CHARAKTERYSTYKA OSÓB UPOSLEDZONYCH UMYSŁOWO

Pojęcie upośledzenia umysłowego

- przegląd definicji

Według A.M. Clarke i A.D.B. Clarke

niedorozwój umysłowy oznacza

funkcjonowanie intelektu poniżej

przeciętnej, upośledzenie powstaje w

okresie rozwojowym i towarzyszy mu

obniżenie zdolności przystosowania

się.



Terminem niedorozwój umysłowy inaczej

oligofrenia J. Kostrzewski nazywa te

przypadki upośledzenia umysłowego, które

powstały w okresie rozwojowym. Z kolei

terminem upośledzenie umysłowe określa

jako istotnie niższy od przeciętnego ogólny

poziom funkcjonowania intelektualnego

występujący łącznie z upośledzeniem w

zakresie przystosowania się oraz zmianami

w ośrodkowym układzie nerwowym.



Definicja K. Kirejczyka określa upośledzenie

umysłowe jako istotnie niższy od przeciętnego

w danym środowisku, globalny rozwój

umysłowy jednostki, z nasilonymi

równocześnie trudnościami w zakresie

uczenia się i przystosowania, spowodowany

we wczesnym okresie rozwojowym przez

czynniki: dziedziczne, wrodzone i nabyte po

urodzeniu, wywołujące trwałe zmiany w

funkcjonowaniu ośrodkowego układu

nerwowego.



Według J. Doroszewskiej trudność

zdefiniowania niedorozwoju umysłowego

wynika z faktu, iż jest on pewnego rodzaju

koncepcją społeczną , zależną od zmiennego

progu tolerancji społecznej. Według autorki

upośledzenie umysłowe jest skomplikowane

w swych powiązaniach biospołecznych.

Zarówno z różnorodnych przyczyn, jakie leżą

u jego podstaw, jak i wielorakich objawów, a

także ze względu na nieraz trudny do

przewidzenia jego dynamizm, a więc i

prognozę.



M. Kościelska podaje, iż: „Upośledzenie

umysłowe traktuje się nie jako zaburzenie

organiczne, ale psychologiczne; jako stan,

do którego się dochodzi w rezultacie

nieprawidłowego procesu rozwojowego.”

Zgodnie z myślą autorki upośledzenie

umysłowe jest stanem, który w głównej

mierze jest wynikiem zablokowania

aktywności poznawczej dziecka i

właściwego korzystania z doświadczeń.



Obecnie najbardziej wszechstronna i

ujmująca wszystkie aspekty

upośledzenia umysłowego wydaje się

definicja stworzona przez Amerykańskie

Towarzystwo ds. Upośledzenia

Umysłowego oraz Amerykańskiego

psychiatrycznego. Definicja ta zawiera

trzy kryteria rozpoznawania

upośledzenia umysłowego.



Upośledzenie jest definiowane jako

istotnie niższy niż przeciętny ogólny

poziom funkcjonowania

intelektualnego (kryterium A)

któremu towarzyszą istotne

ograniczenia w zakresie dwóch lub

więcej spośród następujących

zdolności przystosowawczych:



porozumiewania się,



samoobsługi trybu życia domowego,



kontaktów społecznych,



korzystania z dóbr społeczno- kulturowych,



kierowania sobą,



troski o zdrowie i bezpieczeństwo,



Sposobu organizowania wolnego czasu i

pracy

(kryterium B)



Niższy poziom funkcjonowania

intelektualnego i istotne ograniczenia

w zachowaniu przystosowawczym

muszą wystąpić przed 18 rokiem

życia (kryterium C)

Z wymienionych wyżej definicji wynika, iż istota

upośledzenia umysłowego zawiera się w kilku

aspektach:



upośledzenie powstaje w okresie rozwojowym



ma różnorodną etiologię



upośledzenie umysłowe odnosi się nie tylko do

niższego ogólnego poziomu funkcjonowania

intelektualnego

lecz obejmuje również całą

osobowość



upośledzenie umysłowe ogranicza

zdolność

przystosowania społecznego



Współczesne ujęcie upośledzenia umysłowego jest

wielostronne i bardzo szerokie, uwzględnia bowiem

nie tylko zaburzenia sfery intelektualnej, poznawczej,

ale także emocjonalnej i wolicjonalnej. Takie

kompleksowe spojrzenie na upośledzenie umysłowe

opiera się na holistycznej teorii człowieka o jedności

ciała, psychiki, intelektu. Dysfunkcja jednej ze sfer

oznacza zaburzenie, niepełnosprawność człowieka

jako całości. Jednocześnie należy sądzić, że pomoc

osobie niepełnosprawnej ma większe szanse

powodzenia, jeżeli zdołamy ogarnąć możliwie

wszystkie aspekty jej funkcjonowania.

J. Kostrzewski dzieli funkcje

intelektualne na:



globalne - poziom wszystkich

sprawności intelektualnych tworzących

inteligencję jest istotnie niższy od

przeciętnego



Parcjalne - jeżeli przy prawidłowym

ogólnym poziomie funkcjonowania

intelektualnego odbiega od normy

jedna, dwie lub kilka funkcji

Na różnorodność klasyfikacji wpływają różne

kryteria podziału:

-pedagogiczne

-psychologiczne

- ewolucyjne

-społeczne

-medyczne

Współczesny podział wyróżnia 4 stopnie a podstawą

klasyfikacji jest skala o średniej 100 i odchyleniu

standardowym 16.



Upośledzenie umysłowe w stopniu lekkim (I.I=52-

67, mieści się między dwoma i trzema odchyleniami

standardowymi)



Upośledzenie umysłowe w stopniu umiarkowanym

(I.I=36-51, między trzema a czterema odchyleniami)



Upośledzenie umysłowe w stopniu znacznym(I.I=20-

35, między czterema i pięcioma odchyleniami)



Upośledzenie umysłowe w stopniu głębokim (I.I 0-

19, między pięcioma i większą liczbą odchyleń

standardowych)

Czynniki etiologiczne

upośledzenia umysłowego



Clark’owie wyróżniają dwie grupy

przyczyn upośledzenia umysłowego,

które różnicuje czas powstania. Są to:



czynniki genetyczne – powstają w

okresie przed zapłodnieniem



czynniki egzogenne – powstają po

urodzeniu dziecka.

Międzynarodowa klasyfikacja chorób

wskazuje na następujące przyczyny

niedorozwoju umysłowego:



Po zakażeniu i zatruciach.



Wskutek urazu lub działania czynników fizycznych.



Z zaburzeniami przemiany, wzrostu lub odżywiania.



W wyniku ciężkiej choroby mózgu występującej po

urodzeniu



Wskutek chorób i zespołów wywołanych przez

(nieznane) czynniki działające w życiu płodowym.



Wskutek anomalii chromosomalnych.



Wskutek wcześniactwa.



Wskutek braku podniet psychosocjalnych.



Inne bliżej nieznane np. idiopatyzmy, o nieznanej

przyczynie.

Halina Spionek dokonuje podziału czynników

uszkadzających na następujące grupy wpływów z

uwagi na czas ich powstawania:



Komórkę rozrodczą- zalicza tu przewlekły alkoholizm

lub upojenie alkoholowe w chwili poczęcia.



Zarodek i płód- zalicza embriopatie wirusowe,

toksoplazmozę wrodzoną, zakażenie płodu,

embriopatie aktyniczne (na tle promieniotwórczości),

embriopatie toksyczne, awitaminozy i niedożywienie

organizmu matki w czasie ciąży a tym samym płodu,

anemizację płodu.



Dziecko w chwili porodu- bezpośrednie urazy czaszki,

wylewy śródczaszkowe spowodowane urazem,

zaburzenia w krążeniu płodowym w chwili porodu.



Dziecko po urodzeniu- infekcje, urazy, zaburzenia

przemiany materii oraz inne schorzenia somatyczne

wpływające na układ nerwowy dziecka.

Do zaburzeń metabolizmu rzutujących

na rozwój dziecka należą:



Choroby spowodowane przez szkodliwe geny.

Fenyloketonuria polegająca na zaburzeniach

przemiany białkowej w organizmie matki w okresie

ciąży.

Choroba syropu klonowego, podobnie jak w

fenyloketonurii przyczynę stanowi zaburzenie w

przemianie białkowej.

Nietolerancja cukrów, występuje w przypadku

zaburzeń w funkcjach wątroby.

Stwardnienie guzowate mózgu o etiologii bliżej

nieznanej

Zespół idiopatyczny odnoszący się do padaczki

niewiadomego pochodzenia.



Choroby spowodowane przez

zaburzenia chromosomalne to:

Zespół Downa, zaburzenia i

nieprawidłowości zachodzą w

podziale komórek rozrodczych

rodziców.

Zespół Klinefeltera

Zespół Turnera

Czynniki egzogenne



Upośledzenie umysłowe pochodzenia

egzogennego może występować

przed,



w czasie i po urodzeniu.

Przyczyny związane ze szkodliwymi

czynnikami działającymi przed lub po

zapłodnieniu to:



kiła wrodzona



różyczka



napromieniowanie



konflikt Rh



toksoplazma



Do czynników działających w okresie

porodu Clark zalicza urazy i niedotlenienia.



Wśród czynników związanych z urazem

porodowym wymienia się wiek matki i

powikłania w okresie ciąży.



Po urodzeniu dziecka mogą wystąpić inne

zagrożenia , jak: zapalenie opon mózgowo-

rdzeniowych, zapalenie mózgu lub jako

powikłania po przebytych ostrych

chorobach zakaźnych

Ogólna symptomatologia

niedorozwoju

umysłowego:

W rozwoju intelektualnym nie

dochodzi do wytworzenia wyższych

form myślenia pojęciowego i

abstrakcyjnego. Rozwój osiąga

najwyżej poziom myślenia

konkretnego.

Mowa rozwija się ze znacznym

opóźnieniem, słownik jest ubogi, długo

utrzymują się agramatyzmy,

występują różne rodzaje wad wymowy.

3.Opóźnienia rozwoju innych funkcji

poznawczych: spostrzegania, pamięci,

uwagi, mają różny stopień głębokości.

4.Dojrzałośc społeczna w przypadku

upośledzenia w stopniu lekkim i

stymulującego oddziaływania środowiska

może osiągnąć stosunkowo wysoki poziom,

dzięki czemu osoby te w wieku dojrzałym

uzyskują względną samodzielność i

prawidłowo przystosowują się społecznie.

5. Dzieci upośledzone umysłowo są bardzo

zróżnicowane ze względu na rozwój sfery

emocjonalno-motywacyjnej. Cechuje je mała

zdolność do kontrolowania emocji,

impulsywność, nieadekwatność siły i rodzaju

reakcji do działającego bodźca. W rozwoju

emocjonalnym dochodzi do wykształcenia

także uczuć o charakterze społecznym.

Emocje i uczucia przejawiane są głównie w

związku z aktualnie przeżywaną sytuacją.

6. Właściwości neurodynamiczne

wpływają na zachowanie dziecka:

intensywność i zmienność ich reakcji

emocjonalnych

na sztywność działania

stereotypy, ruchowe i perseweracje

Charakterystyka upośledzenia

umysłowego w stopniu lekkim.



Osoby upośledzone umysłowo w stopniu

lekkim charakteryzują się najłagodniejszą

formą niedorozwoju umysłowego.

Niedorozwojowi ulegają u nich przede

wszystkim czynności poznawcze, takie jak:

spostrzeganie, uwaga, wyobraźnia, pamięć,

myślenie i orientacja społeczna. Nie

rozumieją wielu słów oraz bardzo złożonych

i skomplikowanych zjawisk. Często nie

potrafią wykrywać istotnych różnic i

podobieństw między przedmiotami.

Powoduje to u nich trudności w wydawaniu

sądów i wyciąganiu wniosków.



Osoby te spostrzegają wolniej, mniej

dokładnie i węższym zakresie.

Według Suchariewej u osób upośledzonych

w stopniu lekkim spostrzegawczość jest

zasadniczo w normie. Jednostka z tego

rodzaju defektem posiada wolny tok

spostrzegania, spostrzeżenia są

niesprecyzowane; posiada trudności z

wyróżnianiem istotnych szczegółów.

Zachowuje zdolność do percepcji muzyki.



U osób upośledzonych w stopniu

lekkim uwaga dowolna jest dobrze

skoncentrowana na materiale

konkretnym. Jednostka krótko i słabo

koncentruje się na treściach

abstrakcyjnych, trudnych do

zrozumienia, ma ograniczony czas

uwagi.



Osoba z upośledzeniem umysłowym

w stopniu lekkim posiada dobrą

pamięć mechaniczną. Natomiast

słaba jest pamięć logiczna. Uczy się

bez zrozumienia, posiada wolne

tempo uczenia się. Zapamiętuje

piosenki i wiersze.



Mowa rozwija się późno, występują u

jednostki częste wady wymowy. Mały

zasób słownictwa przyczynia się do

trudności z wypowiadaniem myśli,

formułowaniem wypowiedzi.

Pojedyncze wyrazy wypowiada do 3

roku życia, zdania natomiast między

5-6 rokiem życia ,pojawiają się częste

agramatyzmy.



Osoba z tego rodzaju upośledzeniem

ma małą samodzielność myślenia.

Dominuje myślenie konkretno-

obrazowe nad pojęciowo-słownym.

Upośledzone jest abstrahowanie,

uogólnianie, porównywanie oraz

rozumienie przyczynowo-skutkowe,

jak również wnioskowanie i tworzenie

pojęć. Dominuje słaby krytycyzm,

ograniczona zdolność do samokontroli.



Człowiek upośledzony w stopniu

lekkim posiada opóźniony rozwój

ruchowy: siada pod koniec 1 roku

życia, chodzi pod koniec 2 roku życia.

Wykazuje brak percepcji ruchów oraz

ruchy mało skoordynowane. Jest

zdolny opanować w pełni czynności

samoobsługowe oraz czynności

zawodowej dobrze je wykonywać.



Biorąc pod uwagę procesy

emocjonalno-motywacyjne i

dojrzałość społeczną, jednostka

wykazuje osłabioną kontrolę emocji,

popędów, dążeń. Jest zdolna do

okazywania uczuć wyższych,

wykazuje utrudnione przystosowanie

społeczne.

Upośledzenie umysłowe w stopniu

umiarkowanym



Jednostka upośledzona w stopniu

umiarkowanym wykazuje obniżoną

sprawność spostrzegania, spostrzega tylko

cechy konkretne, nie odróżnia cech ważnych.



Wykazuje trudności w skupieniu uwagi

dowolnej, natomiast dobrze koncentruje

uwagę przy wykonywaniu prostych czynności

mechanicznych i na interesujących

przedmiotach. Dominuje uwaga mimowolna.



Osoba upośledzona w stopniu

umiarkowanym wykazuje ograniczony

zakres pamięci.



Zdarzają się przypadki posiadające dobrą

pamięć „fotograficzną”



Zachowana jest dobra pamięc mechaniczna.



Ogólnie osoba upośledzona w stopniu

umiarkowanym wykazuje bardzo wolne

tempo uczenia się.



U osób upośledzonych w stopniu

umiarkowanym jest znacznie opóźniony

rozwój mowy, pojedyncze wyrazy występują

około 5 roku życia, zdania około 7 roku życia.



Jednostka posługuje się prostymi zdaniami i

występują liczne agramatyzmy.



Wymowa jest niewyraźna, wadliwa,

wypowiedzi mają ograniczony zasób

słownictwa, nie zawierają pojęć

abstrakcyjnych.



Słabo rozwinięte jest myślenie pojęciowo-

słowne, myślenie ma charakter konkretno-

obrazowy.



Upośledzone jest rozumowanie przyczynowo-

skutkowe. Jednostka wykazuje bardzo wolne

tempo i sztywność myślenia, brak

samodzielności i zdolności do samokontroli.



Pojęcia definiuje poprzez opis przedmiotu i

materiału, z którego jest zrobiony i przez

zastosowanie oraz wykorzystanie

przedmiotu.



Jednostki upośledzone umysłowo w stopniu

umiarkowanym mają poważnie zaburzony i

opóźniony rozwój ruchowy: siadanie w 2 roku

życia, chodzenie w 3 roku życia.



Dość dobrze jednostka radzi sobie z

czynnościami samoobsługowymi.



Może wyuczyć się prostych czynności

zawodowych, pod kontrolą i nadzorem może

obsługiwać proste urządzenia i maszyny.



Osoba upośledzona w stopniu

umiarkowanym słabo kontroluje swoje

emocje, popędy i dążenia.



Jednostki mogą opanować elementy nauki

czytania, pisania i liczenia.



Umiarkowanie upośledzone umysłowo osoby

charakteryzują się niskim poziomem rozwoju

motorycznego – obniżeniem sprawności

manipulacyjnych i lokomocyjnych.



Zachowanie odbiega od ogólnie przyjętych

norm

Upośledzenie umysłowe w stopniu

znacznym



Osoba upośledzona w stopniu

znacznym wykazuje poważnie

obniżoną sprawność i szybkość

spostrzegania.



Spostrzeganie jest niedokładne.



Ma trudności w rozpoznawaniu

przedmiotów i wyodrębnianiu

elementów.



U osób upośledzonych w stopniu

znacznym poważnie zaburzona jest

koncentracja uwagi.



Koncentruje się tylko na

przedmiotach służących zaspokojeniu

potrzeb lub wyróżniających się np.

zdecydowaną barwą.



Dominuje uwaga mimowolna, brak

jest uwagi dowolnej.



Bardzo znacznie utrudnione jest

zapamiętywanie .



Zakres pamięci jest znikomy i mała

jest trwałość pamięci.



Osoby dorosłe potrafią powtórzyć

zdanie 12 sylabowe; 4 cyfry;

zapamiętać i wykonać 3 proste

polecenia.



Głęboko opóźniony jest rozwój mowy:

pojedyncze wyrazy pojawiają się w

wieku szkolnym.



Często nie buduje zdań, wypowiada się

monosylabami lub jednym wyrazem.



Niekiedy używa prostych zdań, nie

odmienia przez przypadki, mowa jest

bełkotliwa i minimalny zasób

słownictwa.



U osób upośledzonych w stopniu

znacznym myślenie jest tylko

sensoryczno-motoryczne, bardzo słabo

rozwinięte w działaniu.



Głęboko upośledzone jest myślenie

pojęciowo-słowne.



Osoby dorosłe nie przekraczają

poziomu intelektualnego dziecka w

wieku 5-6 lat.



Głęboko opóźniony jest rozwój ruchowy:

siadanie i chodzenie opanowuje w

wieku przedszkolnym



Może przyswoić sobie ruchy niezbędne

do wykonywania prostych czynności

związanych z samoobsługą- wymaga to

jednak dłuższego ćwiczenia.



Poważnie upośledzona jest motoryka

rąk.



Ograniczone są procesy emocjonalne i

dojrzałość społeczna.



Osoby upośledzone w stopniu

znacznym są zdolne do okazywania

uczuć, przywiązania, choć wyrażają je

w sposób prymitywny.



Nie kontrolują emocji i popędów, są

mało samodzielne, realizują proste

potrzeby oraz dbają o higienę osobistą.



Osoby ze znacznym upośledzeniem

umysłowym charakteryzują się tak niskim

poziomem rozwoju umysłowego, że nauka

czytania, pisania, czy liczenia jest całkowicie

niemożliwa.



W szkołach życia potrafią opanować wiele

prostych czynności życia codziennego oraz

proste prace wchodzące w skład

nieskomplikowanych zawodów.



Jednostki z takim upośledzeniem nie są zdolne

do samodzielnego życia i wymagają opieki

osoby drugiej.

Upośledzenie umysłowe w

stopniu głębokim



Osoba upośledzona w stopniu głębokim

ma bardzo zaburzone procesy

orientacyjne.



Głęboko zaburzona jest sprawność

spostrzegania. W niektórych

przypadkach nie udaje się wywołać

koncentracji wzroku na przedmiocie.



W niektórych przypadkach brak jest

objawów koncentracji uwagi

mimowolnej.



Zapamiętywanie i uczenie się jest

niemożliwe (u niektórych jednostek

widoczne jedynie w opanowaniu

prostych reakcji ruchowych).



Mowa jest niewykształcona.

Opanowuje 2-3 wyrazy i rozumie

kilka prostych poleceń.



Nie wykształcone są procesy

intelektualne i myślenie.



Osoba upośledzona w stopniu głębokim jest

zdolna do opanowania chodzenia.



Ruchy są automatyczne, stereotypowe, które

nie służą wykonaniu czynności.



Osoby upośledzone w stopniu głębokim

zdolne są do wyrażania prostych emocji.

Najczęściej jednak występuje brak objawów

życia uczuciowego i samodzielności.



W wyniku długotrwałego ćwiczenia może

nauczyć się sygnalizować potrzeby

fizjologiczne.

Cechy i czynniki wpływające na

kształtowanie się osobowości

upośledzonych umysłowo.

Osoby upośledzone umysłowo nie są

wyłączone z ogólnego prawa rozwoju.

Podlegają wielości czynników, które

wpływają na ich funkcjonowanie.

Osobowość ich kształtują:

- warunki życia i wychowania

- relacje z innymi ludźmi

- uprawiane formy aktywności

- nabyte formy doświadczenia

Wyłoniono dwie grupy cech, których

kształtowanie u dzieci niepełnosprawnych

jest zadaniem pierwszoplanowym.



Pierwsza dotyczy stosunku dziecka do

samego siebie. W obrębie tej grupy

szczególnie ważne jest kształtowanie:

samodzielności,

odporności emocjonalnej,

optymizmu,

samoakceptacji.



Na drugą grupę ważnych cech

składają się te, które dotyczą

stosunku dziecka do innych osób.

Chodzi tu o szeroko rozumiane

uspołecznienie, a w jego ramach o:

komunikatywność,

prospołeczność i umiejętność

współdziałania.



Wymienione cele określają jedynie

kierunki oddziaływań

wychowawczych.

W zależności od wieku dziecka,

rodzaju i poziomu jego

niepełnosprawności inny będzie

możliwy do osiągnięcia stopień ich

realizacji.

„

Człowiek, istota żywa, jest aktywny,

działa. Człowiek, istota rozumna poznaje

świat, stara się zrozumieć otaczającą go

rzeczywistość. Człowiek, istota społeczna,

żyje wśród innych, dzieli się swoimi myślami,

uczuciami, daje i jest obdarowywany. Dziecko

takim się nie rodzi takim się staje”[6]. Należy

pamiętać, że jest to długi okres rozwoju, w

którym powinno się pomóc każdemu dziecku.

Tworzenie, kształtowanie i przygotowanie do

życia to długi proces edukacji.

Nie każdy przychodzi na świat z

możliwością korzystnego i pełnego rozwoju,

pod względem biologicznym, społecznym i

psychologicznym. Im sytuacja jest

trudniejsza tym bardziej to dziecko

potrzebuje pomocy.

Nadrzędnym celem wszystkich oddziaływań

edukacyjnych powinien być zawsze wzrost

zachowań adaptacyjnych dziecka.

LITERATURA



J.Carr” Pomoc dziecku upośledzonemu” PZWL W-wa

1984r.



A.M. Clarke, A.D. Clarke „Upośledzenie umysłowe”.

PWN W-wa 1971r.



M.Kościelska „Oblicza upośledzenia” W-wa 1995r.



R. Kościelak „Psychologiczne podstawy rewalidacji

upośledzonych umysłowo” PWN W-wa 1989r.



W.J. Pileccy „Stymulacja psychoruchowego rozwoju

dzieci o obniżonej sprawności umysłowej”

Wydawnictwo Naukowe Akademii Pedagogicznej

Kraków 2004r.



I. Obuchowska „Dziecko niepełnosprawne w rodzinie”

WSiP W-wa 1995r.

Document Outline