Ład aksjo-normatywny i kontrola 

społeczna

–w4

1 Czym jest system aksjo-normatywny?
2 Kontrola społeczna i porządek społeczny
3 Konformizm
4 Dewiacja 
5 Kontrola społeczna jako reakcja na 

dewiację

6 Dysonans kulturowy

 

 

Ad1) Czym jest system aksjo-

normatywny?

System aksjo-normatywny jest to zespół 

reguł  - norm i wartości - dotyczących 

wszelkich przejawów życia społecznego, 

charakterystyczny dla danej kultury.
Wartości kulturowe są to reguły, których 

przedmiotem są cele działania (wartości 

mówią, jakie cele są godne, słuszne, 

właściwe).
Normy kulturowe są to  reguły, których 
przedmiotem są
sposoby czy metody działania, środki 
osiągania celu.
System aksjo-normatywny uruchamia oraz 

podtrzymuje wzory działania i 

współdziałania.

 

 

a

Trzy podsystemy w obrębie systemu aksjo- normatywnego:

1Zwyczaje to reguły o charakterze konwencjonalnym, 
spontanicznym, dotyczące codziennego życia, zwykle słabo 
sankcjonowane,
2 Moralność to zbiór norm i wartości, których naruszanie jest 
mocno piętnowane przez zbiorowość, gdyż dotyczą zasadniczych 
i uniwersalnych problemów, których rozwiązanie nie jest 
obojętne dla dobra partnerów,
3 Prawo to system norm i wartości stanowionych 
oraz skodyfikowanych, na których straży stoją specjalne 
instytucje dysponujące przymusem państwowym.

 

 

Ad 2) Kontrola społeczna i 

porządek społeczny

Kontrola społeczna to wszelkie mechanizmy uruchamiające 
oraz wymuszające współdziałanie, które utrzymuje porządek 
społeczny.

Mechanizm kontroli wewnętrznej tworzy się w toku socjalizacji.
Mechanizmy kontroli zewnętrznej (np.: sąd, policja) operują 
szerokim repertuarem sankcji.

Kontrola nieformalna to wzory zachowań przekazywane 
w stosunkach osobistych oraz reakcje i sankcje stosowane 
na zasadzie zwyczaju.
Zasady kontroli formalnej zapisane są w regulaminach i kodeksach. 

 

 

Ad 3) Konformizm

Reguły kulturowe - normy i wartości - niosą silniejsze 

lub słabsze oczekiwania społeczne na temat 

właściwego działania.

Konformizm oznacza dostosowanie własnego 

zachowania i sposobu 

myślenia do zachowania i myślenia innych członków 

danej zbiorowości.

Powody zachowań konformistycznych:

-naśladujemy zachowania innych, by poradzić sobie w 

różnych 

sytuacjach

-obawiamy się kary

-oczekujemy akceptacji przez innych 

 

 

Ad 4) Dewiacja 

Dewiacja oznacza naruszenie porządku społecznego

(odchodzenie od właściwego kierunku, błądzenie).

W socjologii istnieją dwa nurty rozważań nad dewiacją: 
1/ Dewiacja rozumiane wąsko - jako patologie społeczne, czyli jako 

zachowania niezgodne ze standardami normatywnymi, składającymi się 

na podzielaną przez wspólnotę wizję ładu społecznego.

2/ Dewiacja rozumiana szeroko – jako każda odbiegająca od normy inność, 

która wywołuje reakcję społeczną. Są to zjawiska społecznie 

konstruowane,

       czyli  dewiacją to, co jest postrzegane jako dewiacja i na co ludzie 

reagują jako na dewiację. 

 

 

Ad 5) Kontrola społeczna jako 

reakcja na dewiację

1/ Formy kontroli:
- w sporze uczestniczą dwie strony - osoba 

pokrzywdzona karze krzywdziciela (samoobrona)

- w sporze uczestniczą trzy strony – pokrzywdzony, 

krzywdziciel, pośrednik (np: kontrola prawna)

2/ Style kontroli:
-penalizacyjny
-kompensacyjny
-rozjemczy
-terapeutyczny.

 

 

Ad 6) Dysonans kulturowy (wg P. Sztompki)