Geriatria – patologia

Geriatria – patologia

starzenia się

starzenia się

Geriatria V/b

Krzysztof Sładek

STARZENIE SIĘ

CZLOWIEKA

STARZENIE SIĘ CZŁOWIEKA

GERONTOLOGIA

Z punktu widzenia biologii wyróżnia się trzy zjawiska, które

łączą się z przemijaniem życia:

-

długowieczność

rozumiana jako czas, który osobnik

ma
szanse przeżyć w optymalnych warunkach

-

starzenie się

, podczas którego dochodzi do

nieprawidłowości w funkcjonowaniu organizmu

-

śmierć

, która jest wydarzeniem kończącym życie.

Śmierć nie musi wiązać się ze starzeniem, jednak

prawdopodobieństwo jej wzrasta wraz z wiekiem

osobnika.

STARZENIE SIĘ CZŁOWIEKA

• Starzenie się jest naturalnym procesem zmniejszania

się z wiekiem biologicznej aktywności organizmu, a

śmierć wieńcząca starzenie się jest nieunikniona.

• W procesie starzenia procesy kataboliczne

przeważają nad anabolicznymi. Organizm nie

nadąża z procesami odnowy i regeneracji zniszczonych

komórek i tkanek, wykazuje zmiany regresyjne.

• Starzenie uwarunkowane jest biologicznie przez

czynniki genetyczne oraz procesy fizjologiczne

odbywające się na poziomie komórki, tkanki czy

narządu.

• Na proces starzenia się wpływają również czynniki

społeczne i psychologiczne, które maja wpływ na

osobowość człowieka oraz jego życie emocjonalne i

duchowe.

Teorie starzenia się:

• Stochastyczna

.

• Rozwojowa

.

• Genomowa (teoria programowego

starzenia)

• Wolnorodnikowa

Teorie starzenia się:

• Stochastyczna (przypadkowy, losowy):

W trakcie życia następuje kumulowanie się
przypadkowo powstających uszkodzeń w
DNA, białkach. W wyniku tego następuje
osłabienie funkcji życiowych komórek,
tkanek, narządów oraz całego organizmu.

• Rozwojowa

Starzenie się organizmu jest kolejnym
etapem procesach rozwoju i dojrzewania
organizmu. Proces ten wiąże się ze
zmianami, do jakich dochodzi z wiekiem w
układzie odpornościowym i nerwowym oraz
hormonalnym.

Teorie starzenia się:

• Genomowa (teoria programowego starzenia)

Zakłada, że w genach są zakodowane informacje
odpowiedzialne za stopniowe obniżanie aktywności życiowej
komórek, a w konsekwencji ich śmierci (genetyczne
uwarunkowanie choroby przebiegające z przyspieszonym
starzeniem się: progeria – zespół Hutchinsona-Guillforda i
zespół Wernera)

• Wolnorodnikowa

Wolne rodniki to atomy lub cząsteczki posiadające jeden
niesparowany elektron na zewnętrznej powłoce
elektronowej. Powoduje to dużą aktywność tych cząsteczek,
które pragnąc oddać ten elektron, łączą się z cząsteczkami
kwasu DNA, białek, lipidów czy węglowodanów. W wyniku
tego dochodzi do zmian w makrocząsteczkach
komórkowych, co prowadzi do zaburzeń w funkcjonowaniu
komórek i zmian starczych, a w konsekwencji do ich śmierci.

Czas życia człowieka

• Czas życia człowieka zmienia się z pokolenia na

pokolenie. Na podstawie dostępnych źródeł uważa się, że

człowiek 5 tysięcy lat temu żył około 20 lat.

• Człowiek XX wieku wydłużył swoje życie o połowę.

Na początku 1900 r. średnia długość życia mężczyzn w

USA wynosiła 48 lat, a dla kobiet 51 lat. W 1996 r.

wynosiła ona odpowiednio 72 lata u mężczyzn i 79 u

kobiet.

• W wielu krajach obserwuje się starzenie populacji.

Według ONZ populację uważa się za starą, jeśli ponad 7

% ogółu ludności, ukończyło 65 lat. Zgodnie z przyjętą

skalą Europa jest dzisiaj w populacji świata najstarsza.

Obecnie ponad 10 % ludności na świecie ma 60 i więcej

lat. Prognozy mówią o dalszym wzroście liczby osób takim

wieku. Zakłada się, że do 2050 r. taki wiek będzie miała

co 5 osoba. Jednocześnie z każdym rokiem obserwuje się

wzrost liczby osób, które przekroczyły 90. rok życia.

Starzenie się biologiczne

• Starzenie się biologiczne – organizm nasz

zbudowany jest z licznych komórek.

• Komórki te w trakcie życia stale są

wymieniane na nowe. Jednak w miarę upływu

lat wymiana ta przebiega dużo wolniej tak, że

pula komórek ulega zmniejszeniu.

• W trakcie życia na komórki działa szereg

czynników, niektóre z nich to wolne rodniki,

pasożyty, promieniowanie ultrafioletowe, itp.,

które ją uszkadzają.

Apoptoza

• Wszystkie nasze komórki muszą się zestarzeć i

umrzeć. Czas ich przeżycia jest charakterystyczny

dla każdego typu komórek i dla każdego gatunku.

• Długość życia gatunku pozostaje w zależności z

„limitem Hayflicka”. Śmierć komórek następująca w

naszym organizmie jest programowana genetycznie.

• Życie każdej komórki składa się z wielu okresów.

Jednak w pewnym momencie komórka ulega

apoptozie. Czyli programowej śmierci. Pewne

komórki ulegają apoptozie już w okresie płodowym

(dzieci rodzą się bez błon pławnych pomiędzy

palcami, chociaż występują one u każdego dziecka

w okresie wewnątrzmacicznym).

Apoptoza

• Do apoptozy dochodzi także w komórkach

zaatakowanych przez wirusy,
niepełnowartościowych, wadliwych i jest to
zjawisko bardzo korzystne dla naszego
organizmu. Brak tego mechanizmu
doprowadza do niekontrolowanych
podziałów jak to ma miejsce w komórkach
nowotworowych.

Cechy charakterystyczne starzenia się

• utrata sił i wytrzymałości fizycznej

• pogorszenie wzroku – soczewka staje się grubsza i

cięższa – powoduje to upośledzenie widzenia bliskich

przedmiotów. Pierwszymi objawami zmian mogą być,

np. kłopoty z czytaniem gazet (drukowanych liter).

Prawie u ¾ osób pomiędzy 65. a 70. rokiem życia

występuje dalekowzroczność. U połowy osób powyżej

60. roku życia rozwija się katarakta

• pogorszenie pamięci krótkotrwałej

• nadmierne owłosienie przewodów nosowych i

słuchowych

• upośledzenie słuchu – u 1/3 ludzi powyżej 65. roku

życia początek tego procesu i tempo narastania

wykazują różnice indywidualne. Często przyczyną

niedosłuchu jest u osób starszych zablokowanie

kanału słuchowego przez woskowinę

Cechy charakterystyczne starzenia

się

• Z wiekiem maleje zdolność rozpoznawania

zapachów oraz pogorszenie rozpoznawania 4

podstawowych smaków (słonego, gorzkiego, kwaśnego i

słodkiego)

• spadek masy kośćca – pomiędzy 55. a 75 rokiem życia.

W tym okresie dochodzi do ubytków w tkance łącznej,

kostnej oraz w masie mięśniowej. Zmniejsza się także

całkowita objętość wody w organizmie

• zmniejszenie wysokości ciała (w cm) u kobiet i

mężczyzn – jest to związane z osłabieniem pewnych grup

mięśni oraz ze zmianami zwyrodnieniowymi w

kręgosłupie. Ponad 10 % kobiet powyżej 50.roku życia

choruje na osteroporozę, która zmienia strukturę kości,

powoduje garbienie się, a tym samym obniżenie wzrostu

• zmiany w układzie mięśniowo-szkieletowym – u

osób po 50. roku życia dochodzi do zaniku tkanki kostnej.

Proces ten intensywniej przebiega u kobiet niż u

mężczyzn. Występuje osteoporoza. Z wiekiem bolą nas

stawy, słabną mięśnie, kości łatwiej ulęgają złamaniu.

Cechy charakterystyczne starzenia

się

• starzenie się skóry

– pierwszym objawem jest suchość spowodowane utratą

zdolności do wiązania i zatrzymywania wody w naskórku.

– utrata elastyczności skóry, pojawiają się drobne

zmarszczki mimiczne wokół kącików oczu i ust. Naskórek

staje się cieńszy i szorstki.

– Na skutek niejednolitego wydzielania melaniny pojawiają

się liczne brązowe plamy w miejscach odkrytych.

– Na skutek pogarszania się krążenia naczynia włosowate

staja się bardziej kruche.

– W warstwie podskórnej następuje utrata tkanki

tłuszczowej. Te wszystkie zmiany powodują, że skóra

staje się obwisła i pomarszczona.

– Łysienie.

• meno i andro(pauzę) – kobiety trąca zdolność

rozmnażani od około 40 lat od osiągnięcia dojrzałości

płciowej. Zdrowi mężczyźni mogą zachować te funkcje do

później starości. Starzenie u kobiet przebiega gwałtowniej

niż u mężczyzn.

Cechy charakterystyczne starzenia

się

• zmiany biochemiczne i degeneracyjne zmiany fizjologiczne o

charakterze postępowym we wszystkich komórkach, tkankach i

narządach

• organizm staje się podatny na choroby

• zmiany w układzie sercowo-naczyniowym dotyczą wewnętrznej

błony tętnic większych i mniejszych oraz naczyń włosowatych.

• Ulęgają one pogrubieniu – dochodzi do ich zwężenia, w następstwie

czego zmniejsza się światło tętnic i staja się one sztywniejsze.

• Gorsze ukrwienie jest przyczyną zmian w obszarach najbardziej

oddalonych od serca, zwłaszcza w podudziach i stopach. Dochodzi

tam do licznych przebarwień, zaników, owrzodzeń.

• Ręce i nogi osób starszych na skutek gorszego krążenia ulęgają

częściej ziębnięciu. U osób starszych z predyspozycjami

genetycznymi i pod wpływem czynników zewnętrznych (palenie

tytoniu, niewłaściwa dieta) dochodzi do zmian miażdżycowych

• choroby prowadzące do śmierci, np. zawał serca, dusznica bolesna

czy udar mózgu. W miarę upływu lat obserwujemy zmiany w

żyłach, które ulegają zwiotczeniu i rozszerzaniu, co w następstwie

prowadzi do występowania żylaków i hemoroidów.

Cechy charakterystyczne starzenia

się

• zmiany w układzie odpornościowym – staje się on

wolniejszy i mniej „czujny”. Dochodzi do spadku

zdolności limfoctyów B do produkcji przeciwciał. Nasila

się produkcja przeciwciał skierowanych przeciwko

własnym białkom i chorób spowodowanych

autoimmunoagresją, np. reumatoidalne zapalenie

stawów, toczeń rumieniowaty, choroby degeneracyjne.

Ryzyko wystąpienia tych schorzeń rośnie warz z wiekiem.

• zmiany w układzie hormonalnym – wraz z wiekiem

obserwujemy stopniowe zmniejszanie poziomu

hormonów tarczycy, hormonu wzrostu, testosteronu,

insuliny, androgenów, aldosteronu, DEA, melatoniny.

Układ hormonalny z wiekiem zaczyna słabiej i wolniej

reagować na zmiany środowiska. U osób starszych

występują zaburzenia snu – zmienia się jego długość i

czas trwania poszczególnych faz.

Cechy charakterystyczne starzenia

się

• Zmiany w układzie pokarmowym – ściany jelita i

inne jego warstwy staja się cieńsze. Traci swoją

elastyczność mięśniówka jelit, w wyniku czego

zmniejsza się perystaltyka jelit, częściej dochodzi do

zaparć. Zmianie także ulega skład floty bakteryjnej.

Występuje zmniejszone wydzielanie gruczołów

ślinowych i żołądkowych (np. starcza niedokwaśność

spowodowana obniżeniem wydzielania kwasu solnego).

• Zmiany w układzie moczowym

- w miarę starzenia kurczą się nerki. Pomiędzy 30. a 80.

rokiem życia nerki mogą stracić do 50 % swojej

wydolności.

Cechy charakterystyczne starzenia

się

• Zmiany w układzie nerwowym – w przebiegu starzenia

dochodzi do zmniejszenia się masy mózgu – dotyczą one

zawartości płynu, oraz poszczególnych komórek. Najsilniej

kurczą się płaty czołowe (odpowiedzialne za myśli).

Następstwem tego mogą być kłopoty z koncentracją i

zmniejszenie zdolności skupiania się na kilku rzeczach

jednocześnie. Obserwujemy zmiany w hipokampie –

narząd odpowiedzialny za powstawanie i przywoływanie

wspomnień. Zmniejsz się liczba połączeń pomiędzy

komórkami nerwowymi. Dochodzi do starzenia się

komórek glejowych. Obniżeniu ulega sprawność

receptorów, wydłuża się czas reakcji i zmniejsza szybkość

ruchów dowolnych. U osób starszych częściej występują

zaburzenia psychiczne, np. otępienie, zwłaszcza choroba

Alzheimera, depresja oraz zaburzenia świadomości.

Cechy charakterystyczne starzenia

się

• Starzenie psychologiczne to zmiany, do jakich dochodzi

pod wpływem czasu w osobowości, w życiu emocjonalnym i

duchowym człowieka. Jest ono ściśle związane ze zmianami

biologicznymi zachodzącymi w całym organizmie, a w

szczególności w mózgu. Szereg zaburzeń w fizjologii pracy

mózgu powoduje różne psychologiczne objawy starzenia:

- słabnięcie funkcji postrzegania

- osłabienie słuchu i wzroku – utrudnia kontakt ze światem

zewnętrznym

- zaburzenie systemu pamięci krótkotrwałej i większa

podatność na bodźce rozpraszające oraz spowolnienie

czasu reakcji powodują, że człowieka w tym wieku gorzej

przyswaja sobie nowe treści

- zmniejszona zdolność przystosowania się do zmian

zachodzących w bliższym lub dalszym otoczeniu

- pogorszenie funkcjonowania intelektualnego (po 60. roku

życia)

Czynniki biologiczne, które

spowalniają proces starzenia

się;

• Czynniki biologiczne, które spowalniają proces starzenia

się;

- zwiększona aktywność ruchowa , tj. spacer, marsz,

wyprawy turystyczne piesze, rowerowe, itp. W wieku

starszym spowolnieniu ulega przemiana materii i prowadzi

to do otyłości oraz chorób tj. cukrzyca, miażdżyca, choroby

układu krążenia, zwyrodnienia w układzie ruchowym.

- właściwe odżywianie –u osób starszych widać niedobory

witamin, soli mineralnych, białek – niewłaściwe odżywianie

lub zaburzenie wchłaniania spowodowane chorobami

przewodu pokarmowego, czy tez przyjmowaniem pewnych

leków. Do częstych błędów żywieniowych należą:

spożywanie nadmiernej ilości tłuszczy zwierzęcych i

słodyczy, przy małej ilości warzyw i owoców.

- niestosownie używek, np. leki, palenie tytoniu, picie

alkoholu zwiększa ryzyko wystąpienia chorób

nowotworowych, niewydolność płuc, zwiększa się ciśnienie

krwi, zwężają się naczynia krwionośne, zaburzenia w

funkcjonowaniu nerek, serca, stany depresyjne, itp..

Śmierć

• Śmierć (łac. mors) - stan charakteryzujący się brakiem

oznak życia, spowodowany nieodwracalnym zachwianiem

równowagi funkcjonalnej i załamania wewnętrznej

organizacji ustroju. Śmierć człowieka stwierdza się w

momencie całkowitego i nieodwracalnego uszkodzenia

pnia mózgu. W medycynie określana jako podwójna linia

ciągła elektroencefalografu. Stan śmierci klinicznej daje

możliwość przywrócenia życia za pomocą reanimacji.

Poza śmiercią całego organizmu można także wyróżnić

śmierć:

- poszczególnych organów (np. śmierć kory mózgu, serca,

nerek, wątroby)

- tkanek

- komórek

Śmierć

• Można wyróżnić dwa rodzaje śmierci, ze względu na

czynniki, które ją spowodowały:

- śmierć fizjologiczna - następuje wskutek procesów

starzenia się,

śmierć naturalna z inwolucji starczej

- śmierć ekologiczna - na skutek działania

niekorzystnych warunków środowiska, m.in. chorób,

ataków drapieżników, głodu, katastrof naturalnych,

zmian klimatu itp.

Oraz ze względu na czas trwania:

- śmierć powolna z przyczyn chorobowych - zgon

następuje w toku choroby i poprzedzony jest wyraźną

agonią

- śmierć nagła w następstwie urazu

Śmierć

• Znamiona śmierci (łac. stigmata mortis) dzielmy

na:

1. znamiona niepewne:

- brak oddechu

- brak tętna

- bladość skóry

- oziębienie skóry

2. znamiona pewne:

- plamy opadowe (livores mortis)

- stężenie pośmiertne (rigor mortis)

- gnicie (putrefactio)

Przyczyny zgonów w Polsce

• W Polsce najczęstszą przyczyną

zgonów są choroby serca, następną
przyczyną są choroby nowotworowe.
Stany Zjednoczone - w 2002 roku
główną przyczyną zgonów w USA
były choroby serca

Śmierć

• Psychologia o śmierci

Fazy psychicznego procesu umierania (wg

Elisabeth Kbler-Ross, 1969)

- zaprzeczenie (w przypadku chorych -

negacja diagnozy, szok, niedowierzanie)

- gniew

- pertraktacje (negocjacje z Bogiem o

przedłużenie życia, składanie obietnic)

- depresja (poczucie utraty sił)

- akceptacja śmierci (uspokojenie)