Gospodarka hormonalna
Gospodarka hormonalna
organizmu
organizmu
Gospodarka hormonalna
Gospodarka hormonalna
organizmu
organizmu
Funkcje hormonów
Funkcje hormonów
Hormon
Hormon
. ὁρμάω
. ὁρμάω
hormao
hormao
- rzucam się naprzód, pędzę) – u
- rzucam się naprzód, pędzę) – u
kręgowców
, który jest wydzielany przez
, który jest wydzielany przez
lub tkanki
.
.
Funkcją hormonu jest regulacja czynności i modyfikacja cech
Funkcją hormonu jest regulacja czynności i modyfikacja cech
strukturalnych
leżących w pobliżu miejsca jego wydzielania lub
leżących w pobliżu miejsca jego wydzielania lub
oddalonych, do których dociera poprzez
oddalonych, do których dociera poprzez
. Istnieją także takie
. Istnieją także takie
hormony, które wywierają wpływ na funkcjonowanie wszystkich
hormony, które wywierają wpływ na funkcjonowanie wszystkich
tkanek
.
.
Gałąź
zajmująca się schorzeniami układu hormonalnego to
zajmująca się schorzeniami układu hormonalnego to
.
.
Hormony są wydzielane przez rodzaj gruczołów do krwi lub
Hormony są wydzielane przez rodzaj gruczołów do krwi lub
organizmów. Z tego względu bywają też określane mianem
organizmów. Z tego względu bywają też określane mianem
gruczołów
gruczołów
dokrewnych
dokrewnych
, a układ hormonalny –
, a układ hormonalny –
układem dokrewnym.
układem dokrewnym.
Obecność hormonów jest niezbędna do prawidłowego przebiegu
Obecność hormonów jest niezbędna do prawidłowego przebiegu
procesów życiowych (
procesów życiowych (
). Hormony pełnią funkcje
). Hormony pełnią funkcje
przekaźników informacji pomiędzy układem hormonalnym i nerwowym
przekaźników informacji pomiędzy układem hormonalnym i nerwowym
a resztą organizmu.
a resztą organizmu.
Funkcje hormonów
Funkcje hormonów
Ogólnie działanie hormonów polega na aktywacji lub
Ogólnie działanie hormonów polega na aktywacji lub
dezaktywacji pewnych mechanizmów komórkowych w
dezaktywacji pewnych mechanizmów komórkowych w
tkankach docelowych
tkankach docelowych
(narządach docelowych). Na
(narządach docelowych). Na
przykład
przykład
tak wpływa na komórki, że aktywuje
tak wpływa na komórki, że aktywuje
mechanizmy pobierania
, co powoduje spadek
, co powoduje spadek
stężenia glukozy we krwi. Aktywacja lub dezaktywacja
stężenia glukozy we krwi. Aktywacja lub dezaktywacja
odbywa się przez łączenie ze specyficznymi
odbywa się przez łączenie ze specyficznymi
błonowymi lub wewnątrzkomórkowymi
błonowymi lub wewnątrzkomórkowymi
.
.
Wiele hormonów ma działanie wzajemnie
Wiele hormonów ma działanie wzajemnie
antagonistyczne – np. insulina i
antagonistyczne – np. insulina i
. Insulina
. Insulina
powoduje spadek stężenia glukozy we krwi, a
powoduje spadek stężenia glukozy we krwi, a
glukagon wzrost jej stężenia.
glukagon wzrost jej stężenia.
Rodzaje hormonów
Rodzaje hormonów
Pod względem chemicznym hormony stanowią niejednolitą
Pod względem chemicznym hormony stanowią niejednolitą
grupę związków, dlatego można je podzielić na:
grupę związków, dlatego można je podzielić na:
hormony o budowie
hormony o budowie
(polipeptydy i oligopeptydy),
(polipeptydy i oligopeptydy),
oraz
oraz
hormony będące pochodnymi
hormony będące pochodnymi
.
Do
Do
hormonów polipeptydowych
hormonów polipeptydowych
należą
należą
hormony przedniego płata przysadki
hormony przedniego płata przysadki
,
(HCG)
(HCG)
,
,
,
,
,
,
,
i
i
.
.
Oligopeptydami są:
Oligopeptydami są:
,
,
(ADH),
,
,
,
.
.
Rodzaje hormonów
Rodzaje hormonów
Hormony steroidowe
Hormony steroidowe
można podzielić na:
można podzielić na:
a) 11- hydroksysterydy (
a) 11- hydroksysterydy (
:
:
kortyzol, kortyzon, aldosteron),
kortyzol, kortyzon, aldosteron),
b) 11- dezoksysterydy (dezoksykortykosteron,
b) 11- dezoksysterydy (dezoksykortykosteron,
gestageny -
gestageny -
,
),
),
c) aromatyczne (
c) aromatyczne (
).
).
Pochodnymi aminokwasów są:
,
,
trójjodotyronina,
,
,
,
,
,
,
,
.
.
Neurohormony
Neurohormony
Neurohormony
Neurohormony
,
,
hormony wytwarzane przez komórki nerwowe
hormony wytwarzane przez komórki nerwowe
(
(
), wydzielane przez
), wydzielane przez
(
(
,
), rdzeń
), rdzeń
lub
obwodowych. Spełniają rolę łącznika
obwodowych. Spełniają rolę łącznika
i
i
.
.
Do
Do
należą m.in.:
należą m.in.:
,
,
wazopresyna (hormon antydiuretyczny),
wazopresyna (hormon antydiuretyczny),
, a także podwzgórzowe czynniki uwalniające i
, a także podwzgórzowe czynniki uwalniające i
hamujące (układ podwzgórzowo-przysadkowy) oraz autakoidy.
hamujące (układ podwzgórzowo-przysadkowy) oraz autakoidy.
Autakoidy to hormony wytwarzane przy zakończeniach nerwów
Autakoidy to hormony wytwarzane przy zakończeniach nerwów
sympatycznych i parasympatycznych (
sympatycznych i parasympatycznych (
), należące do
:
(pochodna β-fenyloetyloaminy),
(pochodna β-fenyloetyloaminy),
,
(pochodna aminoetanolu).
(pochodna aminoetanolu).
Hormony tkankowe
Hormony tkankowe
, związki heterogenne, wytwarzane przez
, związki heterogenne, wytwarzane przez
lub grupy komórek, uwalniane
lub grupy komórek, uwalniane
bezpośrednio do
lub też w
lub też w
, oddziaływują na swoiste narządy lub w miejscu swojego
, oddziaływują na swoiste narządy lub w miejscu swojego
powstania.
powstania.
Wśród hormonów tkankowych można wyróżnić
Wśród hormonów tkankowych można wyróżnić
wytwarzane w
żołądka oraz jelita
żołądka oraz jelita
cienkiego, które regulują podstawowe czynności
cienkiego, które regulują podstawowe czynności
1)
1)
- powodującą wydzielanie
- powodującą wydzielanie
przez żołądek (
przez żołądek (
2)
2)
- hamujący wydzielanie enzymów przez żołądek i perystaltykę jelit,
- hamujący wydzielanie enzymów przez żołądek i perystaltykę jelit,
3) pankreozyminę - pobudzającą wydzielanie soku trzustkowego,
3) pankreozyminę - pobudzającą wydzielanie soku trzustkowego,
4)
4)
- pobudzającą wydzielanie soku
- pobudzającą wydzielanie soku
przez wątrobę,
przez wątrobę,
5) cholecystokininę - powodującą skurcze
5) cholecystokininę - powodującą skurcze
Do hormonów tkankowych często zalicza się także:
Do hormonów tkankowych często zalicza się także:
1)
1)
- wydzielaną przez zakończenia
- wydzielaną przez zakończenia
sympatycznych,
sympatycznych,
2)
2)
- wydzielaną przez zakończenia nerwów parasympatycznych i
- wydzielaną przez zakończenia nerwów parasympatycznych i
Oba wyżej wymienione związki są mediatorami współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego (
Oba wyżej wymienione związki są mediatorami współczulnego i przywspółczulnego układu nerwowego (
3)
3)
- wydzielaną przez
- wydzielaną przez
(podnoszącą ciśnienie krwi, pobudzającą perystaltykę jelit),
(podnoszącą ciśnienie krwi, pobudzającą perystaltykę jelit),
4)
4)
, rozszerzającą naczynia krwionośne.
, rozszerzającą naczynia krwionośne.
Gastryna
Gastryna
Gastryna
Gastryna
,
,
wydzielany do krwi przez
wydzielany do krwi przez
okolicy odźwiernika
,
,
zwiększający aktywność
zwiększający aktywność
w pobudzaniu wydzielania
w pobudzaniu wydzielania
. Gastryna pobudza
. Gastryna pobudza
także wydzielanie pęcherzyka
także wydzielanie pęcherzyka
żółciowego, trzustki i błony śluzowej
żółciowego, trzustki i błony śluzowej
jelita cienkiego.
jelita cienkiego.
Enterogastron
Enterogastron
Enterogastron
Enterogastron
,
,
peptydowy
peptydowy
wytwarzany przez
wytwarzany przez
jelita
jelita
cienkiego (
cienkiego (
), którego funkcja polega
), którego funkcja polega
na hamowaniu wydzielania
na hamowaniu wydzielania
, zwalnianiu
, zwalnianiu
żołądka, przyspieszaniu
żołądka, przyspieszaniu
gojenia się owrzodzeń przewodu
gojenia się owrzodzeń przewodu
pokarmowego. Jego działanie jest
pokarmowego. Jego działanie jest
antagonistyczne w stosunku do
antagonistyczne w stosunku do
.
Sekretyna
Sekretyna
Sekretyna
Sekretyna
, substancja hormonalna
, substancja hormonalna
pochodząca z
pochodząca z
i górnej części
i górnej części
cienkiego, o właściwościach
cienkiego, o właściwościach
pobudzających
pobudzających
do
wytwarzania obfitych ilości
wytwarzania obfitych ilości
zasadowego soku trawiennego.
zasadowego soku trawiennego.
Prostacyklina
Prostacyklina
Prostacyklina, PGI2
Prostacyklina, PGI2
,
,
(odkryty w 1976 przez zespół polsko-
(odkryty w 1976 przez zespół polsko-
brytyjski) wytwarzany głównie w
brytyjski) wytwarzany głównie w
płuc. Hamuje on zlepianie
płuc. Hamuje on zlepianie
i działa rozszerzająco na
i działa rozszerzająco na
naczynia krwionośne, zwłaszcza
naczynia krwionośne, zwłaszcza
. Prostacyklina należy
. Prostacyklina należy
do
do
, które są pochodnymi
, które są pochodnymi
kwasu arachidonowego.
kwasu arachidonowego.
Serotonina
Serotonina
Serotonina
Serotonina
, 5-hydroksytryptamina, enteramina,
, 5-hydroksytryptamina, enteramina,
5-HT
5-HT
,
,
, pochodna
. Jest
. Jest
wydzielana przez błonę śluzową jelit oraz
wydzielana przez błonę śluzową jelit oraz
neuroprzekaźnikiem w
neuroprzekaźnikiem w
.
.
W tkankach obwodowych zwęża naczynia krwionośne i
W tkankach obwodowych zwęża naczynia krwionośne i
powoduje skurcz mięśni gładkich macicy i przewodu
powoduje skurcz mięśni gładkich macicy i przewodu
pokarmowego. Metylowe pochodne serotoniny mają
pokarmowego. Metylowe pochodne serotoniny mają
działanie halucynogenne (
działanie halucynogenne (
). Rozkład serotoniny
). Rozkład serotoniny
jest
jest
przez monoaminooksydazę (MAO).
przez monoaminooksydazę (MAO).
Serotonina ma wpływ na
i
np.: działa
np.: działa
przeciwdepresyjnie (
przeciwdepresyjnie (
), jest odpowiedzialna za
), jest odpowiedzialna za
fizjologiczny.
fizjologiczny.
Bradykinina
Bradykinina
Bradykinina
Bradykinina
,
,
,
zbudowany z 9 aminokwasów, powstający przez
zbudowany z 9 aminokwasów, powstający przez
działanie enzymów
działanie enzymów
, znajdujących się w
, znajdujących się w
pocie, ślinie i wydzielinie in. gruczołów wydzielania
pocie, ślinie i wydzielinie in. gruczołów wydzielania
zewnętrznego, na frakcje α-globulinowe (
zewnętrznego, na frakcje α-globulinowe (
)
osocza krwi. Bradykinina podnosi ciśnienie krwi i
osocza krwi. Bradykinina podnosi ciśnienie krwi i
zwiększa przepuszczalność naczyń włosowatych,
zwiększa przepuszczalność naczyń włosowatych,
czego następstwem jest obrzęk, migracja
czego następstwem jest obrzęk, migracja
(przechodzenie do tkanek) leukocytów i ból. Kurczy
(przechodzenie do tkanek) leukocytów i ból. Kurczy
również mięśnie macicy i jelit. Prawdopodobnie
również mięśnie macicy i jelit. Prawdopodobnie
bierze udział w miejscowej regulacji ciśnienia krwi.
bierze udział w miejscowej regulacji ciśnienia krwi.
Histamina
Histamina
Histamina
Histamina
, zasadowy związek heterocykliczny o
, zasadowy związek heterocykliczny o
bardzo silnym i różnokierunkowym działaniu w
bardzo silnym i różnokierunkowym działaniu w
organizmie, zmagazynowany w formie nieczynnej
organizmie, zmagazynowany w formie nieczynnej
w
w
.
.
Histamina wpływa m.in. na: sekrecję i perystaltykę
Histamina wpływa m.in. na: sekrecję i perystaltykę
przewodu pokarmowego, ciśnienie krwi (powoduje
przewodu pokarmowego, ciśnienie krwi (powoduje
rozkurcz naczyń krwionośnych), wzrost
rozkurcz naczyń krwionośnych), wzrost
przepuszczalności naczyń krwionośnych (powoduje
przepuszczalności naczyń krwionośnych (powoduje
alergiczne i
alergiczne i
), wzrost
), wzrost
wydzielania śluzu i skurcz drzewa oskrzelowego.
wydzielania śluzu i skurcz drzewa oskrzelowego.
Interleukiny
Interleukiny
Interleukiny, cytokiny
Interleukiny, cytokiny
, substancje o charakterze
, substancje o charakterze
i białek
wytwarzane przez wiele komórek biorących udział w
wytwarzane przez wiele komórek biorących udział w
, a nie mających zdolności wiązania
, a nie mających zdolności wiązania
.
Interlukiny pełnią rolę
Interlukiny pełnią rolę
umożliwiających wzajemne
oddziaływanie
oddziaływanie
, stymulować ich namnażanie, różnicowanie i
, stymulować ich namnażanie, różnicowanie i
aktywność. Interleukiny produkowane przez
aktywność. Interleukiny produkowane przez
nazywane są
limfokinami, natomiast produkowane przez
limfokinami, natomiast produkowane przez
(należące do
(należące do
komórek prezentujących antygen
komórek prezentujących antygen
) – monokinami. Istnieje 12 rodzajów
) – monokinami. Istnieje 12 rodzajów
interleukin, wśród nich m.in.:
interleukin, wśród nich m.in.:
Interleukina 1 (IL-1) – silnie działający
Interleukina 1 (IL-1) – silnie działający
o charakterze
polipeptydu, wydzielany przez makrofagi. IL-1 wpływa na limfocyty
polipeptydu, wydzielany przez makrofagi. IL-1 wpływa na limfocyty
stymulując je i uwrażliwiając na kontakt z antygenem. Jest odpowiedzialna
stymulując je i uwrażliwiając na kontakt z antygenem. Jest odpowiedzialna
za podwyższenie temperatury ciała podczas procesów zapalnych (
za podwyższenie temperatury ciała podczas procesów zapalnych (
).
).
Interleukina 2 (IL-2) – mediator tkankowy o peptydowej budowie,
Interleukina 2 (IL-2) – mediator tkankowy o peptydowej budowie,
wytwarzany przez
wytwarzany przez
helper (Th), stymulujący namnażanie i
helper (Th), stymulujący namnażanie i
dojrzewanie limfocytów T.
dojrzewanie limfocytów T.
Prostaglandyny
Prostaglandyny
Prostaglandyny
Prostaglandyny
,
,
grupa związków będących
grupa związków będących
pochodnymi kwasu arachidonowego (który jest
pochodnymi kwasu arachidonowego (który jest
głównym składnikiem
),
),
chemicznie zaliczana do nienasyconych
chemicznie zaliczana do nienasyconych
. Kwas arachidonowy jest
. Kwas arachidonowy jest
uwalniany z fosfolipidów przez enzym – fosfolipazę A2.
uwalniany z fosfolipidów przez enzym – fosfolipazę A2.
Prostaglandyny zaliczane są do autakoidów należących
Prostaglandyny zaliczane są do autakoidów należących
do
do
.
.
Poszczególne prostaglandyny wywierają różne działanie
Poszczególne prostaglandyny wywierają różne działanie
farmakologiczne w zależności od rodzaju tkanki i
farmakologiczne w zależności od rodzaju tkanki i
narządu.
narządu.
Prostaglandyny
Prostaglandyny
1) Większość prostaglandyn rozszerza naczynia krwionośne i tym samym obniża ciśnienie krwi
1) Większość prostaglandyn rozszerza naczynia krwionośne i tym samym obniża ciśnienie krwi
(należą do nich: PGI2 oraz PGE i PGA).
(należą do nich: PGI2 oraz PGE i PGA).
2) Prostaglandyny PGA, E i F wywierają słabe działanie zwiększające kurczliwość mięśnia
2) Prostaglandyny PGA, E i F wywierają słabe działanie zwiększające kurczliwość mięśnia
sercowego.
sercowego.
3) Związki te wywierają również wpływ na skład i właściwości krwi. PGE1 i 2 oraz PGA2 zwiększają
3) Związki te wywierają również wpływ na skład i właściwości krwi. PGE1 i 2 oraz PGA2 zwiększają
wydzielanie
z kory nerek i tym samym zwiększają
z kory nerek i tym samym zwiększają
. Natomiast
. Natomiast
prostacyklina (PGI2), PGE1 i PGD2 hamują
prostacyklina (PGI2), PGE1 i PGD2 hamują
.
.
4) Prostaglandyny wpływają na mięśnie gładkie macicy, przewodu pokarmowego i dróg
4) Prostaglandyny wpływają na mięśnie gładkie macicy, przewodu pokarmowego i dróg
oddechowych. PGE rozszerzają mięśniówkę oskrzeli, pobudzają perystaltykę przewodu
oddechowych. PGE rozszerzają mięśniówkę oskrzeli, pobudzają perystaltykę przewodu
pokarmowego (wywołują biegunkę) i silnie kurczą macicę. Natomiast PGF2 zawsze wywiera
pokarmowego (wywołują biegunkę) i silnie kurczą macicę. Natomiast PGF2 zawsze wywiera
działanie kurczące na mięśnie gładkie.
działanie kurczące na mięśnie gładkie.
5) PGE, PGA i PGI2 hamują wydzielanie soku żołądkowego stymulowane pokarmem,
5) PGE, PGA i PGI2 hamują wydzielanie soku żołądkowego stymulowane pokarmem,
czy
czy
i równocześnie zwiększają wydzielanie śluzu żołądkowego (co ma ogromne znaczenie
i równocześnie zwiększają wydzielanie śluzu żołądkowego (co ma ogromne znaczenie
ochronne w chorobie wrzodowej). PGE1 hamuje wydzielanie soku trzustkowego.
ochronne w chorobie wrzodowej). PGE1 hamuje wydzielanie soku trzustkowego.
6) PGE, PGA, PG2 zwiększają przepływ krwi przez nerki, wydzielanie wody, sodu i potasu.
6) PGE, PGA, PG2 zwiększają przepływ krwi przez nerki, wydzielanie wody, sodu i potasu.
7) Prostaglandyny wpływają na czynność neuronów układu
7) Prostaglandyny wpływają na czynność neuronów układu
: PGE hamuje
: PGE hamuje
wydzielanie adrenaliny, natomiast PGF pobudza je. PGE i PGI2 zwiększają wrażliwość nerwowych
wydzielanie adrenaliny, natomiast PGF pobudza je. PGE i PGI2 zwiększają wrażliwość nerwowych
zakończeń czuciowych na bodźce bólowe, co prowadzi do
zakończeń czuciowych na bodźce bólowe, co prowadzi do
(hiperalgezji).
Noradrenalina
Noradrenalina
Noradrenalina
Noradrenalina
,
,
wg nomenklatury
wg nomenklatury
amerykańskiej
amerykańskiej
norepinefryna
norepinefryna
,
,
wytwarzany w rdzeniu
wytwarzany w rdzeniu
i
zakończeniach nerwów pozazwojowych układ
zakończeniach nerwów pozazwojowych układ
sympatycznego (
sympatycznego (
Różni się od
Różni się od
obecnością atomu H,
obecnością atomu H,
zamiast grupy -CH3, przy atomie azotu. Działa
zamiast grupy -CH3, przy atomie azotu. Działa
podobnie do adrenaliny tzn. podwyższa
podobnie do adrenaliny tzn. podwyższa
ciśnienie krwi i poziom glukozy we krwi.
ciśnienie krwi i poziom glukozy we krwi.
Stosowana jest w ciężkich stanach
Stosowana jest w ciężkich stanach
.
.
Acetylocholina
Acetylocholina
Acetylocholina
Acetylocholina
,
,
i
,
produkowany na stykach (
produkowany na stykach (
) oraz
) oraz
zakończeniach nerwów układu parasympatycznego (
zakończeniach nerwów układu parasympatycznego (
) i
) i
ruchowych
tworzących
tworzących
. Acetylocholina
. Acetylocholina
działa pobudzająco na mięśniówkę gładką (
działa pobudzająco na mięśniówkę gładką (
) naczyń krwionośnych (powodując ich
) naczyń krwionośnych (powodując ich
rozkurcz obniża
), przewodu pokarmowego
), przewodu pokarmowego
(zwiększa
(zwiększa
) i dróg oddechowych (wywołuje
) i dróg oddechowych (wywołuje
skurcz
), a także hamująco na
), a także hamująco na
(zwalnia czynność
(zwalnia czynność
), pobudza czynność wydzielniczą
), pobudza czynność wydzielniczą
i gruczołów dróg oddechowych
i gruczołów dróg oddechowych
(zwiększa wydzielanie
(zwiększa wydzielanie
). Jest rozkładana przez
). Jest rozkładana przez
enzym esterazę acetylocholinową (cholinesterazę).
enzym esterazę acetylocholinową (cholinesterazę).
Pochodne acetylocholiny mają zastosowanie jako leki.
Pochodne acetylocholiny mają zastosowanie jako leki.
Cholinergiczne
Cholinergiczne
przekaźnictwo
przekaźnictwo
Cholinergiczne przekaźnictwo
Cholinergiczne przekaźnictwo
, zjawisko
, zjawisko
zachodzące między
zachodzące między
,
,
polegające na tym, że w pobudzonej komórce
polegające na tym, że w pobudzonej komórce
nerwowej wytwarzane są impulsy elektryczne, które
nerwowej wytwarzane są impulsy elektryczne, które
w
generują uwalnianie
generują uwalnianie
.
Związek ten ma zdolność pobudzania kolejnej
Związek ten ma zdolność pobudzania kolejnej
komórki nerwowej. Analogicznie w
komórki nerwowej. Analogicznie w
związkiem uwalnianym w synapsie
związkiem uwalnianym w synapsie
jest
jest
, w przekaźnictwie
, w przekaźnictwie
dopaminergicznym -
, w przekaźnictwie
, w przekaźnictwie
serotoninergicznym -
.
.
Grupy komórek nerwowych komunikujących się
Grupy komórek nerwowych komunikujących się
przez acetylocholinę tworzą układ cholinergiczny.
przez acetylocholinę tworzą układ cholinergiczny.
Cholinergiczny układ
Cholinergiczny układ
Cholinergiczny układ
Cholinergiczny układ
,
,
pojęcie czynnościowe
pojęcie czynnościowe
określające zespół
określające zespół
przekazujących
przekazujących
między sobą sygnały za pomocą
, który
, który
nie tworzy żadnej zwartej struktury anatomicznej, jest
nie tworzy żadnej zwartej struktury anatomicznej, jest
rozrzucony prawie w całym układzie nerwowym.
rozrzucony prawie w całym układzie nerwowym.
Układ cholinergiczny - poza mózgiem i rdzeniem
Układ cholinergiczny - poza mózgiem i rdzeniem
kręgowym - odpowiedzialny jest za takie reakcje
kręgowym - odpowiedzialny jest za takie reakcje
organizmu, jak np.: zwiększone wydzielanie
organizmu, jak np.: zwiększone wydzielanie
,
, zwolnienie akcji serca, spadek ciśnienia
, zwolnienie akcji serca, spadek ciśnienia
tętniczego. W ośrodkowym układzie nerwowym
tętniczego. W ośrodkowym układzie nerwowym
neurony wydzielające acetylocholinę współuczestniczą
neurony wydzielające acetylocholinę współuczestniczą
w prawie wszystkich procesach, m.in. w procesach
w prawie wszystkich procesach, m.in. w procesach
pamięci i kojarzenia, współtworzą ruchy mięśni.
pamięci i kojarzenia, współtworzą ruchy mięśni.
Dla hormonów jest charakterystyczne działanie w małych stężeniach, a także
Dla hormonów jest charakterystyczne działanie w małych stężeniach, a także
niezużywanie się w reakcjach chemicznych. Wpływ hormonów na procesy
niezużywanie się w reakcjach chemicznych. Wpływ hormonów na procesy
komórkowe przejawia się poprzez:
komórkowe przejawia się poprzez:
1) regulację aktywności lub produkcji
1) regulację aktywności lub produkcji
komórkowych,
komórkowych,
) przez
) przez
,
,
3) oraz pośrednio przez wpływ na ilość substratów chemicznych we krwi
3) oraz pośrednio przez wpływ na ilość substratów chemicznych we krwi
dopływającej do określonych tkanek.
dopływającej do określonych tkanek.
Hormony można podzielić również ze względu na sposób wydzielania na:
Hormony można podzielić również ze względu na sposób wydzielania na:
1)
1)
endokrynne
endokrynne
- uwalniane bezpośrednio do krwi,
- uwalniane bezpośrednio do krwi,
2)
2)
parakrynne
parakrynne
- wydzielane pośrednio do krwi a bezpośrednio do tkanek (hormony
- wydzielane pośrednio do krwi a bezpośrednio do tkanek (hormony
tkankowe) ze względu na miejsce ich działania i właściwości (po dostaniu się do
tkankowe) ze względu na miejsce ich działania i właściwości (po dostaniu się do
krwi ulegają szybko unieczynnieniu).
krwi ulegają szybko unieczynnieniu).
Dany hormon działa na komórkę jeśli ta posiada swoisty dla niego
Dany hormon działa na komórkę jeśli ta posiada swoisty dla niego
. Jest to
. Jest to
mechanizm, który decyduje o zasięgu działania określonego hormonu.
mechanizm, który decyduje o zasięgu działania określonego hormonu.
Układ dokrewny i układ nerwowy ściśle współdziałają
Układ dokrewny i układ nerwowy ściśle współdziałają
ze sobą i uzupełniają swoje czynności regulacyjne,
ze sobą i uzupełniają swoje czynności regulacyjne,
przy czym reakcje układu nerwowego są szybkie,
przy czym reakcje układu nerwowego są szybkie,
natomiast reakcje układu dokrewnego o wiele
natomiast reakcje układu dokrewnego o wiele
wolniejsze, dotyczące przeważnie procesów
wolniejsze, dotyczące przeważnie procesów
długotrwałych.
długotrwałych.
Układ dokrewny reguluje przede wszystkim zmiany
Układ dokrewny reguluje przede wszystkim zmiany
przystosowawcze związane z metabolizmem,
przystosowawcze związane z metabolizmem,
wzrostem i rozmnażaniem, jego wydzieliny spełniają
wzrostem i rozmnażaniem, jego wydzieliny spełniają
zasadniczą rolę w utrzymywaniu stałego stężenia
zasadniczą rolę w utrzymywaniu stałego stężenia
glukozy, sodu, potasu, wapnia i wody we krwi i
glukozy, sodu, potasu, wapnia i wody we krwi i
płynach pozakomórkowych.
płynach pozakomórkowych.
Gruczoły dokrewne
Gruczoły dokrewne
W obrębie układu dokrewnego
W obrębie układu dokrewnego
można wyszczególnić
można wyszczególnić
wielokomórkowe
dokrewne:
,
,
,
,
,
, gruczoły płciowe -
, gruczoły płciowe -
, oraz układy
, oraz układy
rozproszonych komórek
rozproszonych komórek
gruczołowych tj. zespół komórek
gruczołowych tj. zespół komórek
nerwowych wytwarzających
nerwowych wytwarzających
, komórki błony
, komórki błony
śluzowej żołądka oraz jelita
śluzowej żołądka oraz jelita
cienkiego wytwarzające
cienkiego wytwarzające
.
Szyszynka
Szyszynka
Szyszynka
Szyszynka
, twór położony z tyłu III
, twór położony z tyłu III
długości 8-12 mm, zbudowany z pineocytów i
długości 8-12 mm, zbudowany z pineocytów i
(od ok. 7
(od ok. 7
roku życia ilość jej wzrasta kosztem coraz mniejszej ilości pineocytów).
roku życia ilość jej wzrasta kosztem coraz mniejszej ilości pineocytów).
Szyszynka należy do
wewnątrzwydzielniczych, wydziela
wewnątrzwydzielniczych, wydziela
substancje hormonalne:
substancje hormonalne:
,
oraz
hormony hamujące wydzielanie
odpowiedzialnych za
odpowiedzialnych za
.
.
Przypisuje się jej także sterowanie powstawaniem pigmentu za pomocą
Przypisuje się jej także sterowanie powstawaniem pigmentu za pomocą
hormonu -
hormonu -
, która działa przeciwnie do
, która działa przeciwnie do
. Tak
. Tak
więc skutkiem jest rozjaśnienie skóry.
więc skutkiem jest rozjaśnienie skóry.
Czynność wydzielnicza szyszynki przebiega zgodnie z
Czynność wydzielnicza szyszynki przebiega zgodnie z
związanym z cyklicznymi dobowymi zmianami
związanym z cyklicznymi dobowymi zmianami
oświetlenia, mającymi z kolei wpływ na funkcje fizjologiczne organizmu.
oświetlenia, mającymi z kolei wpływ na funkcje fizjologiczne organizmu.
U zwierząt szyszynka pełni znacznie większą rolę niż u ssaków i
U zwierząt szyszynka pełni znacznie większą rolę niż u ssaków i
człowieka. Zostało to opisane pod hasłem
człowieka. Zostało to opisane pod hasłem
.
.
Podwzgórze
Podwzgórze
Podwzgórze
Podwzgórze
,
,
część międzymózgowia (mózgowe
część międzymózgowia (mózgowe
pęcherzyki opisano pod hasłem
pęcherzyki opisano pod hasłem
,
)
)
tworząca dno III komory mózgowej (
tworząca dno III komory mózgowej (
).
Znajdują się tu m.in. nadrzędne ośrodki
Znajdują się tu m.in. nadrzędne ośrodki
autonomicznego układu nerwowego
autonomicznego układu nerwowego
i ośrodki regulujące
i ośrodki regulujące
stałość wewnętrznego środowiska fizykochemicznego
stałość wewnętrznego środowiska fizykochemicznego
organizmu (np.: temperatura ciała, pobieranie pokarmu -
organizmu (np.: temperatura ciała, pobieranie pokarmu -
ośrodek głodu i sytości, czynności gruczołów wydzielania
ośrodek głodu i sytości, czynności gruczołów wydzielania
wewnętrznego - układ odwzgórzowo-przysadkowy).
wewnętrznego - układ odwzgórzowo-przysadkowy).
W podwzgórzu mieszczą się też ośrodki reakcji
W podwzgórzu mieszczą się też ośrodki reakcji
emocjonalnych i seksualnych. Wytwarzane w podwzgórzu
emocjonalnych i seksualnych. Wytwarzane w podwzgórzu
regulują wydzielanie hormonów części
regulują wydzielanie hormonów części
przedniej
przedniej
(
(
).
).
Hormony podwzgórza
Hormony podwzgórza
Neurohormony podwzgórza
Neurohormony podwzgórza
, związki
, związki
regulujące
regulujące
wydzielanie
wydzielanie
hormonów przedniego płata przysadki
hormonów przedniego płata przysadki
mózgowej,
mózgowej,
transportowane do
transportowane do
z krwią poprzez układ wrotny
z krwią poprzez układ wrotny
przysadki. Mają właściwości pobudzające lub też hamujące.
przysadki. Mają właściwości pobudzające lub też hamujące.
Działanie pobudzające wykazują:
Działanie pobudzające wykazują:
1) CRH-kortykoliberyna - hormon uwalniający
1) CRH-kortykoliberyna - hormon uwalniający
,
2) TRH-tyreoliberyna - hormon uwalniający
2) TRH-tyreoliberyna - hormon uwalniający
,
3) PRL-RH-prolaktoliberyna - hormon uwalniający
3) PRL-RH-prolaktoliberyna - hormon uwalniający
,
4) GH-RH-somatoliberyna - hormon uwalniający
4) GH-RH-somatoliberyna - hormon uwalniający
,
,
5) FSH-RH i LH-RH - hormony uwalniające odpowiednio
5) FSH-RH i LH-RH - hormony uwalniające odpowiednio
i
i
.
Hormony podwzgórza
Hormony podwzgórza
Natomiast działanie hamujące mają:
Natomiast działanie hamujące mają:
1) PIF-prolaktostatyna - czynnik hamujący uwalnianie prolaktyny,
1) PIF-prolaktostatyna - czynnik hamujący uwalnianie prolaktyny,
2) GHIF-somatostatyna - hormon hamujący wydzielanie hormony
2) GHIF-somatostatyna - hormon hamujący wydzielanie hormony
wzrostu i
wzrostu i
3) MIF-melanostatyna - czynnik hamujący uwalnianie
3) MIF-melanostatyna - czynnik hamujący uwalnianie
.
Poprzez
Poprzez
wywierają wpływ na
wywierają wpływ na
wydzielanie hormonów przysadki, która z kolei reguluje czynność
wydzielanie hormonów przysadki, która z kolei reguluje czynność
kory
kory
(
). Hormony tych
zwrotnie
hamują (sprzężenia zwrotne ujemne) wydzielanie odpowiednich
hamują (sprzężenia zwrotne ujemne) wydzielanie odpowiednich
hormonów podwzgórzowych.
hormonów podwzgórzowych.
Przysadka mózgowa
Przysadka mózgowa
Przysadka mózgowa
Przysadka mózgowa
,
zbudowany z płata przedniego i tylnego
zbudowany z płata przedniego i tylnego
(część nerwowa), zawieszony na szypule
(część nerwowa), zawieszony na szypule
odchodzącej od międzymózgowia (mózgowe
odchodzącej od międzymózgowia (mózgowe
pęcherzyki opisano pod hasłem
pęcherzyki opisano pod hasłem
), położony na siodełku
), położony na siodełku
tureckim w jamie
.
.
Jest narządem sterującym czynnością innych
Jest narządem sterującym czynnością innych
gruczołów dokrewnych (układ
gruczołów dokrewnych (układ
podwzgórzowo-przysadkowy,
podwzgórzowo-przysadkowy,
hormony przedniego płata przysadki
hormony przedniego płata przysadki
).
).
Hormony przysadki
Hormony przysadki
Hormony przedniego płata przysadki
Hormony przedniego płata przysadki
,
,
1)
1)
, czyli somatropowy (somatotropina, STH).
, czyli somatropowy (somatotropina, STH).
2)
2)
, czyli tyreotropina, TSH.
, czyli tyreotropina, TSH.
3)
3)
, czyli kortykotropina, ACTH.
, czyli kortykotropina, ACTH.
4)
4)
, czyli melanotropina, MSH.
, czyli melanotropina, MSH.
5)
5)
, czyli folikulostymulina, FSH.
, czyli folikulostymulina, FSH.
6)
6)
, LH.
, LH.
7)
7)
, prolaktyna, LTH.
, prolaktyna, LTH.
Przedni płat przysadki znajduje się pod kontrolą czynników stymulujących (RF), jak i
Przedni płat przysadki znajduje się pod kontrolą czynników stymulujących (RF), jak i
hamujących (IF) wydzielanych przez podwzgórze (
hamujących (IF) wydzielanych przez podwzgórze (
).
).
Tylny płat przysadki wydziela wazopresynę (hormon antydiuretyczny - ADH,
Tylny płat przysadki wydziela wazopresynę (hormon antydiuretyczny - ADH,
) i
. Hormony te wytwarzane są w
. Hormony te wytwarzane są w
i drogą
i drogą
transportu neuronalnego docierają do tylnego płata, gdzie są magazynowane, a
transportu neuronalnego docierają do tylnego płata, gdzie są magazynowane, a
następnie uwalniane.
następnie uwalniane.
Hormony przysadki
Hormony przysadki
Hormon wzrostu
Hormon wzrostu
, GH, hormon somatotropowy
, GH, hormon somatotropowy
przysadki, STH,
przysadki, STH,
somatotropina
somatotropina
,
,
hormon przedniego płata przysadki
hormon przedniego płata przysadki
mózgowej, którego
mózgowej, którego
wydzielanie jest kontrolowane przez
wydzielanie jest kontrolowane przez
- somatostatynę (hamuje) i
- somatostatynę (hamuje) i
somatoliberynę (uwalnia).
somatoliberynę (uwalnia).
wzrostu pobudza procesy anaboliczne
wzrostu pobudza procesy anaboliczne
: syntezę oraz magazynowanie białek
: syntezę oraz magazynowanie białek
ustrojowych, glikogenu i tłuszczów, przyrost masy ciała oraz
ustrojowych, glikogenu i tłuszczów, przyrost masy ciała oraz
pobudzanie procesu wzrostu.
pobudzanie procesu wzrostu.
Zaburzenia wydzielania STH powodują występowanie wielu
Zaburzenia wydzielania STH powodują występowanie wielu
chorób tj.:
,
,
,
,
oraz niektóre postacie
oraz niektóre postacie
Hormony przysadki
Hormony przysadki
Hormon tyreotropowy, tyreotropina (TSH),
Hormon tyreotropowy, tyreotropina (TSH),
hormon przedniego płata przysadki
hormon przedniego płata przysadki
, będący zasadowym
,
,
zawierającym kilka rodzajów cukrowców. Wytwarzany jest przez komórki
zawierającym kilka rodzajów cukrowców. Wytwarzany jest przez komórki
zasadochłonne
zasadochłonne
, należy do
, należy do
adenotropowych
tj. działających na inne
dokrewne i regulujących ich funkcje.
dokrewne i regulujących ich funkcje.
Tyreotropina kieruje wychwytywaniem
Tyreotropina kieruje wychwytywaniem
z krwi przez
,
,
przemianą jodu w jod hormonalny (czyli w
przemianą jodu w jod hormonalny (czyli w
), oraz
), oraz
uwalnianiem jodu tarczycy do krwioobiegu (w postaci hormonów
uwalnianiem jodu tarczycy do krwioobiegu (w postaci hormonów
), poza tym pobudza rozrost
), poza tym pobudza rozrost
gruczołu tarczycy. Ułatwia rozkład tyreoglobuliny, przyspiesza procesy
gruczołu tarczycy. Ułatwia rozkład tyreoglobuliny, przyspiesza procesy
metaboliczne (m.in.: transport i przemianę glukozy oraz syntezę
metaboliczne (m.in.: transport i przemianę glukozy oraz syntezę
). Niedobór tyreotropiny hamuje czynność tarczycy i prowadzi
). Niedobór tyreotropiny hamuje czynność tarczycy i prowadzi
do jej zaniku.
do jej zaniku.
Wydzielanie TSH przez przysadkę kontrolowane jest na zasadzie sprzężenia
Wydzielanie TSH przez przysadkę kontrolowane jest na zasadzie sprzężenia
zwrotnego przez poziom hormonów tarczycy we krwi. Wpływ na
zwrotnego przez poziom hormonów tarczycy we krwi. Wpływ na
wytwarzanie tyreotropiny mają także
wytwarzanie tyreotropiny mają także
poprzez
poprzez
wydzielanie na drodze
wydzielanie na drodze
czynnika wyzwalającego tyreotropinę
czynnika wyzwalającego tyreotropinę
(TRH-tyreoliberyna).
(TRH-tyreoliberyna).
Hormony przysadki
Hormony przysadki
Adrenokortykotropina,
Adrenokortykotropina,
hormon adrenokortykotropowy,
hormon adrenokortykotropowy,
kortykotropina, ACTH
kortykotropina, ACTH
,
przedniego płata przysadki mózgowej
przedniego płata przysadki mózgowej
uwalniany pod wpływem CRH-kortykoliberyny (
uwalniany pod wpływem CRH-kortykoliberyny (
).
).
Pod względem chemicznym jest to
Pod względem chemicznym jest to
zbudowany z 39
.
Odpowiada za rozwój, wzrost i czynność kory nadnerczy, pobudza
Odpowiada za rozwój, wzrost i czynność kory nadnerczy, pobudza
wytwarzanie
przez korę
przez korę
).
Regulacja stężenia ACTH odbywa się na zasadzie sprzężenia zwrotnego
Regulacja stężenia ACTH odbywa się na zasadzie sprzężenia zwrotnego
ujemnego z hormonami przysadki i kory nadnerczy, które hamują jego
ujemnego z hormonami przysadki i kory nadnerczy, które hamują jego
uwalnianie. Na wydzielanie ACTH ma również wpływ kora mózgowa i
uwalnianie. Na wydzielanie ACTH ma również wpływ kora mózgowa i
podwzgórze.
podwzgórze.
adrenokortykotropowy wpływa pośrednio na gospodarkę
adrenokortykotropowy wpływa pośrednio na gospodarkę
węglowodanową, białkową i mineralną organizmu, działa przeciwzapalnie,
węglowodanową, białkową i mineralną organizmu, działa przeciwzapalnie,
przeciwalergicznie i hamująco na rozmnażanie komórek.
przeciwalergicznie i hamująco na rozmnażanie komórek.
Stosowany jest przy niewydolności kory nadnerczy, guzach
Stosowany jest przy niewydolności kory nadnerczy, guzach
, zaniku kory nadnerczy i w astmie. Może dawać wiele
, zaniku kory nadnerczy i w astmie. Może dawać wiele
objawów ubocznych - m.in.
objawów ubocznych - m.in.
i odczyny
i odczyny
.
Hormony przysadki
Hormony przysadki
Hormon melanotropowy, melanotropina, MSH
Hormon melanotropowy, melanotropina, MSH
,
,
wydzielany przez
wydzielany przez
przedni płat przysadki mózgowej
przedni płat przysadki mózgowej
(pod wpływem
(pod wpływem
- MIF jego wydzielanie
- MIF jego wydzielanie
jest hamowane). Pod względem chemicznym
jest hamowane). Pod względem chemicznym
zbudowany z 13
zbudowany z 13
,
,
wykazujący chemiczne podobieństwo do
wykazujący chemiczne podobieństwo do
.
.
Pobudza komórki skóry do wytwarzania
Pobudza komórki skóry do wytwarzania
-
brunatnego barwnika, który rozpraszany jest
brunatnego barwnika, który rozpraszany jest
pomiędzy komórkami naskórka. MSH wykazuje
pomiędzy komórkami naskórka. MSH wykazuje
słabe działanie adrenokortykotropowe. Jego
słabe działanie adrenokortykotropowe. Jego
wydzielanie jest silnie hamowane przez hormony
wydzielanie jest silnie hamowane przez hormony
kory nadnerczy i rdzenia nadnerczy (
kory nadnerczy i rdzenia nadnerczy (
).
).
Hormony przysadki
Hormony przysadki
Hormon folikulotropowy, folikulotropina, FSH
Hormon folikulotropowy, folikulotropina, FSH
,
folikulinizujący,
folikulinizujący,
hormon przedniego płata przysadki
hormon przedniego płata przysadki
(
uwalniany pod wpływem
uwalniany pod wpływem
- FSH-RH,
- FSH-RH,
pobudza rozwój i dojrzewanie
pobudza rozwój i dojrzewanie
w jajnikach, a po
w jajnikach, a po
wzmaga (razem z
wzmaga (razem z
) syntezę
) syntezę
i
.
.
Estrogeny działają z kolei na zasadzie ujemnego sprzężenia
Estrogeny działają z kolei na zasadzie ujemnego sprzężenia
zwrotnego i hamują wydzielanie FSH przez przysadkę (ok. 12-14 dnia
zwrotnego i hamują wydzielanie FSH przez przysadkę (ok. 12-14 dnia
). FSH pojawia się od okresu
.
.
FSH pobudza wraz z
wytwarzanie plemników (
wytwarzanie plemników (
Wydzielanie FSH z moczem zwiększa się u kobiet po menopauzie (
Wydzielanie FSH z moczem zwiększa się u kobiet po menopauzie (
), chorych na nowotwory złośliwe narządów rozrodczych,
), chorych na nowotwory złośliwe narządów rozrodczych,
a także u kastratów.
a także u kastratów.
Hormony przysadki
Hormony przysadki
Hormon luteinizujący, lutropina (LH
Hormon luteinizujący, lutropina (LH
),
),
będący
będący
, należący do
, zbudowany z dwóch
, zbudowany z dwóch
podjednostek - α i β. Wydzielany jest przez zasadochłonne komórki
podjednostek - α i β. Wydzielany jest przez zasadochłonne komórki
przedniego płata przysadki mózgowej
przedniego płata przysadki mózgowej
, pobudza wytwarzanie
, pobudza wytwarzanie
hormonów w gruczołach płciowych (
hormonów w gruczołach płciowych (
).
).
W organizmie żeńskim powoduje przedowulacyjny (
W organizmie żeńskim powoduje przedowulacyjny (
)
)
wzrost
wzrost
i owulację oraz przekształcenie
i owulację oraz przekształcenie
pęcherzyka Graffa w
. Pobudza też sekrecję
. Pobudza też sekrecję
i
. Jego poziom we krwi zależy od fazy
. Jego poziom we krwi zależy od fazy
.
.
U mężczyzn stymuluje produkcje
U mężczyzn stymuluje produkcje
przez
przez
komórki Leydiga. Wydzielanie LH jest regulowane poprzez
komórki Leydiga. Wydzielanie LH jest regulowane poprzez
podwzgórzowy czynnik uwalniający (
podwzgórzowy czynnik uwalniający (
) - LH-RH,
) - LH-RH,
którego wytwarzanie zależy od ilości krążących we krwi hormonów
którego wytwarzanie zależy od ilości krążących we krwi hormonów
- przede wszystkim estrogenów i
- przede wszystkim estrogenów i
.
.
Hormony przysadki
Hormony przysadki
Hormon luteotropowy
Hormon luteotropowy
, luteotropina,
, luteotropina,
laktotropina,
laktotropina,
prolaktyna, LTH
prolaktyna, LTH
, laktacyjny
, laktacyjny
hormon przedniego płata przysadki
hormon przedniego płata przysadki
mózgowej (
mózgowej (
), uwalniany pod wpływem
), uwalniany pod wpływem
- PRL-RH, wzmagający
- PRL-RH, wzmagający
czynność wydzielniczą
czynność wydzielniczą
.
.
Pobudza w nich syntezę
Pobudza w nich syntezę
i
wytwarzanie
i
i
w
. LTH jest białkiem krystalicznym, o
. LTH jest białkiem krystalicznym, o
ok. 30 kDa i
ok. 30 kDa i
pH = 5,7.
pH = 5,7.
Hormony przysadki
Hormony przysadki
Przedni płat przysadki znajduje się pod
Przedni płat przysadki znajduje się pod
kontrolą czynników stymulujących (RF), jak i
kontrolą czynników stymulujących (RF), jak i
hamujących (IF) wydzielanych przez
hamujących (IF) wydzielanych przez
podwzgórze (
podwzgórze (
).
).
Tylny płat przysadki wydziela wazopresynę
Tylny płat przysadki wydziela wazopresynę
(hormon antydiuretyczny - ADH,
(hormon antydiuretyczny - ADH,
) i
) i
. Hormony te
. Hormony te
wytwarzane są w
wytwarzane są w
i drogą
i drogą
transportu neuronalnego docierają do
transportu neuronalnego docierają do
tylnego płata, gdzie są magazynowane, a
tylnego płata, gdzie są magazynowane, a
następnie uwalniane.
następnie uwalniane.
Wazopresyna
Wazopresyna
Wazopresyna, antydiuretyna, ADH
Wazopresyna, antydiuretyna, ADH
,
,
produkowany i wydzielany przez układ neurowydzielniczy
produkowany i wydzielany przez układ neurowydzielniczy
, skąd transportowany jest do tylnego płata
, skąd transportowany jest do tylnego płata
(
(
).
).
Jego rola polega na regulacji zasobów wody w ustroju i
Jego rola polega na regulacji zasobów wody w ustroju i
zapobieganiu nadmiernej jej utracie z moczem - wpływa on
zapobieganiu nadmiernej jej utracie z moczem - wpływa on
bowiem bezpośrednio na rozmiary zwrotnego jej
bowiem bezpośrednio na rozmiary zwrotnego jej
wchłaniania z przesączu kłębkowego (moczu pierwotnego)
wchłaniania z przesączu kłębkowego (moczu pierwotnego)
w cewkach nerkowych (
w cewkach nerkowych (
).
).
Niedobór ADH powoduje
Niedobór ADH powoduje
objawiającą się
znacznym wzrostem ilości oddawanego moczu, do 4-15
znacznym wzrostem ilości oddawanego moczu, do 4-15
litrów na dobę, o bardzo niskiej gęstości (ciężarze
litrów na dobę, o bardzo niskiej gęstości (ciężarze
właściwym).
właściwym).
Oksytocyna
Oksytocyna
Oksytocyna
Oksytocyna
, ocytocyna
, ocytocyna
,
,
syntezowany w
syntezowany w
i magazynowany w
i magazynowany w
tylnym płacie
tylnym płacie
(układ
(układ
podwzgórzowo-przysadkowy).
podwzgórzowo-przysadkowy).
Cząsteczka oksytocyny jest cyklicznym
Cząsteczka oksytocyny jest cyklicznym
składającym się z 9 reszt
składającym się z 9 reszt
.
.
Przyspiesza skurcze macicy, jelit, pęcherza
Przyspiesza skurcze macicy, jelit, pęcherza
moczowego oraz pobudza gruczoły mleczne,
moczowego oraz pobudza gruczoły mleczne,
ułatwiając odpływ mleka (
ułatwiając odpływ mleka (
).
).
Niedoczynność przysadki
Niedoczynność przysadki
mózgowej
mózgowej
Niedoczynność przysadki występuje pod postacią choroby Glińskiego-
Niedoczynność przysadki występuje pod postacią choroby Glińskiego-
Simondsa lub zespołu Sheehana.
Simondsa lub zespołu Sheehana.
1) Choroba Glińskiego-Simondsa (dawnej zwana charłactewem
1) Choroba Glińskiego-Simondsa (dawnej zwana charłactewem
przysadkowym), przebiega z objawami wtórnej niedoczynności
przysadkowym), przebiega z objawami wtórnej niedoczynności
gruczołów zależnych od hormonów przedniego płata przysadki (tj.:
gruczołów zależnych od hormonów przedniego płata przysadki (tj.:
,
,
, gruczołów płciowych -
).
).
Przyczyną tej choroby jest martwica przyasdki w przebiegu wstrząsu
Przyczyną tej choroby jest martwica przyasdki w przebiegu wstrząsu
poporodowego, rzadziej guzy, infekcje, urazy czaszki, zabiegi
poporodowego, rzadziej guzy, infekcje, urazy czaszki, zabiegi
neurochirurgiczne.
neurochirurgiczne.
Objawia się nadwrażliwością na zimno, obniżoną przemiana materii,
Objawia się nadwrażliwością na zimno, obniżoną przemiana materii,
osłabieniem fizycznym i umysłowym, apatią, utratą owłosienia,
osłabieniem fizycznym i umysłowym, apatią, utratą owłosienia,
pomarszczeniem skóry twarzy,
pomarszczeniem skóry twarzy,
, niskim poziomem
, niskim poziomem
glukozy we krwi, zanikiem
, utratą
, utratą
oraz zanikiem mięśni.
oraz zanikiem mięśni.
Zespół Sheehana
Zespół Sheehana
2) Etiologią zespołu Sheehana jest poporodowa
2) Etiologią zespołu Sheehana jest poporodowa
niedoczynność przysadki spowodowana jej
niedoczynność przysadki spowodowana jej
niedokrwieniem, zatorami i zakrzepami. Zaburzenia
niedokrwieniem, zatorami i zakrzepami. Zaburzenia
ukrwienia prowadzą do zmian martwiczych tego
ukrwienia prowadzą do zmian martwiczych tego
gruczołu. Zespół Sheehana bywa powikłaniem porodów
gruczołu. Zespół Sheehana bywa powikłaniem porodów
o ciężkim przebiegu (z
o ciężkim przebiegu (z
,
).
).
Z tych względów obraz kliniczny zależy od rozległości
Z tych względów obraz kliniczny zależy od rozległości
uszkodzenia. Martwica ponad 90% miąższu prowadzi do
uszkodzenia. Martwica ponad 90% miąższu prowadzi do
zgonu. Objawem przebytego zespołu Sheehana jest
zgonu. Objawem przebytego zespołu Sheehana jest
brak cyklu miesiączkowego od momentu porodu, brak
brak cyklu miesiączkowego od momentu porodu, brak
lub bardzo krótka
lub bardzo krótka
, ogólne osłabienie, senność,
, ogólne osłabienie, senność,
apatia, zanik potencji płciowej, zanik owłosienia
apatia, zanik potencji płciowej, zanik owłosienia
łonowego, łechtaczki, warg sromowych mniejszych i
łonowego, łechtaczki, warg sromowych mniejszych i
gruczołów mlecznych.
gruczołów mlecznych.
Gruczolak przysadki
Gruczolak przysadki
Gruczolaki to
Gruczolaki to
wywodzące się z komórek dokrewnych
wywodzące się z komórek dokrewnych
przysadki mózgowej.
przysadki mózgowej.
Wyróżnia się:
Wyróżnia się:
1) gruczolaki przysadki obojętnochłonne, powoduje liczne zaburzenia
1) gruczolaki przysadki obojętnochłonne, powoduje liczne zaburzenia
hormonalne wynikające z niedoczynności przysadki m. in. zespół
hormonalne wynikające z niedoczynności przysadki m. in. zespół
tłuszczowo-płciowy (zanik czynności płciowych, charakterystyczne
tłuszczowo-płciowy (zanik czynności płciowych, charakterystyczne
tycie, osłabienie, obniżenie ciśnienia krwi).
tycie, osłabienie, obniżenie ciśnienia krwi).
2) gruczolaki przysadki kwasochłonne, powodujące w okresie wzrostu
2) gruczolaki przysadki kwasochłonne, powodujące w okresie wzrostu
, po tym okresie
.
.
3) gruczolaki zasadochłonne powodują
3) gruczolaki zasadochłonne powodują
.
.
Objawy towarzyszące gruczolakom przysadki: bóle głowy,
Objawy towarzyszące gruczolakom przysadki: bóle głowy,
niedowidzenie połowicze dwuskroniowe wskutek ucisku skrzyżowania
niedowidzenie połowicze dwuskroniowe wskutek ucisku skrzyżowania
wzrokowego (
wzrokowego (
) oraz zaburzenia
) oraz zaburzenia
wewnątrzwydzielnicze. Leczenie operacyjne i naświetlanie rtg.
wewnątrzwydzielnicze. Leczenie operacyjne i naświetlanie rtg.
Tarczyca
Tarczyca
Gruczoł tarczowy, tarczyca
Gruczoł tarczowy, tarczyca
,
,
z dwu płatów połączonych węziną
z dwu płatów połączonych węziną
położony na szyi na zewnątrz od
położony na szyi na zewnątrz od
chrząstki tarczowatej, na
chrząstki tarczowatej, na
poziomie II-IV chrząstki tchawicy.
poziomie II-IV chrząstki tchawicy.
Tarczyca otoczona jest podwójną
Tarczyca otoczona jest podwójną
osłonka łącznotkankowa: torebką
osłonka łącznotkankowa: torebką
włóknista i na zewnątrz od niej
włóknista i na zewnątrz od niej
położona powięźą tarczową. Od
położona powięźą tarczową. Od
torebki włóknistej wnikają do
torebki włóknistej wnikają do
wnętrza gruczołu przegrody
wnętrza gruczołu przegrody
łącznotkankowe (
łącznotkankowe (
)
)
razem z nerwami i naczyniami
razem z nerwami i naczyniami
krwionośnymi. Tarczyca jest
krwionośnymi. Tarczyca jest
bardzo bogato unaczyniona -
bardzo bogato unaczyniona -
zaopatrują ją 4-5 tętnic.
zaopatrują ją 4-5 tętnic.
Tarczyca
Tarczyca
Tarczyca
Tarczyca
Miąższ tarczycy składa się z różnej wielkości
Miąższ tarczycy składa się z różnej wielkości
okrągłych pęcherzyków (zbudowanych z
okrągłych pęcherzyków (zbudowanych z
sześciennych komórek
sześciennych komórek
), które
), które
zawierają koloid (
zawierają koloid (
). W płynie
). W płynie
tym gromadzi się hormon -
tym gromadzi się hormon -
i
i
trójjodotyronina, które pozostają pod
trójjodotyronina, które pozostają pod
wpływem
wpływem
przysadki mózgowej. Na tylnej powierzchni
przysadki mózgowej. Na tylnej powierzchni
płatów tarczycy leżą
płatów tarczycy leżą
.
Tyrozyna
Tyrozyna
Tyrozyna
Tyrozyna
wchodzi w skład wielu białek, jest
wchodzi w skład wielu białek, jest
prekursorem hormonów tarczycy,
prekursorem hormonów tarczycy,
,
noradrenaliny, melaniny. Podczas procesów
noradrenaliny, melaniny. Podczas procesów
katabolicznych (w obecności kwasu askorbinowego)
katabolicznych (w obecności kwasu askorbinowego)
ulega przemianie w kwas acetylooctowy i kwas
ulega przemianie w kwas acetylooctowy i kwas
fumarowy. W tyreoglobulinie (białku występującym
fumarowy. W tyreoglobulinie (białku występującym
w koloidzie tarczycy) reszty tyrozyny podlegają
w koloidzie tarczycy) reszty tyrozyny podlegają
jodowaniu i sprzęganiu (są to reakcje katalizowane
jodowaniu i sprzęganiu (są to reakcje katalizowane
przez tyreoperoksydazę), po czym następuje ich
przez tyreoperoksydazę), po czym następuje ich
uwolnienie w postaci hormonów tarczycy lub (jeśli
uwolnienie w postaci hormonów tarczycy lub (jeśli
nie zostały sprzężone) w postaci mono- i
nie zostały sprzężone) w postaci mono- i
dijodotyrozyny, z których jest odzyskiwany jod do
dijodotyrozyny, z których jest odzyskiwany jod do
ponownej syntezy hormonów tarczycy.
ponownej syntezy hormonów tarczycy.
Tyroksyna
Tyroksyna
Tyroksyna
Tyroksyna
pobudza procesy utleniania we
pobudza procesy utleniania we
wszystkich tkankach, wzmaga wchłanianie
wszystkich tkankach, wzmaga wchłanianie
glukozy z przewodu pokarmowego i jej
glukozy z przewodu pokarmowego i jej
zużycie przez komórki, pobudza rozpad
zużycie przez komórki, pobudza rozpad
tłuszczów do kwasów tłuszczowych i
tłuszczów do kwasów tłuszczowych i
glicerolu. Zwiększa także wydzielanie i efekty
glicerolu. Zwiększa także wydzielanie i efekty
działania somatotropiny i glikokortykoidów,
działania somatotropiny i glikokortykoidów,
wpływa na czynność gruczołów płciowych.
wpływa na czynność gruczołów płciowych.
Hormon ten jest bardzo ważny dla rozwoju
Hormon ten jest bardzo ważny dla rozwoju
fizycznego i psychicznego młodych
fizycznego i psychicznego młodych
organizmów, wpływa również regulująco na
organizmów, wpływa również regulująco na
rozród i laktację.
rozród i laktację.
Trójjodotyronina
Trójjodotyronina
Trijodotyronina,
Trijodotyronina,
3,3',5-trijodotyronina, T3
3,3',5-trijodotyronina, T3
, jodowana
, jodowana
pochodna
pochodna
, hormon
, hormon
Powstaje głównie w tkankach obwodowych na skutek dejodowania
Powstaje głównie w tkankach obwodowych na skutek dejodowania
. W osoczu trijodotyronina związana jest z białkami
. W osoczu trijodotyronina związana jest z białkami
nośnikowymi i tylko 0,4% występuje w formie wolnej (fT3). Wolna
nośnikowymi i tylko 0,4% występuje w formie wolnej (fT3). Wolna
trijodotyronina łączy się w jądrach komórkowych ze swoistym
trijodotyronina łączy się w jądrach komórkowych ze swoistym
receptorem białkowym i następnie z odcinkiem
receptorem białkowym i następnie z odcinkiem
elementem odpowiedzi hormonalnej), wpływając w ten sposób na
elementem odpowiedzi hormonalnej), wpływając w ten sposób na
.
Trijodotyronina i tyroksyna stymulują konsumpcję tlenu w procesie
Trijodotyronina i tyroksyna stymulują konsumpcję tlenu w procesie
, pobudzają lub hamują syntezę białek,
, pobudzają lub hamują syntezę białek,
wpływają na działanie innych hormonów, modulują procesy
wpływają na działanie innych hormonów, modulują procesy
rozwojowe organizmu (oba hormony mają kluczowe znaczenie dla
rozwojowe organizmu (oba hormony mają kluczowe znaczenie dla
rozwoju mózgu w życiu płodowym), wpływają na funkcjonowanie
rozwoju mózgu w życiu płodowym), wpływają na funkcjonowanie
układów: krążenia, nerwowego i pokarmowego, a także na
układów: krążenia, nerwowego i pokarmowego, a także na
metabolizm lipidów i węglowodanów.
metabolizm lipidów i węglowodanów.
Kalcytonina
Kalcytonina
Kalcytonina
Kalcytonina
,
,
peptydowy
peptydowy
wytwarzany przez komórki C
wytwarzany przez komórki C
, powodujący
, powodujący
obniżenie poziomu
we krwi,
we krwi,
m.in. przez odkładanie wapnia w
m.in. przez odkładanie wapnia w
kościach zapobiega więc ich
kościach zapobiega więc ich
demineralizacji i
demineralizacji i
. Działa
. Działa
przeciwstawnie do
przeciwstawnie do
.
.
Przytarczyce
Przytarczyce
Poarathormon
Poarathormon
Parathormon
Parathormon
,
,
wytwarzany w
, o działaniu
, o działaniu
pobudzającym resorpcję wapnia i fosforanów z kości co
pobudzającym resorpcję wapnia i fosforanów z kości co
prowadzi do procesu odwrotnego do
prowadzi do procesu odwrotnego do
).
).
Parathormmon hamuje wchłanianie zwrotne fosforanów
Parathormmon hamuje wchłanianie zwrotne fosforanów
w cewkach nerkowych (
w cewkach nerkowych (
) i tym samym zwiększa
) i tym samym zwiększa
ich wydalanie z moczem, a przy tym zwiększa
ich wydalanie z moczem, a przy tym zwiększa
wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego.
wchłanianie wapnia z przewodu pokarmowego.
Od parathormonu zależy m.in. utrzymywanie się
Od parathormonu zależy m.in. utrzymywanie się
prawidłowego stężenia wapnia w
prawidłowego stężenia wapnia w
.
.
Antagonistycznie do parathormonu działa
Antagonistycznie do parathormonu działa
.
.
Nadczynność tarczycy
Nadczynność tarczycy
Nadczynność tarczycy, najczęściej związana jest z rozlanym przerostem
Nadczynność tarczycy, najczęściej związana jest z rozlanym przerostem
tarczycy (choroba Graves - Basedow) lub rzadziej z nadczynnym
tarczycy (choroba Graves - Basedow) lub rzadziej z nadczynnym
gruczolakiem (wole guzowate nadczynne, wole toksyczne guzowate).
gruczolakiem (wole guzowate nadczynne, wole toksyczne guzowate).
Choroba Graves - Basedowa dotyczy najczęściej młodych kobiet i cechuje
Choroba Graves - Basedowa dotyczy najczęściej młodych kobiet i cechuje
się: wytrzeszczem oczu,
, przyspieszeniem czynności serca,
, przyspieszeniem czynności serca,
drobnofalistym drżeniem palców rąk i języka, nadmierną potliwością i
drobnofalistym drżeniem palców rąk i języka, nadmierną potliwością i
ruchliwością oraz złą tolerancją ciepła. Najczęściej dochodzi do dużej utraty
ruchliwością oraz złą tolerancją ciepła. Najczęściej dochodzi do dużej utraty
wagi, osłabienia, mimo wzrostu apetytu, co jest wynikiem wzrostu przemiany
wagi, osłabienia, mimo wzrostu apetytu, co jest wynikiem wzrostu przemiany
materii o 40 - 80%.
materii o 40 - 80%.
Wole guzkowe nadczynne charakteryzuje się występowaniem w gruczole
Wole guzkowe nadczynne charakteryzuje się występowaniem w gruczole
tarczowym guzów, wydzielających w nadmiarze hormony. Objawy podobne
tarczowym guzów, wydzielających w nadmiarze hormony. Objawy podobne
jak w chorobie Gravesa i Basedowa, z wyjątkiem wytrzeszczu gałek ocznych.
jak w chorobie Gravesa i Basedowa, z wyjątkiem wytrzeszczu gałek ocznych.
Obecnie stosuje się trzy sposoby leczenia nadczynności gruczołu tarczowego:
Obecnie stosuje się trzy sposoby leczenia nadczynności gruczołu tarczowego:
1) leczenie zachowawcze lekami hamującymi syntezę hormonów gruczołu
1) leczenie zachowawcze lekami hamującymi syntezę hormonów gruczołu
tarczowego. 2) leczenie operacyjne polegające na prawie doszczętnym
tarczowego. 2) leczenie operacyjne polegające na prawie doszczętnym
wycięciu obu płatów gruczołu tarczowego (najskuteczniejsze). 3) stosowanie
wycięciu obu płatów gruczołu tarczowego (najskuteczniejsze). 3) stosowanie
jodu promieniotwórczego
jodu promieniotwórczego
Niedoczynność tarczycy
Niedoczynność tarczycy
Niedoczynność tarczycy daje zespół objawów patologicznych
Niedoczynność tarczycy daje zespół objawów patologicznych
spowodowany niedoborem hormonów wytwarzanych przez gruczoł
spowodowany niedoborem hormonów wytwarzanych przez gruczoł
tarczowy: trijodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4). Wyróżnia się
tarczowy: trijodotyroniny (T3) i tyroksyny (T4). Wyróżnia się
niedoczynność wrodzoną i nabytą.
niedoczynność wrodzoną i nabytą.
Pierwsza powstaje w wyniku agenezji lub niedorozwoju gruczołu
Pierwsza powstaje w wyniku agenezji lub niedorozwoju gruczołu
(kretynizm sporadyczny), niedoboru jodu (kretynizm endemiczny) i
(kretynizm sporadyczny), niedoboru jodu (kretynizm endemiczny) i
wrodzonych bloków enzymatycznych w syntezie hormonów. Nabyta
wrodzonych bloków enzymatycznych w syntezie hormonów. Nabyta
niedoczynność gruczołu tarczowego spowodowana jest
niedoczynność gruczołu tarczowego spowodowana jest
hamowaniem syntezy hormonów przez różne czynniki, jak np.
hamowaniem syntezy hormonów przez różne czynniki, jak np.
. Istnieje także wtórna niedomoga gruczołu tarczowego
. Istnieje także wtórna niedomoga gruczołu tarczowego
wywołana niedoborem hormonu tyreotropowego
wywołana niedoborem hormonu tyreotropowego
(
(
).
).
Leczenie syntetycznymi preparatami hormonów tarczycy. Wczesne
Leczenie syntetycznymi preparatami hormonów tarczycy. Wczesne
rozpoznanie i leczenie zapobiega wystąpieniu zmian
rozpoznanie i leczenie zapobiega wystąpieniu zmian
nieodwracalnych, niejednokrotnie jednak nie zapewnia
nieodwracalnych, niejednokrotnie jednak nie zapewnia
prawidłowego rozwoju umysłowego.
prawidłowego rozwoju umysłowego.
Gruczolak tarczycy
Gruczolak tarczycy
Gruczolak tarczycy, pojedynczy lub mnogi nowotwór
Gruczolak tarczycy, pojedynczy lub mnogi nowotwór
łagodny (postać guzka) w obrębie gruczołu
łagodny (postać guzka) w obrębie gruczołu
tarczowego o wzmożonej aktywności hormonalnej,
tarczowego o wzmożonej aktywności hormonalnej,
powodującej kliniczny zespół nadczynności gruczołu
powodującej kliniczny zespół nadczynności gruczołu
tarczowego pod postacią wola guzowatego
tarczowego pod postacią wola guzowatego
nadczynnego. Rzadziej występuje tu wytrzeszcz gałek
nadczynnego. Rzadziej występuje tu wytrzeszcz gałek
ocznych.
ocznych.
Ten typ nadczynności dotyczy głównie osób w
Ten typ nadczynności dotyczy głównie osób w
podeszłym wieku, dlatego cięższe są objawy ze strony
podeszłym wieku, dlatego cięższe są objawy ze strony
układu krążenia: przyspieszenie czynności serca (
układu krążenia: przyspieszenie czynności serca (
) i
(
(
),
),
niewydolność krążenia,
niewydolność krążenia,
.
.
Guzki tarczycy
Guzki tarczycy
Guzek gorący,
Guzek gorący,
to najczęściej
to najczęściej
), w których tylko wyjątkowo stwierdza się
), w których tylko wyjątkowo stwierdza się
cechy złośliwego rozrostu
cechy złośliwego rozrostu
.
Określenie gorący wynika z jego zdolności do znacznie
Określenie gorący wynika z jego zdolności do znacznie
większego (niż w pozostałej tkance) wychwytywania
większego (niż w pozostałej tkance) wychwytywania
podczas badania
tarczycy. Może być to
następstwem czynnościowej autonomii polegającej na
następstwem czynnościowej autonomii polegającej na
uniezależnieniu się od
uniezależnieniu się od
przysadki
przysadki
(TSH).
(TSH).
Guzek zimny,
Guzek zimny,
w badaniu scyntygraficznym nie wykazuje
w badaniu scyntygraficznym nie wykazuje
wiązania jod promieniotwórczego lub w znacznie mniejszym
wiązania jod promieniotwórczego lub w znacznie mniejszym
stopniu niż otaczająca tkanka. Są to najczęściej torbiele,
stopniu niż otaczająca tkanka. Są to najczęściej torbiele,
gruczolaki lub krwiaki tarczycy, a w pewnym procencie
gruczolaki lub krwiaki tarczycy, a w pewnym procencie
przypadków mogą wykazywać utkanie złośliwe.
przypadków mogą wykazywać utkanie złośliwe.
Grasica
Grasica
Grasica
Grasica
, narząd limfatyczny (
, narząd limfatyczny (
),
),
zbudowany z dwu płatów, a te ze zrazików widocznych
zbudowany z dwu płatów, a te ze zrazików widocznych
pod mikroskopem, położony w śródpiersiu,
pod mikroskopem, położony w śródpiersiu,
funkcjonujący u człowieka do okresu
funkcjonujący u człowieka do okresu
. W tym
. W tym
okresie ulega zanikowi, a jego miejsce zajmuje
okresie ulega zanikowi, a jego miejsce zajmuje
(inwolucja grasicy).
(inwolucja grasicy).
Narządowi temu przypisuje się obecnie kształtowanie
Narządowi temu przypisuje się obecnie kształtowanie
swoistości immunologicznej (
swoistości immunologicznej (
) organizmu ludzkiego przez
) organizmu ludzkiego przez
ukierunkowanie w tym względzie pozostałych narządów
ukierunkowanie w tym względzie pozostałych narządów
limfatycznych (
limfatycznych (
,
) i
) i
produkcję
produkcję
, które następnie wędrują do
, które następnie wędrują do
obwodowych tkanek limfatycznych i zasiedlają je.
obwodowych tkanek limfatycznych i zasiedlają je.
Grasica
Grasica
Grasica, przerost
Grasica, przerost
, tyIko przy bardzo zaawansowanym
, tyIko przy bardzo zaawansowanym
procesie występują objawy uciskowe - świst krtaniowy.
procesie występują objawy uciskowe - świst krtaniowy.
Leczenie
10-15 dni. Bardzo rzadko
10-15 dni. Bardzo rzadko
przerost spowodowany jest nowotworem (
przerost spowodowany jest nowotworem (
W stanach przerostu i zmian nowotworowych grasicy często
W stanach przerostu i zmian nowotworowych grasicy często
występuje dodatkowo
występuje dodatkowo
,
,
(toczeń trzewny),
aplastyczna oraz inne choroby
aplastyczna oraz inne choroby
autoimmunizacyjne.
autoimmunizacyjne.
Grasica, wrodzony brak
Grasica, wrodzony brak
powoduje niewykształcenie
powoduje niewykształcenie
układu limfatycznego, upośledzenie
układu limfatycznego, upośledzenie
komórkowej
komórkowej
wraz z całkowitym brakiem
wraz z całkowitym brakiem
lub zbyt małą
lub zbyt małą
ich ilością.
ich ilością.
Gruczoły mleczne
Gruczoły mleczne
Gruczoły mleczne, gruczoły sutkowe,
Gruczoły mleczne, gruczoły sutkowe,
występują u
,
,
). U stekowców gruczoły mleczne
). U stekowców gruczoły mleczne
uchodzą bezpośrednio na skórze brzucha, nie
uchodzą bezpośrednio na skórze brzucha, nie
posiadają sutków.
posiadają sutków.
U dojrzałej kobiety gruczoły mleczne zbudowane
U dojrzałej kobiety gruczoły mleczne zbudowane
są z tkanki gruczołowej,
i
i
, bogato unaczynionej, z gęstą siecią
, bogato unaczynionej, z gęstą siecią
naczyń limfatycznych (
naczyń limfatycznych (
) i
) i
nerwów.
nerwów.
Gruczoły mleczne
Gruczoły mleczne
Anatomicznie tworzą dwie symetryczne półkule na mięśniu
Anatomicznie tworzą dwie symetryczne półkule na mięśniu
piersiowym większym, między III a VII żebrem. Na szczycie
piersiowym większym, między III a VII żebrem. Na szczycie
wypukłości znajduje się brodawka sutkowa obwiedziona
wypukłości znajduje się brodawka sutkowa obwiedziona
otoczką sutkową, pokrytą delikatną, silnie pigmentowaną skórą.
otoczką sutkową, pokrytą delikatną, silnie pigmentowaną skórą.
Tkanka gruczołowa składa się z 15-20 zrazów oddzielonych od
Tkanka gruczołowa składa się z 15-20 zrazów oddzielonych od
siebie tkanką tłuszczową. Każdy zraz zawiera zraziki z
siebie tkanką tłuszczową. Każdy zraz zawiera zraziki z
gruczołami wydzielniczymi i przewodami mlecznymi, które
gruczołami wydzielniczymi i przewodami mlecznymi, które
łączą się w jeden wspólny dla każdego zrazu. Przewody
łączą się w jeden wspólny dla każdego zrazu. Przewody
mleczne rozszerzają się kolbowato przed ujściem do brodawki,
mleczne rozszerzają się kolbowato przed ujściem do brodawki,
po czym zwężają się bezpośrednio pod jej powierzchnią i
po czym zwężają się bezpośrednio pod jej powierzchnią i
znajdują ujście w otworach na szczycie.
znajdują ujście w otworach na szczycie.
Gruczoły sutkowe osiągają swój pełny rozwój morfologiczny i
Gruczoły sutkowe osiągają swój pełny rozwój morfologiczny i
funkcjonalny dopiero w czasie
funkcjonalny dopiero w czasie
i
(
(
).
).
Przerost sutka
Przerost sutka
Przerost sutka u mężczyzny objawia się jego
Przerost sutka u mężczyzny objawia się jego
powiększeniem i bolesnością związaną z
powiększeniem i bolesnością związaną z
zaburzeniem równowagi hormonalnej, a
zaburzeniem równowagi hormonalnej, a
zwłaszcza z przewagą działania
zwłaszcza z przewagą działania
(
).
).
Występuje zwykle jednostronnie u chłopców
Występuje zwykle jednostronnie u chłopców
w wieku
w wieku
, w starszym wieku - w
, w starszym wieku - w
przebiegu czynnego hormonalnie guza
przebiegu czynnego hormonalnie guza
.
.
Przerost uważany jest za stan przedrakowy,
Przerost uważany jest za stan przedrakowy,
wymaga leczenia operacyjnego.
wymaga leczenia operacyjnego.
Rak sutka
Rak sutka
Rak sutka jest jednym z najczęściej występujących u kobiet
Rak sutka jest jednym z najczęściej występujących u kobiet
nowotworów. Głównym objawem jest guzek lub stwardnienie
nowotworów. Głównym objawem jest guzek lub stwardnienie
w piersi. Objawem bliskich przerzutów jest powiększenie i
w piersi. Objawem bliskich przerzutów jest powiększenie i
stwardnienie
stwardnienie
pachowych po stronie
pachowych po stronie
guza.
guza.
Dla rozpoznania i leczenia raka sutka decydujące znaczenie
Dla rozpoznania i leczenia raka sutka decydujące znaczenie
ma badanie histologiczne, poprzedzone często
ma badanie histologiczne, poprzedzone często
. W przypadkach wczesnych leczenie polega
. W przypadkach wczesnych leczenie polega
na odjęciu sutka z zachowaniem mięśni piersiowych lub na
na odjęciu sutka z zachowaniem mięśni piersiowych lub na
radykalnym odjęciu sutka wraz z mięśniami piersiowymi w
radykalnym odjęciu sutka wraz z mięśniami piersiowymi w
jednym bloku z naczyniami i węzłami limfatycznymi dołu
jednym bloku z naczyniami i węzłami limfatycznymi dołu
pachowego. W przypadkach zaawansowanych stosuje się
pachowego. W przypadkach zaawansowanych stosuje się
napromienianie, leczenie
napromienianie, leczenie
i hormonami.
i hormonami.
Choroba Pageta
Choroba Pageta
1) szczególna postać raka
1) szczególna postać raka
występująca w otoczeniu
występująca w otoczeniu
brodawki sutkowej, zwykle jednostronnie, pod postacią przypominającą
brodawki sutkowej, zwykle jednostronnie, pod postacią przypominającą
wyprysk, a różniąca się od niego tylko większym naciekiem wykwitu. O
wyprysk, a różniąca się od niego tylko większym naciekiem wykwitu. O
rozpoznaniu decyduje badanie histopatologiczne.
rozpoznaniu decyduje badanie histopatologiczne.
2) przewlekłe nieswoiste zniekształcające zapalenie kości. Równocześnie
2) przewlekłe nieswoiste zniekształcające zapalenie kości. Równocześnie
występujące zanikanie i odbudowa
występujące zanikanie i odbudowa
. Kość ulega
. Kość ulega
rozmiękczeniu, zwiększa swoją objętość i długość, co powoduje jej znaczną
rozmiękczeniu, zwiększa swoją objętość i długość, co powoduje jej znaczną
deformację (
deformację (
).
).
Występuje u osób dorosłych. Zajmuje najczęściej kości - piszczelową,
Występuje u osób dorosłych. Zajmuje najczęściej kości - piszczelową,
udową, miednicy, czaszki, żuchwy, kręgi i żebra, rzadziej kończyny górne.
udową, miednicy, czaszki, żuchwy, kręgi i żebra, rzadziej kończyny górne.
Spowodowana jest znacznym zwiększeniem przepływu krwi przez dotknięte
Spowodowana jest znacznym zwiększeniem przepływu krwi przez dotknięte
schorzeniem kości wskutek niedomogi
schorzeniem kości wskutek niedomogi
autonomicznego układu nerwowego
autonomicznego układu nerwowego
,
,
z równoczesnym rozrostem układu krwionośnego kości.
z równoczesnym rozrostem układu krwionośnego kości.
Kość ulega rozmiękczeniu, wygina się, zwiększa swoją objętość i długość,
Kość ulega rozmiękczeniu, wygina się, zwiększa swoją objętość i długość,
staje się krucha i łamliwa. Nowo tworzona kość jest nierówna, plamista,
staje się krucha i łamliwa. Nowo tworzona kość jest nierówna, plamista,
przypomina wyglądem węzę pszczelą. Powikłania: patologiczne złamania,
przypomina wyglądem węzę pszczelą. Powikłania: patologiczne złamania,
zwyrodnienia nowotworowe.
zwyrodnienia nowotworowe.
Inne choroby nowotworowe
Inne choroby nowotworowe
sutka
sutka
Gruczolakowłókniak jest najczęstszym niezłośliwym
Gruczolakowłókniak jest najczęstszym niezłośliwym
nowotworem sutka zbudowanym ze zrośniętych
nowotworem sutka zbudowanym ze zrośniętych
zrazików, otorbiony. Reaguje na bodźce hormonalne
zrazików, otorbiony. Reaguje na bodźce hormonalne
(estrogeny). Rozróżnia się dwie postacie tego
(estrogeny). Rozróżnia się dwie postacie tego
nowotworu: gruczolakowłókniak zwykły i
nowotworu: gruczolakowłókniak zwykły i
proliferacyjny. Ten ostatni może ulec przemianie w guz
proliferacyjny. Ten ostatni może ulec przemianie w guz
liściasty. Leczenie operacyjne.
liściasty. Leczenie operacyjne.
Guz liściasty Müllera
Guz liściasty Müllera
Guz liściasty jest rzadkim nowotworem sutka,
Guz liściasty jest rzadkim nowotworem sutka,
rozwijający się na tle gruczolakowłókniaka. Osiąga
rozwijający się na tle gruczolakowłókniaka. Osiąga
duże rozmiary, nie nacieka otoczenia. Może ulegać
duże rozmiary, nie nacieka otoczenia. Może ulegać
przemianie złośliwej w mieszany nowotwór
przemianie złośliwej w mieszany nowotwór
mezenchymalny (
mezenchymalny (
).
).
Leczenie polega na prostym odjęciu sutka.
Leczenie polega na prostym odjęciu sutka.
Trzustka
Trzustka
Trzustka
Trzustka
,
i
budowie zrazikowej, u
budowie zrazikowej, u
człowieka składający się z
człowieka składający się z
głowy, objętej pętlą
głowy, objętej pętlą
, trzonu i ogona
, trzonu i ogona
odchodzącego w sąsiedztwo
odchodzącego w sąsiedztwo
i
lewej,
lewej,
położony w przestrzeni
położony w przestrzeni
pozaotrzewnowej. Przewód
pozaotrzewnowej. Przewód
trzustkowym, uchodzi do
trzustkowym, uchodzi do
dwunastnicy razem z
dwunastnicy razem z
przewodem żółciowym
przewodem żółciowym
(powstały z połączenia
(powstały z połączenia
i
i
).
).
Trzustka
Trzustka
Częścią dokrewną trzustki są zgrupowania
Częścią dokrewną trzustki są zgrupowania
komórkowe zwane
Langerhansa, wytwarzające hormony:
Langerhansa, wytwarzające hormony:
. Część
. Część
zewnątrzwydzielnicza trzustki wytwarza sok
zewnątrzwydzielnicza trzustki wytwarza sok
trzustkowy z licznymi
trzustkowy z licznymi
proteolitycznymi (
proteolitycznymi (
,
i
i
,
,
: rybonukleaza i
: rybonukleaza i
dezoksyrybonukleaza),
dezoksyrybonukleaza),
i karbohydrazy
(rozkładające cukry).
(rozkładające cukry).
Insulina
Insulina
Insulina
Insulina
,
,
o budowie
o budowie
-
-
składający się z dwóch łańcuchów peptydowych
składający się z dwóch łańcuchów peptydowych
połączonych mostkami dwusiarczkowymi,
połączonych mostkami dwusiarczkowymi,
produkowany w postaci proinsuliny przez komórki
produkowany w postaci proinsuliny przez komórki
beta wysepek Langerhansa w
.
Insulina przyspiesza tempo przenikania
Insulina przyspiesza tempo przenikania
z
krwi do niektórych komórek (przede wszystkim do
krwi do niektórych komórek (przede wszystkim do
komórek mięśni szkieletowych) i przekształcania jej
komórek mięśni szkieletowych) i przekształcania jej
w glukozo-6-fosforan, co powoduje obniżenie
w glukozo-6-fosforan, co powoduje obniżenie
stężenia glukozy we krwi, zwiększenie zapasu
stężenia glukozy we krwi, zwiększenie zapasu
glikogenu w wątrobie i mięśniach oraz wzmożenie
glikogenu w wątrobie i mięśniach oraz wzmożenie
spalania glukozy.
spalania glukozy.
Insulina
Insulina
Przy niedoborze insuliny (
Przy niedoborze insuliny (
) następuje zmiana w
) następuje zmiana w
metabolizmie węglowodanów, a energia jest pobierana w
metabolizmie węglowodanów, a energia jest pobierana w
większym stopniu ze spalania tłuszczów. Powoduje to
większym stopniu ze spalania tłuszczów. Powoduje to
podstawowy defekt metaboliczny cukrzycy - naruszona jest
podstawowy defekt metaboliczny cukrzycy - naruszona jest
równowaga między szybkością gromadzenia się acetylo-
równowaga między szybkością gromadzenia się acetylo-
koenzymu A, będącego pośrednim produktem rozkładu
koenzymu A, będącego pośrednim produktem rozkładu
kwasów tłuszczowych, a szybkością jego spalania w
kwasów tłuszczowych, a szybkością jego spalania w
. Acetylo-koenzym A zostaje wówczas zużyty do
. Acetylo-koenzym A zostaje wówczas zużyty do
syntezy trujących ciał ketonowych i
syntezy trujących ciał ketonowych i
.
.
Insulina łagodzi wszystkie objawy cukrzycowe, działa jednak
Insulina łagodzi wszystkie objawy cukrzycowe, działa jednak
tylko przez krótki czas i dlatego musi być stale podawana.
tylko przez krótki czas i dlatego musi być stale podawana.
Duże dawki insuliny powodują wstrząs hipoglikemiczny (
Duże dawki insuliny powodują wstrząs hipoglikemiczny (
), który stosuje się w leczeniu
), który stosuje się w leczeniu
maniakalno-
maniakalno-
depresyjnych i niektórych postaci
depresyjnych i niektórych postaci
.
.
Glukagon
Glukagon
Glukagon
Glukagon
, drugi, obok
, drugi, obok
,
trzustkowy, wytwarzany
trzustkowy, wytwarzany
przez komórki alfa wysp
przez komórki alfa wysp
, powodujący rozpad
, powodujący rozpad
wątrobowego i
wątrobowego i
zwiększający stężenie
zwiększający stężenie
we
krwi.
krwi.
Nadnercza
Nadnercza
Nadnercza
Nadnercza
, parzyste
wydzielania wewnętrznego umieszczone
wydzielania wewnętrznego umieszczone
nad górnymi biegunami
nad górnymi biegunami
, składające się z części korowej i
, składające się z części korowej i
rdzeniowej, różniące się budową i rodzajem wydzielanych
rdzeniowej, różniące się budową i rodzajem wydzielanych
.
Część rdzeniowa wytwarza
Część rdzeniowa wytwarza
),
),
część korowa trzy rodzaje hormonów:
część korowa trzy rodzaje hormonów:
1) mineralokortykosteroidy (
1) mineralokortykosteroidy (
, dezoksykortykosteron - DOCA),
, dezoksykortykosteron - DOCA),
które mają wpływ na gospodarkę sodu i potasu w ustroju, a pośrednio
które mają wpływ na gospodarkę sodu i potasu w ustroju, a pośrednio
wody,
wody,
2)
(kortyzon, kortyzol) uczestniczące w przemianie
(kortyzon, kortyzol) uczestniczące w przemianie
, mające działanie przeciwalergiczne (
, mające działanie przeciwalergiczne (
)
i przeciwzapalne (
i przeciwzapalne (
),
),
3)
, które wpływają na
, które wpływają na
białek oraz współdziałają w
białek oraz współdziałają w
rozwoju drugorzędnych cech płciowych (
rozwoju drugorzędnych cech płciowych (
),
),
Czynność kory nadnercza regulowana jest na zasadzie mechanizmów
Czynność kory nadnercza regulowana jest na zasadzie mechanizmów
zwrotnych przez układ podwzgórzowo-przysadkowy (
zwrotnych przez układ podwzgórzowo-przysadkowy (
).
).
Adrenalina
Adrenalina
Adrenalina,
Adrenalina,
suprarenina
suprarenina
, w terminologii amerykańskiej
, w terminologii amerykańskiej
epinefryna
epinefryna
,
,
istoty rdzennej
istoty rdzennej
oraz tkanki
chromochłonnej ciałek przyzwojowych (należących do
chromochłonnej ciałek przyzwojowych (należących do
autonomicznego układu nerwowego
autonomicznego układu nerwowego
), powstający w
), powstający w
organizmie w sytuacjach stresowych. Jest niekiedy określana
organizmie w sytuacjach stresowych. Jest niekiedy określana
jako hormon 3 x f (z ang. fright, fight and flight), czyli hormon
jako hormon 3 x f (z ang. fright, fight and flight), czyli hormon
strachu, walki i ucieczki. Adrenalina należy do amin
strachu, walki i ucieczki. Adrenalina należy do amin
aktywnych, zw.
aktywnych, zw.
. Jest pochodną
fenyloalaniny, blisko spokrewnioną z
fenyloalaniny, blisko spokrewnioną z
.
Adrenalina przekształca
Adrenalina przekształca
w
, przez co podnosi
, przez co podnosi
poziom cukru we krwi, powoduje rozkład glikogenu
poziom cukru we krwi, powoduje rozkład glikogenu
mięśniowego do
mięśniowego do
, mobilizuje tłuszcz
, mobilizuje tłuszcz
przez aktywację
przez aktywację
, wywołuje skurcz
, wywołuje skurcz
naczyń tętniczych, z wyjątkiem
naczyń tętniczych, z wyjątkiem
serca,
serca,
które rozszerza. Powoduje pobudzenie
które rozszerza. Powoduje pobudzenie
,
,
zwiększając rzut
(wyrzucanie krwi z komór do tętnic).
(wyrzucanie krwi z komór do tętnic).
Wskutek zwężenia tętnic i zwiększenia rzutu serca podnosi
Wskutek zwężenia tętnic i zwiększenia rzutu serca podnosi
skurczowe
.
.
Adrenalina
Adrenalina
Adrenalina hamuje ponadto skurcze mięśni gładkich (
Adrenalina hamuje ponadto skurcze mięśni gładkich (
) przewodu pokarmowego, dróg
) przewodu pokarmowego, dróg
oddechowych oraz dróg moczowych (noradrenalina działa
oddechowych oraz dróg moczowych (noradrenalina działa
tak samo, z tym że nie wpływa w ogóle na
tak samo, z tym że nie wpływa w ogóle na
). W układzie nerwowym pośredniczy w
). W układzie nerwowym pośredniczy w
przenoszeniu bodźców z włókien nerwowych do tkanek.
przenoszeniu bodźców z włókien nerwowych do tkanek.
Stosowana jest jako lek w
Stosowana jest jako lek w
, we
i ostrych
i ostrych
odczynach
. W
. W
i
służy
m.in. do zmniejszania krwawienia (silnie zwęża naczynia
m.in. do zmniejszania krwawienia (silnie zwęża naczynia
). Używa się jej też w zabiegach
). Używa się jej też w zabiegach
resuscytacyjnych (
resuscytacyjnych (
) przy zatrzymaniu czynności
) przy zatrzymaniu czynności
serca.
serca.
Noradrenalina
Noradrenalina
Noradrenalina
Noradrenalina
, wg nomenklatury amerykańskiej
, wg nomenklatury amerykańskiej
norepinefryna
norepinefryna
, (HO)2C6H3-CH(OH)-CH2-NH2,
, (HO)2C6H3-CH(OH)-CH2-NH2,
wytwarzany w rdzeniu
wytwarzany w rdzeniu
zakończeniach nerwów pozazwojowych układ
zakończeniach nerwów pozazwojowych układ
sympatycznego (
sympatycznego (
).
).
Różni się od
Różni się od
obecnością atomu H,
zamiast grupy -CH3, przy atomie azotu. Działa
zamiast grupy -CH3, przy atomie azotu. Działa
podobnie do adrenaliny tzn. podwyższa ciśnienie
podobnie do adrenaliny tzn. podwyższa ciśnienie
krwi i poziom glukozy we krwi. Stosowana jest w
krwi i poziom glukozy we krwi. Stosowana jest w
ciężkich stanach
ciężkich stanach
.
.
Aldosteron
Aldosteron
Aldosteron
Aldosteron
,
,
wytwarzany w
korze
korze
, najważniejszy z grupy tzw.
, najważniejszy z grupy tzw.
mineralokortykoidów (
mineralokortykoidów (
).
Aldosteron wpływa na zatrzymywanie jonów sodu w
Aldosteron wpływa na zatrzymywanie jonów sodu w
organizmie oraz wzmaga wydalanie jonów
organizmie oraz wzmaga wydalanie jonów
,
,
odgrywając zasadniczą rolę w utrzymywaniu
odgrywając zasadniczą rolę w utrzymywaniu
prawidłowej równowagi jonowej płynów
prawidłowej równowagi jonowej płynów
ustrojowych, a przez układ renina-angiotensyna-
ustrojowych, a przez układ renina-angiotensyna-
aldosteron - prawidłowego
. Przeciwdziała ponadto utracie wody z komórek i
. Przeciwdziała ponadto utracie wody z komórek i
tkanek oraz zwiększa syntezę
w wątrobie.
w wątrobie.
Angiotensyna
Angiotensyna
Angiotensyna
Angiotensyna
,
,
osocza krwi, wywierający
osocza krwi, wywierający
działanie kurczące na drobne naczynia tętnicze (i tym
działanie kurczące na drobne naczynia tętnicze (i tym
samym doprowadzający do wzrostu ciśnienia krwi),
samym doprowadzający do wzrostu ciśnienia krwi),
powodujący uwalnianie z nadnerczy aldosteronu,
powodujący uwalnianie z nadnerczy aldosteronu,
przyczyniającego się do zatrzymania sodu i wody w
przyczyniającego się do zatrzymania sodu i wody w
organizmie. Formą czynną jest angiotensyna II
organizmie. Formą czynną jest angiotensyna II
powstająca w płucach z angiotensyny I (przy udziale
powstająca w płucach z angiotensyny I (przy udziale
enzymu ACE - konwertazy angiotensyny), która
enzymu ACE - konwertazy angiotensyny), która
pochodzi z angiotensynogenu - białka osocza
pochodzi z angiotensynogenu - białka osocza
należącego do frakcji alfa2 globulin. Przekształcenie
należącego do frakcji alfa2 globulin. Przekształcenie
angiotensynogenu w angiotensynę I następuje pod
angiotensynogenu w angiotensynę I następuje pod
wpływem enzymu reniny, wytwarzanego w nerkach.
wpływem enzymu reniny, wytwarzanego w nerkach.
Renina
Renina
Renina
Renina
, enzym proteolityczny
, enzym proteolityczny
(hydrolazy peptydów) wytwarzany w
(hydrolazy peptydów) wytwarzany w
niedokrwionych nerkach,
niedokrwionych nerkach,
przekształcający angiotensynogen
przekształcający angiotensynogen
(alfa-2-globulinę osocza) krwi w
(alfa-2-globulinę osocza) krwi w
angiotensynę i wpływający w ten
angiotensynę i wpływający w ten
sposób na zwiększenie ciśnienia krwi.
sposób na zwiększenie ciśnienia krwi.
Nadnercza
Nadnercza
Ostra niewydolność kory nadnerczy
Ostra niewydolność kory nadnerczy
Ostra niewydolność kory nadnerczy daje objawy chorobowe w postaci bólów
Ostra niewydolność kory nadnerczy daje objawy chorobowe w postaci bólów
głowy, nudności, wymiotów, biegunki, z szybko narastającą sinicą, zapaścią
głowy, nudności, wymiotów, biegunki, z szybko narastającą sinicą, zapaścią
naczyniową, adynamią mięśni, drgawkami i wysoką gorączką. Bez
naczyniową, adynamią mięśni, drgawkami i wysoką gorączką. Bez
natychmiastowej pomocy lekarskiej zejście śmiertelne.
natychmiastowej pomocy lekarskiej zejście śmiertelne.
Wystąpić może na skutek urazu u noworodków w wyniku krwotoku do
Wystąpić może na skutek urazu u noworodków w wyniku krwotoku do
nadnerczy w zespole Waterhouse'a i Friderichsena, oraz u dzieci przewlekle
nadnerczy w zespole Waterhouse'a i Friderichsena, oraz u dzieci przewlekle
leczonych
po ich nagłym odstawieniu.
po ich nagłym odstawieniu.
Przewlekła niewydolność kory nadnerczy
Przewlekła niewydolność kory nadnerczy
Przewlekła niewydolność kory nadnerczy została opisana pod hasłem
Przewlekła niewydolność kory nadnerczy została opisana pod hasłem
(cisawica).
(cisawica).
Nadczynność kory nadnerczy
Nadczynność kory nadnerczy
Nadczynność kory nadnerczy została opisana pod hasłem
Nadczynność kory nadnerczy została opisana pod hasłem
.
.
Nadczynność rdzenia nadnerczy
Nadczynność rdzenia nadnerczy
Nadczynność rdzenia nadnerczy jest wynikiem występowania gruczolaka
Nadczynność rdzenia nadnerczy jest wynikiem występowania gruczolaka
zbudowanego z komórek chromochłonnych rdzenia nadnerczy. Objawem jest
zbudowanego z komórek chromochłonnych rdzenia nadnerczy. Objawem jest
najczęściej napawodowe
najczęściej napawodowe
o etiologii hormonalnej.
o etiologii hormonalnej.
Gonady
Gonady
Gonady, gruczoły rozrodcze
Gonady, gruczoły rozrodcze
, właściwe części układów
, właściwe części układów
rozrodczych zwierząt wielokomórkowych; u organizmów
rozrodczych zwierząt wielokomórkowych; u organizmów
wyspecjalizowane w produkcji jaj w
wyspecjalizowane w produkcji jaj w
procesie
procesie
, a u organizmów męskich są to
, a u organizmów męskich są to
wyspecjalizowane w produkcji
wyspecjalizowane w produkcji
w procesie
.
Gonady pełnią również rolę gruczołów wydzielania
Gonady pełnią również rolę gruczołów wydzielania
wewnętrznego - jądra produkują
wewnętrznego - jądra produkują
, natomiast
, natomiast
jajniki wytwarzają
,
, niewielkie ilości
, niewielkie ilości
androgenów i
androgenów i
. Obecność gonad w organizmie
. Obecność gonad w organizmie
warunkuje zróżnicowanie osobników danego gatunku na
warunkuje zróżnicowanie osobników danego gatunku na
płeć męską, żeńską lub obojnaczą.
płeć męską, żeńską lub obojnaczą.
Androgeny
Androgeny
Androgeny
Androgeny
, męskie
, męskie
(
(
, dwuhydrotestosteron)
, dwuhydrotestosteron)
wytwarzane głównie przez komórki
wytwarzane głównie przez komórki
śródmiąższowe Leydiga w męskich gruczołach
śródmiąższowe Leydiga w męskich gruczołach
płciowych (
płciowych (
). Androgeny wpływają na
). Androgeny wpływają na
wytwarzanie
męskich, pobudzają wzrost
męskich, pobudzają wzrost
m.in. kośćca,
m.in. kośćca,
,
,
,
, powodują występowanie
, powodują występowanie
zarostu oraz zmiany krtani objawiające się
zarostu oraz zmiany krtani objawiające się
(
),
),
stymulują ogólną
stymulują ogólną
.
.
Estrogeny
Estrogeny
Estrogeny,
Estrogeny,
hormony pęcherzykowe
hormony pęcherzykowe
, hormony płciowe
, hormony płciowe
żeńskie, sterydowe, wydzielane głównie przez jajniki (
żeńskie, sterydowe, wydzielane głównie przez jajniki (
), ale również przez jądra i korę nadnerczy.
), ale również przez jądra i korę nadnerczy.
Estrogeny są odpowiedzialne za wytworzenie
Estrogeny są odpowiedzialne za wytworzenie
drugorzędowych cech płciowych. Wraz z progesteronem
drugorzędowych cech płciowych. Wraz z progesteronem
przygotowują błonę śluzową macicy do przyjęcia
przygotowują błonę śluzową macicy do przyjęcia
zapłodnionej komórki jajowej (
zapłodnionej komórki jajowej (
). Mają także
). Mają także
pewne działanie anabolizujące (
pewne działanie anabolizujące (
).
).
Szeroko stosowane w leczeniu niewydolności jajników,
Szeroko stosowane w leczeniu niewydolności jajników,
zaburzeń okresu menopauzy (m.in. osteoporozy),
zaburzeń okresu menopauzy (m.in. osteoporozy),
zaawansowanego raka prostaty oraz w celu zahamowania
zaawansowanego raka prostaty oraz w celu zahamowania
laktacji. Wchodzą także w skład hormonalnych środków
laktacji. Wchodzą także w skład hormonalnych środków
antykoncepcyjnych.
antykoncepcyjnych.
Estradiol
Estradiol
Estradiol
Estradiol
,
,
naturalny żeński
naturalny żeński
, wytwarzany
, wytwarzany
przez komórki
przez komórki
, a w
, a w
.
Syntezą estradiolu kieruje głównie folikulotropina (
Syntezą estradiolu kieruje głównie folikulotropina (
). Estradiol jest najsilniejszym z
). Estradiol jest najsilniejszym z
.
Jest to hormon feminizujący, regulujący popęd płciowy i
Jest to hormon feminizujący, regulujący popęd płciowy i
warunkujący rozwój kobiecych
, wpływa też
, wpływa też
na rozwój
oraz ogólną
oraz ogólną
.
.
Jako lek jest stosowany w zaburzeniach
Jako lek jest stosowany w zaburzeniach
i okresu przekwitania (
i okresu przekwitania (
).
).
Progesteron
Progesteron
Progesteron
Progesteron
,
,
. Powoduje rozrost gruczołów błony śluzowej
. Powoduje rozrost gruczołów błony śluzowej
, a po zapłodnieniu - przekształcanie
, a po zapłodnieniu - przekształcanie
macicy w błonę
macicy w błonę
i
(które po zaniku ciałka
(które po zaniku ciałka
żółtego przejmuje produkcję progesteronu).
żółtego przejmuje produkcję progesteronu).
Niedostatek progesteronu powoduje przerwanie
Niedostatek progesteronu powoduje przerwanie
, wchłonięcie płodu lub jego
, wchłonięcie płodu lub jego
. Jest
. Jest
to hormon ciążowy. Wraz z
to hormon ciążowy. Wraz z
wywołuje
wywołuje
krwawienie miesięczne (
krwawienie miesięczne (
) u
) u
kobiet.
kobiet.
Relaksyna
Relaksyna
Relaksyna
Relaksyna
,
,
o budowie
o budowie
wydzielany pod koniec
wydzielany pod koniec
, a u innych ssaków oprócz
, a u innych ssaków oprócz
.
Hormon ten rozluźnia więzadła
Hormon ten rozluźnia więzadła
na
krótko przed
krótko przed
w celu ułatwienia
w celu ułatwienia
przejścia noworodka przez kanał rodny.
przejścia noworodka przez kanał rodny.
Relaksyna działa tylko w tych przypadkach,
Relaksyna działa tylko w tych przypadkach,
kiedy
została uprzednio
została uprzednio
uczulona działaniem żeńskiego hormonu -
uczulona działaniem żeńskiego hormonu -
.
.