływ rodziców



Wpływ szkoły

30

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



Wpływ rodziców



Stereotypowe postrzeganie niemowląt



Noworodki płci męskiej opisywane jako

wysokie, duże, atletyczne, poważne



Noworodki płci żeńskiej – malutkie,

ładniutkie, z delikatnymi subtelnymi rysami

twarzy



Rodzice łączą płeć noworodków ze

specyficznymi cechami osobowości i

zachowaniami

31

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



Brak odmienności pomiędzy niemowlętami

męskimi i żeńskimi



Istniejąca różnica: ubiór



Stroje chłopców w ciemniejszym kolorze, lub

barwach podstawowych (niebieski, czerwony)



Kombinezony z naszywkami sportowymi,

militarnymi, samochodowymi



Stroje dziewczynek w kolorach pastelowych

(różowy i żółty)



Sukienki dekorowane koronkami, kwiatkami,

serduszkami

32

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



Odmienne pieluszki na dziewcząt i
chłopców (szczególnie kolor oraz sposób
dekorowania)



Sposób ubierania ma dostarczać
wskazówek co do płci niemowlaka



Znaczenie?



[Założenie o interakcji pomiędzy rodzicami
i dziećmi oraz procesie wzmacniania]

33

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



[1] Dziewczynki z strojach z falbankami
ostrzega się przed zabawami podczas
których mogą się pobrudzić



Stroje chłopców nie utrudniają zabaw,
gwarantuje większą aktywność



[2] strój zawiera informację o płci
dziecka ale też informacje o sposobie
traktowania go

34

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



Czy stereotypy postrzegania małych

dzieci przekładają się na odmienne

traktowanie synów i córek?



Rodzice zwykle zaprzeczają



Matki bardziej czułe wobec niemowlaków

płci żeńskiej, bardziej restryktywne

wobec niemowlaków płci męskiej



14miesięczne niemowlaki płci żeńskiej

mają większe poczucie bezpieczeństwa

35

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



Rodzice bardziej reaktywni na

wymuszanie uwagi przez chłopców

(agresja, płacz, wrzask)



Wobec dziewcząt reaktywność na

próby nawiązania kontaktu lub gesty



Konsekwencje: chłopcy bardziej

asertywni, dziewczynki bardziej

gadatliwe

36

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



Podczas rozmów z córkami rodzice

częściej podejmują tematy emocjonalne

i smutne, z chłopcami tematy nasycone

gniewem i agresją



Konsekwencje: dziewczęta w wieku 6

lat znały większą ilość zwrotów o

charakterze emocjonalnym



Dziewczęta lepiej potrafią zrozumieć

emocje innych osób

37

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



K nastawione na utrzymywanie
relacji poprzez empatię i
zaangażowanie emocjonalne



K częściej potrafią przywołać
wspomnienia z dzieciństwa
(ponieważ nacechowane
emocjonalnie), M rzadziej

38

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



Zabawy z dziećmi: mniej delikatne, bardziej

fizyczne zabawy z chłopcami



Ojcowie częściej zabawy interakcyjne z

chłopcami, z zachęceniem do ekspresji

ruchowej



Kontakt z córkami przede wszystkim

werbalny, oraz powiązany z bliskością

fizyczną



Przekonanie że dziewczęta potrzebują więcej

pomocy niż chłopcy

39

Socjologia

Socjologia

Socjalizacja płciowa



Nawet wśród matek które deklarowały nie
odwoływanie się do tradycyjnych
stereotypów płci, istniało odmienne
traktowanie Ch i Dz



Ciekawostka: rodzice posiadający
wyłącznie córki mają większą tendencję do
popierania równości płciowej w edukacji i
wychowaniu (tendencja silniejsza u ojców)

40

Socjologia

Socjologia

Plan wykładu:



Płeć kulturowa jako kategoria
zainteresowań socjologicznych

41

Socjologia

Socjologia

Dziękuję za uwagę 